Jongeren aan zet in de cacaoketen in Nicaragua

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jongeren aan zet in de cacaoketen in Nicaragua"

Transcriptie

1 Jongeren aan zet in de cacaoketen in Nicaragua CHOCOLADE! Jong en oud overal ter wereld geniet ervan. Voor jongeren in Nicaragua is chocolade echter méér dan alleen wat lekkers. Vredeseilanden wil, met de hulp van Zuiddag, Nicaraguaanse jongeren meer, betere en duurzame toekomstmogelijkheden bieden door hen mee het initiatief te laten nemen in de cacaoteelt en sector. Onze directe doelgroep zijn de jongeren, jongens en meisjes, van La Campesina, een 375 leden-tellende cacaocoöperatie die haar hoofdzetel heeft in Matiguás, Nicaragua. Wereldwijd, ook in Nicaragua, ontvluchten jongeren het platteland en de landbouw. Maar steeds meer jongeren van La Campesina zien de cacaoteelt en -sector als hét pad naar een duurzaam en leefbaar inkomen. En ze hebben geen ongelijk: de cacaoproductie biedt hen ongeziene mogelijkheden nu de vraag naar cacao wereldwijd stijgt, tegen 2020 maar liefst met 30%! Dat cacao een hele duurzame teelt is, die bovendien erg weerbaar is tegen klimaatsverandering, is een enorm pluspunt. De jongeren van La Campesina worden niet enkel aangetrokken door de toekomstmogelijkheden die de cacaoproductie biedt; er zijn ook taken weggelegd in de administratie, communicatie en het bestuur van de coöperatie, in het opzetten van een project waarbij toeristen duurzame cacaoboerderijen bezoeken of het openen van een winkel waarin chocoladelekkernijen verkocht worden. De cacaoteelt en -sector biedt de jongeren een waaier aan mogelijkheden om een leefbaar inkomen te verdienen, anderzijds brengen de jongeren een frisse wind binnen de sector, wat innovatie in de hand werkt. Maar hiervoor vragen de jongeren onze steun. Via scholingen en workshops waarvan de inhoud gebaseerd is op de vraag van de jongeren zelf (bijvoorbeeld tips voor cacaoproductie, kwaliteitsproeven, communicatie, je eigen bedrijf opzetten, ), en via een uitwisseling met de jongeren van het Zuiddagproject in Peru, willen we de Nicaraguaanse jongeren op weg helpen om zelf cacao te verbouwen, bestuursfuncties op te nemen in de coöperatie, creatief te zijn met cacao en hun eigen bedrijfje rond cacao op te richten, en zo te timmeren aan een duurzame samenleving. Tegen 2017 willen wij de volgende resultaten bereiken: (1) dat La Campesina een bloeiende jongerenwerking heeft met 250 à 300 leden, en minstens 50 van hen initiatief hebben genomen om hun toekomst uit te bouwen in de cacaosector; (2) dat 25% van de leden van La Campesina jonger is dan 30 jaar en dat jongeren ook binnen het bestuur de kans krijgen om mee beslissingen te nemen; 1

2 (3) dat de jongerenwerking van La Campesina een voorbeeldrol opneemt in de regio, hun ervaringen deelt en minstens één andere coöperatie het voorbeeld van La Campesina volgt. De wereld is als een groot schip waarvan we samen de koers bepalen. Jouw Nicaraguaanse leeftijdsgenoten kunnen, met een beetje hulp van jou, zelf aan zet komen in de cacaoketen en zo een beter leven uitbouwen! 2

3 Algemene info Aan de hand van dit bordspel maak je kennis met de levensomstandigheden van de boeren in Nicaragua. Je ontdekt ook het belang en de voordelen van een boerenorganisatie en de rol die Vredeseilanden hierin speelt Voorbereiding 1) Installeer de speelborden op een tafel. Voorzie rondom stoelen voor het nodige aantal spelers, maximum 6 spelers per spelbord. 2) Leg de gekleurde instructiekaartjes in de voorziene vakjes. De tekst/instructie mag niet zichtbaar zijn. 3) Verdeel de rollenfiches onder de spelers. Per speelbord zijn er 6 verschillende rollen. Zij stellen het fictieve gezin voor (moeder + vader) of (1 van de ouders + het oudste kind). Indien je het spel met minder dan 6 personen speelt, zorg er dan voor dat er minstens 1 speler een rollenfiche heeft van een boer die GEEN lid is van een boerenorganisatie. 4) Op iedere rollenfiche plak je een gekleurde kleine post-it van 1cm breedte.. Plak de post-it in het midden van je gemiddelde opbrengst. 5) Bezorg aan elk(e) speler(sduo) een bank-rekentabel. 6) Zorg dat de spelers/ boeren die lid zijn van de boerenorganisatie in het bezit zijn van een lidkaart en een bio certificaat. 7) Lees de speluitleg luidop voor. 8) Maak je eigen pionnen en deel deze uit (1 per rollenfiche). Leg de dobbelsteen op het speelbord. Ga van start. 9) De jongste speler/boer mag beginnen (zie rollenfiche) 3

4 1.2. Speluitleg Doel van het spel: - Ervaar de levensomstandigheden van cacaoboeren in Nicaragua. - Ontdek het belang en de voordelen van een boerenorganisatie. - Ontdek de rol en functie van Vredeseilanden Fiche met rolbeschrijving Elke speler krijgt de rol van een plaatselijke boer toebedeeld aan de hand van een gekozen/uitgedeelde fiche. Deze fiche bevat volgende informatie: Afbeelding van de boer Naam van de boer Leeftijd van de boer Naam: Alvaro Ruiz Leeftijd 54 jaar Kinderen 4 Totaal gezinsleden 6 Bio certificaat: Lid van La Campesina Oppervlakte JA JA 1 ha Startkapitaal $ 500 Gemiddelde Opbrengst 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 1 ste investering 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg Aantal kinderen Totaal aantal gezinsleden Bezit deze boer een bio certificaat? JA/ NEE Is deze boer lid van La Campesina? JA/ NEE Startkapitaal 2 de investering 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 3 de investering 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg De totale oppervlakte van de plantage Investeringen De gemiddelde opbrengst van de plantage uitgedrukt in kg cacaobonen. 4

5 Twee soorten boeren: Aan het speelbord bevinden zich twee soorten boeren: a) lokale boeren die WEL lid zijn van een boerenorganisatie. Zij hebben zich verenigd én worden ook ondersteund door Vredeseilanden. b) lokale boeren die GEEN lid zijn van een boerenorganisatie. Zij werken als zelfstandige boer Boerenorganisatie : La Campesina La Campesina is een jonge coöperatie van cacaoboeren in Nicaragua. De hoofdzetel van La Campesina bevindt zich in Matiguas, maar de organisatie heeft leden in Rio Blanco, Muy Muy (departement Matagalpa) en in Paiwas (departement RAAS). De boerenorganisatie telt 374 aangesloten producenten Een boerenorganisatie verenigt boeren. Het doel van deze organisaties is de positie van de plaatselijke boer te versterken. Dit kan bv.door: gezamenlijk de verzamelde oogst te verkopen. Werken aan kwaliteitsverbetering door in te zetten op teeltwijze, opslag, verwerking, transport, verpakking, delen van knowhow en/of inrichten van (bijkomende) vorming technische ondersteuninginzet op duurzame landbouw behalen van certificatie (oa biolabel, fairtrade, ) Lid worden/blijven van de boerenorganisatie. Om lid te worden/blijven van de boerenorganisatie moet je als boer voldoen aan bepaalde voorwaarden. Het lidmaatschap laat je toe te genieten van de voordelen van de boerenorganisatie. Voorwaarden lidmaatschap: Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie In het bezit zijn van een BIO-certificaat Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen Voldoe je aan deze voorwaarden, dan ontvang/behoud je de lidkaart van de boerenorganisatie. Als je op/voorbij lidgeld komt moet je het jaarlijkse lidmaatschap betalen en wordt nagegaan of je aan de overige voorwaarden voldoet om lid te worden/blijven. Indien dit niet het geval is, verlies je je lidmaatschap. Nieuwe leden kunnen enkel lid worden wanneer ze op/langs het vakje lidgeld komen Geen lidmaatschap of beëindigen van het lidmaatschap. Wie geen lid (meer) is, kan niet (meer) genieten van deze voordelen. Indien je voorheen lid was, moet je je lidkaart inleveren/afgeven. 5

6 Het bio certificaat Dit certificaat bevat o.a. een beschrijving van de kwaliteit van de landbouwproducten, hoe deze worden verwerkt en verpakt, de herkomst ervan alsook welke informatie en labels op de verpakking moeten worden voorzien. Door strenge controles kan de bio-integriteit van je producten worden gegarandeerd. Biologische landbouw erkent de directe verbinding tussen onze gezondheid en hoe het voedsel dat we eten wordt geproduceerd. Het gebruik van pesticiden en kunstmest zijn verboden. Boeren ontwikkelen bijgevolg vruchtbare grond door het gebruik van natuurlijke compost, mest en alsook het draaien van de gewassen. Biologisch voedsel wordt dus geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw. Wie lid wil worden van de boerenorganisatie heeft dit certificaat nodig. Om dit certificaat te bekomen dien je je landbouwpraktijk dus aan te passen. Deze omschakeling gebeurt echter niet op 1 dag en hiervoor dient ook heel wat administratie en inspecties voor geregeld en betaald te worden. Een bio certificaat bekomen vraagt dus tijd en geld. In dit spel vertaalt zich dat zo: - Sla 1 beurt over om je landbouwpraktijk aan te passen. - Deze omschakeling én het certificaat kosten je - $ 250. Als je tegelijkertijd ook lid wordt van de boerenorganisatie betaal je dus in totaal 500 $ Bank rekentabel Elke speler krijgt een bank-rekentabel. Deze tabel geeft je een eenvoudig overzicht van je inkomsten en uitgaven. Je vult op de aangegeven plaats de naam en het startkapitaal van je boer in. Tijdens het spel hou je in deze tabel je inkomsten (+) en uitgaven (-) bij. Je vermeld steeds de reden/omschrijving van in de kolom naast het bedrag. Je maakt steeds de som of het verschil en berekent steeds het nieuwe tussensaldo. Voorbeeld: Alvaro Ruiz Naam van je boer Bedrag Omschrijving $ 500 Startkapitaal - $ 150 Teelt =$ 350 Tussensaldo +$ 5 Inkomsten & uitgaven =$ 355 Tussensaldo 6

7 Speelbeurt Elke speler gooit om de beurt met de dobbelsteen en verplaats zijn/haar pion. Hierna neemt de speler één instructiekaartje van de stapel met de overeenstemmende kleur Instructiekaartjes De tekst/instructie op het kaartje, wordt luidop voorgelezen. De instructies hebben onmiddellijk gevolg voor de betreffende speler. Na het uitvoeren van de instructie wordt het instructiekaartje steeds onder de stapel van de overeenstemmende kleur ingevoegd Onderscheid WEL of GEEN lid van de boerenorganisatie Op sommige kaartjes wordt een onderscheid gemaakt tussen instructies die gelden voor leden van de boerenorganisatie of niet-leden. Indien je geen lid (meer) bent van de boerenorganisatie gelden de instructies die vermeld staan onder de rubriek GEEN LID Het vakje verkoop Kom je op het vakje verkoop, neem dan eerst het bijhorende instructiekaartje en lees dit hardop voor. Voer de instructies uit en verkoop vervolgens je gemiddelde opbrengst aan de aangegeven marktprijs Extra verkoop Kom je op of voorbij het vakje EXTRA verkoop en je hebt sinds je voorbij het vakje START kwam slechts 2 of minder keren je opbrengst kunnen verkopen, dan mag je je gemiddelde opbrengst verkopen aan de gangbare marktprijs. 7

8 Gemiddelde Opbrengst en investeringen Gemiddelde opbrengst De gemiddelde opbrengst van je plantage wordt aangeduid op de fiche met je rolbeschrijving. Bij aanvang van het spel is de gemiddelde opbrengst van elke boer gelijk aan het middelste vakje. De gemiddelde opbrengst wordt steeds aangeduid door middel van een klein stukje gekleurde kleefband/post-it te plakken op het vakje met de opbrengst van het gangbare moment. Gemiddelde Opbrengst 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 1 ste investering 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 2 de investering 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 3 de investering 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg Door bepaalde omstandigheden, zoals vermeld op de instructiekaarten, stijgt of daalt je gemiddelde opbrengst. Een stijging of daling van de gemiddelde opbrengst gebeurt steeds door 1 kolom op te schuiven. Voorbeeld Bij een stijgende opbrengst zal je meer kilo s cacaobonen kunnen oogsten en verschuif je de kleefband/post-it 1 kolom naar rechts. stijging van de opbrengst Gemiddelde Opbrengst 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg Bij een dalende opbrengst zal je minder kilo s cacaobonen kunnen oogsten en verschuif je de kleefband/post-it 1 kolom naar links. daling van de opbrengst Gemiddelde Opbrengst 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 8

9 Investeringen Als je op het vakje komt van investeren heb je de mogelijkheid om je landbouwperceel uit te breiden met 1 ha. Hierdoor stijgt je gemiddelde opbrengst. Je post-it mag dus 1 rij loodrecht naar onder verschuiven. De investering kost je 1000 $. o Investeren mag zowel voor leden als niet-leden van een boerenorganisatie. Gemiddelde Opbrengst 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 1 ste investering 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 2 de investering 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 3 de investering 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg De marktprijs van cacao De marktprijs van de cacao wordt bepaald door vraag en aanbod. De gangbare marktprijs (de koers) wordt aangeduid door middel van een rad en is verschillend, al naargelang de boer lid is van de boerenorganisatie of niet. Voor de boeren die lid zijn de boerenorganisatie wordt de marktprijs aangeduid door het paarse schijf. Deze verwijst naar de cacaoprijzen voor export. De prijs is redelijk hoog, want de cacao moet van excellente kwaliteit te zijn + voldoende hoge verkoopvolumes. De boeren lid van een boerenorganisatie, kunnen deze kwaliteit/kwantiteit leveren. Bij aanvang van het spel bedraagt de prijs 4 $/kg. Voor de boeren die geen lid zijn van de boerenorganisatie wordt de marktprijs aangeduid door het bruine rad. Deze verwijst naar de cacaoprijzen voor de lokale markt. Deze cacao is van mindere kwaliteit en kan daardoor enkel dienen voor de interne markt. Bij aanvang van het spel bedraagt de prijs 0,45 $/kg. Door bepaalde omstandigheden, aangegeven op de instructiekaarten kan het zijn dat de mark prijs stijgt of daalt. Door aan het rad te draaien wordt de actuele marktprijs (de koers) aangeduid. De bodemprijs of maximumprijs kan echter niet worden overschreden. Als je huidige marktprijs stijgt/daalt dan gebruik je een post-it om dit aan te geven. 9

10 Het spel eindigt wanneer: - één van de boeren niet meer in staat is om zijn schulden te betalen - als je op het vakje einde terecht komt (als je verder wil spelen, speel je een extra ronde) - de spelbegeleider of leerkracht dit aangeeft Nabespreking o Boer: - Heb je meer geld dan bij het begin? - Kreeg elke boer evenveel geld bij verkoop? - Wie verdiende het meest? o Boerenorganisatie - Wat zijn de voordelen van de boerenorganisatie? (zie 1.3.4) - Wat zijn de nadelen voor een alleenstaande boer? - Wat is de rol van Vredeseilanden? 10

11 1.3. Spelbenodigdheden per speelbord Algemeen 1 speelbord (max. 6 lln) 6 rollenfiches 6 zelfgemaakte pionnen 6 lidkaarten boerenorganisatie 6 bio-certificaten 6 post-it s 6 bank-rekenfiches 1 dobbelsteen 1 rekentabel marktprijzen boerenorganisatie (LEDEN) 1 rekentabel marktprijzen interne markt (NIET LEDEN) Instructiekaarten (groen, geel, rood, blauw) voorbereidingen print deze hele bundel in kleurenkopie af knip de rollenfiches uit knip de lidkaarten en bio certificaten uit kopieer de bank-rekenfiche (6 stuks per spel) knip de instructiekaartjes uit (groen, rood, geel, blauw) voorzie post-its die je in kleine reepjes knipt voorzie een dobbelsteen 11

12 Instructiekaarten Teelt TEELT (GROEN) Je hebt je cacaobomen niet voldoende gesnoeid, hierdoor heb je een minder goede oogst. Je gemiddelde opbrengst daalt: - 25 kg TEELT (GROEN) Lid: Door bijkomende tips van een landbouwingenieur van de boerenorganisatie heb je je cacaobomen beter gesnoeid. Je gemiddelde opbrengst stijgt: + 25 kg Geen lid: Je situatie wijzigt niet. TEELT (GROEN) Je cacaobomen krijgen te kampen met een ziekte. Een deel van de oogst gaat verloren. Je gemiddelde opbrengst daalt: - 25 kg TEELT (GROEN) Je hebt extra bananenbomen geplant om voldoende schaduw te voorzien voor je cacaobomen. Dit is volgens de principes van Agroforestry en verhoogt de kwaliteit van de cacaoteelt. Je gemiddelde opbrengst stijgt: + 25 kg. TEELT (GROEN) Er woedt een aanhoudende droogte. Je gemiddelde opbrengst daalt: - 25 kg TEELT (GROEN) Lid: Je volgde een opleiding die werd opgezet met de steun van Vredeseilanden. Zo leerde je het gebruik van een nieuwe teelttechniek enten waarbij je verschillende soorten cacao kan laten groeien op 1 cacaoboom. Je gemiddelde opbrengst stijgt: + 25 kg. Geen lid: Je situatie wijzigt niet. 12

13 TEELT (GROEN) Hevig onweer beschadigde een groot deel van je plantage. Je gemiddelde opbrengst daalt: - 25 kg TEELT (GROEN) Je nam de tijd om alle bomen te controleren op de befaamde schimmelziekte Moniliasis. Hierdoor kon je tijdig ingrijpen. Je gemiddelde opbrengst stijgt: + 25 kg. TEELT (GROEN) Hevige regen vernielde de overkapping van je zopas geplante cacaoboompjes. Dit kost je: - $ 150. TEELT (GROEN) De aanhoudende droogte dwingt je tot de aanleg van een diepere waterput. Dit kost je: - $ 250. TEELT (GROEN) Lid: Met de steun van Vredeseilanden hebben landbouwingenieurs je een techniek voor een duurzamere waterbevloeiing voor je plantage aangeleerd. Zo bespaar je: + $ 150. Geen lid: Je verbruikt extra water voor de bevloeiing van je plantage. Dit kost je: -$

14 TEELT (GROEN) De persoon die je vandaag ging komen helpen met de oogst van de cacao is ziek. Het werk duurt dus 2 maal zo lang. Sla 1 beurt over. TEELT (GROEN) Je bent extra vroeg opgestaan om de cacaobonen uit de geoogste bolsters te halen. Zo ben je tijdig klaar. Gooi nog een keer Instructiekaarten La Campesina LA CAMPESINA (BLAUW) La Campesina geeft opleidingen over duurzame commercialisering en marketing. Je stelt je zoon/dochter voor om deze opleiding te volgen want er is toekomst in de duurzaam geteelde cacao? Je mag een investering te doen van 1ha, hierdoor stijgt je gemiddelde opbrengst met 25kg. De investering kost 1000$ LA CAMPESINA (BLAUW) La Campesina wil de kwaliteit van de cacao verhogen. Dit door onder andere in te zetten op duurzame landbouwtechnieken. De Agroforestry-methode (cacaobomen groeien op een milieuvriendelijke manier in een ecosysteem waarin fruitbomen schaduw voorzien die cacaobomen nodig hebben) wordt sterk gestimuleerd. Als boer sta je hier volledig achter. Indien je nog geen bio-certificaat hebt, krijg je er nu eentje gratis LA CAMPESINA (BLAUW) Nicaragua telt 5,9 miljoen inwoners, waarvan 30% (1,8 miljoen) jongeren tussen jaar. 2/3 gaat niet meer naar school. Velen trekken weg van het platteland om geen boer te moeten worden. La Campesina geeft jongeren eens studiebeurs voor een landbouwgerichte opleiding. Ook jou zoon krijgt deze kans. Je mag een investering te doen van 1ha, hierdoor stijgt je gemiddelde opbrengst met 25kg. De investering kost 1000$ LA CAMPESINA (BLAUW) Veel jonge boeren worden afgeschrikt door het feit dat cacao een trage teelt is (pas na 3 jaar oogst) Op korte termijn kan je er minder snel geld mee verdienen dan bv. met groenten, bovendien heb je meer geld nodig. Maar op lange termijn is cacao economisch heel interessant. Je mag een investering te doen van 1ha, hierdoor stijgt je gemiddelde opbrengst met 25kg. De investering kost 1000$ 14

15 LA CAMPESINA (BLAUW) Via de boerenorganisatie krijgen een aantal jongeren van leden een studiebeurs.het is de bedoeling dat zij na hun studies voor La Campesina gaan werken. Je dochter wil dit heel graag doen maar nu helpt ze mee op de plantage en in het huishouden. Je gemiddelde opbrengst met 25$ LA CAMPESINA (BLAUW) La Campesina wil meer jongeren stimuleren om in de cacaosector te stappen door de mogelijkheden te verbreden. Agro-toerisme is één van de ideeën. Zo kunnen er toeristische routes worden uitgewerkt rond de cacao van boer tot eindproduct. Jongeren kunnen ingezet worden als gids, gastvrouw/heer, Jou dochter werkt mee aan dit programma en verdient een cent mee bij. Je ontvang 100$. LA CAMPESINA (BLAUW) Jongeren moeten meer inspraak krijgen in de boerenorganisatie. Maar hoe? Jongeren moeten elkaar kunnen ontmoeten, zich amuseren, in debat gaan over hun toekomst, Via theater wil La Campesina hierop inspelen. Jongeren repeteren voor de werkelijkheid, tijdens voorstellingen worden probleemsituaties nagebootst en wordt er gezocht naar oplossingen. Het publiek neemt actief deel aan het gebeuren. LA CAMPESINA (BLAUW) In het bestuur van La Campesina zetelen veel te weinig jongeren. Graag willen ze dat 25% van de bestuursleden jonger is dan 30 jaar en zo de kans krijgen om mee beslissingen te nemen. Daarom organiseren ze activiteiten voor jongeren. Jou zoon is een ganse week mee op jongerenstage met Zuiddag. Je moet nu wel even hulp inschakelen voor de oogst. De plukker kost je 50$ Je gaat naar de voorstelling. Dit kost je 10$. LA CAMPESINA (BLAUW Vredeseilanden en La Campesina dragen duurzaamheid, op alle vlakken en tijdens alle fases in de cacaoketen, hoog in het vaandel. Zo wordt reeds 60% van de cacao gecertificeerd als organic en La Campesina is goed op weg om ook het Rainforest Alliance (UTZ)-label te behalen. Ook jij schakelt je productie om naar bio en fairtrade. Als je nog geen bio-certificaat hebt, krijgt je er nu eentje gratis. LA CAMPESINA (BLAUW De Nicaraguaanse overheid zet sinds 2000 sterk in op de ontwikkeling van de cacaosector. Ze willen tegen ton cacao produceren (nu is dit slechts 3000ton). Ze linken dit heel sterk aan het herbebossingsprogramma en zo slaat ze twee vliegen in één klap: armoedebestrijding en herbossing. Je mag een investering te doen van 1ha, hierdoor stijgt je gemiddelde opbrengst met 25kg. De investering kost 1000$ 15

16 LA CAMPESINA (BLAUW) Vredeseilanden en La Campesina achten een hoog belang aan de duurzaamheid bij het telen van cacao. Door een aantal recente studies werd aangetoond dat cacao van natura een erg duurzame teelt is en zelfs naar voren geschoven wordt als een ideale teelt in de strijd tegen de klimaatverandering. Als je nog geen bio-certificaat hebt, krijgt je er nu eentje gratis Instructiekaarten Verkoop VERKOOP (GEEL) De kwaliteit van de oogst behaalt niet de vooropgestelde norm. Lid: de marktprijs daalt met -1$/kg Geen lid: de marktprijs daalt met -0,15$/kg VERKOOP (GEEL) Lid: Met ondersteuning van Vredeseilanden richt de boerenorganisatie een vormingsdag in. Die dag kan je helaas niet op je plantage werken. Sla 1 beurt over en verkoop je opbrengst Geen lid: verkoop nu je opbrengst Verkoop nu je opbrengst. VERKOOP (GEEL) Lid: Met ondersteuning van Vredeseilanden richt de boerenorganisatie een farmersfieldtraining in. Deze vorming gaat door op jouw plantage. Zo wordt er plots heel wat werk verzet. Gooi nog eens met de dobbelsteen. Verkoop nu je opbrengst. Geen lid: verkoop nu je opbrengst VERKOOP (GEEL) Een opkoper van de cacao heeft een andere mening over de aangeleverde kwaliteit. Lid: Als boerenorganisatie ken je de marktprijzen en ga je niet onder de huidige marktprijs. Uiteindelijk krijg je toch de correcte prijs. Verkoop nu je opbrengst Geen lid: als zelfstandige boer heb je weinig keuze, als deze opkoper niet koopt, krijg je je cacao misschien helemaal niet verkocht. De marktprijs daalt - 0,30 $/kg. Verkoop nu je opbrengst 16

17 VERKOOP (GEEL) De opkoper is bijzonder tevreden over de aangeleverde kwaliteit. Lid: de marktprijs stijgt tot + 1 $/kg. Geen lid: de marktprijs stijgt + 0,15 $/kg. Verkoop nu je opbrengst. VERKOOP (GEEL) Door het toepassen van de nieuwe weetjes uit de gevolgde vorming bij de boerenorganisatie stijgt je opbrengst. Lid: Je gemiddelde opbrengst stijgt + 25 kg. Geen lid: Je situatie wijzigt niet. Verkoop nu je opbrengst. VERKOOP (GEEL) Door het toepassen van nieuwe landbouwmethodieken uit de gevolgde vorming bij de boerenorganisatie stijgt de kwaliteit van je oogst. Lid: Je gemiddelde opbrengst stijgt + 25 kg. Geen lid: Je situatie wijzigt niet. VERKOOP (GEEL) Door de aanhoudende regen is de kwaliteit van de cacaco mindergoed. Lid: de marktprijs daalt -1$/kg Geen lid: de marktprijs daalt 0,15$/kg Verkoop nu je opbrengst Verkoop nu je opbrengst. VERKOOP (GEEL) Met ondersteuning van Vredeseilanden heeft de boerenorganisatie na een lange zoektocht een nieuwe afnemer gevonden. Lid: De marktprijs stijgt + 1 $/kg. Geen lid: je situatie wijzigt niet. Verkoop nu je opbrengst BOERENORG. - ENKEL VOOR JOU Met ondersteuning van Vredeseilanden richt de boerenorganisatie een vorming in voor jongeren. Doordat één van je kinderen deze vorming volgt kan hij/zij deze nieuwe weetjes toepassen. Lid: Je gemiddelde opbrengst stijgt + 25 kg. Geen lid: je situatie wijzigt niet. Verkoop nu je opbrengst 17

18 VERKOOP (GEEL): De goede prijsonderhandelingen door de boerenorganisatie én toenemende vraag zorgen voor een prijsstijging. Lid: De marktprijs van cacao stijgt + 1 $/kg. Geen lid: De vraag naar cacao stijgt. De marktprijs van cacao stijgt + 0,15 $/kg. Verkoop nu je opbrengst VERKOOP (GEEL) Met steun van Vredeseilanden heeft de boerenorganisatie een nieuwe droogoven gebouwd. De aangeleverde kwaliteit wordt hierdoor gegarandeerd. Lid: de marktprijs stijgt + 1 $/kg. Geen lid: je situatie wijzigt niet. Verkoop nu je opbrengst Instructiekaarten Inkomsten & Uitgaven (TUI) INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je bent ziek en hebt medicijnen nodig. Dit kost je - $ 10. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Een nabijgelegen collega-boer is zo vriendelijk om samen met jou het transport te delen. Je bespaart zo: + $ 10. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je moet naar de winkel voor je maandelijkse boodschappen Dit kost je - $ 20 per gezinslid. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je kinderen hebben een nieuw schooluniform nodig. Dit kost je - $ 20 per kind. 18

19 INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je bent (vandaag) niet in het bezit van een auto of bromfiets, je bent genoodzaakt om te paard je oogst te transporteren. Dit kost je 2 keer zoveel tijd. Sla 1 beurt over. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Door de vele ritten over slechte wegen ben je toe aan een nieuw stel banden. Een nieuwe set banden kost je: - $ 50. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je hebt nieuw gereedschap zoals machetes en een zakmes nodig. Dit kost je - $ 30. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je cacao staat beschut onder bananenbomen. Buiten het eigen verbruik kan je heel wat trossen verkopen voor de lokale markt. Dit brengt je + $ 50 op. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je hebt nieuwe cacaoplantjes verkocht aan een collega-boer. Dit brengt je + $ 40 op. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Door een grondverzakking kan je niet de gebruikelijke weg nemen. De extra brandstof kost je - $

20 INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) De brandstof van je voertuig is bijna op. Je moet dringend bijtanken. Een volle tank kost je - $ 30. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je herlaadkaart van je mobiel is op. Een nieuwe kaart kost je - $ 10. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Je leent je voertuig voor 1 dag uit. Dit levert je + $ 20 op. INKOMSTEN & UITGAVEN (ROOD) Een corrupte politieagent houdt je tegen langs de weg. Hij beweert dat je papieren niet in orde zijn. Je boete bedraagt - $

21 Rolbeschrijvingen Naam: Alejandro Castel Leeftijd 32 jaar Kinderen 2 Totaal gezinsleden 4 Bio certificaat: JA Lid van La Campesina JA Oppervlakte 3 ha Startkapitaal $ 900 Gemiddelde Opbrengst 250 kg 275 kg 300 kg 325 kg 350 kg 1 ste investering 275 kg 300 kg 325 kg 350 kg 375 kg 2 de investering 300 kg 325 kg 350 kg 375 kg 400 kg 3 de investering 325 kg 350 kg 375 kg 400 kg 425 kg Naam: Alvaro Ruiz Leeftijd 54 jaar Kinderen 4 Totaal gezinsleden 6 1 ste investering Bio certificaat: JA Lid van La Campesina JA Oppervlakte 1 ha Startkapitaal $ 500 Gemiddelde Opbrengst 50 kg 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 2 de investering 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 3 de investering 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 21

22 Naam: Julio Rivas Leeftijd 39 jaar Kinderen 3 Totaal gezinsleden 5 1 ste investering Bio certificaat: JA Lid van La Campesina JA Oppervlakte 2 ha Startkapitaal $ 750 Gemiddelde Opbrengst 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg 275 kg 2 de investering 200 kg 225 kg 250 kg 275 kg 300 kg 3 de investering 225 kg 250 kg 275 kg 300 kg 325 kg Naam: Esperanza Rodriguez Leeftijd 46 jaar Kinderen 8 Totaal gezinsleden 9 1 ste investering Bio certificaat: JA Lid van La Campesina JA Oppervlakte 4 ha Startkapitaal $ 850 Gemiddelde Opbrengst 250 kg 275 kg 300 kg 325 kg 350 kg 275 kg 300 kg 325 kg 350 kg 375 kg 2 de investering 300 kg 325 kg 350 kg 375 kg 400 kg 3 de investering 325 kg 350 kg 375 kg 400 kg 425 kg 22

23 Naam: Lorenzo Contigo Leeftijd 26 jaar Kinderen 3 Totaal gezinsleden 5 1 ste investering Bio certificaat: NEE Lid van La Campesina NEE Oppervlakte 3 ha Startkapitaal $ 700 Gemiddelde Opbrengst 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg 275 kg 200 kg 225 kg 250 kg 275 kg 300 kg 2 de investering 225 kg 250 kg 275 kg 300 kg 325 kg 3 de investering 250 kg 275 kg 300 kg 325 kg 350 kg Naam: Eduarda Molina Leeftijd 24 jaar Kinderen 1 Totaal gezinsleden 3 1 ste investering Bio certificaat: NEE Lid van La Campesina NEE Oppervlakte 1 ha Startkapitaal $ 900 Gemiddelde Opbrengst 75 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 100 kg 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 2 de investering 125 kg 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 3 de investering 150 kg 175 kg 200 kg 225 kg 250 kg 23

24 Rekentabel marktprijs LEDEN boerenorganisatie Aantal kg $ 2 $ 3 $ 4 $ 5 $ 6 $ 7 $ 8 $ 9 $

25 Rekentabel marktprijs interne markt (NIET LEDEN) Aantal kg $ 0,15 $ 0,30 $ 0,45 $ 0,60 $ 0,75 $ 1 $ 1,15 $ 1,30 $ 1,

26 LIDKAARTEN BOERENORGANISATIE LIDKAART BOERENORGANISATIE Voorwaarden lidmaatschap: - Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) - Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie - Een BIO-certificaat bezitten - Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen LIDKAART BOERENORGANISATIE Voorwaarden lidmaatschap: - Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) - Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie - Een BIO-certificaat bezitten - Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen LIDKAART BOERENORGANISATIE Voorwaarden lidmaatschap: - Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) - Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie - Een BIO-certificaat bezitten - Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen LIDKAART BOERENORGANISATIE Voorwaarden lidmaatschap: - Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) - Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie - Een BIO-certificaat bezitten - Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen LIDKAART BOERENORGANISATIE Voorwaarden lidmaatschap: - Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) - Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie - Een BIO-certificaat bezitten - Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen LIDKAART BOERENORGANISATIE Voorwaarden lidmaatschap: - Eigen grond bezitten (min. 1 hectare) - Producten leveren aan (de voorwaarden van) de boerenorganisatie - Een BIO-certificaat bezitten - Jaarlijks lidmaatschap van $ 250 betalen 26

27 BIO CERTIFICATEN BIO CERTIFICAAT Bewijs van biologisch voedsel, geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw Dit kost tijd en geld. * 1 beurt overslaan (aanpassing landbouwpraktijk) * - $ 250 (omschakeling + certificaat) BIO CERTIFICAAT Bewijs van biologisch voedsel, geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw Dit kost tijd en geld. * 1 beurt overslaan (aanpassing landbouwpraktijk) * - $ 250 (omschakeling + certificaat) BIO CERTIFICAAT Bewijs van biologisch voedsel, geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw Dit kost tijd en geld. * 1 beurt overslaan (aanpassing landbouwpraktijk) * - $ 250 (omschakeling + certificaat) BIO CERTIFICAAT Bewijs van biologisch voedsel, geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw Dit kost tijd en geld. * 1 beurt overslaan (aanpassing landbouwpraktijk) * - $ 250 (omschakeling + certificaat) BIO CERTIFICAAT Bewijs van biologisch voedsel, geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw Dit kost tijd en geld. * 1 beurt overslaan (aanpassing landbouwpraktijk) * - $ 250 (omschakeling + certificaat) BIO CERTIFICAAT Bewijs van biologisch voedsel, geproduceerd met milieu- en diervriendelijke landbouw Dit kost tijd en geld. * 1 beurt overslaan (aanpassing landbouwpraktijk) * - $ 250 (omschakeling + certificaat) 27

28 BANK-REKENFICHE Naam van je boer: Bedrag Omschrijving Startkapitaal 28

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect.

Chocomelk. van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! www.oww.be. Handel, uit respect. Chocomelk van eerlijke handel, biologische landbouw en lokale boeren! > Handel, uit respect. We slaan de brug tussen boeren uit Noord & Zuid! www.oww.be > Kiezen Kiezen voor nóg meer duurzaamheid Oxfam

Nadere informatie

Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO

Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO Gebeurtenis Gebeurtenis MNO MNO De grote exportlanden (Ecuador, Costa Rica en Colombia) hebben je een contract aangeboden om nieuwe plantages te bouwen in hun landen. Je kan nu meer bananen telen en verkopen. Je winst stijgt enorm en

Nadere informatie

Prezi Work for Change Zuiddag 2015

Prezi Work for Change Zuiddag 2015 Prezi Work for Change Zuiddag 2015 Hej daar, Hartelijk bedankt om Zuiddag voor te stellen. Hier is nog even kort een checklist: Neem de prezi, samen met de filmpjes mee op USB (voor het geval er geen internet

Nadere informatie

ZUIDDAG 2015. Scholieren werken een dag en strijden samen met hun leeftijdsgenoten uit het Zuiden voor een duurzame wereld

ZUIDDAG 2015. Scholieren werken een dag en strijden samen met hun leeftijdsgenoten uit het Zuiden voor een duurzame wereld ZUIDDAG 2015 Scholieren werken een dag en strijden samen met hun leeftijdsgenoten uit het Zuiden voor een duurzame wereld Doe mee met 160 scholen in Vlaanderen & Brussel 79% van de deelnemende leerkrachten

Nadere informatie

Spelregels IK BOX spel (3 of 4 personen)

Spelregels IK BOX spel (3 of 4 personen) IK BOX spelregels Spelregels IK BOX spel (3 of 4 personen) Spelmateriaal 1 spelbord (binnenkant van de IK BOX) met aan de zijkanten de grote ZaaiGoedkaarten. 4 pionnen (Tess, Mo, Max en Kate). 4 bakjes.

Nadere informatie

Stefanie Rohner + Christian Wolf. Spelregels

Stefanie Rohner + Christian Wolf. Spelregels Stefanie Rohner + Christian Wolf Spelregels 00174 hld nl 00174.indd 6 28-11-2006 11::25 ZAKGELDSPEL Een spel van Stefanie Rohner en Christian Wolf. Inhoud: speelbord in de doos, winkelcentrum, 4 pionnen,

Nadere informatie

AANBOD 2015 2016 VOOR SCHOLEN

AANBOD 2015 2016 VOOR SCHOLEN AANBOD 2015 2016 VOOR SCHOLEN Aanbod secundair onderwijs 5 Aanbod lager onderwijs 9 Duurzame voeding op jouw school 13 Zuiddag #yesyouthcan: Jongeren aan zet in de cacaosector 14 Contact 16 2 2 Beste leerkracht,

Nadere informatie

KLOK MONOPOLY. Iedere speler heeft 1 pion en de 32 huisjes in dezelfde kleur nodig. Je neemt dus maar de helft van de paarse kaartjes uit de doos!

KLOK MONOPOLY. Iedere speler heeft 1 pion en de 32 huisjes in dezelfde kleur nodig. Je neemt dus maar de helft van de paarse kaartjes uit de doos! KLOK MONOPOLY Materiaal: Het speelbord van Monopoly Iedere speler heeft 1 pion en de 32 huisjes in dezelfde kleur nodig 1 dobbelsteen De klok kaartjes in de verschillende kleuren op het speelbord) (deze

Nadere informatie

Voorbeeld van een inhoudelijke brug 3ko-1lo : Taal Organisatie

Voorbeeld van een inhoudelijke brug 3ko-1lo : Taal Organisatie Voorbeeld van een inhoudelijke brug 3ko-1lo : Taal Organisatie - totaal aantal kinderen : 30 leerlingen eerste leerjaar 30 derde kleuter - wordt 3x georganiseerd (telkens 1 namiddag) - juf Sonia neemt10

Nadere informatie

Koffie en Carbon in Mexico

Koffie en Carbon in Mexico Koffie en Carbon in Mexico Project voorstel van Solidaridad Oktober 2016 Uit de studie die Hesselink heeft laten uitvoeren door Ecofys, blijkt dat de CO2-voetafdruk van koffie voor 14% bij de plantage

Nadere informatie

TAFELTASJE. Tafeltasje is een rugzak met daarin allemaal leuke spelletjes om de maal- en deeltafels in te oefenen. juf Tessa

TAFELTASJE. Tafeltasje is een rugzak met daarin allemaal leuke spelletjes om de maal- en deeltafels in te oefenen. juf Tessa TAFELTASJE Tafeltasje is een rugzak met daarin allemaal leuke spelletjes om de maal- en deeltafels in te oefenen. juf Tessa 0 INHOUD MAALTAFELBOEKJE... 2 SNELLE JELLE... 12 VIER OP EEN RIJ... 14 KRUISWOORDPUZZEL...

Nadere informatie

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit

Paradoxaal genoeg hebben juist veel landarbeiders geen toegang tot betaalbaar groenten en fruit DAAR PLUKKEN DE BOEREN DE VRUCHTEN VAN HET SUCCES VAN GRUPO HUALTACO Groenten en fruit zijn niet alleen gezond voor ons lichaam, maar ook voor de wereldeconomie. De groente- en fruitsector is een van de

Nadere informatie

Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie

Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief

Nadere informatie

Aardoliealarm in het bos

Aardoliealarm in het bos Landbouw graad 3 Aardoliealarm in het bos Lesvoorbereiding Print de stickers zoveel keer uit als je groepjes van 4 kunt maken. Aanwijzingen voor de indeling van de groepjes: zie verder. Als je niet over

Nadere informatie

getalkaartjes 20 spelsuggesties voor thuis!

getalkaartjes 20 spelsuggesties voor thuis! getalkaartjes 20 spelsuggesties voor thuis! Flitsen voor de allerkleintjes. (kind met ouder) de getalkaartjes 1 t/m 10 worden samen uit het doosje gezocht het kind legt de getalkaartjes zelf voor zich

Nadere informatie

Het Grote Armoede en Ongelijkheid Spel

Het Grote Armoede en Ongelijkheid Spel Britt Slock (e-mail: Britt.slock@gmail.com) Stacey Huyghebaert (e-mail: Staceyhuyghebaert@live.be) Jade Lenaers (e-mail: Jadelenaers8@hotmail.com) Klas: 4 TSO Het Grote Armoede en Ongelijkheid Spel Hallo,

Nadere informatie

BORDSPEL: PERSOONLIJK TRIVIANT

BORDSPEL: PERSOONLIJK TRIVIANT BORDSPEL: PERSOONLIJK TRIVIANT MvE Stappenplan ter voorbereiding van het Stap 1. Verzorg hetzelfde aantal (a5) enveloppen als dat er spelers zijn. Stap 2. Print het stickervel met naam en plak ze op de

Nadere informatie

DONOR IN HART EN NIEREN

DONOR IN HART EN NIEREN DONOR IN HART EN NIEREN vmbo MODULE: blz blz donor in hart en nieren Module 2 DONOR IN HART EN NIEREN vmbo MODULE: blz Lessen over orgaandonatie Dit boekje gaat over orgaandonatie Donororganen en donorweefsels

Nadere informatie

DONOR IN HART EN NIEREN

DONOR IN HART EN NIEREN DONOR IN HART EN NIEREN havo/vwo MODULE: blz Inleiding Dit boekje gaat over orgaandonatie Het maakt deel uit van de lessenserie Donor in hart en nieren De lessenserie is uitgegeven door NIGZ-Donorvoorlichting

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met

Nadere informatie

(Update uit: Rechtvaardig, menswaardig, een educatief pakket rond economische, sociale en culturele rechten)

(Update uit: Rechtvaardig, menswaardig, een educatief pakket rond economische, sociale en culturele rechten) Ganzenbordspel: Behaal een diploma (1 ste -2 de graad) (Update uit: Rechtvaardig, menswaardig, een educatief pakket rond economische, sociale en culturele rechten) Doelstellingen: Kennismaken met het recht

Nadere informatie

Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012

Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 Kenneth Wyffels 2L2 19 JAARTAAK SEI 2011-2012 April- 30/04/ 12 Artikel 1. Jean-Luc Dehaene van de CD&V kan bijna 3 miljoen euro opstrijken. Door een aantal jaar geleden een pakket aandelenopties te kopen

Nadere informatie

spelregels Paul de Leeuw

spelregels Paul de Leeuw spelregels Paul de Leeuw In onvoorspelbaar strijd je alleen of in teams tegen elkaar. Het spel draait om het verzamelen van bitterballen en bamihapjes. Heb jij aan het eind van het spel de meeste bitterballen

Nadere informatie

Dit spel bedoelt te kijken naar je leven: terugkijken èn vooruit kijken.

Dit spel bedoelt te kijken naar je leven: terugkijken èn vooruit kijken. Dit spel bedoelt te kijken naar je leven: terugkijken èn vooruit kijken. Teken het speelbord na op een groot vel. Of gebruik damstenen, doppen,.. en leg het na. Print de 32 kaartjes. Je ziet snel genoeg

Nadere informatie

Mijn rechten in de jeugdhulp

Mijn rechten in de jeugdhulp Mijn rechten in de jeugdhulp Dit is een gezelschapspel dat gemaakt is op basis van het bekende Trivial Persuit spel. De bedoeling van dit spel is om de kinderen wegwijs te maken in hun rechten in de integrale

Nadere informatie

Bruine bananen. Doelstellingen

Bruine bananen. Doelstellingen Bruine bananen Voedselverspilling, eerste graad Doelstellingen Kinderen vertellen in eigen woorden wat voedsel verspillen is. Kinderen worden zich ervan bewust dat voedselproductie veel energie en geld

Nadere informatie

Voorbereiding post 2. Met de mens mee Groep 1-2-3

Voorbereiding post 2. Met de mens mee Groep 1-2-3 Voorbereiding post 2 Met de mens mee Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Met de mens mee, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel

Nadere informatie

Lesbrief secundair onderwijs

Lesbrief secundair onderwijs September 2019 Lesbrief secundair onderwijs een leefbaar inkomen voor de cacaoboer For a fair income oxfamwereldwinkels.be Beste leerkracht, Hartelijk dank om met jouw leerlingen aan de slag te gaan rond

Nadere informatie

En de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig)

En de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig) En de boerin uit Namibië? (Uit: RECHT-vaardig, menswaardig) In een rollenspel ervaren de deelnemers de invloed van beleidsbeslissingen in het ene land op het leven van mensen in een ander land. De meerderheid

Nadere informatie

Vragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar

Vragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar Hoe vraag je aan iemand om met je te spelen? Wat speel je graag op het schoolplein? Jij kan al goed helpen hè. Wie help jij graag? Wat doe je dan? van 4 t/m 6 jaar

Nadere informatie

SPELREGELS SPELMATERIAAL BIG BROTHER VOORBEREIDING roddeltabel confrontatiekaarten camerakaarten de 20 stemkaartjes SPELVERLOOP 4 spelers

SPELREGELS SPELMATERIAAL BIG BROTHER VOORBEREIDING roddeltabel confrontatiekaarten camerakaarten de 20 stemkaartjes SPELVERLOOP 4 spelers SPELREGELS Voor je ligt misschien wel het meest confronterende spel dat je ooit gespeeld hebt. Maar let wel: het is en blijft een spelletje. Dus neem de confrontaties met een flinke korrel zout! SPELMATERIAAL

Nadere informatie

Groen rood geel blauw. Bruin roze oranje paars

Groen rood geel blauw. Bruin roze oranje paars 1 Groen rood geel blauw Bruin roze oranje paars 2 Bovenstaande kaartjes functioneren als dobbelsteen Knip ze langs de lijnen uit, voor iedere speler een stel. Facultatief: Kleur eventueel deze voetstappen

Nadere informatie

Het kleine boerenspel

Het kleine boerenspel Het kleine boerenspel Inclusief nabespreking Eventueel kan het ook in een grote zaal of open terrein. Zorg dan wel voor hindernissenparcours. Leerdoelen: - de leerlingen kunnen in een niet conflict geladen

Nadere informatie

LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE

LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE VOORBEELDATERIAAL HOEKENBOX LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE P. 02-03 Thema 1 KLEUR SCHATTENEILAND De leerlingen ontwerpen een plattegrond van een eiland en maken daarbij een legende. P. 04-05 Thema 1 KLEUR

Nadere informatie

Over lege winkelrekken en andere weerberichten

Over lege winkelrekken en andere weerberichten Weer graad 2 Over lege winkelrekken en andere weerberichten Lesvoorbereiding Bij lesmateriaal op de site vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print de foto's winkelrekken 1 keer uit of toon ze

Nadere informatie

Deze vertaling wordt u aangeboden door de Forum federatie van

Deze vertaling wordt u aangeboden door de Forum federatie van Deze vertaling wordt u aangeboden door de Forum federatie van gezelschapsspellenclubs. CHEOPS Doel van het spel De speler die op het einde van het spel de hoogste som aan contant geld en schatten bezit,

Nadere informatie

Werkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna

Werkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 7. Naam: Fruit in de mix. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 7 Fruit in de mix Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 Waar komt ons fruit vandaan? Vul 1. Teken het klassikale woordenweb die

Nadere informatie

Eerste hulp bij kiezen!

Eerste hulp bij kiezen! Eerste hulp bij kiezen! Hoe maak jij je keuzes? Sta je in je eentje in het pashokje te twijfelen tussen twee truien? Of vraag je je moeder, een verkoopster of een vriend(in) om hulp? In deze lesbrief doe

Nadere informatie

http://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi...

http://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi... Veelvlakken De perfecte vorm Plato was een grote denker in de tijd van de Oude Grieken. Hij was een van de eerste die de regelmatige veelvlakken heel bijzonder vond. Hij hield ervan omdat ze zulke mooie,

Nadere informatie

Aan de tafel! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de tafels te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda.

Aan de tafel! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de tafels te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda. Aan de tafel! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de tafels te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda.nl Aan de tafel 1. Zeeslag 2. Snelle Jelle 3. Vier op een

Nadere informatie

Veelgestelde Vragen voor Biogarantie-winkeliers

Veelgestelde Vragen voor Biogarantie-winkeliers Veelgestelde Vragen voor Biogarantie-winkeliers Deze leidraad met vraag en antwoord bevat de basiskennis voor biowinkeliers en verkoopspersoneel. Een goede kennis van bio geeft immers vertrouwen aan jouw

Nadere informatie

Kopen van kussens Einde van het spel

Kopen van kussens Einde van het spel Beschrijf in één zin: Beschrijf het begrip op dit kaartje in één zin. Je mag het woord zelf of een deel ervan niet gebruiken in je beschrijving. Nu krijgt eerst de speler links van je een kans kans om

Nadere informatie

Kindervergadering Zo gaat het bij ons!

Kindervergadering Zo gaat het bij ons! Pedagogisch kader kindercentra 4 13 jaar Kindervergadering Zo gaat het bij ons! Introductie voor de groepsleiding Is kinderinspraak belangrijk? Denken vanuit de groep is logisch en praktisch, maar toch

Nadere informatie

Spelregels voor de Kat met negen levens

Spelregels voor de Kat met negen levens Spelregels voor de Kat met negen levens De ontwerper van dit bordspel gebruikt de naam bolbuyk and woont in Utrecht, Nederland. Instructies om dit bordspel te maken zijn beschikbaar (met commentaar in

Nadere informatie

BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE

BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE 1 e GRAAD 1 LESUUR FICHES VOOR DE LEERLINGEN FICHE 1 - A WORTELEN Biowortelen van een bioboer die kiest voor natuur en milieu. Bio kiest voor natuur en milieu! De biowortelboer(in)

Nadere informatie

Gestrikt voor Vaderdag

Gestrikt voor Vaderdag 3 Gestrikt voor Vaderdag Rekenspel groep 8 Zondag 8 juni is het Vaderdag. Maak met de leerlingen een Vaderdagbingo. Hiermee strikken ze hun vader vast en zeker voor het samen spelen van een leerzaam rekenspel!

Nadere informatie

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade

FAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Veel boeren en arbeiders in arme landen (ook wel ontwikkelingslanden ) hebben

Nadere informatie

De kritische consument

De kritische consument De kritische consument Inleiding Om producten te kunnen maken heb je grondstoffen nodig. Mensen werken met deze grondstoffen en maken er producten van die we consumeren. Een ondernemer is tevreden als

Nadere informatie

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.

Uitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp. Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,

Nadere informatie

weet, wed, waag & win!

weet, wed, waag & win! weet, wed, waag & win! Spelregels Voor 2-6 spelers vanaf 7 jaar Hoi, ik ben Scoop. Je vindt me in Kidsweek, dé krant voor kinderen die elke week vol staat met nieuws en weetjes. In dit spel kijk je of

Nadere informatie

Inleiding Het spel Algemeen doel van het spel

Inleiding Het spel Algemeen doel van het spel Brochure Inleiding Boerenbusiness van grond tot mond, is ontwikkeld door jonge vrijwilligers van verschillende kinderboerderijen in Vlaanderen. Ze verdiepten zich in het thema Voedsel, ontwikkelden er

Nadere informatie

handelsspel Spelregels Doel van het spel: Klaar voor de start? Extra vakjes op het centrale spelbord:

handelsspel Spelregels Doel van het spel: Klaar voor de start? Extra vakjes op het centrale spelbord: DEEL Spelregels Doel van het spel: Centraal in het spel staan vier dorpen uit de omgeving van het fort Liefkenshoek, die elk hun economische specialiteit hebben ontwikkeld. De dorpen voeren onderling handel.

Nadere informatie

Rob Bervoets - 3 Balo a 0. Het verhaal achter het spel

Rob Bervoets - 3 Balo a 0. Het verhaal achter het spel 0. Het verhaal achter het spel Ik heb de inspiratie voor dit spel gevonden bij een bestaand "vloerspel" waarbij de kinderen in de huid van Aladin kruipen en samen met Yasmine op zoek gaan naar de grot

Nadere informatie

Balance Me. Arschoot Elien. Herhaling boekhouden. 3 de jaar ASO. D hauwers Fien. Leerlingenhandleiding. (Afbeelding: persoon met vergrootglas, sd)

Balance Me. Arschoot Elien. Herhaling boekhouden. 3 de jaar ASO. D hauwers Fien. Leerlingenhandleiding. (Afbeelding: persoon met vergrootglas, sd) Balance Me Arschoot Elien Herhaling boekhouden 3 de jaar ASO D hauwers Fien Leerlingenhandleiding (Afbeelding: persoon met vergrootglas, sd) Lootens Jolien 1 Inhoud BENODIGDHEDEN 3 HET SPEL UITLEG 3 DE

Nadere informatie

Lou en Lena in Ecuador

Lou en Lena in Ecuador Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena in Ecuador Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, wij zijn Lou en Lena! Kom, we nemen je mee naar

Nadere informatie

SPELVARIANTEN. Bonus: Ondertussen oefen je met het geven en ontvangen van feedback en bouw je aan het vertrouwen in jouw team.

SPELVARIANTEN. Bonus: Ondertussen oefen je met het geven en ontvangen van feedback en bouw je aan het vertrouwen in jouw team. SPELVARIANTEN Wil jij weten waar je in jouw huidige werk goed in bent? Hoe jij communiceert en je gedraagt en vooral hoe de ander dat ziet? En wil jij dit graag uitwisselen met je teamgenoten zodat jullie

Nadere informatie

Wat weet jij over biologisch en over de bodem?

Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant

Nadere informatie

Pak de jas! Werkvorm: Spel. Materiaal: Dobbelsteen Zes gekleurde jasjes. Verloop:

Pak de jas! Werkvorm: Spel. Materiaal: Dobbelsteen Zes gekleurde jasjes. Verloop: Pak de jas! Spel Dobbelsteen Zes gekleurde jasjes De leerkracht gooit met de dobbelsteen. De leerlingen nemen om ter snelste dezelfde kleur jas als de kleur van de dobbelsteen. De leerlingen verwoorden

Nadere informatie

Advies en verkoop versproducten

Advies en verkoop versproducten Advies en verkoop versproducten Een gastvrije en vriendelijke verkoper draagt veel bij aan de omzet in een winkel. Vriendelijk zijn kost geen cent. Een deskundige verkoper(ster), een vakspecialist, die

Nadere informatie

Speel en bouw aan de toekomst

Speel en bouw aan de toekomst Speel en bouw aan de toekomst www.go-goals.org Beste vrienden! Het doel van dit spel is om je bewust te maken van de rol die je als verantwoordelijke wereldburger kan spelen voor de toekomst van onze planeet.

Nadere informatie

Een nieuwe bank. Lesvoorbereiding Crisis graad 2. Verwondering

Een nieuwe bank. Lesvoorbereiding Crisis graad 2. Verwondering Een nieuwe bank Lesvoorbereiding Crisis graad 2 Voorzie speelgoed - geld, echte kleine muntstukken of print het blad met de centen. Op elk blad staan 100 centen in rijen van 10. Zo kan je gemakkelijk het

Nadere informatie

Spelleidraad. Een educatief spel over Milieu, Mobiliteit, Duurzaamheid en Verkeersveiligheid

Spelleidraad. Een educatief spel over Milieu, Mobiliteit, Duurzaamheid en Verkeersveiligheid Spelleidraad Een educatief spel over Milieu, Mobiliteit, Duurzaamheid en Verkeersveiligheid Het bordspel in t kort Het verhaal Sam, een journalist van de plaatselijke krant, krijgt van zijn hoofdredacteur

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen. Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Workshop Duurzame voeding en catering, 22/11/2011 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil met

Nadere informatie

TUK TUK TAXI. 2-4 spelers 7+ jaar 40+ minuten

TUK TUK TAXI. 2-4 spelers 7+ jaar 40+ minuten NL 2-4 spelers 7+ jaar 40+ minuten TUK TUK TAXI Inhoud: Speelbord, 1 speciale dobbelsteen, 4 plastic taxi s, 8 klantenkaartjes, 80 kaartjes met verkeersborden en gebeurtenissen en verklarende uitleg daarover.

Nadere informatie

PEDAGOGISCH DOSSIER DE RONDE VAN BELVUE

PEDAGOGISCH DOSSIER DE RONDE VAN BELVUE PEDAGOGISCH DOSSIER DE RONDE VAN BELVUE NT2 EN ONDERWIJS VOOR NIEUWKOMERS Beste lesgever, Je ontdekt het BELvue museum met je klas zonder gids. Je begeleidt dus zelf de activiteit met behulp van deze handleiding

Nadere informatie

AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER

AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER AquaPath Module 4 DUURZAME LEVENSSTIJLEN EN WATER SAMENVATTING Weet je dat de meeste van onze dagelijkse activiteiten, inclusief voedsel, kleding en reizen, een hoog waterverbruik betekenen en daarmee

Nadere informatie

Breukenpizza! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de breuken te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda.

Breukenpizza! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de breuken te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda. Breukenpizza! Ga je mee om de wonderlijke wereld van de breuken te ontdekken? Bedacht en ontwikkeld door Linda van de Weerd. www.klasvanjuflinda.nl Breukenpizza! 1. Knijpkaart 2. Decimalen 3. Domino 4.

Nadere informatie

ontwikkeling Sociale en emotionele III Werkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Kinderboek: Les 8: Mannen en vrouwen (in de media) Lesoverzicht

ontwikkeling Sociale en emotionele III Werkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Kinderboek: Les 8: Mannen en vrouwen (in de media) Lesoverzicht III Sociale en emotionele ontwikkeling Les 8: Mannen en vrouwen (in de media) Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen hebben inzicht in het ontstaan van seksetypisch gedrag en hoe dit wordt aangeleerd. Kinderen

Nadere informatie

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Moeilijke kindervragen

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Moeilijke kindervragen DOELSTELLINGEN De ouders hebben ervaren dat hun kind niet het enige is dat moeilijke vragen stelt en dat zij elkaar kunnen ondersteunen in de omgang hiermee. De ouders kunnen met hun kind in gesprek gaan

Nadere informatie

Voorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 6-7-8

Voorbereiding post 1. De kringloop van het water Groep 6-7-8 Voorbereiding post 1 De kringloop van het water Groep 6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 1: De kringloop van het water, voor groep 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen

Nadere informatie

Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst

Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst Opdrachten bij cahier Foodtopia Het voedsel van de toekomst BEWAREN EN BEHOUDEN Wij vinden het heel normaal dat de supermarkt vol eten ligt. Vandaag, morgen, volgende week en daarna. Dat is mogelijk doordat

Nadere informatie

WOORDZOEKER. ABVV Socialistische vakbond. ACV Christelijke vakbond. ACLVB Liberale vakbond

WOORDZOEKER. ABVV Socialistische vakbond. ACV Christelijke vakbond. ACLVB Liberale vakbond WOORDZOEKER Spel Alle kaarten worden omgekeerd op de tafel gelegd. De leerlingen mogen beurtelings twee kaartjes omdraaien. Als ze twee kaarten hebben die bij elkaar horen mogen ze deze kaarten houden.

Nadere informatie

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?

Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je

Nadere informatie

Kern 2: teen - een - neus - buik - oog. Spellen bij kern 2. In deze kern leert uw kind: Letters: t n b oo ee Woorden: teen - een - neus - buik - oog

Kern 2: teen - een - neus - buik - oog. Spellen bij kern 2. In deze kern leert uw kind: Letters: t n b oo ee Woorden: teen - een - neus - buik - oog Kern 2: teen - een - neus - buik - oog In deze kern leert uw kind: Letters: t n b oo ee Woorden: teen - een - neus - buik - oog De letters i - m - r - v - s aa - p e zijn bekende letters geworden. De letters

Nadere informatie

Speel het spel op je ploegvergadering, gouwoverleg of districtsraad. Plannen en meningen uitwisselen, leidt vaak tot nieuwe ideeën.

Speel het spel op je ploegvergadering, gouwoverleg of districtsraad. Plannen en meningen uitwisselen, leidt vaak tot nieuwe ideeën. Werkwinkel l Op vrijwillige voeten, een spel over vrijwilligersbeleid Doel van de werkwinkel: Dit spel is eerst en vooral een manier om in je ploeg eens stil te staan bij je vrijwilligers en wat er nodig

Nadere informatie

Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Spel 2: Winkeltje spelen Spel 3: Lezen voor het slapen gaan Spel 4: Blijven voorlezen

Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Spel 2: Winkeltje spelen Spel 3: Lezen voor het slapen gaan Spel 4: Blijven voorlezen Spellen bij kern 3 Spel 1: Schrijven op je rug Kinderen hebben in kern 1, 2 en 3 al veel woorden geleerd. Het is een leuk spel om de letters van die woorden op de rug van uw kind te schrijven en het kind

Nadere informatie

De Grootste RoyaltyKenner van Nederland

De Grootste RoyaltyKenner van Nederland De Grootste RoyaltyKenner van Nederland Ben jij de grootste Royaltykenner van Nederland? Bewijs het dan maar! Zorg dat je zo snel mogelijk met je koets naar het paleis rijdt. Het juist beantwoorden van

Nadere informatie

[zelf op te maken en in te vullen > denk hierbij aan het tonen van een foto en/of logo van de bank, je naam etc.

[zelf op te maken en in te vullen > denk hierbij aan het tonen van een foto en/of logo van de bank, je naam etc. Beschrijving Deze gastles gaat over inzicht krijgen in je inkomen en uitgaven. Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen hebben. Anders is het lastig om een eigen leven in te vullen. Zakgeld, kleedgeld, baantje,

Nadere informatie

Verwijswoorden begrijpen

Verwijswoorden begrijpen 1. Lees de uitleg. Verwijswoorden begrijpen Een verwijswoord wijst naar een ander woord. In veel zinnen in de tekst staan verwijswoorden. Bijvoorbeeld: het, hij, daar, die, dat, ze, haar, er, deze, daarmee.

Nadere informatie

het grote kerstdobbelspel

het grote kerstdobbelspel het grote kerstdobbelspel leuk dat je dit leest Het grote kerstdobbelspel Een avondvullend programma vol actie, spanning en vooral plezier Dit spel is tot stand gekomen in samenwerking met dobbelspel.nl

Nadere informatie

Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel

Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011 Visie op voedsel WAT KAN IK IK DOEN? Cursus Permacultuur organiseren in Castricum en zelf meedoen Seizoenbewuster kopen Zinvolle planten in de tuin en beter

Nadere informatie

Lei en griffel: Kinderen schreven met een griffel op een lei. Soms leerden ze lezen met een ABC-boekje.

Lei en griffel: Kinderen schreven met een griffel op een lei. Soms leerden ze lezen met een ABC-boekje. Onderwijs Schooltje Lhee in het Openluchtmuseum Het schoolgebouwtje dat in het Openluchtmuseum staat, is een dorpsschooltje uit Lhee (Drenthe). De inwoners van Lhee hadden die speciaal gebouwd in de 18e

Nadere informatie

MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN!

MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN! MAKE CHOCOLATE FAIR! WE VERZAMELDEN 122 826 HANDTEKENINGEN! Op meer dan 400 evenementen in Europa werden 122 826 handtekeningen verzameld door een aantal Europese voedingsvakbonden en NGO s voor duurzame

Nadere informatie

Het Zenuwslopende Zenuwstelsel

Het Zenuwslopende Zenuwstelsel Het Zenuwslopende Zenuwstelsel In het schooljaar 2013-2014 is op de locatie Fedde Schurer van OSG Sevenwolden de opzet van de profielwerkstukken van de havo natuurprofielen aangepast. De speerpunten van

Nadere informatie

Werkvorm Participatie. Als ik de baas zou zijn op de BSO. Buitenschoolseactiviteiten.nl Als ik de baas zou zijn op de BSO 1

Werkvorm Participatie. Als ik de baas zou zijn op de BSO. Buitenschoolseactiviteiten.nl Als ik de baas zou zijn op de BSO 1 Werkvorm Participatie Als ik de baas zou zijn op de BSO Als ik de baas zou zijn op de BSO 1 Inhoudsopgave Als ik de baas zou zijn op de BSO 3 Uitvoering activiteit 4 Voorbereiding Doel en verloop spel

Nadere informatie

Nu nog op uw bord, straks in het museum?

Nu nog op uw bord, straks in het museum? Nu nog op uw bord, straks in het museum? Campagneles Vredeseilanden 2015 1 Campagneles 2015 Inleiding Op 9, 10 en 11 januari 2015 bereikt onze jaarlijkse campagne haar hoogtepunt tijdens de nationale gadgetverkoop.

Nadere informatie

Gespreksspel. gespreksspel. Ontdek meer over elkaars pleegzorg-ervaringen. Ontdek meer over elkaars pleegzorgervaringen

Gespreksspel. gespreksspel. Ontdek meer over elkaars pleegzorg-ervaringen. Ontdek meer over elkaars pleegzorgervaringen Het grote Grote pleegzorg Pleegzorg gespreksspel Gespreksspel Ontdek meer over elkaars pleegzorgervaringen Ontdek meer over elkaars pleegzorg-ervaringen Het grote pleegzorg gespreksspel Het Grote pleegzorg

Nadere informatie

SPELREGELS. spelen en leren, kijk eens wat ik al kan!

SPELREGELS. spelen en leren, kijk eens wat ik al kan! spelregels SPELREGELS spelen en leren, kijk eens wat ik al kan! HOERA, IK BEN 5! inhoud: - 24 grote letterkwartet-kaarten - alfabetpuzzel met 24 stukken - verjaardagsspel-speelbord - 4 Bobo-poppen - grote

Nadere informatie

Taalspellen Prinsen en Prinsessen.

Taalspellen Prinsen en Prinsessen. Taalspellen Prinsen en Prinsessen www.klasvanjuflinda.nl Taalspellen Prinsen en Prinsessen Tekst & vormgeving: Linda Willemsen 2019 www.klasvanjuflinda.nl Linda Willemsen Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Boek 4 Hoofdstuk 7: De overheid en ons inkomen

Boek 4 Hoofdstuk 7: De overheid en ons inkomen Boek 4 Hoofdstuk 7: De overheid en ons inkomen Valt het mee of tegen? a Als Yara een appartement koopt moet ze een hypotheek afsluiten. Hiervoor betaalt ze iedere maand een bepaald bedrag. Dit zijn haar

Nadere informatie

DONOR IN HART EN NIEREN

DONOR IN HART EN NIEREN DONOR IN HART EN NIEREN vmbo MODULE: blz blz donor in hart en nieren Module 1 DONOR IN HART EN NIEREN vmbo MODULE: blz Lessen over orgaandonatie Dit boekje gaat over orgaandonatie Donororganen en donorweefsels

Nadere informatie

taal taal Handleiding.indd 1 19-10-2008 20:16:04

taal taal Handleiding.indd 1 19-10-2008 20:16:04 handleiding taal taal Handleiding.indd 1 19-10-2008 20:16:04 Colofon Concept en tekst: Judith Kat & Marianne Verhallen Eindredactie: Nederlandse Taalunie Grafische ontwerp en productie management: bureau

Nadere informatie

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen

Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Fair Trade in Openbare Aanbestedingen Infosessie Duurzame voeding en catering, 26/01/2012 Inhoud workshop 1. Waarom een workshop van Max Havelaar? 2. Wat is Fair Trade en hoe herken je het? 3. Verschil

Nadere informatie

Eindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II

Eindexamen vmbo gl/tl economie 2011 - II Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. MINpunten 1 maximumscore 1 2 / 6 x 100 % = 33,3% 2 maximumscore 1 Voorbeeld van een juiste reden: Klantenbinding:

Nadere informatie

Voorbereiding. Opmerking: zo wordt bereikt dat geen enkele speler geld met een waarde van meer dan 28 of minder dan 20 krijgt.

Voorbereiding. Opmerking: zo wordt bereikt dat geen enkele speler geld met een waarde van meer dan 28 of minder dan 20 krijgt. Voorbereiding Iedere speler krijgt 1 startkaartje, en legt dit voor zich neer op de tafel, en 2 pionnen in de kleur naar keuze. Leg 1 pion op het startkaartje, leg de andere pion in de linkeronderhoek

Nadere informatie

ik deel daar wordt iedereen beter van eten

ik deel daar wordt iedereen beter van eten daar wordt iedereen beter van eten 1 Achtergrond 2 Onderzoek en Reflectie 3 Acties 4 Activiteiten in het Schooljaar ikdeel.be Een project van Met de steun van De Vlaamse overheid kan niet verantwoordelijk

Nadere informatie

Gestrikt voor Vaderdag

Gestrikt voor Vaderdag Gestrikt voor Vaderdag Rekenspel groep 6 Zondag 18 juni is het Vaderdag. Maak met de leerlingen een Vaderdagbingo. Hiermee strikken ze hun vader vast en zeker voor het samen spelen van een leerzaam rekenspel!

Nadere informatie

Ga een boodschap doen in een Nederlandse winkel. Je moet wachten tot je aan de beurt bent. Als je wacht, luister je goed als andere mensen praten.

Ga een boodschap doen in een Nederlandse winkel. Je moet wachten tot je aan de beurt bent. Als je wacht, luister je goed als andere mensen praten. Bij hoofdstuk 16 - vragen. : Ga een boodschap doen in een Nederlandse winkel. Je moet wachten tot je aan de beurt bent. Als je wacht, luister je goed als andere mensen praten. Hoor je mensen vragen stellen?

Nadere informatie

Oefenexamen rekenen 3F - 2013

Oefenexamen rekenen 3F - 2013 1. Op tijd op school Als je 10 minuten doet over 2,5 km, fiets je dus 2,5 x 6 = 15 km/uur Je legt in totaal 9 km op dit tempo af. 9 is 3 / 5 van 15, dus je doet daar ook 3 / 5 van een uur over: 60/5 =

Nadere informatie