De eerste doorkijk op het regeerakkoord

Transcriptie

1 De eerste doorkijk op het regeerakkoord 23 november 2012 Afdeling MO en BCO, Gemeente Borger-Odoorn 1: INLEIDING Op verzoek van de gemeenteraad wordt in dit document getracht een eerste doorkijk te geven op de gevolgen van het regeerakkoord voor de gemeente. Er zijn echter nog veel onduidelijkheden in het akkoord. Men moet deze doorkijk dan ook zien als een globale beschouwing. Wij sluiten aan bij de VNG-reactie op het regeerakkoord van 8 november. De precieze consequenties van het regeerakkoord zijn echter nog grotendeels onduidelijk. Bovendien zijn sinds de verschijning van het regeerakkoord en de reactie van de VNG daarop, al weer nieuwe uitspraken gedaan door de net aangetreden regering. Wij beperken ons in deze notitie tot de situatie van 8 november Na een algemene beschouwing op het regeerakkoord (pagina 1), zoomen wij in deze notitie in op de specifieke gevolgen van het regeerakkoord voor onze gemeente. Eerst worden de financiële gevolgen voor onze begroting (pagina 3) in beeld gebracht. Vervolgens worden deze wat specifieker benoemd in relatie tot de decentralisaties (pagina 5). Hierbij richten wij ons alleen op de onderwerpen waarvan een duidelijke ingangsdatum bekend is, waarvan een bedrag bekend is óf waarvan we de gevolgen voor de inhoud specifieker kunnen verwoorden dan in de VNG-reactie staat. Tot slot volgt nog een korte beschouwing op de gevolgen voor de ambtelijke capaciteit (pagina 7). 2: ALGEMEEN Centrale lijn regeerakkoord Een niet verrassende centrale lijn in het regeerakkoord is dat het geld op is en dat er blijvend veel minder geld beschikbaar zal zijn. Er is voor gekozen dat rijk meer gaat bijpassen dan arm. Minder geld betekent dat we veel minder zaken algemeen - voor iedereen - kunnen regelen. Er wordt dus gesnoeid in de algemene regelingen (wetten) waaraan iedereen rechten kan ontlenen. En wél: algemene regelingen worden minder ruim. Minder geld Onze gemeente bezuinigt sinds 2010 in vijf jaar tijd 5 miljoen op een begroting van rond 50 miljoen. Dat wordt elk jaar moeilijker, maar daarmee zijn we er nog niet. Want het rijk bezuinigt met Bruggen slaan 16 miljard euro en de gemeenten gaan mee de trap af en ontvangen dus minder geld. Daarnaast: het BTW-compensatiefonds verdwijnt, onderwijshuisvestingsgelden gaan naar de scholen en met de taken die naar de gemeenten gaan komt tegelijk een ruime korting op het betreffende budget. Volgens het regeerakkoord kan de gemeente het goedkoper en efficiënter uitvoeren. Dat geldt ook voor de ombuiging op het participatiebudget. Minder geld maar ook meer gebruikers voor dat beperkter budget. Want langer thuis wonen met een zorgbehoefte betekent meer Wmo-gebruik en kortere WW betekent meer gebruik van bijstand. Minder geld voor de gemeente. Dat geldt ook voor nieuwe taken: we ontvangen daar natuurlijk extra geld voor, maar wel met een flinke korting. Minder algemeen geregeld Minder algemene regelingen en minder ruime regelingen dus. En bovendien: ondersteuning vaak alleen voor wie het zelf of met hulp van de omgeving niet kan, en vooral ook: alleen voor wie het niet zelf betalen kan. Voorbeelden: 1

2 - De kinderbijslag - de regeling wordt minder ruim en een deel gaat naar het kindgebonden budget - dat inkomensafhankelijk is. - Later AOW en een overbruggingsregeling met een inkomens- en vermogenstoets. - Veel kortere en lagere WW - en na zes maanden is alle werk passend. - Studiebeurs wordt lening en OV-studentenkaart wordt kortingskaart. - Geen gratis schoolboeken meer voor iedereen - wel een fiscale tegemoetkoming voor lagere inkomens. - Inburgeren doe je zelf en betaal je zelf (behalve bij asiel). - Drie algemene compensatieregelingen voor chronisch zieken en gehandicapten verdwijnen. Er komt één gemeentelijke voorziening voor terug - met inkomenstoets? - Wat overblijft van de AWBZ heet een romp-awbz : een deel van de wet gaat naar de zorgverzekering en een ander deel (dagbesteding, begeleiding en persoonlijke verzorging) naar de Wmo - met inkomenstoets? - Huishoudelijke hulp verdwijnt voor zeer velen uit de Wmo door inkomenstoets. Druk aan de keukentafel Meer maatwerk! Maatwerk betekent zo veel mogelijk van generiek beleid naar een individueel passende oplossing. Bij het van de Wmo bekende keukentafelgesprek moet steeds meer worden besproken. Wat is het probleem en wat doet u zelf (met uw omgeving). Als het kan betaalt u zelf. Pas als er niets kan en niets betaald kan worden is er een taak voor de overheid. Geen algemene regeling maar een individueel passende oplossing. Waarbij de oude term uit de vroegere Wet voorzieningen gehandicapten, goedkoopst adequaat wellicht weer leidend wordt. Om met minder middelen meer voor elkaar te krijgen moet de gemeente de winst vinden in een focus op de uitvoering en een versterking ervan. Bijkomende belangrijke winst is waarschijnlijk dat een gerichtere en betere individuele aanpak een veel herkenbaarder en als sterker ervaren overheid oplevert. Schrijf minder, praat minder, doe meer - en doe alleen wat echt nodig is. Het nieuwe beleid Het regeerakkoord toont een opmerkelijke aandacht voor de uitvoering. Geld voor een betere kwaliteit in het onderwijs (hier niet minder geld maar meer) wordt geïnvesteerd in leraren en schoolleiders: de uitvoering. Een politieman moet niet alleen promotie kunnen maken als hij de straat verlaat en achter een bureau plaats neemt, schrijft het regeerakkoord. Extra wijkverpleegkundigen. Consultatiebureaus worden bij dreigende taalachterstand verplicht kinderen door te verwijzen naar vroeg- en voorschoolse educatie. Gemeente en school moeten samen waarborgen dat achterstanden worden weggewerkt voor het einde van de basisschool. Minder beleid - meer uitvoering? De gemeente moet meer doen met minder mensen en met minder geld. Dit vraagt om een andere benadering van de burger: van zorgen voor naar zorgen dat. Maar tevens verschuiving van mensen, middelen en kwaliteit naar de uitvoering om praktisch en oplossingsgericht te werken. Daar waar het echt nodig is en de burger het op eigen kracht niet redt. De uitvoering. Concreet zichtbaar zijn waar het echt nodig is - het verschil maken als andere oplossingen niet werken. Als de overheid er dan is als maatschappelijk vangnet, legitimeert dat de inzet van algemene middelen en versterkt dat de geloofwaardigheid van de overheid. 2

3 3: DE FINANCIEN (Gemeentefonds) Inleiding. Het rijk wil, naast de 30 miljard waartoe al eerder was besloten, nog eens 16 mld. extra bezuinigen. De effecten op de uitkering Gemeentefonds van deze extra bezuiniging van 16 mld. zijn nog niet in onze begroting en meerjarenbegroting verwerkt. BCO/fbc gaat onderstaand in op respectievelijk de effecten voor het accres t.g.v. trap op - trap af, de effecten t.g.v. de afschaffing BTW compensatiefonds en de effecten t.g.v. van het afromen van een budget voor onderwijshuisvesting. A) Toelichting accres t.g.v. trap op / trap af Onze begroting 2013 en onze meerjarenbegroting zijn opgesteld op basis van de junicirculaire Nadien heeft het rijk de september circulaire uitgebracht en is het regeerakkoord (bezuiniging van nog eens 16 miljard) afgesloten. Deze laatste 2 wijzigingen hebben de volgende financiële gevolgen voor onze begroting: Effecten in miljoenen (landelijk) Onze begroting en Meerj.begr Wijziging sept.circ. (= milj.nota) Mutatie (- = nadeel) Wijziging regeerakkoord Totaal effect (- = nadeel) Fin. effect voor Borger-Odoorn NB: Door meer of minder economische groei, door hogere of lagere inflatie maar ook door veranderende Europese begrotingseisen kunnen de rijkstekorten hoger of lager worden. Dit zal zijn weerslag hebben op meer of minder rijksuitgaven waardoor ook het accres door het trap op trap af systeem jaarlijks voortdurend aan schommeling onderhevig is. B) Toelichting afschaffing BTW-compensatiefonds Het Rijk is voornemens het BTW compensatiefonds (bcf) in 2015 af te schaffen. Omdat gemeenten meer BTW declareren dan destijds bij de invoering in 2003 is geraamd, is het rijk voornemens een extra bedrag te verrekenen via het Gemeentefonds. De financiële effecten hiervan zijn: Effecten in miljoenen (landelijk) Uitname i.v.m. afschaffing BCF Effect voor Borger-Odoorn NB: Het is nog onbekend voor welke onderdelen en bedragen de afschaffing van het BCF budgettair neutraal zijn en voor welke onderdelen niet. Er dient rekening mee te worden gehouden dat na afschaffing van het BCF onze investeringen/projecten ruim een vijfde (21%) duurder zullen worden. Zeer waarschijnlijk zullen ook uitgaven voor samenwerkingsverbanden (bv. bijdragen voor de RUD) belast worden en dus ook een vijfde duurder worden. Tevens is het nog onduidelijk of het jaar 2013 of het jaar 2014 het laatste jaar is dat de door ons betaalde btw vereffend kan worden. 3

4 C) Toelichting Afromen onderwijshuisvesting Omdat gemeenten (macro gezien) minder geld blijken uit te geven op het (sub)cluster onderwijshuisvesting dan destijds geraamd, is het Rijk voornemens dit te corrigeren. De financiële effecten hiervan zijn: Effecten in miljoenen (landelijk) Uitname i.v.m. o'wijs huisvesting Effect voor Borger-Odoorn NB: Het rijk wil de korting op het Gemeentefonds van 256 mln. voor onderwijshuisvesting teruggeven aan de onderwijssector via de lumpsumfinanciering. Toelichting overige onderdelen (o.a. lagere apparaatskosten) Het rijk is voornemens op voorhand ook gelden te korten op het Gemeentefonds t.g.v. schaalvergroting door gemeenten. BCO/fbc gaat er in dit stadium nog van uit dat dit alleen gaat gelden voor gemeenten die daadwerkelijk tot schaalvergroting overgaan. Samenvatting totaal effect (A + B + C)) Effecten in miljoenen (landelijk) Effect A (accres / trap op tarp af) Effect B (afschaffing BCF) Effect C (budget o'wijs huisvesting) Totaal effect Reservering ( 6 ton per jaar) Restant voor korting en decentral Dekking In onze MJB is rekening gehouden met een jaarlijkse korting op de uitkering Gemeentefonds van Deze korting loopt cumulatief op tot in 2017 en is bedoeld voor de opvang van accreskortingen t.g.v. rijksbezuinigingen (A, B en C) en voor niet op te vangen decentralisatiekortingen. Uit de samenvatting blijkt, dat als geen rekening wordt gehouden met door ons te compenseren maatregelen (wel onderwijshuisvesting?), geen nieuwe rijksbezuinigingen (illusie?) en onvoldoende compensatiemogelijkheden voor decentralisaties (ook illusie?), wij in 2015 door de reservering van 1,2 mln. (2 * ) nog juist voldoende budget hebben (resteert ) en in 2016 en 2017 nog een marge hebben om extra nadelen op te vangen. Verder is het nog onduidelijk of in de bedragen die samenhangen met de decentralisaties de uitvoeringskosten van de gemeenten zijn opgenomen. Zo komt bijvoorbeeld een bedrag van 9,8 miljoen naar de gemeente voor Jeugdzorg en AWBZ Begeleiding & Persoonlijke Verzorging; op dit moment gaat hier een bedrag van 13 miljoen in om. Onduidelijk is dus of in deze bedragen de gemeentelijke uitvoeringskosten zijn meegenomen. 4

5 3: BIJZONDERE AANDACHTSPUNTEN m.b.t. SOCIAAL BELEID Onderstaand overzicht geeft een beeld van een zeer globale inschatting van de gevolgen van het regeerakkoord voor het sociale domein in onze gemeente. De genoemde budgetten zijn gebaseerd op een lokale doorrekening van de kortingen t.o.v. de huidige budgetten (ook die we nu nog niet hebben o.m. jeugdzorg, AWBZ!), dus de eerdere kortingen (30 miljard) en de nieuwe (16 miljard) bij elkaar. De berekening heeft grotendeels plaatsgevonden op basis van een vaste verdelingsformule t.b.v. het gemeentefonds. Dit betreft echter een zeer globale inschatting en zal afwijken van de definitieve bedragen. II Bestuur, dienstverlening en werkgeverschap ONDERWERP Decentralisaties en schaalvergroting versus burgerparticipatie GEMEENTELIJKE BESLUITVORMING GEREED EFFECTEN OP HET BUDGET vanaf 2015; oplopend tot in 2017 Het belang dat het Rijk hecht aan burgerparticipatie staat op gespannen voet met de plannen van schaalvergroting op het gebied van de decentralisaties. De precieze gevolgen van de schaalvergroting voor Borger-Odoorn zijn nog niet bekend. III. Zorg, onderwijs en welzijn. ONDERWERP GEMEENTELIJKE BESLUITVORMING GEREED EFFECTEN OP HET BUDGET Jeugdzorg eind vanaf 2015; oplopend tot in 2017 Naast de eerder aangekondigde efficiencykorting van 10%, wordt deze korting in het nieuwe regeerakkoord verhoogd naar 15% vanaf Ook is er geen eigen bijdrageregeling meer in de jeugdzorg. AWBZ, Persoonlijke verzorging en begeleiding eind (vanaf 2015) Omdat extramurale verpleging en verzorging via twee financieringsstelsels (Wmo en Zvw) gaat lopen, is een goede samenwerking met de ziektekostenverzekeraars een vereiste. AWBZ, Gevolgen schrappen dagbesteding eind 2013 Va % De gevolgen voor Borger-Odoorn zijn nog niet duidelijk, maar het schrappen van de aanspraak op dagbesteding in de AWBZ in 2014 voor nieuwe cliënten kan leiden tot een extra beroep op gemeentelijke voorzieningen in Rijk en gemeenten gaan in 2013 om de tafel om te kijken wat de mogelijkheden zijn. Wmo, Huishoudelijke hulp wordt inkomensafhankelijk eind (vanaf 2016; m.i.v

6 oplopend) Mogelijk dat de bezuiniging leidt tot een grotere druk op zwaardere vormen van zorg en ondersteuning. Daarnaast betekent minder huishoudelijke hulp dat er minder mensen nodig zijn die in deze sector werken: dit leidt tot ontslagen, hetgeen van invloed is op de lokale arbeidsmarkt. AWBZ, Afschaffing zorgzwaartepakketten zzp 1 en 2: eind 2012 zzp 3: eind 2013 zzp 4: eind 2015 zzp 1 en 2: (vanaf 2013); zzp 3 en 4: nog niet bekend De afschaffing van de zorgzwaartepakketten zal tot een grotere druk op gemeentelijke voorzieningen (welzijn, gezondheid, wonen, etc.) leiden. Afschaffing 3 wetten chronisch zieken en eind 2013/2014 gehandicapten vanaf 2014/2015 De drie wetten worden vervangen door een gemeentelijke compensatieregeling. Bekeken moet worden hoe deze regeling zich verhoudt tot het gemeentelijk beleid op het gebied van de bijzondere bijstand. Hiervoor kan extra uitvoeringscapaciteit nodig zijn. Consultatiebureaus / VVE? (vanaf?) Het verwijzen naar vroeg- en voorschoolse educatie bij dreigende taalachterstand door consultatiebureaus wordt nu wettelijk verplicht. De preventieve logopedie blijft een belangrijk onderdeel, waarbij de rol van de logopedist moet worden meegenomen. Wijkverpleegkundigen Eind in 2017 Bij de vormgeving van de gebiedsteams in onze gemeente, is het van belang dat hierin de wijkverpleegkundigen worden meegenomen. Het is nog onduidelijk wie de financiering ontvangt. Onderwijshuisvesting 2013/ gaat uit gemeentefonds naar onderwijs (vanaf 2015) Het is onduidelijk of de uitname bovenop de geplande uitname voor overheveling buitenonderhoud komt of niet. Daarnaast wordt het aantal gymnastiekuren verdubbeld; hierdoor zijn meer gymlokalen nodig. IV. Sociale zekerheid, arbeidsmarkt en inkomensbeleid. ONDERWERP GEMEENTELIJKE BESLUITVORMING GEREED EFFECTEN OP HET BUDGET Participatiewet Eind (vanaf 2017) Ten opzichte van de Wet werken naar vermogen is de winst dat in de Participatiewet (samenvoeging Wwb, Wsw en deel Wajong) de volledige gemeentelijke doelgroep onder 1 regime wordt gebracht. Door de extra bezuiniging is er echter minder geld beschikbaar om mensen naar werk te begeleiden. Sociale werkvoorziening Eind (vanaf 2019; vanaf 2014 jaarlijks ) Er komt een budget voor landelijk plekken (voorheen ). Verder is er nog onduidelijkheid over de werkgeversverantwoordelijkheid. Met ingang van 2014 valt de sociale werkvoorziening onder de nieuwe Participatiewet; het betreft dus een dubbele bezuiniging binnen één budget. 6

7 Werkgevers Eind 2014 boete van 5.000,- per werkplek De quotumregeling van 5% voor het in dienst nemen van arbeidsgehandicapten door grotere werkgevers komt voor de gemeente als werkgever neer op ongeveer 10 personen. Het is ook van invloed op de lokale arbeidsmarkt. Gevolgen wijzigingen WW voor gemeenten - - Er zal mogelijk meer en eerder beroep worden gedaan op de bijstand. Ombuiging re-integratie bijstandsbudget Eind (oplopend tot vanaf 2017) De participatiewet zou voordelig moeten uitwerken voor het aantal klanten in de bijstand. Huishouduitkeringstoets Eind (vanaf 2015) De huishouduitkeringstoets wordt ingevoerd om een stapeling van uitkeringen te voorkomen. Elk gezinslid houdt wel zelfstandig recht op bijstand. Strengere regels bijstand Eind in 2014; oplopend tot in 2017 Er komen strengere regels voor mensen die in aanmerking willen komen voor een uitkering. Alleenstaande ouders in de bijstand Eind (vanaf 2015) De aanvulling in de bijstand voor alleenstaande ouders wordt afgeschaft. Langdurig in de bijstand Eind 2013 (vanaf 2014, oplopend tot) De langdurigheidtoeslag in de Wwb wordt vervangen door een individuele toeslag voor personen die langdurig van een laag inkomen rond moeten komen. Intensivering armoedebeleid Begin (vanaf 2014) Voor de intensivering van het armoedebeleid (bijzondere bijstand / minimaregelingen) komt er een toevoeging aan het gemeentefonds. Dit wordt meegenomen bij de evaluatie van het minimabeleid in Krimp - - Geen geld beschikbaar om de nodige investeringen te doen die het gevolg zijn van de bevolkingskrimp in onze gemeente (uit onderzoek blijkt landelijk 240 miljoen per jaar aan rijksgeld nodig te zijn voor stedelijke vernieuwing en krimp). Door de krimp worden de eisen van het fuseren van scholen met verschillende denominaties versoepeld. 4: GEVOLGEN VOOR DE ORGANISATIE Een extra winstwaarschuwing! Voor de gemeentelijke organisatie betekenen de plannen uit het regeerakkoord een enorme inspanning aan beleidsvoorbereiding in In bovenstaand overzicht komt het jaartal 2013 bijzonder vaak voor in relatie tot het gereed zijn van bestuurlijke besluitvorming. Dit legt een groot beslag op de ambtelijke capaciteit, zowel op BCO- als MO terrein. Het kan betekenen dat we - in ieder geval tijdelijk - extra menskracht zullen 7

8 moeten inzetten om al onze wettelijke taken op tijd gereed te hebben. Meer langdurige inzet zal wellicht nodig zijn op de beleidsuitvoering. 8