Aan de leden van de vaste commissie voor Verkeer en Waterstaat Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus Geachte dames en heren,

Transcriptie

1 Aan de leden van de vaste commissie voor Verkeer en Waterstaat Tweede Kamer der Staten Generaal Postbus Utrecht, 23 februari 2009 Ons kenmerk: /tr Contactpersoon: Thomas Rammelt; Betreft: Belangrijk algemeen overleg Waterplan week van 9 maart 2009 Geachte dames en heren, Bijgaand bieden wij u onze visie aan op de beleidskeuzes die in het ontwerp-nationaal Waterplan en de Beleidsnota Noordzee voor de periode zijn gemaakt ten aanzien van de Noordzee. Hierover heeft u in de week van 9 maart een algemeen overleg met de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat. Nadat in december het Nationaal Waterplan is vastgesteld, zal uit het plan - kort gezegd - duidelijk moeten blijken welke ruimte onder welke voorwaarden voor welke activiteiten op de Noordzee beschikbaar is. Het ontwerp-nationaal Waterplan vertoont echter een aantal essentiële gaten, waardoor het als structuurvisie haar doel dreigt te missen. Het komende algemeen overleg is voor de Tweede Kamer de laatste kans om haar mening over de beleidskeuzes kenbaar te maken. Dit overleg is daarom voor de Tweede Kamer een zeer belangrijk moment om de inzet van Nederland voor de komende vijf jaar mede te bepalen. In de bijlage bij deze brief treft u onze aanbevelingen aan met betrekking tot de ecosysteembenadering, natuur, visserij en scheepvaart. Daarbij hebben wij eerst een algemene conclusie opgenomen, waarna een beschrijving volgt van de verschillende punten met, dikgedrukt, onze aanbevelingen. Tot slot vind u een korte toelichting op de plaats die het Nationaal Waterplan als beleidsstuk zal innemen en de procedure die wordt gevolgd totdat het Nationaal Waterplan in december 2009 zal worden vastgesteld. Wij hopen dat u kennis neemt van onze visie en wanneer u deze ondersteunt ook zult inbrengen tijdens het algemeen overleg over het Nationaal Waterplan. Hoogachtend, Stichting De Noordzee, mr. Thomas Rammelt Greenpeace, Yvette Osinga, MSC Wereld Natuur Fonds, Emilie Hugenholtz, MSC Waddenvereniging, drs. Anky Woudstra

2 Het Nationaal Waterplan en de Beleidsnota Noordzee Geachte leden van de vaste commissie voor Verkeer en Waterstaat, Graag doen wij u voor het algemeen overleg in de week van 9 maart met de staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat over het ontwerp-nationaal Waterplan en de Beleidsnota Noordzee, de volgende aanbevelingen. Ontwerp-Nationaal Waterplan en de Beleidsnota in het kort Het Nationaal Waterplan (NW) is een structuurvisie, dat wil zeggen een ruimtelijk plan. Met het NW wordt beoogd voor de Noordzee aan te geven welke ruimte onder welke voorwaarden beschikbaar is voor de verschillende functies die de Noordzee kent. Het NW is van groot belang omdat Nederland hiermee dé beleidskeuzes voor het nationale zoet- én zoutwaterbeleid voor de periode zal maken. De verschillende gebruiksfuncties van de Noordzee zijn in het ontwerp-nw dan ook gedetailleerd en goed gestructureerd beschreven. Ingegaan wordt op windenergie, zandwinning, zeescheepvaart, visserij, defensie, toerisme en recreatie, en olie- en gaswinning. De ecosysteembenadering is het uitgangspunt van het ontwerp-nw (waaronder hierna ook de Beleidsnota Noordzee wordt verstaan). Dit is tevens de erkenning dat een gezond ecosysteem de drager is van economisch gebruik op de langere termijn. De spanning die er is tussen de economische functies én de functie van het mariene ecosysteem van de Noordzee moet daarom in het NW zichtbaar worden gemaakt. Als structuurvisie moet het NW aangeven in hoeverre en onder welke voorwaarden de economische gebruiksfuncties verenigbaar zijn met de ecologische functies van de Noordzee. Dat is in het ontwerp-nw echter niet gebeurd. Hoewel in het ontwerp- NW wordt erkend dat als gevolg van de ruimtelijke druk, de waarde van de Noordzee als open dynamisch natuurlijk systeem in het geding is, worden aan deze zorg géén beleidskeuzes verbonden. Om de ecosysteembenadering ook daadwerkelijk toe te passen, moet in het uiteindelijk vast te stellen NW allereerst de juiste, internationaal erkende definitie van de ecosysteembenadering worden gehanteerd. Vervolgens moet de bescherming van het ecosysteem van de Noordzee als één van de prioriteiten worden erkend en als beleidskeuze worden geconcretiseerd. In dit kader moeten de natuurwaarden, de natuurgebieden, en zelfstandige natuurbeschermingsdoelen worden genoemd, en dienen de effecten van de relevante economische activiteiten zichtbaar te worden gemaakt. Dit is simpelweg noodzakelijk om een eerlijke afweging tussen economische en ecologische belangen mogelijk te maken. In het ontwerp-nw ontbreekt bijvoorbeeld een toetsing van de effecten van visserij, zandwinning, windenergie, en CO2 opslag onder de zeebodem. Verder wordt door het ontbreken van natuurbeschermingsdoelen in deze structuurvisie ook een enorm risico genomen omdat op dit vlak wel degelijk harde en concrete Europese verplichtingen gelden. Tenslotte werkt het ontwerp- NW de economische activiteiten zelf goed uit, maar zegt het in feite niets over de ruimtelijke inpassing van visserij in onder meer Natura 2000 en OSPAR gebieden. Deze grote ruimtelijke vraagstukken had het ontwerp-nw niet links mogen laten liggen. Als het ontwerp-nw op deze manier onaangepast in de definitieve NW wordt omgezet, dreigt het NW als integrale structuurvisie voor de Noordzee haar doel te missen.

3 AANBEVELINGEN Ecosysteembenadering 1. De ecosysteembenadering wordt in het ontwerp-nw herhaaldelijk aangehaald als duurzame economische ontwikkeling die in evenwicht is met het mariene ecosysteem (zie onder meer p. 187 ontwerp-nw). Op p. 24 van de Beleidsnota is een beschrijving van dit beginsel te vinden. Deze definitie is, op één zinsnede na, identiek aan de internationaal breed erkende definitie die is opgenomen in de verklaring over de ecosysteembenadering tijdens de OSPAR/HELCOM-Ministersconferentie van 25 en 26 juni 2003 ('the comprehensive integrated management of human activities based on the best available scientific knowledge about the ecosystem and its dynamics, in order to identify and take action on influences which are critical to the health of marine ecosystems, thereby achieving sustainable use of ecosystem goods and services maintenance of ecosystem integrity ). De cursief gedrukte zinsnede, de essentiële ecologische poot van de ecosysteembenadering die het belang van de bescherming van het mariene ecosysteem erkent en als doel concretiseert, is daarmee uit de Nederlandse vertaling geschreven. Om de ecosysteembenadering te kunnen operationaliseren, is het essentieel dat de juiste definitie van de ecosysteembenadering, waaraan Nederland zich óók in internationaal verband heeft gecommitteerd, in het NW wordt opgenomen. 2. Hoewel de economische functies gedetailleerd en gestructureerd zijn beschreven, ontbreekt in het ontwerp-nw informatie over de aanwezige natuurwaarden zoals de flora, fauna en habitats (zie p. 16 Beleidsnota). Verder worden de kort opgesomde natuurgebieden niet beschreven (p. 25 Beleidsnota). Hierdoor wordt niet duidelijk waarom deze ecologisch waardevol zijn. Het mariene ecosysteem is daarmee nagenoeg onzichtbaar gehouden. Aansluitend is in het ontwerp-nw niet opgenomen dat Nederland de waarde en het belang van het mariene ecosysteem erkent. Vervolgens zijn zelfstandige natuurbeschermingsdoelen in het ontwerp-nw niet genoemd en geconcretiseerd. Door activiteiten in verleden en heden is de Noordzeenatuur echter al ernstig in structuur, functie en biodiversiteit aangetast. Herstel van het mariene ecosysteem zou dientengevolge één van de prioriteiten moeten zijn, maar is als beleidskeuze in het ontwerp-nw niet terug te vinden. Om de ecosysteembenadering ook werkelijk te kunnen toepassen is het noodzakelijk dat in het NW (a) ook informatie wordt opgenomen over de aanwezige natuurwaarden en gebieden met bijzondere natuur, waaronder ook de gebieden die zich mogelijk kwalificeren als Vogel- en/of Habitatrichtlijngebied, en (b) het belang van het herstel van het ecosysteem van de Noordzee als beleidskeuze wordt erkend. 3. In het ontwerp-nw wordt aangegeven dat Nederland inzet op een internationale strategie in OSPAR-verband (p. 194 ontwerp-nw). De Centrale Oestergronden is een gebied waarvan al geruime tijd vaststaat dat het voldoet aan de criteria voor OSPAR MPA s (Marine Protected Areas). Zie bijvoorbeeld het Rapport Gebieden met bijzondere ecologische waarden op het Nederlands Continentaal Plat, van april 2005 (Rapport RIKZ/ , Alterra Rapport nr. 1109). In het ontwerp-nw worden de Centrale Oestergronden echter niet genoemd. In het Integraal Beleidsplan Noordzee 2015 (juli 2005) werd slechts gesteld dat Nederland de Centrale Oestergronden niet wil beschermen omdat het zich behalve als OSPAR MPA, niet ook kwalificeert als Vogel- en Habitatrichtlijngebied. In OSPAR-verband kan dit echter geen geldige reden zijn. 2

4 In aansluiting op de Nederlandse inzet op een internationale strategie in OSPARverband moet in het ontwerp-nw het belang van de Centrale Oestergronden als OSPAR MPA worden erkend, en worden ingezet op de bescherming ervan. 4. Hoewel wordt gerefereerd aan de verplichtingen van de Vogel- en Habitatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Marien (zie bijvoorbeeld p. 189 ontwerp-nw), en er wordt gekozen voor een evenwicht tussen het economisch gebruik met deze Europese verplichtingen, wordt niet concreet gemaakt welke natuurbeschermingsdoelen tot dit evenwicht moeten leiden. Door geen handen en voeten te geven aan deze belangrijke Europese, ook voor Nederland geldende verplichting, dreigt Nederland met het NW als structuurvisie de komende jaren achter de feiten aan te lopen. Hetzelfde gaat op voor het noemen van de Kaderrichtlijn Mariene Strategie terwijl uit het ontwerp-nw geen concrete politieke ambitie blijkt om zelf proactief de Noordzee te beschermen en in 2020 een goede ecologische status te behalen. In het NW moeten zelfstandige natuurbeschermingsdoelen worden geformuleerd. 5. Het gevolg van de door het kabinet in het ontwerp-nw uitgezette lijn, is dat onvoldoende kan worden uitgelegd hoe de vaak genoemde balans tussen de natuurfunctie en de economische gebruiksfuncties in concreto werkt. De duidelijke spanning tussen beide lijkt volgens het ontwerp-nw niet te bestaan. Hoewel de ecosysteembenadering in naam leidraad is van het plan, worden de economische belangen dus niet expliciet getoetst op hun effecten op het mariene ecosysteem, en worden ecologische doelstellingen niet uitgewerkt. Het ontwerp-nw biedt daarom geen handvat voor degenen die de beleidskeuze voor een evenwicht tussen economische activiteiten en ecosysteem moeten uitvoeren. Omdat het NW een structuurvisie is, moet worden aangegeven waar, in hoeverre, en onder welke voorwaarden de economische gebruiksfuncties verenigbaar zijn met de doelstellingen voor het mariene ecosysteem. 6. In het ontwerp-nw wordt erkend dat windmolens effecten kunnen hebben op het leven in zee en dat er onvoldoende over de effecten bekend is. Op p. 35 van de Beleidsnota wordt ook nog eens als uitgangspunt genomen dat Natura 2000 gebieden (aangewezen en nog aan te wijzen) en andere mogelijk ecologisch waardevolle gebieden voor onder meer windenergie en zandwinning worden vermeden. Dat deze toets daadwerkelijk ook heeft plaatsgevonden, blijkt echter niet uit het ontwerp-nw. Prof. Han Lindeboom van onderzoeksinstituut Wageningen IMARES waarschuwde nog recentelijk tijdens de Offshore Wind Power Conferentie in Den Helder dat bij de ruimtelijke planning en bouw van windmolenparken in zee te weinig rekening wordt gehouden met de effecten op het mariene ecosysteem en dat dit in de toekomst grote gevolgen voor zeezoogdieren en vogels kan hebben. De windgebieden bij Borssele en IJmuiden overlappen met de potentiële Habitatrichtlijngebieden, resp. de Zeeuwse Banken en de Bruine Bank, verder is sprake van een zoekgebied dat overlapt met het potentieel te beschermen Habitatrichtlijngebied de Borkumse Stenen (p. 197 ontwerp-nw), en het zoekgebied voor energieopslag overlapt eveneens met de Zeeuwse Banken (p. 199 ontwerp- NW). Hetzelfde geldt waar zonder verdere toelichting zandwinning wordt geprojecteerd in de Zeeuwse Banken (p. 195 ontwerp-nw). Wij onderschrijven het belang van windenergie en zandwinning want wij zijn een voorstander van duurzame energie en vinden de kustveiligheid belangrijk. Bij de ruimtelijke planning van deze activiteiten moet in het NW echter wel rekening worden gehouden met de effecten op het mariene ecosysteem en moet een duidelijke afweging worden gemaakt tussen de betrokken economische en ecologische belangen. 3

5 7. Een ander voorbeeld van het ontbreken van enige concrete afweging van economische en ecologische belangen is de onvoorwaardelijke inzet in het ontwerp-nw op CO2 opslag onder de zeebodem. De mogelijke risico s voor het mariene milieu in het geval van een lekkage van het opslagveld worden echter niet vermeld. De risico s en onzekerheden rondom de opslag van CO2 onder de zeebodem zijn divers, significant, en complex. Ondanks de berichten vanuit de industrie en de overheid, kan lekkage van CO2 uit de opslagplaats niet worden uitgesloten. De huidige geofysische technieken kunnen alleen de eventuele grotere scheuren in een opslagreservoir opsporen. Hierdoor is het mogelijk dat tijdens een injectieproces scheuren kunnen ontstaan - die met de huidige methodes niet opgemerkt kunnen worden - waarlangs het CO2 in de toekomst zou kunnen ontsnappen. Eventuele lekkage van CO2 in het zeewater veroorzaakt niet alleen een verandering van de zuurgraad van het water het maakt het zeewater effectief zuur - maar ook in het weefsel en lichaam van de mariene organismen. Een eventuele lekkage van CO2 in dit milieu kan leiden tot de chronische aantasting van het metabolisme, voortplanting en skeletopbouw van de dieren in het zeewater. De problemen als gevolg van de injectie van CO2 kunnen zich lange tijd voordoen na verloop van de termijn waarvoor de doeltreffendheid en veiligheid van CCS tot nog toe kan worden aangetoond. Het is onbegrijpelijk dat een afweging van deze risico s in het ontwerp- NW ontbreekt. Daarnaast moeten de beleidsmakers zichzelf niet slechts afvragen of ze deze risico s wel willen nemen, maar ook of het verantwoord is om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen door te geven aan de toekomstige generaties. Toepassing van de ecosysteembenadering en het voorzorgsbeginsel leidt ertoe dat niet voor CO2 opslag onder de zeebodem kan worden gekozen zolang de mogelijke risico s voor het mariene ecosysteem van het ondergronds injecteren van CO2 op deze locaties en de mogelijkheden van monitoring van lange termijneffecten niet onderzocht zijn, en geen duidelijke afweging is gemaakt tussen de betrokken economische en ecologische belangen. Visserij 8. De visserij zit overal op de Noordzee en wordt ook door andere activiteiten (ruimtelijk) beïnvloed. In windparken mag bijvoorbeeld niet worden gevist. De ruimtelijke spanning tussen visserij en de natuurwaarden in Natura 2000 (Vogel- en Habitatrichtlijngebieden) en OSPARgebieden wordt in het ontwerp-nw echter onbesproken gelaten. Dit probleem wringt echter enorm omdat de grootste impact op de gebieden met bijzondere natuurwaarden van de (bodemberoerende) visserij komt. Toch wordt in het ontwerp-nw geen ruimtelijke beleid geboden voor het potentieel conflict tussen visserij en het mariene ecosysteem. De ruimtelijke inpasbaarheid van de visserij hoort in het NW thuis. Gehele of gedeeltelijke sluiting van gebieden voor visserij als middel voor herstel van natuurwaarden in Vogel- en Habitatrichtlijngebieden en OSPAR MPA s dient in de beleidskeuzen expliciet als één van de mogelijke oplossingen te worden opgenomen. 9. In het kader van visserij worden in de Beleidsnota Noordzee een aantal oorzaken genoemd voor de grote problemen waar de visserijsector in verkeert. Opvallend afwezig bij de opsomming is de verreweg belangrijkste oorzaak, namelijk het instorten van veel van de commerciële visstanden. De oplossing die nu in het ontwerp-nw centraal staat is verduurzaming van vistechniek, terwijl de belangrijkste mogelijkheden voor een oplossing liggen op het vlak van de ruimtelijke inpassing van visserij. Deze mogelijkheid is in het geheel niet genoemd, terwijl internationaal genoeg voorbeelden zijn te vinden, waar ook in een met de Noordzee vergelijkbaar ecosysteem positieve effecten op de visstanden zijn geboekt. Om tot een gedragen ruimtelijk beleid voor de Noordzee te komen kan deze oplossing niet 4

6 genegeerd worden. Aan de ene kant zorg je dat visserij een plek houdt in de Noordzee. Aan de andere kant kan je door visserij ruimtelijk te sturen er voor zorgen dat schadelijke effecten beperkt worden, en dat verschillende visserijen elkaar niet in de weg zitten. Wij zijn van mening dat het noodzakelijk is om ook voor de visserij na te denken over een zonering : waar kan men op welke manieren vissen en waar niet. Dit moet een plaats krijgen in het NW. Zeescheepvaart 10. De zeescheepvaart is een van de economische activiteiten in de Noordzee die in het ontwerp- NW worden uitgewerkt. De beleidskeuze stelt echter slechts als doel het veilig en vlot accommoderen van de zeescheepvaart. Aan terugdringing van de olie- en luchtverontreiniging en afval wordt slechts gerefereerd in die zin dat Nederland maatregelen in internationaal verband wil bevorderen (zie p. 27 Beleidsnota). Hoe Nederland daar in het kader van het waterplan mee denkt om te gaan, en welke mogelijkheden er in concreto bestaan wordt niet vermeld. In het NW behoort concreet te worden aangegeven welke mogelijkheden er bestaan om olie- en luchtverontreiniging en afval in nationaal verband aan te pakken. 11. De Clean Shipping Index is een nationaal initiatief dat nationale havens de mogelijkheid biedt om te sturen op emissies uit de internationale scheepvaart op de nationale waterkwaliteit en milieukwaliteit. In het ontwerp-nw ontbreekt echter enige afweging omtrent deze in nationaal verband mogelijk te nemen maatregel die nationale havens de kans biedt om de milieukwaliteit van binnenkomende schepen positief te beïnvloeden. De toepassing van de in nationaal verband mogelijk te nemen maatregel Clean Shipping Index dient in het ontwerp-nw te worden afgewogen. Bijlage: kader en procedure Nationaal Waterplan Het NW is de opvolger van de Vierde Nota Waterhuishouding uit 1998 en vervangt alle voorgaande Nota s Waterhuishouding. Een belangrijk onderdeel van het Ontwerp-NW is het nieuwe beleid voor de Noordzee en de Waddenzee. De beleidskeuzes voor de Noordzee zijn nader uitgewerkt in de Beleidsnota Noordzee, die onderdeel is van het Ontwerp-NW. Verder bevat het Ontwerp-NW onder meer een eerste beleidsmatige uitwerking van de kabinetsreactie op het advies van de Deltacommissie. Het NW heeft de status van structuurvisie en zal ook de delen uit de Nota Ruimte voor de Noordzee en Waddenzee vervangen. Het Ontwerp-NW werd vastgesteld in de Ministerraad van 12 december 2008 en zal ten behoeve van inspraak van 11 mei tot 22 juni 2009 ter inzage worden gelegd. Het plan-mer en de Passende Beoordeling op grond van de Natuurbeschermingswet die bij het Ontwerp-NW behoren, zijn nu nog niet beschikbaar, en worden ook op 11 mei 2009 ter inzage gelegd. Eventuele wijzigingen in het ontwerp op grond van het plan-mer en de Passende Beoordeling zullen door het kabinet in het voorjaar van 2009 worden vastgesteld. Na verwerking van de inspraakreacties wordt het NW dan op 22 december 2009 definitief in de Ministerraad vastgesteld. Het nu voorliggende Ontwerp-NW is opgesteld onder verantwoordelijkheid van staatssecretaris V&W Tineke Huizinga in samenwerking met de ministeries van VROM, LNV, het Interprovinciaal Overleg, de Unie van Waterschappen en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. 5