Naslagwerk. Observeren en herkennen van aandoeningen. Plantyn

Transcriptie

1 Observeren en herkennen van aandoeningen Naslagwerk 3de graad Verzorging

2 Naslagwerk Observeren en herkennen van aandoeningen Plantyn

3 Plantyn otstraat echelen klantendienst plantyn.com Dit boek werd gedrukt op papier van verantwoorde herkomst. Ontwerp cover en binnenwerk: Presspoint Opmaak cover: Presspoint Opmaak binnenwerk: Camar bvba ll straties: ri a ra s nte ra Cartoons: Dirk Vandamme ll stratieverantwoordin : otolia com: le ander at s lila ndre s Dreamstime com by st dio carmeta C Denis ata ricos ans r isc artp oto rap y ames teidl eanne atc oanna ielinska kameel orelyn edina is antos lla l at ayward elk in onkey siness at lric en ta edm kov rob obinson ebastian a lit ki st c in omas eon ardy yler Olson wima es avebreakmedia icro ollwert ma ery ma e lobe ma eselect i tockp oto eporters tterstock die ikimedia isle Onder licentie voor vri e doc mentatie Plantyn nv ec elen el i lle rec ten voorbe o den e o dens de itdr kkeli k bi wet bepaalde it onderin en ma niets it de e it ave worden verveelvo di d op esla en in een ea tomatiseerd e evensbestand o openbaar emaakt op welke wi e dan ook onder de itdr kkeli ke voora aande en sc ri teli ke toestemmin van de it ever it everi Plantyn ee t alle redeli ke inspannin en eleverd om de o ders van intel lect ele rec ten op et materiaal dat in dit leermiddel wordt ebr ikt te identi ceren te contacteren en te onoreren oc t ondanks de or die daaraan is besteed van oordeel i n toc rec ten op dit materiaal te k nnen laten elden dan k nt contact opnemen met it everi Plantyn i al w le i tieme aanspraken honoreren tegen de gangbare markttarieven. D

4 INHOUDSTAFEL Woord vooraf 9 Pictogrammen 10 Kader: gezondheidspatronen volgens Gordon 11 Doelstellingen 12 1 Het bewegingsstelsel Anatomie Skelet- en beenderstelsel Spierstelsel Fysiologie Functies beenderstelsel Functies spierstelsel Werking spierstelsel Pathologie Problemen met de schedel Problemen met de wervelkolom Problemen met gewrichten Problemen met de voeten Osteoporose Breuken Afrukking Ontwrichting Verstuiking Spierverrekking Spierscheur Spierkramp 26 2 Het zenuwstelsel Anatomie Centraal zenuwstelsel Perifeer zenuwstelsel Fysiologie Functies Werking Pathologie Cerebrovasculair accident (CVA) Epilepsie Koortsstuipen Multiple sclerose Syncope Coma Dementie Hersenvliesontsteking 35 3

5 2.4 Slaap en rust Definities Slaapfasen Beïnvloedende factoren Effecten van slaaptekort Slaapbehoeften Slaapproblemen bij kinderen en volwassenen 38 3 Het oog Anatomie Fysiologie Pathologie Problemen met het zicht Scheelzien (= strabisme) Glaucoom Staar (= Cataract) Kleurenblindheid (= daltonisme) Oogbindvliesontsteking (= conjunctivitis) Visuele beperkingen 45 4 Het oor Anatomie Fysiologie Pathologie Soorten gehoorverlies Oorsuizen Middenoorontsteking 48 5 De huid Anatomie Fysiologie Functies Werking Observaties Pathologie Berg Luieruitslag Luizen Wratten Ulcus Oudere huid Overmatig zweten Huidallergie Decubitus Smetten Gordelroos Jeuk Irritatie Eczeem Eelt Likdoorn Eksteroog 63 4

6 6 Het spijsverteringsstelsel Anatomie Speekselklieren Tong Tanden Slokdarm (Oesophagus) Maag (Gaster) Dunne darm Dikke darm Endeldarm Lever Galblaas Alvleesklier (pancreas) Fysiologie Functies Werking Observatie Consistentie* Kleur Geur Gevoel Pathologie Slikstoornissen Aften Spruw Braken Abnormale dorst Dehydratatie of uitdroging Reflux Oprispen of regurgiteren Galstenen Stoma Constipatie Diarree Ziekte van Crohn Darmparasieten Aambeien Eetstoornissen Obesitas Voedselbesmetting: salmonella Botulisme E. coli of Escherichia coli Griep Hepatitis 83 7 Het endocrien stelsel Anatomie Fysiologie Functies Werking 84 5

7 7.3 Diabetes Rol van de lever Verschillende types Acute verwikkelingen Chronische verwikkelingen Diabeetvoet 88 8 Het urinewegstelsel Anatomie Nieren Urineleiders (ureters) Blaas Urinebuis (urethra) Fysiologie Functies Werking Observaties Helderheid Kleur Geur Hoeveelheid Frequentie Gevoel Pathologie Te weinig urine produceren Te veel urine produceren Blaasontsteking Nierontsteking Nierstenen Chronische nierinsufficiëntie Bedplassen Incontinentie Prostaathypertrofie EHBO Bloedingen Het ademhalingsstelsel Anatomie Mond/neus Larynx of strottenhoofd Trachea of luchtpijp Longen Fysiologie Observaties Pathologie Verkoudheid Keelontsteking/angina Pharyngitis Valse kroep Bronchitis Sinusitis 110 6

8 9.4.7 Astma Pneumonie Tuberculose COPD (CARA) EHBO CO-vergiftiging Verdrinking Het hart- en bloedvatenstelsel Anatomie Hart Aders, slagaders en haarvaten Fysiologie Observaties Frequentie Ritme Voelbaarheid Pathologie Bradycardie Tachycardie Bloeddruk Atheromatose Trombose Tromboflebitis Embolie Infarct Spataders/varices Angina pectoris of angor Koude voeten Oedeem EHBO Bloedingen Shock Neusbloeding Blauwe vlek Infectieziekten Specifieke termen Lichamelijke afweermiddelen Aangeboren afweersysteem Verworven afweer/immuniteit Afweermiddelen buiten het lichaam Eigenschappen van infectieziekten Duur van infectieziekten Verloop van infectieziekten Soorten infecties 136 7

9 11.6 Pathologie Kinderziekten Veel voorkomende infectieziekten Hepatitis Griep RSV Polio Soa s of seksueel overdraagbare aandoeningen Oorzaken Besmetting De meest voorkomende soa s Hiv-infectie en aids Chlamydia Gonorroe Hepatitis B Schaamluis Syfilis Genitale herpes Candida albicans 150 Verklarende Woordenlijst 151 Bronnen 157 8

10 Woord vooraf Beste leerling, Als je dit boek openslaat en doorbladert, lijkt het misschien alsof je een leerboek biologie of een naslagwerk ziekteleer aan het bekijken bent. Vreemd, want je hebt toch niet gekozen voor een wetenschappelijke of medische studierichting? Wat is hier dan de bedoeling van? De bedoeling van dit boek is dat je het gebruikt als opzoekboek wanneer je tijdens je opleiding tot verzorgende in contact komt met ziekten of aandoeningen. Zoals je ondertussen weet, word je opgeleid tot een verzorger die totale zorg biedt. Dat betekent dat je niet enkel verantwoordelijk bent voor praktische ondersteuning, maar ook aandacht toont voor het complete welzijn van de zorgvrager. Wanneer je in een verzorgingstehuis instaat voor de maaltijdbedeling, stopt je verantwoordelijkheid niet als je het plateau onder de neus van de zorgvrager geschoven hebt. Het is ook je taak om oog te hebben voor de fysieke, psychische en sociale gezondheid van de zorgvrager. Is deze dame wel in haar normale doen? Is het verdacht dat ze vandaag al voor de derde keer ligt te slapen op het moment dat je de maaltijd brengt? Reageert zij even vriendelijk en voornaam als anders, wanneer je vraagt hoe ze zich vandaag voelt? Je neemt steeds een oplettende en waakzame houding aan zodat je veranderingen en tekens opmerkt, en kan signaleren aan het verplegend personeel. In die zin is het interessant om over een basiskennis te beschikken van ziektes en aandoeningen. Als je dit jaar in concrete situaties (zoals stagevoorbereiding, stage-ervaring en praktijklessen) in contact komt met bepaalde aandoeningen of ziektes, wil je weten wat die inhouden zodat je er correct op kan reageren. Het is niet jouw taak om op zoek te gaan naar een correcte behandeling, maar aangezien je totale zorg wilt bieden, is het wel je verantwoordelijkheid om aandacht te besteden aan de signalen die je opvangt, om erover te praten met de zorgvrager en de juiste personen op de hoogte te brengen. Daarvoor is een basiskennis van ziektes en aandoeningen zeker zinvol. Dit naslagwerk helpt je om aan die basis te werken. Door tijdens je opleiding gericht te leren observeren en signalen correct te leren interpreteren, bereid je je voor op een toekomst in de zorgsector. Gebruik dit boek om informatie op te zoeken over ziektes en aandoeningen waarmee je in contact komt in concrete situaties. Je leerkracht zal je hierbij begeleiden zodat dit leerproces op een vlotte en efficiënte manier verloopt. Gebruik dit naslagwerk in combinatie met de andere Naslagwerken uit de reeks Zorgwijzer - 3de graad om je vorming tot verzorgende compleet te maken: > Inleiding in de zorg; > Omgaan met de jonge en oudere zorgvrager; > Indirecte zorg; > Verzorgingstechnieken. In de Zorgwerkwijzers wordt de inhoud van de verschillende naslagwerken geïntegreerd en gekoppeld aan de (stage)praktijk, mede dankzij het gebruik van casussen. Hierdoor: > krijg je inzicht in de inhouden uit de naslagwerken. > leg je spontaan verbanden, zowel tussen de verschillende componenten onderling als tussen wat je op de stage ervaart. > word je realiteitsgetrouw voorbereid op het beroep van verzorgende. We wensen je een leerrijke en boeiende opleiding! De auteurs. 9

11 Pictogrammen Onderstaande pictogrammen verwijzen telkens naar het betreffende naslagwerk waarin je meer info/uitleg of een beschrijving kan vinden. Inleiding in de zorg Infoboek over wat van de zorgverlener verwacht wordt Dit naslagwerk beschrijft wat zorg geven inhoudt, hoe het zorglandschap is opgebouwd en wat de vereisten aan kennis, vaardigheden en attitudes zijn voor de professionele zorgverlener. Verzorgingstechnieken Stapsgewijze verzorgingstechnieken In dit naslagwerk vind je per verzorgingstechniek een stapsgewijze omschrijving van hoe je te werk moet gaan bij het uitvoeren van de techniek. Observeren en herkennen van aandoeningen Opzoekboek ziekten en aandoeningen Dit naslagwerk is een opzoekboek waarin ziekten of aandoeningen staan waarmee je tijdens je opleiding tot verzorgende in contact kan komen. Omgaan met de jonge en oudere zorgvrager Info ontwikkeling kind en agogisch handelen oudere zorgvrager In dit naslagwerk vind je informatie betreffende de ontwikkeling van het kind in functie van pedagogisch handelen en agogische handelswijze tegenover de oudere zorgvrager. Indirecte zorg Info jonge en oudere zorgvrager: voeding, linnen, interieur en ergo In dit naslagwerk vind je de basisinformatie betreffende indirecte zorgen voor de jonge en oudere zorgvrager ivm voeding, linnen- en interieurzorg met aandacht voor ergonomisch werken. Overige pictogrammen: Extra Extra achtergrond of nuttige informatie Belangrijk, let op! 10

12 Kader: gezondheidspatronen volgens Gordon De inhouden van deze uitgave kunnen als volgt ondergebracht worden in het ordeningskader van de gezondheidspatronen volgens Marjory Gordon: Gezondheidsbeleving en instandhouding Voeding en stofwisseling Uitscheiding Activiteiten Slaap en rust Cognitie en waarneming Zelfbeleving Seksualiteit en voortplanting Stressverwerking 9 Het ademhalingsstelsel 10 Het hart- en bloedvatenstelsel 11 Infectieziekten 6 Het spijsverteringsstelsel 7 Het endocrien stelsel 6 Het spijsverteringsstelsel 7 Het endocrien stelsel 8 Het urinewegstelsel 1 Het bewegingsstelsel 9 Het ademhalingsstelsel 10 Het hart- en bloedvatenstelsel 2.4 Slaap en rust 2 Het zenuwstelsel 3 Het oog 4 Het oor 5 De huid zie Omgaan met het jonge kind en de oudere zorgvrager 12 Soa s 2 Het zenuwstelsel 11

13 Doelstellingen 1 Het bewegingsstelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. activiteiten toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. activiteiten observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. activiteiten vinden, selecteren en aanwenden. 2 Het zenuwstelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en cognitie toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden. 3 Het oog Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en cognitie toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 4 Het oor Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en cognitie toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 5 De huid Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. waarneming en cognitie toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. waarneming en cognitie observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. waarneming en cognitie vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 6 Het spijsverteringsstelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. voeding en stofwisseling toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. voeding en stofwisseling observeren en signaleren. 12

14 In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. voeding en stofwisseling vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 7 Het endocrien stelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. het endocrien stelsel toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. het endocrien stelsel observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten m.b.t. het endocrien stelsel vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 8 Het urinewegstelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. uitscheiding toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. uitscheiding observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. uitscheiding vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 9 Het ademhalingsstelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. activiteiten toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. activiteiten observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. activiteiten vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 10 Het hart- en bloedvatenstelsel Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t. activiteiten toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. activiteiten observeren en signaleren. In concrete situaties relevante informatie m.b.t. aandoeningen en ziekten i.v.m. activiteiten vinden, selecteren en aanwenden. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 11 Infectieziekten Het functioneren van de gezonde gebruiker m.b.t infectieziekten toelichten. Veranderingen/tekens m.b.t. infectieziekten observeren en signaleren. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 12 Soa s Zorg dragen voor het menselijk functioneren in verband met seksualiteit. Noodsituaties herkennen en accuraat optreden. 13

15

16 1 Het bewegingsstelsel 1.1 Anatomie Skelet- en beenderstelsel schedel onderkaak sleutelbeen borstbeen (sternum) opperarmbeen rib wervel spaakbeen (radius) bekken ellepijp (ulna) handwortelbeentjes middenhandsbeentjes vingerkootjes dijbeen (femur) knieschijf scheenbeen (tibia) kuitbeen (fibula) voetwortelbeentjes middenvoetsbeentjes teenkootjes Het skelet- en beenderstelsel bestaat uit beenderen (of botten) en gewrichten. Beide structuren hebben enkele typische kenmerken. > Beenderen Bevatten op enkele plaatsen een laag kraakbeen*, vooral ter hoogte van de gewrichten. Kraakbeen is erg glad en veerkrachtig en beschermt de botuiteinden. > Gewrichten Verbinden beenderen met elkaar. Worden ingedeeld naargelang ze de beenderen bewegingsvrijheid geven. Zijn goed gesmeerd om de botten glad naast elkaar te laten bewegen. Als dat niet zo zou zijn, zouden de botten veel sneller verslijten en zouden onze bewegingen erg pijnlijk worden. Rond het hele gewricht zit een vlies: het synoviale vlies*. Dit produceert een vloeistof die het ganse gewricht smeert. Ze werkt als een olie en houdt het gewricht soepel. Het kleinste gewricht in het lichaam is de stijgbeugel in het oor. 15

17 Zowel de beenderen als de gewrichten kunnen onderverdeeld worden in verschillende soorten: > Beenderen Korte beenderen Zijn in alle richtingen even groot. Hebben een dunne, compacte buitenlaag. Voorbeelden: hand- en voetwortelbeentjes, wervels. Lange beenderen (= pijpbeenderen) Zijn lang en dun. Geven steun. Maken beweging mogelijk. Voorbeelden: scheenbeen, dijbeen, vingerkootjes. Platte beenderen Zijn plat en breed. Beschermen organen. Voorbeelden: schedel, schouderbladen, borstbeen, heupbeen, ribben. 16

18 > Gewrichten Vlakke gewrichten Laten toe om draaibewegingen te maken. Voorbeelden: tussenwervelgewrichten, halswervels. Kogelgewrichten Laten toe om bewegingen op en neer, naar voren en achteren en in het rond te maken. Voorbeelden: heupgewricht, schoudergewricht. Scharniergewrichten Laten toe om bewegingen naar voren en achteren te maken. Voorbeelden: kniegewricht, ellebooggewricht Spierstelsel > Dwarsgestreepte spieren Willekeurige spieren. Staan onder invloed van onze wil. Zijn snel vermoeid. Kunnen in kramp geraken. Voorbeelden: spieren van de armen en de benen. 17

19 > Gladde spieren Onwillekeurige spieren. Staan niet onder invloed van onze wil. Werken traag en zijn daardoor onvermoeibaar. Voorbeelden: de slokdarm, de maag, de bloedvaten. > Mengeling van beide De hartspier bestaat uit zowel dwarsgestreepte spieren als gladde spieren. 1.2 Fysiologie Functies beenderstelsel Het skelet heeft vijf doelen: Stevigheid geven aan het lichaam. Aanknopingspunt voor de spieren vormen. Witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes aanmaken. Kalk opslaan. Bepaalde organen beschermen, zoals hart, longen, ruggenmerg*, hersenen. Bij de schedel van een baby merken we de aanwezigheid van verschillende naden en twee openingen: de fontanellen*. Vooraan ligt de ruitvormige, grote fontanel. Dit vlezige deel van de schedel sluit na 18 maanden. Achteraan ligt de driehoekige, kleine fontanel. Deze fontanel sluit na 3 maanden. De fontanellen hebben twee belangrijke functies: De schedelnaden bestaan uit kraakbeenverbindingen die toelaten dat de schedelbeenderen lichtjes over elkaar schuiven bij de bevalling. Hierdoor kan het hoofd beter door het geboortekanaal*. Ze geven de hersenen de mogelijkheid om te ontwikkelen gedurende de eerste maanden na de geboorte. Wanneer de fontanellen te vroeg sluiten, ontwikkelen de hersenen zich onvoldoende en kan er een mentale achterstand ontstaan. 18

20 1.2.2 Functies spierstelsel De spieren hebben vier doelen: Stevigheid bieden aan het lichaam. Beweging mogelijk maken. De lichaamstemperatuur op peil houden. Sommige organen vormgeven Werking spierstelsel De spierwerking bestaat voornamelijk uit opspannen en ontspannen. Een spier kan alleen maar trekken en niet duwen. Dat verklaart waarom er zo veel spieren nodig zijn. Elke beweging wordt door een andere spier veroorzaakt. Zo hebben we een spier om onze arm te buigen (de biceps) en een andere om onze arm te strekken (de triceps). Twee spieren met een tegengestelde functie noemen we antagonisten of tegengestelde partners. Spieren hebben glucose* en zuurstof nodig om te kunnen werken. Glucose is een ander woord voor suikers. De suikers komen je lichaam binnen door alles wat je eet en drinkt. Ze worden verwerkt in je spijsverteringsstelsel. De glucose komt door de wand van de dunne darm in het bloed terecht. Glucose zorgt voor energie en zuurstof voorkomt spierkrampen. Bij een tekort aan zuurstof ontstaat er melkzuur* in de spieren vermoeidheidsgevoel, spierpijn en uiteindelijk krampen. 1.3 Pathologie Problemen met de schedel > Craniostenose Te vroeg dichtgroeien van de fontanellen. De schedelvorm hangt af van welke naden te vroeg sluiten. Meestal brengt dit met zich mee dat de hersenen zich onvoldoende kunnen ontwikkelen, waardoor er een fysieke en/of psychische achterstand kan ontstaan. > Microcephaal Zeer kleine schedelomtrek, minder dan 33 cm bij geboorte. Er is te weinig plaats voor de hersenen om te groeien. Afhankelijk van de grootte van de schedel kan dit leiden van milde tot ernstige mentale beperkingen. Ook de motorische ontwikkeling kan trager verlopen. > Macrocephaal Zeer grote schedelomtrek, groter dan 38 cm bij geboorte. Ontstaat meestal door een teveel aan vocht in de schedel: we noemen dit ook een waterhoofd. Kan leiden tot mentale achterstand, maar dit is niet altijd het geval. 19

21 Copyright Plantyn > Gebombeerde fontanel De fontanellen staan bol. Er is sprake van een overdruk door een teveel aan vocht in de schedel. Dit vocht kan water zijn, bij een waterhoofd, of bloed, bij een inwendige bloeding. > Ingezonken fontanel De fontanellen zijn ingevallen. Er is sprake van een onderdruk. Die onderdruk ontstaat door uitdroging. Waarschijnlijk heeft de baby hoge koorts of geeft hij erg veel over, waardoor hij te veel vocht verliest Problemen met de wervelkolom Verklaring Lordose Kyfose Scoliose Een te sterke kromming aan de ruggenwervel ter hoogte van de lenden. Een te sterke kromming Een zijwaartse aan de ruggenwervel kromming van ter hoogte van de de ruggenwervel. schouders. Symptomen Uitgesproken holle rug. Zorgvragers kijken naar beneden omdat ze voorovergebogen lopen. Zorgvragers gaan zijwaarts hangen. Acties Kinesitherapie Kinesitherapie Kinesitherapie Voorbeeld scoliose 20

22 1.3.3 Problemen met gewrichten Verklaring Symptomen Artrose slijtagereuma Het afsterven van kraakbeen in een gewricht. Het gevolg is dat de twee botten die het gewricht opbouwen te dicht tegen elkaar komen te staan. startstijfheid: stijfheid bij opstaan na zitten of liggen verminderde mobiliteit Artritis ontstekingsreuma Het ontsteken van een gewricht. Deze aandoening kan zowel ontstaan door een trauma (bijv. te hard neerkomen op je armen bij het vallen) als spontaan (bijv. door reuma). warmte, roodheid en zwelling ter hoogte van het aangetaste gewricht verminderde beweeglijkheid pijn in het gewricht Problemen met de voeten Verklaring Symptomen Acties Platvoet Ontbreken van een welving bij de voeten. Tenen staan in spreidstand. Voet staat volledig plat op de grond. Knieën vallen tegen elkaar en krijgen te veel druk. Lang stappen is onmogelijk. Vóór de leeftijd van 4 jaar: Geef het kind schoenen met een stevig voetbed vanaf het moment dat het kan stappen. Laat het kind soms op blote voeten op het zand lopen in de zomer. Na de leeftijd van 4 jaar: Het kind moet op controle bij de orthopedist*. Hij zal steunzolen voorschrijven. Die moeten tijdelijk of in sommige gevallen altijd gedragen worden. Holvoet Te sterke welving van de voeten. Voet heeft een zeer hoge wreef. De holte onderaan is te groot. Neem contact op met een orthopedist. 21

23 Platvoet Holvoet Voorbeeld Osteoporose = Botontkalking. De structuur van de beenderen wordt veel breekbaarder. Gebrek aan kalk. Te weinig lichaamsbeweging. Langdurig gebruik van bepaalde soorten medicatie, zoals cortisone of hormonen. De beenderen worden dunner. Bij een kleine slag of stoot kan er al een breuk ontstaan. Laat de zorgvrager calcium en vitamine D innemen. Meer beweging kan de opname van calcium bevorderen. > Preventief handelen Geef vanaf de geboorte voldoende melk en melkproducten aan kinderen. Hierdoor wordt er een reserve aan calcium opgeslagen. Ook in de menopauze* is het belangrijk om melkproducten te blijven gebruiken. Osteoporosis gezond bot osteoporose 22

24 1.3.6 Breuken = Fracturen. Bij een breuk vormt het bot niet meer een geheel. Er zijn verschillende soorten botbreuken: Barst: op de foto s zie je een lijn op het been; er is geen ruimte tussen de twee delen. Enkelvoudige breuk: op de foto s zie je dat er een splitsing is in het bot; er is een kleine ruimte tussen de twee delen. Zonder verplaatsing: de twee delen bleven op hun plaats. Met verplaatsing: een of de beide delen zijn van plaats verschoven. Meervoudige breuk: er zijn verschillende breuken vast te stellen. Zonder verplaatsing. Met verplaatsing. Daarnaast moeten we ook bekijken of het om een open of gesloten breuk gaat: Open breuk: het bot is zo verplaatst dat het door de huid steekt. Gesloten breuk: hier is de breuk inwendig aanwezig en kun je ze enkel op foto zien. Pijn. Het lidmaat functioneert niet meer. Soms is er een zwelling en een blauwe verkleuring. De oorspronkelijke vorm van het lidmaat is soms gewijzigd. Immobiliseer* het lidmaat. Breng de zorgvrager zo snel mogelijk naar een spoedafdeling Afrukking = het loskomen van een lidmaat van het lichaam Trauma, bijv. werkongeval, verkeersongeval > Symptomen Het lidmaat hangt deels of volledig los van het lichaam. Het bot is deels of volledig doorgebroken. Pijn Flauwvallen Misselijkheid Het lidmaat is onbruikbaar. > Acties Hulpdiensten verwittigen Parameters opvolgen Lidmaat afknellen en het tijdstip noteren waarop je dat doet 23

25 1.3.8 Ontwrichting = luxatie, het uit de kom schieten van een gewricht De schouder en vingerkootjes zijn het meest gevoelig voor ontwrichting. Trauma, bijv. verkeersongeval Slag of stomp ter hoogte van een gewricht Zwakke gewrichtsbanden > Symptomen Abnormale stand van gewricht Plotse, hevige pijn Zwelling rond de plaats van de ontwrichting Niet meer kunnen bewegen van het gewricht > Acties Arm in draagdoek laten hangen om gewricht te laten rusten Kussens of opgerolde dekens onder het been leggen om het gewricht te laten rusten Arts of verantwoordelijke raadplegen Een speciale vorm van ontwrichting is de heupdysplasie. Die komt voor bij baby s. Heupkom is onvoldoende diep. Erfelijkheid Ligging van de baby in de baarmoeder (stuitligging) > Symptomen Geen pijn Abnormale stand van één of beide beentjes Bij het verluieren de heupbol uit de heupkom voelen schieten > Acties GEEN vorkgreep toepassen Twee luiers boven elkaar aandoen Spreidbroek Bij een vermoeden zonder diagnose zeker ouders en verantwoordelijke raadplegen Verstuiking = Te ver uitrekken van de gewrichtsbanden. Slappe enkelbanden. Verkeerd neerkomen op de voet. 24

26 De huid rond het gewricht zwelt op. Het gewricht wordt stijf en pijnlijk. Breng het lidmaat in hoogstand. Breng een steungevend verband aan. Zorg ervoor dat de zorgvrager het lidmaat enkele dagen laat rusten Spierverrekking = Te ver uitrekken van de spier, waardoor de spiervezels beschadigd geraken. Zwakke spieren en pezen. Aanhoudende overbelasting, bijvoorbeeld door een fout trainingsschema of overgewicht. > Symptomen verzorgend observeren Plots optredende pijn na een verkeerde beweging. Zelden een zwelling. Breng het lidmaat in hoogstand. Breng een drukverband aan; dit geeft ook steun. Leg er een cold pack op om de pijn te minderen en eventuele zwelling tegen te gaan. Zorg ervoor dat de zorgvrager het lidmaat enkele dagen laat rusten Spierscheur = Spierverrekking die nog net iets verder gaat, zodat er een scheur optreedt in de spiermassa. Onvoldoende opwarming voor het trainen. Plotse en/of bruuske beweging. Hevige pijn. Geen mogelijkheid om nog te steunen op het lidmaat. Plotse zwelling. Blauwe verkleuring door inwendige bloeding. Leg er een cold pack op om de zwelling en inwendige bloeding te stoppen. Breng een drukverband aan. Breng het lidmaat in hoogstand. Zorg ervoor dat de zorgvrager het lidmaat gedurende een week laat rusten. 25

27 Spierkramp = Opstapelen van melkzuur in de spieren. Zware inspanningen en te weinig bloed (zuurstof) dat bij de spieren geraakt om het melkzuur af te breken. Nachtelijke spierkrampen kunnen het gevolg zijn van een tekort aan magnesium. Een ongecontroleerd samentrekken of verkorten van de spier. Als de spierkramp voorkomt na het sporten, moet de zorgvrager stretchen en de spier trachten te laten ontspannen. Wanneer nachtelijke spierkrampen veelvuldig voorkomen, moet de zorgvrager op controle gaan bij de huisarts. 26

28 2 Het zenuwstelsel 2.1 Anatomie grote hersenen hersenbalk thalamus hypofyse hypothalamus met thermoregulatiecentrum kleine hersenen verlengde merg hersenstam hersenzenuwen hersenstamzenuwen ruggenmerg grote hersenen hersenstam kleine hersenen grensstrengen + zenuwknopen perifere zenuwen (arm) perifere zenuwen (borstkas) perifere zenuwen (been) Centraal zenuwstelsel > Onderdelen grote hersenen kleine hersenen hersenstam ruggenmerg > Bouw De hersenen bevinden zich in de schedel. De grote hersenen zitten bovenaan, de kleine hersenen hangen onder de grote hersenen. Het ruggenmerg hangt vast aan de hersenen en zakt zo naar beneden in de wervelkolom. 27

29 2.1.2 Perifeer zenuwstelsel > Onderdelen gevoelszenuwen spierzenuwen > Bouw De zenuwen bevinden zich overal in het lichaam. 2.2 Fysiologie Een voorbeeld: Je gsm rinkelt en je wilt opnemen. In het centraal zenuwstelsel wordt de opdracht gevormd, waardoor je armen en handen weten wat ze moeten doen om je gsm op te nemen. Natuurlijk moet die opdracht tot in je armen geraken. Het perifere zenuwstelsel zorgt ervoor dat de opdracht tot in je armen en handen geraakt en zo weten je spieren wat ze moeten doen om je gsm op te nemen Functies > De perifere zenuwen zorgen ervoor dat de informatie vanuit het centraal zenuwstelsel tot in je ledematen geraakt. > Het centrale zenuwstelsel verwerkt alle informatie Werking Het zenuwstelsel is een menselijke computer. Deze computer bestaat uit een computerbak, een computerscherm en een klavier. Het klavier is de input, de computerbak verwerkt deze input en is dus de verwerker, en het computerscherm geeft de output. > Input Bestaat uit gevoelszenuwen. De zenuwen voelen een prikkel. Ze brengen de prikkel naar het centrale zenuwstelsel. Voorbeeld: Als we met onze rechterwijsvinger een hete pan aanraken, brengen de gevoelszenuwen deze prikkel naar het centrale zenuwstelsel. > Verwerker Bestaat uit het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg). Prikkels die binnenkomen (via input ), gaan via het ruggenmerg naar de hersenen. De hersenen zijn ons denkorgaan en zijn dus nodig om iets waar te nemen of te denken. Zonder onze hersenen zouden we niet kunnen functioneren, niet kunnen denken en niet kunnen leven! Voorbeeld: Het centrale zenuwstelsel verwerkt de pijnprikkel die door de input werd doorgegeven, en zorgt ervoor dat we weten dat we pijn hebben. Het centrale zenuwstelsel zorgt er ook voor dat we weten waar we pijn hebben (in dit voorbeeld: pijn in de rechterwijsvinger). 28

30 > Output Bestaat uit spierzenuwen. Nadat de hersenen de prikkel verwerkt hebben, geven ze een prikkel door aan de spierzenuwen. De spierzenuwen voeren de nodige acties uit. Deze zenuwen zorgen ervoor dat er spieren samentrekken (of net ontspannen). Voorbeeld: Als we een hete pan aanraken met onze rechterwijsvinger, worden de arm- en handspieren direct geactiveerd om de vinger snel weg te trekken van de pan. Extra Thermoregulatiecentrum In je hersenen zit een centrum dat je temperatuur bewaakt. Het werkt als een soort thermostaat. Normaal gezien staat die thermostaat op 37 C. Wanneer micro-organismen het lichaam binnendringen, scheiden zij een gifstof af. Die gifstof kan het thermoregulatiecentrum helemaal in de war brengen en de thermostaat hoger (koorts) of lager (ondertemperatuur) zetten. Je lichaam zal dan telkens proberen die temperatuur te behalen. De normale temperatuur ligt tussen de 35,8 C en de 37,5 C. Ze varieert van persoon tot persoon. Hyperthermie (koorts) Waarden Bij kinderen vanaf 38 C Bij volwassenen vanaf 37,8 C Symptomen Rillen Zweten Rood gezicht Klappertanden Stijging van hartritme Stijging van bloeddruk Hypothermie (ondertemperatuur) Temperatuur onder 35,5 C Suf en slaperig Trage ademhaling Traag hartritme Hartritmestoornissen We kunnen nog een onderscheid maken, namelijk tussen het somatische en het autonome zenuwstelsel: > Het vorige voorbeeld is een voorbeeld van het somatische systeem. We weten namelijk heel bewust dat we pijn hebben en dat onze arm wordt weggetrokken van de pan. Ook wanneer we onze rinkelende gsm opnemen, doen we dit bewust. Ook dat is een voorbeeld van het somatische systeem. > In het lichaam (inwendig) gebeuren verschillende processen, zoals de regeling van de hartslag. Die processen gebeuren buiten onze wil om en worden het autonome systeem genoemd. Een voorbeeld: je zit rustig in de zetel televisie te kijken en je hebt een hartslag van zestig slagen per minuut. Opeens verschijnt er op tv een groot brullend monster, of roept je moeder dat je je kamer direct moet gaan opruimen. Je voelt je hartslag meteen omhoog gaan en nochtans heb je daar niet om gevraagd. Het is je lichaam dat beslist dat je hartspieren sneller moeten samentrekken, of je dat nu wilt of niet. Dat is een voorbeeld van het autonome systeem. We noemen dat reflexen. 29

31 2.3 Pathologie Cerebrovasculair accident (CVA) of stroke = Beroerte, het afsterven van een gedeelte van de hersenen. zuurstoftekort in de hersenen trombose* embolie hersenbloeding uitvalsverschijnselen (verminderde functie van lichaamsdelen en/of organen, bijv. het spraakcentrum in de hersenen is aangetast en de zorgvrager heeft een spraakstoornis) misselijkheid bewustzijnsverlies De zorgvrager moet zo snel mogelijk naar het ziekenhuis. Hoe sneller het zuurstoftekort verholpen wordt, des te beter zal het herstel verlopen. Let erop dat de zorgvrager zijn bloedverdunnende medicatie correct neemt. > Preventief handelen voldoende bewegen gezond eten niet roken Epilepsie = Een verzamelnaam van een aantal aandoeningen die gepaard gaan met aanvallen. Een storing in het doorgeven van de prikkels in de hersenen. Naargelang de grootte van het gebied waarin de storingen zich voordoen, treden er verschillende vormen van epilepsie op. Grand mal Petit mal Focale epilepsie Verklaring kan ontstaan door litteken in de hersenen na een trauma, operatie, bloeding kan ook een aangeboren afwijking zijn kortsluiting in een groot deel van de hersenen regelmatig optredende absences of afwezigheden kortsluiting in een beperkt deel van de hersenen spasme in een bepaald lichaamsdeel, bijv. een arm of een deel van het gelaat 30

32 Grand mal Petit mal Focale epilepsie Symptomen Begin van de aanval: vaak slaakt de persoon een luide schreeuw, ziet hij een lichtflits of ruikt hij iets. Tonische fase: zorgvrager valt en verkrampt volledig, is bewusteloos en ademt onregelmatig. Clonische fase: zorgvrager heeft spasmen van de ledematen en het gelaat en een gebrek aan controle over blaas- en aarsspier; de tong kan geklemd raken tussen de tanden (tongbeet). Na de aanval: zorgvrager komt bij, is moe, verward en kan klagen over hoofdpijn. Laat de zorgvrager niet alleen. Geef hem ruimte, zodat hij zich niet kwetst. Zorg voor een stabiele houding. Noteer de duur van de aanvallen. Laat de zorgvrager rustig wakker worden. Neem contact op met de behandelende arts bij een eerste aanval, bij abnormale symptomen, of als de aanval langer dan vijf minuten duurt. Zorg dat de zorgvrager zijn medicatie plichtsgetrouw neemt en overprikkeling vermijdt, door computer en tv te beperken en lichtshows te vermijden. Zorgvrager staart gedurende enkele seconden tot minuten voor zich uit. Hij herinnert zich niets van de voorbije periode en weet niet dat hij even weg was. Zorgvrager krijgt plotse contracties in een lidmaat of in een deel van het gelaat. Hij verliest het bewustzijn. Acties Neem contact op met de behandelende arts. Zorg ervoor dat de zorgvrager zich rustig houdt. Vermijd overprikkeling. Zorg ervoor dat de zorgvrager zich rustig houdt. 31

33 Grand mal Petit mal Focale epilepsie Prognose Koortsstuipen afhankelijk van de oorzaak weinig voorspelbaar = Epileptische aanval ten gevolge van hoge koorts. Meestal ontgroeit het kind deze vorm na de puberteit. Medicatie is dan niet meer nodig. lichaamstemperatuur boven de 39 C De patiënt verliest het bewustzijn. Het lichaam verstijft. De ogen kunnen wegdraaien. Er is schuimvorming op en rond de mond. De patiënt stopt met ademen gedurende enkele seconden en ademt daarna zeer oppervlakkig. Hij heeft urine- en/of stoelgangverlies. Geef de zorgvrager een stabiele houding. Voorkom dat de zorgvrager zich kwetst. Laat de zorgvrager na de aanval rusten. Laat de koorts dalen door medicatie op voorschrift van de arts. In de thuiszorg mag je het kind een afkoelingsbadje geven Multiple sclerose = Een aandoening van het centrale zenuwstelsel waarbij de overdracht van prikkels niet meer vlot verloopt en er uitvalsverschijnselen optreden. Precieze oorzaken zijn niet bekend. Erfelijkheid speelt een rol. symptomen verschillen naargelang het deelgebied dat eerst geraakt wordt uitvalsverschijnselen van armen, benen, spraak oogklachten tintelingen tremor (voortdurende schudbeweging van één of meer lichaamsdelen die wordt veroorzaakt door een onwillekeurige contractie van spieren)

34 Neem zodra de zorgvrager problemen heeft contact op met de huisarts. Hij zal dan verder verwijzen. Er bestaat geen genezende behandeling voor MS. Er kan alleen getracht worden om de nieuwe aanvallen tegen te gaan of uit te stellen Syncope = flauwvallen Er raakt onvoldoende bloed in de hersenen door een plotse daling van de bloeddruk. Erfelijkheid Emoties: schokkende ervaringen, hevige pijn Gebrek aan rust Stress Slechte bloedcirculatie > Symptomen Zwart worden voor de ogen Koud zweet Slap gevoel Misselijk gevoel Bewustzijnsverlies, soms slechts enkele seconden > Acties Zorgvrager rustig laten liggen, met de benen in hoogstand Ruimte en rust geven Niets laten eten of drinken om verslikking te voorkomen > Preventie Voldoende rusten en slapen Stress vermijden Cafeïne vermijden Afleiding zoeken zodra symptomen optreden Tijdig gaan zitten Coma = Een toestand van diepe bewusteloosheid waarbij de zorgvrager geen reacties geeft, noch verbaal, noch motorisch, en waarbij de ogen niet bewegen. vergiftiging door alcohol, drugs of gifstoffen trauma 33

35 stofwisselingsziekten, bijv. diabetes CVA* hartinfarct zuurstoftekort De zorgvrager is bewusteloos. De symptomen zijn afhankelijk van de oorzaak. Een zorgvrager in een hyperglycemische coma verspreidt bijvoorbeeld een fruitgeur. Zijn adem ruikt naar appel. Bel de spoeddiensten (nummer 112) en geef duidelijk door om wie het gaat, wat er gebeurd is en waar de zorgvrager gevonden werd Dementie = Een syndroom waarbij er heel wat stoornissen ontstaan in het denkvermogen, waardoor het dagelijks functioneren steeds minder goed verloopt. afhankelijk van het soort dementie vaak speelt erfelijkheid een rol stoornissen bij het plannen en organiseren desoriëntatiestoornissen* in tijd, plaats en ruimte cognitieve* stoornissen zoals agnosie (verlies van het vermogen om personen en dingen te herkennen), apraxie (verlies van het vermogen om complexe handelingen uit te voeren), afasie (verlies van het vermogen om zich verbaal uit te drukken) Behandel de zorgvrager steeds met respect. Stimuleer de zelfzorg. Lach niet met de situatie. Ga geen discussie aan. Ga mee in het verhaal en probeer op een ander onderwerp over te schakelen wanneer de situatie moeilijk wordt. 34

36 2.3.8 Hersenvliesontsteking = Een ontsteking van het vlies dat zich rond de hersenen en het ruggenmerg bevindt. virus bacterie parasiet ziek gevoel hevige hoofdpijn misselijkheid soms overgeven hoge koorts nekstijfheid puntbloedingen in de huid, meestal in de benen Het laatste symptoom komt erg laat in het proces voor. Neem onmiddellijk contact op met de huisarts of breng indien mogelijk de zorgvrager naar de spoedafdeling. 2.4 Slaap en rust Definities Slaap wordt omschreven als een natuurlijke, dagelijks terugkerende toestand waarin lichaam en hersenen tot rust komen en kunnen herstellen. Op dit moment is er eveneens een afwezigheid van bewustzijn. Dit is het grote verschil met rusten. Tijdens een moment van rust is je wakend bewustzijn intact. Wanneer het donker wordt, maakt je lichaam steeds minder serotonine aan. Dit is een hormoon dat je wakker houdt. Tegelijkertijd stijgt het gehalte aan 35

37 melatonine, een hormoon dat je slaperig maakt. Dit heeft enkele fysieke gevolgen voor het lichaam: spieren ontspannen hartslag, ademhaling en hersengolven vertragen hersenen blokkeren alle prikkels van buitenaf bewustzijn verlaagt stelselmatig groeihormonen worden aangemaakt lichaam herstelt (vandaar ook het belang van slapen tijdens een ziekteproces) Ook op psychisch vlak heeft slapen gevolgen: De hersenen rusten uit. De prikkels die je hebt opgedaan tijdens de dag worden omgezet in dromen. Op die manier verwerk je deze informatie Slaapfasen Een slaapcyclus kun je onderverdelen in vijf verschillende fasen: A Non-REM-slaap of trage/rustige slaap 1 Doezelen: overgang tussen waak en slaap; hersenen en lichaam ontspannen makkelijk te wekken enkel tijdens de allereerste cyclus duurt gemiddeld 5 minuten 2 Lichte slaap hartslag en ademhaling vertragen en worden regelmatig men kan nog gewekt worden maar dat wordt al moeilijker duurt gemiddeld 30 minuten 3 Diepe slaap bloeddruk daalt spieren ontspannen volledig zeer lage hersenactiviteit lichaamstemperatuur daalt 4 Zeer diepe slaap zeer moeilijk te wekken als je tijdens deze fase wakker wordt, reageer je traag en geïrriteerd batterijen worden opgeladen 36

38 B REM-slaap of droomslaap of paradoxale slaap 5 Droomslaap ogen flitsen heen en weer bloeddruk stijgt deze fase duurt per cyclus langer en langer, tot zelfs een uur je droomt tijdens deze fase na elke REM-slaap word je telkens heel even wakker, maar meestal merk je dit zelf niet Beïnvloedende factoren De hoeveelheid slaap die we nodig hebben, is afhankelijk van: Leeftijd. Baby s slapen bijvoorbeeld meer dan oudere mensen, omdat zij nog moeten groeien. Individuele verschillen en behoeften. De slaapkwaliteit is belangrijker dan het aantal uren dat je slaapt. De eerste drie tot vijf uren worden de kernslaap genoemd. Dat is een heel diepe slaap. Deze kernslaap is essentieel voor een goede slaapkwaliteit. Factoren die de slaap negatief beïnvloeden zijn: Storende omgevingsfactoren, zoals te veel licht, geluid, stank. Slechte slaapomstandigheden, zoals te koud, te warm, slechte matras. Psychische problemen, zoals piekeren of stress. Leefgewoonten en gedrag, zoals te veel eten of drinken vlak voor het slapengaan Effecten van slaaptekort We spreken van slaaptekort wanneer: je tussendoor geregeld wakker wordt; je tijdens de dag de noodzaak voelt om even wat te slapen; deze situatie enkele weken aanhoudt. De gevolgen kunnen zijn: vertraagd reactievermogen verminderd concentratievermogen slechtere prestaties op school en/of werk minder weerstand tegen stress en ziekten 37

39 2.4.5 Slaapbehoeften 0 tot 3 maanden 16 tot 20 uur per etmaal 3 tot 12 maanden 13 tot 14 uur per etmaal 1 tot 3 jaar 12 tot 13 uur per etmaal 4 tot 7 jaar 10 tot 11 uur per etmaal 8 tot 11 jaar 9 tot 10 uur per etmaal 12 tot 15 jaar 8 tot 10 uur per etmaal Slaapproblemen bij kinderen en volwassenen A Wiegendood Wat? Risico s Preventie overlijden van een schijnbaar gezond kind. baby s tussen de 0 en 6 maanden. bij meisjes. minder dan 1,7 kg dan 30 weken zwangerschap of druggebruikers tussen 18 en 20 C de buurt van de baby B Parasomnieën Wat? Oorzaak Handelen Slaapwandelen per week uit bed komen tijdens de slaap en rondlopen eerste deel van de nacht door hekjes te plaatsen, ramen af te sluiten vrager zachtjes terug naar bed en blijf bij hem tot hij rustig is Nachtmerries de tweede helft van de nacht, tijdens de REMslaap wordt huilend wakker kind voor, ga dan na wat de oorzaak is leuker einde voor de droom 38

40 Wat? Oorzaak Handelen Headbanging - C Insomnia Wat? Oorzaken Handelen Enkele weetjes over insomnia: Ongeveer 5 % van de volwassenen slaapt regelmatig slecht. 15 % slaapt af en toe slecht. Vrouwen hebben ongeveer tweemaal meer last van slaapproblemen dan mannen. Slaapproblemen komen vaker voor met het stijgen van de leeftijd. De meest voorkomende oorzaken zijn psychische en sociale problemen, een ongezonde leefwijze en chronische lichamelijke aandoeningen. Vaak denkt men een slaapprobleem te hebben, terwijl dit in feite niet zo is. Er is dan sprake van een verkeerde interpretatie van een normaal patroon. Voorbeelden hiervan zijn: De korte slaper: hij heeft weinig slaap nodig, maar kan denken dat hij acht uur moet slapen omdat dat de norm is. Inslaapproblemen: te vroeg naar bed gaan en daardoor niet kunnen slapen. Lichtere slaap bij ouderen: bejaarden slapen lichter, korter en vaker onderbroken. Zij denken daarom vaak dat ze een slaapprobleem hebben. 39

41 Vaak wakker worden: het is normaal dat men s nachts twee à drie keer zeer kort wakker wordt. Vaak denkt men daardoor dat men slecht geslapen heeft. Behandeling 1 Oorzaak Eerst moet men de oorzaak zoeken. Vaak denken mensen een slaapprobleem te hebben, maar berust dit op een verkeerde interpretatie, bijvoorbeeld als ze een kortslaper zijn. 2 Slaaphygiëne Indien het inslapen moeilijk gaat, is het goed op te staan en zich te ontspannen. In bed blijven liggen is niet goed. Vermijd inspannende boeken of tv-programma s. Zorg voor een zekere regelmaat in het naar bed gaan en opstaan, ook in het weekend. Doe regelmatig (met mate) aan lichaamsbeweging. Vermijd grote lichamelijke inspanningen vlak voor het slapen gaan. Vermijd s avonds zware of sterk gekruide maaltijden, alcohol, cafeïnehoudende dranken, een te volle of een te lege maag, roken en sport. 3 Psychotherapie Dit is een behandeling gericht op het oplossen van emotionele conflicten en het verwerken van een verlies of trauma. 4 Medicatie Als andere remedies niet helpen, kan men overgaan tot het nemen van slaapmiddelen. Bron: A.L. Querido, psychiater bij Hulpgids 40

42 3 Het oog 3.1 Anatomie harde oogvlies 2 hoornvlies 3 vaatvlies 4 iris 5 pupil 6 netvlies 7 gele vlek 8 blinde vlek 9 lens 10 oogkamer 11 glasachtig lichaam 12 oogzenuw 13 oogspier 3.2 Fysiologie Als je naar een voorwerp kijkt, vallen de lichtstralen via de pupil op de lichtgevoelige cellen van het netvlies. Het beeld valt omgekeerd op het netvlies en wordt scherpgesteld door de lens. Als het voorwerp dichtbij staat, wordt de lens boller. Als het voorwerp verder weg staat, wordt de lens platter. We noemen dit de accommodatie* of aanpassing van het oog. De lichtgevoelige cellen van het netvlies sturen het beeld via de oogzenuw omgekeerd door naar de hersenen. De hersenen verwerken dit beeld tot een visuele* waarneming. 41

43 3.3 Pathologie Problemen met het zicht Verklaring Oorzaak Bijziendheid Voorwerpen dichtbij zie je scherp. Voorwerpen op een afstand zie je niet scherp. De oogbol is te diep. Het beeld wordt vóór het netvlies geprojecteerd*. Verziendheid Voorwerpen op een afstand zie je scherp. Voorwerpen dichtbij zie je niet scherp. De oogbol is te kort, waardoor de beelden van dichtbij geprojecteerd worden achter het netvlies. Symptomen Behandeling vermoeide ogen hoofdpijn ogen dichtknijpen als je naar een voorwerp kijkt dat veraf is arts of oogarts raadplegen bril met holle glazen gebruiken holle lenzen gebruiken vermoeide ogen pijn aan de ogen hoofdpijn (aan het einde van de dag) ogen dichtknijpen als je naar een voorwerp kijkt dat dichtbij is arts of oogarts raadplegen bril met bolle glazen gebruiken bolle lenzen gebruiken 42

44 3.3.2 Scheelzien (= strabisme) = Een probleem waarbij de stand van één of beide ogen afwijkt. De oogspieren kunnen niet samenwerken. Beide ogen volgen niet dezelfde richting. Raadpleeg een arts of oogarts. Plak of dek het goede oog af om de oogspieren van het zwakke oog te stimuleren. Soms is een operatie noodzakelijk om een lui oog te voorkomen Glaucoom = Verhoogde oogdruk. Er zit te veel vocht in de oogbol waardoor er een druk op het netvlies en op de zenuwvezels komt. Hevige pijn in het oog. Gezichtsvermogen gaat sterk achteruit. Raadpleeg een arts of oogarts. Zorg dat de zorgvrager oogdruppels gebruikt op doktersvoorschrift. Als een glaucoom acuut is, moet het in het ziekenhuis behandeld worden Staar (= Cataract) = Vermindering van het gezichtsvermogen. de lens vertroebelt*, waardoor het beeld niet meer scherp gevormd wordt ouderdom diabetes een kwetsuur De zorgvrager krijgt geen scherp beeld meer. Als men tijdig de oogarts raadpleegt, kan die via een chirurgische ingreep de lenzen vervangen. 43

45 3.3.5 Kleurenblindheid (= daltonisme) = Sommige kleuren kunnen niet waargenomen worden. aangeboren Kleuren moeilijk van elkaar kunnen onderscheiden. Geel en bruin waarnemen als rood en groen. Bruin naast rood lijkt groen. Grijs naast groen lijkt rood. Je kunt op de potloden de kleur schrijven Oogbindvliesontsteking (= conjunctivitis) = Roodheid van het oog door ontsteking van het oogbindvlies. infectieus: door virus, bacterie, schimmel niet infectieus: door allergie, een vuiltje in het oog, chloor van het zwembad pijn branderig gevoel aan de ogen etter die de oogleden aan elkaar doet kleven, vooral s ochtends jeuk tranende ogen Raadpleeg een arts of oogarts. Kijk erop toe dat de zorgvrager zalf of druppels gebruikt zoals de arts die heeft voorgeschreven. 44