Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Invoering van lesgeld voor boven 17-jarigen in het voortgezet onderwijs Nr. 4 VOORLOPIG VERSLAG Vastgesteld 7 november 1985 De vaste Commissie voor Onderwijs en Wetenschappen 1, met het voorbereidend onderzoek van dit wetsvoorstel belast, brengt als volgt verslag uit over haar voorlopige bevindingen. Algemeen 1 Samenstelling: Leden: Van Ooijen (PvdA), voorzitter, Dees (VVD), Konings (PvdA), Evenhuis (VVD), Worrell (PvdA), Hermes (CDA), Beinema (CDA), Kraaijeveld-Wouters (CDA), Lansink (CDA), Andela-Baur (CDA), ondervoorzitter, Niessen (PvdA), Van Baars (CDA), Mik (D'66), Wagenaar, Van der Vlies (SGP), Wallage (PvdA), Willems (PSP), Den Ouden-Dekkers (VVD), Dijkstal (VVD), Franssen (VVD), Ernsting (CPN), Vermeend (PvdA), Leijnse (PvdA). Plv.leden: Ter Veld (PvdA), Braams (VVD), Van der Doef (PvdA), Kamp (VVD), B. de Vries (CDA): De Boer (CDA), Mateman (CDA), Couprie (CDA), Janmaat-Abee (CDA), Hennekam (CDA), Groenman (D'66), Schutte (GPV), Ubels-Veen (EVP), Van Rey (VVD), Korthals (VVD), lucassen-stauttener (VVD), Lankhorst (PPR), Poppe (PvdA), Toussaint (PvdA). Hoewel de leden van de P.v.d.A.-fractie beseften dat het wetsvoorstel een gevolg was van de afspraken zoals de regering die met de haar ondersteunende fracties had gemaakt, hadden zij gaarne een wat meer substantiële toelichting op het voorstel ontvangen. Het is immers, zo oordeelden deze leden, niet zonder betekenis dat straks binnen het secundair onderwijs, ja soms zelfs binnen een school, twee categorieën leerlingen zouden bestaan, nl. waarvoor schoolgeld verplicht is, dat naar draagkracht wordt geheven, en die leerlingen boven de 17 jaar waarvoor lesgeld verplicht is dat wordt geheven zonder rekening te houden met de draagkracht van de ouders. Uit het wetsvoorstel viel niet af te leiden wat voor zulk een verschil de beleidsmatige overweging was, laat staan dat de redelijkheid van een dergelijke tweedeling werd aangetoond. Deze leden nodigden de regering uit een dergelijke onderbouwing alsnog over te leggen. Het was de ledenvan de P.v.d.A.-fractie opgevallen dat er inde overweging bij het wetsvoorstel sprake van is dat het in verband met de invoering van de Wet op de studiefinanciering «wenselijk» zou zijn het lesgeld voor boven 17-jarigen in te voeren. In de memorie van toelichting hadden zij evenwel gelezen dat het «nodig» zou zijn door de invoering van de Wet op de studiefinanciering het onderhavige voorstel te doen. Zulk een verschil in redegeving kwam deze leden op z'n minst slordig voor, maar het wierp vooral een licht op de kennelijke overtuiging van de regering dat een zorgvuldige motivering niet noodzakelijk is nu de politieke «deal» kennelijk al gesloten is. Deze leden betreurden dat uit een oogpunt van zorgvuldige wetgeving. Zij nodigden de regering uit aan te geven of dit voorstel wenselijk dan wel nodig is, en vooral wat dan precies de inhoudelijke samenhang met het voorstel van studiefinanciering is. De leden van de P.v.d.A.-fractie zagen gaarne een financiële uiteenzetting wat nu de materiële consequenties zijn voor een betrokkene in het voortgezet onderwijs en zijn/haar ouders. Wat moet (voor of door) de betrokkene aan lesgeld worden betaald? Wat zijn de consequenties van het wegvallen van de kinderbijslag? Welke bijdrage krijgt de betrokkene onder het nieuwe stelsel van studiefinanciering, en wat is het uiteindelijke financiële gevolg Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 4 1

2 van al deze mutaties? Kan een dergelijk algeheel beeld ook worden uitgesplitst naar inkomenscategorie, zodat de Kamer kan overzien hoe een dergelijke voor een ieder gelijke heffing uitwerkt in de inkomens van de onderscheiden groepen? De leden van de P.v.d.A.-fractie waren verbaasd over de argumentatie om af te zien van een inkomensafhankelijk lesgeld. Het zou voor het studiefinancieringsapparaat een te grote belasting vormen. Waar nu in het nieuwe stelsel niet op één draagkrachtmeting meer of minder wordt gelet, zij hadden aan dat fenomeen in hun voorlopig verslag bij het wetsvoorstel studiefinanciering genoegzaam aandacht besteed, deed het deze leden niet geloofwaardig aan dat nu opeens van draagkrachtmeting moet worden afgezien omdat het zo bewerkelijk is. Zolang uit draagkrachtmetingen mogelijke voordelen voor 's rijks kas voortvloeien draait de regering haar hand niet om voor zo'n meting, nu evenwel de kans zou bestaan dat door de draagkrachtmeting velen het lesgeld geheel of gedeeltelijk zou moeten worden kwijtgescholden bij gebrek aan draagkracht, en het voor 's rijks kas nadelig zou zijn komt de regering met de grote belasting voor het apparaat op de proppen. Deze leden konden dat allerminst overtuigend vinden. Zij nodigden de regering uit eens te kwantificeren wat de consequenties van het inkomensafhankelijk maken van het lesgeld zou betekenen. Tevens vroegen zij zich af of de regering tegen zulk inkomensafhankelijke heffing slechts praktische bezwaren heeft of dat er ook andere overwegingen een rol speelden. Dat bracht deze leden bij het voornemen van de regering dit lesgeld te laten innen door de schoolbesturen. Allereerst verdient het fenomeen de aandacht dat waar landelijk zo nauwgezet was gekeken naar de administratieve consequenties aandacht voor dat probleem bij inning door de schoolbesturen achterwege is gebleven. Komen de schoolbesturen naar het oordeel van de regering niet voor extra administratie te staan, zo vroegen deze leden zich af. En als dat het geval is, wie moet dan naar het oordeel van de regering voor die kosten opdraaien? Deze kosten waren toch ontstaan door een landelijke politieke beslissing? Deze leden zagen de redelijkheid niet om vervolgens van zo'n landelijke beslissing de organisatorische en administratieve consequenties neer te leggen bij de schoolbesturen. Zij nodigden de regering uit niet alleen ten principale hun opvattingen terzake kenbaar te maken, maar ook een berekening over te leggen van hetgeen een dergelijke inning financieel voor de betrokken schoolbesturen naar het oordeel van de regering zou betekenen. Doch niet alleen materieel is de positie van schoolbesturen in dit voorstel van betekenis. De leden van de P.v.d.A.-fractie wezen erop dat juist door de inkomensonafhankelijkheid van het lesgeld zich grote problemen kunnen voordoen, met name met die ouders die niet in staat zijn het bedrag te voldoen en zeker niet ineens. De problemen die daaruit voortvloeien en die volledig door de regering en de haar ondersteunende partijen worden veroorzaakt zouden vervolgens opgelost moeten worden door schoolbesturen die aan de politieke afspraken rond de rijksbegroting part noch deel hebben. Dat zou zo ver kunnen gaan, aldus deze leden, dat het uiteindelijk schoolbesturen zijn die leerlingen de toegang tot de school zouden moeten ontzeggen omdat hun ouders niet in staat of bereid zijn het lesgeld te voldoen. Deze leden achtten dat een bizarre hypotheek op de relaties tussen school en ouders en zij vroegen zich af of de regering haar verantwoordelijkheid voor de introductie van dit lesgeld niet zou moeten waarmaken door voor een centrale inning te kiezen, die dan betrekkelijk eenvoudig ingebouwd zou kunnen worden in de administratie van de studiefinanciering. Zij nodigden de regering uit haar opvattingen ter zake aan de Kamer kenbaar te maken. Uit de toelichting bij het wetsvoorstel blijkt niet op welke wijze de regering het lesgeld de komende jaren wil laten stijgen. Zij nodigden de regering uit de consequenties van de retributienota voor het lesgeld voor de komende jaren in alle openheid nog eens uiteen te zetten, zodat de Kamer weet welke verhogingen haar ten aanzien van deze heffing nog te wachten Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 4 2

3 staan. In de toelichting ontbreekt eveneens een uiteenzetting over wat mag worden verstaan onder vrijstellings- en verminderingsvoorschriften waarvan sprake is in artikel 4. Deze leden waren geïnteresseerd in de precieze omschrijving van deze gronden. Onduidelijk bleef tevens of de betaalde lesgelden tussen rijk en schoolbesturen worden verrekend, en zo ja hoe en wanneer. Datzelfde geldt voor het beschrevene in artikel 5, waaruit het lijkt alsof de schadevergoeding bij niet-betaling van het lesgeld uiteindelijk het schoolbestuur ten goede komt. Deze leden verkregen terzake gaarne nog een toelichting. De samenhang met het nieuwe stelsel van studiefinancieirng wordt één en andermaal in de toelichting van dit Daarom had het deze leden verbaasd dat de inwerkingtreding van dit wetsvoorstel niet ook is gekoppeld aan de datum van inwerkingtreding van de Wet op de studiefinanciering. Het is immers zeer wel denkbaar dat praktische problemen de invoering van het nieuwe stelsel van studiefinanciering zouden ophouden tot na de nu geplande datum van 1 oktober Mocht zulks het geval zijn, kan de regering dan de garantie geven dat dit wetsvoorstel, indien aanvaard, ook eerst dan in werking zal treden als dat het geval is met de Wet op de studiefinanciering? Ten slotte nodigden de leden van de P.v.d.A.-fractie de regering uit de mogelijke strijdigheid van dit wetsvoorstel met internationale verdragen te bezien. Zij refereerden daarbij met name aan het ESOCUL-verdrag (lnternationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (artikel 13) en aan het Europees Sociaal Handvest van 1961 (artikel 10)). Rust er, zo vroegen zij zich af, op grond van zulke verdragen geen verplichting lesgelden in het voortgezet onderwijs te verminderen dan wel af te schaffen? De leden van de fractie van het C.D.A. hadden met belangstelling kennis genomen van het wetsvoorstel. Zij zagen het met de regering als een noodzakelijk uitvloeisel van het wetsvoorstel over de studiefinanciering, waarin wordt bepaald dat voor studerenden boven 17 jaar in het voortgezet onderwijs, niet zijnde hoger beroepsonderwijs, de onderwijsbijdrage zal worden geheven onafhankelijk van het ouderlijk inkomen, zulks in tegenstelling tot de onderwijsbijdrage voor beneden 18-jarigen. De memorie van toelichting motiveert het wetsvoorstel mede vanuit de gedachte dat de verstrekker van de studiefinanciering, ingeval de onderwijsbijdrage voor boven 17-jarigen afhankelijk zou blijven van de draagkracht van de ouders van de studenten, met een grote administratieve belasting zou komen te zitten aangezien hij dan per studerende zou moeten uitzoeken hoe hoog het schoolgeld in elk betreffend geval zou zijn. De zwaarte van dit motief ontging deze leden omdat in het huidige regime datzelfde onderzoek moet worden verricht, zij het door een ander financieringsapparaat. Op advies van de Raad van State heeft de bewindsman in artikel 4, eerste lid, terecht naar de mening van deze leden, afgezien van het opnemen van een exact bedrag, omdat het tijdstip van in werking treden van de wet thans niet op een datum kan worden vastgelegd. Zal niettemin het te betalen lesgeld worden bepaald overeenkomstig de 15%-norm uit de beleidsnotitie «Naar een nieuw onderwijsretributiebeleid»? Zij konden instemmen met de keuze van de bewindsman om voor het onderhavige wetsvoorstel de indexeringssystematiek te volgen van de recentelijk gewijzigde School- en cursusgeldwet De leden van de fractie van de V.V.D. hadden met belangstelling kennis genomen van het voorliggende voorstel van wet. Zij constateerden, dat in lijn met de voorstellen, gedaan in de nota «Hoofdlijnen voor een nieuw stelsel van studiefinanciering» (Kamerstuk 18441), voor leerlingen van 18 jaar en ouder in het voortgezet onderwijs het schoolgeld onafhankelijk zal worden gemaakt van het ouderlijk inkomen. De hier aan het woord zijnde leden hadden dit uitgangspunt bij de behandeling van de voormelde hoofdlijnen onderschreven. Het nieuwe stelsel van studiefinanciering is Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 4 3

4 echter nog niet wettelijk geregeld. Zij vroegen daarom of de datum van inwerkingtreding van de onderhavige wet in ieder geval valt na de afkondiging in het Staatsblad van de Wet op de studiefinanciering. Voorts hadden de leden van de V.V.D.-fractie veel waardering voor het toepassen van de dereguleringstoets. Zij konden zich met de uitkomsten daarvan verenigen. De hier aan het woord zijnde leden wilden echter graag de garantie, dat de nieuwe wijze van studiefinanciering voor leerlingen van 18 jaar en ouder in het voortgezet onderwijs in de uitvoering niet zal leiden tot vertraging van de betalingen, waardoor leerlingen niet op tijd ingeschreven zouden kunnen worden. In ieder geval mag de nieuwe wijze van studiefinanciering de leerlingen niet belemmeren in het volgen van het onderwijs. De leden van de fractie van D'66 vonden een ouderonafhankelijk lesgeld voor boven 17-jarigen als zodanig juist. Waar deze groep in de toekomst ook onder het (nieuwe) studiefinancieringsstelsel valt ligt ouderonafhankelijkheid van het lesgeld voor de hand, omdat immers in dat stelsel de meting van de ouderlijke draagkracht plaatsvindt binnen het kader van dat stelsel. Deze leden verwezen hierbij overigens naar de grote bezwaren die zij in het voorlopig verslag op het studiefinancieringswetsvoorstel (19125) daartegen kenbaar hadden gemaakt. Wel hadden de leden van de fractie van D'66 bezwaar tegen de in het onderhavige wetsvoorstel voorziene hoogte van het lesgeld. Waarom is gekozen voor het hoogste tarief in de huidige tabel? Welk percentage maakt dit uit van de exploitatielasten in het voortgezet onderwijs? Is de informatie, afkomstig van de FNV, dat deze uitkomt op 20%, juist? Hoe verhoudt zich dit percentage tot de nota over de onderwijsbijdragen? Wat is de budgettaire opbrengst van dit voorstel? Deze leden hadden in het algemeen overigens bezwaar tegen de nota over de onderwijsretributies. Bij een eerdere gelegenheid hadden zij daarvan reeds blijk gegeven. Een koppeling van de hoogte van collegeen lesgeld aan de exploitatielasten in de onderwijssoorten vonden zij op zichzelf niet onredelijk. Daaraan vooraf moet echter de vraag worden gesteld in hoeverre het profijtbeginsel tot uitdrukking mag komen in de hoogte van de onderwijsbijdragen en bovendien de vraag, in welke mate aan het individu profijt van het onderwijssysteem is toe te schrijven. Daarbij doet zich ook de vraag voor of toepassing van het profijtbeginsel niet eerder daar aan de orde zou moeten zijn waar dat profijt zich voordoet. Dat is na en niet tijdens de onderwijsdeelname. Deze leden realiseerden zich overigens dat aan toepassing van het profijtbeginsel na de onderwijsdeelname, indien men dit wenselijk zou achten, bijzonder veel haken en ogen zitten en er alleen al daarom van zou moeten worden afgezien. Deze leden hadden echter node een wat fundamenteler beschouwing over deze aspecten in de Nota Onderwijsretributiebeleid, en nu opnieuw in deze Memorie van Toelichting, gemist. Zij konden zich dan ook niet aan de indruk onttrekken dat de Nota Onderwijsretributiebeleid veeleer door budgettaire dan door inhoudelijke overwegingen was ingegeven, waarbij de nota slechts een rechtvaardiging achteraf lijkt te zijn. Nog afgezien van bovengenoemde aspecten is nimmer onderbouwd welke onderwijsbijdrage nou eigenlijk redelijk is: 15%?, 10%? of 20%? Deze leden zagen graag dat in de memorie van antwoord alsnog daarover een beschouwing zou worden gegeven. Toetssteen voor de beoordeling van de hoogte van onderwijsbijdragen wordt uiteindelijk gevormd door de vraag of de toegankelijkheid van het onderwijs daardoor niet wordt aangetast. De relatie met de studiefinanciering is hier evident, en juist in de studiefinancieringsvoorstellen wordt - naar het oordeel van deze leden - afbreuk gedaan aan de toegankelijkheid, gelet op de totale effecten van het voorgestelde stelsel. Deze leden vroegen voorts op welke wijze de thans bestaande reducties op het schoolgeld voor 17-plussers, die worden gegeven indien sprake is van meerdere schoolgaande kinderen binnen een huishouding, in het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 4 4

5 toekomstige stelsel tot uitdrukking zullen komen. Zij konden vermoeden dat het antwoord op die vraag gelegen is in de voorziene «gecoördineerde draagkrachtbepaling», maar zagen dan ook in het kader van dit wetsvoorstel graag enige inkomensvoorbeelden uitgerekend. Wat is het effect van de voorgestelde regeling, in combinatie met de studiefinancieringsvoorstellen, op het inkomen van ouders en student(en) gezamenlijk? Zij zagen deze berekeningen graag gedifferentieerd naar verschillende tariefgroepen in de inkomstenbelasting, welke immers van belang zijn voor de berekening van de ouderlijke bijdrage. Wat is - in die verschillende situaties - het effect van de nieuwe ten opzichte van de oude regeling bij een ouderlijk inkomensniveau van resp. het (relevante) sociaal minimum, modaal en 2 x modaal? De G.P.V.-fractie merkte op dat dit voorstel een logisch gevolg is van de keuze die gedaan is bij het systeem van studiefinanciering, namelijk een keuze voor een systeem met een leeftijdsafhankelijk criterium. Als gevolg van die keuze komt er nu ook een breuk in de lesgeldregeling voor het voortgezet onderwijs. Tot 18 jaar is de regeling inkomensafhankelijk, daarna inkomensonafhankelijk. De G.P.V.fractie was niet erg gelukkig met deze consequentie omdat de breuk die nu in de regeling komt zeer onlogisch is. Zonder verandering van sociale omstandigheden treedt een ingrijpende wijziging van de financiële omstandigheden op. De G.P.V.-fractie vreesde dat dit door betrokkenen slecht begrepen zal worden. Waarom wordt niet voorgesteld de hele schoolgeldregeling inkomensonafhankelijk te maken? Is dat niet veel consequenter? Wat zijn de gevolgen van het regeringsvoorstel voor de marginale druk op de inkomens? En wat zouden de gevolgen zijn voor de marginale druk op inkomens indien de hele schoolgeldregeling inkomensonafhankelijk zou worden? Kan een en ander worden gekwantificeerd? De G.P.V.-fractie was van oordeel dat het voorgestelde studiefinancieringssysteem uitermate onaantrekkelijk is voor gezinnen met een aantal kinderen jonger dan de studerende. Het verdwijnen van de kinderbijslag voor de studerende heeft namelijk ook effecten op de hoogte van het kinderbijslagbedrag dat voor de niet-studerende kinderen beschikbaar wordt gesteld. Zou het daarom niet wenselijk zijn in de lesgeldregeling meer dan tot nu toe rekening te houden met gezinsgrootte, zodat bij voorbeeld nooit voor meer dan twee kinderen tegelijk lesgeld hoeft te worden betaald? Artikelen Artikel 6 Aangezien in artikel 92 (WVO) reeds een aanduiding van het Staatsblad waarin de «Lesgeldwet» zal worden geplaatst wordt opgenomen komt de vermelding daarvan in artikel 93 tamelijk overbodig over (zie aanwijzing nr. 32 van de Aanwijzingen voor de wetgevingstechniek), zo werd uit de commissie opgemerkt. Artikel 7 De leden van de C.D.A.-fractie wilden gaarne weten waarom ouders van leerlingen die buiten Nederland onderwijs genieten vanaf 16 jaar reeds van de faciliteiten, zoals vermeld onder B, gebruik kunnen maken in plaats van vanaf 18 jaar. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 4 5

6 Artikel 9 Is de minister niet van mening dat de citeertitel aan het intitulé moet worden toegevoegd, zo werd uit de commissie gevraagd. De voorzitter van de commissie, Van Ooijen De griffier van de commissie, Teunissen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 4 6