The War to end all Wars

Transcriptie

1 Door EC Bakker The War to end all Wars Een terugblik op het ontstaan van de nieuwe wereldorde Deel IV-Versailles De laatste fase De wapenstilstand tussen Rusland en Duitsland werd reeds op 15 december 1917 ondertekend, maar de onderhandelingen over de vredesvoorwaarden duurden lang. Omdat in januari op grote schaal stakingen uitbraken in Berlijn, hoopte Trotski dat de revolutie ook in Duitsland zou beginnen, dus probeerde hij de besprekingen zoveel mogelijk te rekken. De revolutie kwam echter niet. Duitsland erkende ondertussen de onafhankelijkheid van de Oekraïne (9 februari). Vervolgens kreeg het Duitse leger het bevel om haar intocht in Rusland voort te zetten. Toen de Duitsers Sint Petersburg naderden, droeg Lenin Trotski op om ogenblikkelijk de Duitse voorwaarden te accepteren. het verdrag in de eerste plaats de ruimte om de burgeroorlog uit te vechten. (Die tot de zomer van 1920 zou duren.) 1 Opmerkelijk element in dit verdrag van Brest-Litowsk, en vaak over het hoofd gezien door historici, is dat Duitsland en Oostenrijk duidelijk geïnspireerd zijn door de 14 punten van Wilson die op 8 januari 1918 werden afgekondigd: de souvereiniteit der volkeren wordt door hen hier (ten dele) toegepast. 2 In de zomer van 1918 zal de Reichstag ook de onafhankelijkheid van Polen in gang zetten. Het verdrag legt tevens de grondslag voor de latere autonomie van de Baltische staten. Direct nadat de strijd in het oosten was geeindigd, opende Ludendorff de frontale aanval in het westen (21 maart). Verrassend genoeg slaagden de Duitsers erin om de loopgraaflinies te doorbreken en ze kwamen zelfs tot op 60 km van Parijs. Al met al lanceerde Ludendorff tot juni het ene offensief na het andere; vijf in totaal. Uiteindelijk zonder werkelijk resultaat, mede omdat de moraal en de discipline van de Duitse troepen enorm gedaald bleken te zijn. Brest-Litovsk, 27 december 1917: Trotski arriveert voor verdere onderhandelingen Op 3 maart 1918 werd de Vrede van Brest-Litovsk getekend. Rusland verloor enorme hoeveelheden land. Het erkende de onafhankelijkheid van de Oekraïne en Georgië, bevestigde de onafhankelijkheid van Finland, gaf Polen, de Baltische staten en delen van wat nu Wit- Rusland heet, over aan Duitsland en Oostenrijk-Hongarije; ook werd grondgebied aan de Turken afgestaan. Het lijkt allemaal heel nadelig, maar voor Lenin en Trotski schiep 1 De Geallieerden reorganiseerden zichzelf. De opbouw van het Amerikaanse leger werd eindelijk serieus ter hand genomen. Ze arriveerden vanaf april 1918 met man per maand. De grote tegenaanval, de eerste waarin het Amerikaanse leger een belangrijk aandeel had, vond plaats op 8 augustus. Ook ditmaal werden de loopgraaflinies doorbroken: eind september stonden de Duitsers zich bij de Schelde in België te verdedigen. Toch was de slag absoluut niet gestreden. De Geallieerde verliezen waren dramatisch: het dubbele van dat van de Duitsers. De Geallieerde militaire top rekende met nog zeker twee oorlogsjaren als het meest waarschijnlijke scenario. De geallieerde verliezen waren zodanig (uiteindelijk 2 miljoen over geheel 1918) dat Fransen en 1 De geallieerden landden in 1918 zelfs in Moermansk (Britten en Canadezen), Siberië ( de VS; o.a. inname Vladiwostok met behulp van man Japanse troepen) de Oekraïne (de Fransen), de Kaspische Zee (Britten) om de Witten te steunen tegen het Rode Leger. Ze leden een aantal belangrijke nederlagen in Bakoe en Odessa en trokken zich gedurende 1919 terug. Hier had het thuisfront echt geen zin meer in. 2 Voor de letterlijke tekst van Wilson: zie achterin dit artikel

2 Britten in juni 1918 Wilson om 4 miljoen extra soldaten vroegen. Het einde kwam onverwacht, als een volslagen verrassing. Het einde De ijzervreters Ludendorff en Hindenburg raakten eind september van de ene dag op de andere in paniek. Zij dachten dat een nieuw geallieerd offensief ieder moment kon beginnen en vreesden dat het Duitse front deze aanval niet kon opvangen. Op 29 september maakten zij bekend dat het Duitse front op het punt stond om ineen te storten. Alsof het nog niet dramatisch genoeg was, verzochten zij de Duitse regering om ogenblikkelijk de onderhandelingen over een wapenstilstand te openen op basis van de 14 punten van Wilson. Bovendien stelden zij voor om de parlementaire democratie in te voeren in Duitsland, omdat zij bedacht hadden dat er hierdoor makkelijker met Wilson te onderhandelen zou zijn. Deze volslagen onverwachte boodschap veroorzaakte een nauwelijks voor te stellen schok bij de Duitse bevolking. Die was gedurende het hele jaar bestookt met juichende propaganda dat Duitsland de oorlog in het oosten had gewonnen en zich alleen nog maar op het westen hoefde te concentreren. een cruciale bijeenkomst met von Baden en zijn ministers, dat er man klaar stonden om ogenblikkelijk ingezet te worden aan het front. Bovendien werd hem voorgerekend dat er nog 1,5 miljoen jonge recruten tot de herfst van 1919 beschikbaar konden komen. Ludendorff zei dat hij dit niet wist en was van veel lagere aantallen uitgegaan. Hij en Hindenburg maakten nu een draai van 180 graden en zagen nieuwe militaire mogelijkheden. 3 Maar de Duitse bevolking had haar geloof in de regering verloren en accepteerde de hernieuwde inzichten van de militairen niet. Dat gold bij uitstek voor de matrozen in Kiel, de marinehaven van Duitsland, die opeens, na twee jaar met de vloot in de haven te hebben stilgelegen, op 27 oktober het bevel kregen om zich voor te bereiden op een grote zeeslag voor de kust van Vlaanderen. Vele matrozen weigerden deze order op te volgen en kwamen in opstand toen er met strafmaatregelen gedreigd werd. Een groot aantal soldaten en arbeiders in Kiel verklaarden zich solidair. Op 4 november hadden opstandelingen posities ingenomen in de stad. Vanaf dat moment verspreidde een revolutie zich als een golf door Duitsland. In vele steden werden arbeiders- en soldatencomités opgericht, naar analogie van de sovjets in Rusland. Duitsland had nu alle reden om voor hetzelfde lot te vrezen als Rusland, waar inmiddels de burgeroorlog in enorme hevigheid woedde en de Tsaar met zijn hele gezin in de zomer van 1918 vermoord was. Stakende matrozen in Kiel, oktober 1918 Kanselier Max von Baden was bang dat een dergelijke handelswijze in een extreem nadelig vredesverdrag zou resulteren. De Duitse regering wilde het voorstel van de militairen dan ook niet accepteren en eiste een nadere verklaring. Hierop kwam vanuit het militaire hoofdkwartier alleen maar het dramatische antwoord dat er geen uur meer te verliezen viel. Na nog enkele vruchteloze pogingen gaf von Baden toe aan de druk en stuurde op 4 oktober een bericht naar president Wilson met het verzoek om vredesvoorstellen te doen op basis van zijn 14 punten. Op 7 oktober verdween de paniek op het militaire hoofdkwartier als sneeuw voor de zon, toen men tot de conclusie kwam dat het geallieerde offensief wel mee zou vallen. Sterker nog; Ludendorff vernam op 17 oktober, op 2 De geallieerden maakten van de chaos in Duitsland gebruik door te weigeren over een wapenstilstand te onderhandelen en eisten dat Duitsland zich onvoorwaardelijk overgaf. De Duitse regering accepteerde de harde voorwaarden formeel op 7 november. Op 9 november maakte von Baden, op eigen initiatief, in een poging de gemoederen tot bedaren te brengen, het aftreden van de Keizer bekend. Vervolgens trad hij zelf af. Dezelfde middag riep de SPD de Republiek uit. Keizer Wilhelm II vluchtte naar Nederland en vroeg daar asiel aan. De wapenstilstand ging in op 11 november Het 29 september-communiqué van Ludendorff en Hindenburg zette niet alleen in Duitsland een keten van gebeurtenissen in gang. In Oostenrijk-Hongarije braken ook opstanden uit. Zo werd bijvoorbeeld op 28 oktober de Tjechische republiek uitgeroepen. Turkije gaf zich over op 15 oktober, Oostenrijk-Hongarije op 3 november. Maar wie maakte nu eigenlijk een einde aan de oorlog? De Duitse bevolking, die er schoon genoeg van had. Enig besef van dit feit (laat staan dankbaarheid) was bij de overwinnaars in Versailles niet te merken en tegenwoordig wordt dit ook nog steeds niet voldoende erkend. In Duitsland zelf ontstond het verhaal dat het de Duitse politici waren die Duitsland hadden uitgeleverd 3 Andriessen, de Mythe van 1918, blz 40 (Michaelis &Schepler, Ursachen und Folgen Vom Deutschen Zusammenbruch 1918 und 1945, blz , herausgabe, Berlin)

3 aan Versailles. Daarvoor waren Ludendorff en Hindenburg echter verantwoordelijk met hun paniek-actie van 29 september Toen de heren, die in Duitsland door velen als halfgoden werden gezien, voor zichzelf een militaire nederlaag meenden te zien aankomen, moest wat hen betreft meteen heel Duitsland capituleren. Dezelfde mensen die begin 1917 voor de totale overwinning wilden gaan, zetten de totale nederlaag in gang. Ludendorff vluchtte in die novembermaand naar Zweden, waar hij zijn memoires schreef en interviews gaf voor Duitse kranten. Hij noemde de Duitse revolutie een dolkstoot in de rug van de militairen en legde de verantwoordelijkheid voor de nederlaag in feite bij de Duitse bevolking neer. Een schaamteloos verhaal. Onverwacht slotakkoord door een chemisch wapen De eerste wereldoorlog was ten einde; 9 tot 12 miljoen mensen waren omgekomen. Maar liefst 22% van de Franse mannelijke bevolking was gedood of gewond geraakt. Voor Groot-Brittannië was dit cijfer 16%, voor Duitsland 18%. De Armeense genocide met haar geschatte 1,5 miljoen doden wordt doorgaans niet in de getallen meegerekend. De burgeroorlog in Rusland zal nog 13 miljoen levens extra eisen. En dan is er echter nog een ander dodencijfer, hoger dan al de zojuist genoemde bij elkaar, dat niet vergeten mag worden. Fort Funston, Kansas: opvang van de eerste zieken Want in datzelfde turbulente najaar van 1918 vond een andere schokkende gebeurtenis plaats. Opeens was daar de Spaanse griep, een misleidende naam voor een ongekend dodelijk virus. Het virus vertoonde zich voor het eerst in maart 1918 op de militaire basis Fort Funston in Kansas en verspreidde zich van daaruit naar andere legerbases in de VS. Met het serieus op gang komen van de Amerikaanse troepenzendingen naar Europa, startte het zijn tocht over de aardbol. Aanvankelijk was het virus niet dodelijk, maar dat veranderde al snel. In Spanje, waar geen oorlogscensuur bij de media heerste, sloegen de kranten groot alarm toen verschillende mensen aan het virus stierven. De dood trad in na enkele dagen van koortsaanvallen, die aan griep deden denken. Zo kreeg het 3 virus zijn nogal misleidende naam. De Spaanse griep had de opmerkelijke eigenschap om jonge volwassenen te treffen. Dit in tegenstelling tot echte griep-epidemieën, waarbij met name kinderen en senioren de ziekte krijgen en laatstgenoemden de grootste risico s lopen. In augustus had de helft van de Amerikaanse soldaten in Europa de ziekte: man overleefden het niet. (Dit is bijna de helft van het aantal Amerikanen dat in Europa stierf: aan het front vielen zoʹn man.) Toen de oorlog eindigde en soldaten terugkeerden naar hun landen, werden ze overal ter wereld feestelijk onthaald. Door deze wereldwijde massabijeenkomsten verspreidde het virus zich als een schokgolf. In de VS stierven mensen, in Frankrijk , in Engeland , in Nederland Enorme klappen werden uitgedeeld in India en Rusland, waar miljoenen stierven. Al met al lijkt het erop dat maar liefst 20% van de toenmalige wereldbevolking besmet raakte. De meest voorzichtige schattingen komen op 20 tot 40 miljoen doden. En net zo snel als het kwam, verdween het virus ook weer: eind 1919 was het voorbij. Naar de oorzaak van de Spaanse griep wordt gegist. Zo kan men lezen dat het virus Aziatische kenmerken heeft en overgebracht kan zijn door Chinese spoorwegarbeiders. Mijn inziens moet men de sleutel tot deze ramp echter in het Amerikaanse leger zelf zoeken, waar het virus immers aantoonbaar begon. Destijds kreeg iedere Amerikaanse soldaat verscheidene vaccinaties toegediend, sommigen kregen maar liest 14 tot 25 injecties. Daardoor ging bij mij een lampje branden: grondprincipe bij vaccinaties is namelijk dat men de betreffende ziekte in een uiterst kleine dosis toegediend krijgt, waarna het lichaam voldoende antistoffen kan aanmaken om de ziekte te overwinnen. Met 14 tot 25 vaccinaties raakte het afweersysteem makkelijk overbelast. Bovendien had de zaak een kwalijk experimenteel karakter. Volgens geruchten werden ook dierenziekten zoals de varkenspest bij de vaccinaties toegediend. De exacte gegevens zijn echter nog steeds een militair geheim. Op de een of andere manier ontstond het virus uit een van deze combinaties, die zo resulteerden in een onbedoeld biochemisch wapen: een buitengewoon onverwacht effect van de Amerikaanse oorlogsdeelname. 4 Ook president Wilson kreeg in Frankrijk de Spaanse griep in het voorjaar van Hij overleefde het en kon weer naar de onderhandelingstafel in Versailles. 4 In mei 2005 zijn microbiologen van het US Armed Forces Institute for Pathology erin geslaagd het virus opnieuw te creëren. Het onderzoek was gebaseerd op viraal RNA uit de long van een soldaat die in 1918 was gestorven.

4 Versailles, Trianon, St Germain, en Sèvres De overwinnaars wilden nadrukkelijk dat Duitsland en Oostenrijk-Hongarije de schuld aan de oorlog op zich zouden nemen. Ook Wilson, al had hij plechtig verklaard dat hij een vrede zonder overwinnaars wilde. Aan deze stellige schuldverklaring lag vermoedelijk mede een juridische redenering ten grondslag met als oogmerk een aanzet voor vernieuwing van internationaal recht te geven, wat weer nodig was voor de op te richten Volkerenbond. In de praktijk werd de schuldverklaring meteen benut om de eis voor ongekend hoge herstelbetalingen te rechtvaardigen. In het verdrag van Versailles werd met Duitsland afgerekend. Het feit dat de Duitsers reeds vergaand hadden meegewerkt aan het accepteren van Wilsonʹs 14 punten en nota bene de oorlog hadden beëindigd, deed allemaal niet meer ter zake. Frankrijk, Engeland en de VS onderhandelden met elkaar, Duitsland had niets te vertellen. De Fransen waren het meest extreem in hun eisen; zij wilden zelfs dat Duitsland alle oorlogs- en weduwenpensioenen betaalde. De Engelsen waren milder, maar handhaafden de zeeblokkade nog tot het voorjaar van 1919 om Duitsland onder druk te houden. Dit kostte nog eens vele extra levens door ondervoeding. Wilson is ontluisterend: Het was ronduit schokkend ( ) in feite had de president niets uitgedacht; als het op de praktijk aankwam waren zijn ideeën incoherent en in nevelen gehuld. Hij had geen plan, geen raamwerk, geen enkel constructief idee ( ) 5 Toen de eindversie van het verdrag op tafel lag, was het verbazingwekkend genoeg Lloyd George die zich op de valreep realiseerde dat het verdrag een ernstige bedreiging voor toekomstige vrede vormde. Begin juni 1919, drie weken voor de geplande ondertekening, riep hij het hele Britse kabinet naar Parijs. In een tumultueuze bijeenkomst creëerden zij een voorstel om Duitsland een minder streng, geheel herzien verdrag te bieden dat meer in lijn was met de oorspronkelijke 14 punten van Wilson. Lloyd George verwachtte tegenwerking van de Fransen, maar rekende op sterke steun van Wilson. En inderdaad verwierp Clemenceau verontwaardigd het Britse voorstel, maar tot verbijstering van Lloyd George steunde Wilson de Fransen volledig. Het is zeer waarschijnlijk dat Wilson s gedrag zich laat verklaren uit het feit dat de Fransen zijn voorstel voor de Volkerenbond hadden geaccepteerd. Dat was voor hem toch het belangrijkste. Het Britse voorstel werd van tafel geveegd. 6 Op 28 juni 1919, exact vijf jaar na de moordaanslag op Franz Ferdinand in Sarajevo, werd het verdrag van Versailles ondertekend. Frankrijk kreeg de Elzas terug. Duitsland moest gebied afstaan aan de net opgerichte Poolse staat en mocht alleen nog een klein leger er op nahouden. De Duitse koloniën werden onder het bestuur van de Volkerenbond geplaatst en in de praktijk in handen gegeven van Engeland, Frankrijk en Japan. Duitsland mocht niet meer de economische supermacht worden die het was geweest. Gigantische Duitse herstelbetalingen werden vastgesteld: 123 miljard goudmark, te betalen in 50 jaar (voor onze tijd naar mijn inschatting ca miljard euro). Dit bedrag kwam met name tot stand omdat de Geallieerden alle schulden die ze in de oorlog hadden geleend meerekenden.bijvoorbeeld: de Belgische en Franse schulden aan Groot-Brittannië, en de schulden van alledrie aan de VS namen bij elkaar al ruim de helft van het bedrag in beslag. De Grote Drie van Versailles, plus Italië. Vlnr: Lloyd George (premier GB), Orlando (premier Italië), Clemenceau (premier Frankrijk), Wilson (president VS) Wilson s gedrag in Versailles was ronduit schokkend; hij had niets praktisch uitgewerkt van zijn 14 punten, bleek geen enkele feitelijke kennis van de Europese situatie te bezitten en was nauwelijks in staat tot een gedachtenwisseling, ook niet met zijn eigen adviseurs. Ik citeer hiertoe de later wereldberoemd geworden econoom John Maynard Keynes die als financieel expert aanwezig was bij de onderhandelingen in Versailles. Uit protest tegen de economische consequenties stapte hij in juni 1919 woedend uit de delegatie. Keynes beschrijving van 4 Duitsland s voormalige bondgenoten kregen nauwelijks herstelbetalingen opgelegd. Zij betaalden een andere prijs. In de verdragen van St. Germain, Trianon en Sèvres werden Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk volledig geëlimineerd. 5 J.M. Keynes, the Economic Consequences of the Peace (blz 40 e.v.) 6 Andriessen, de Mythe van 1918 blz (Lloyd George, Memoirs of the Peace Conference, blz ; Churchill, World Crisis, vol 5, blz 193 ev)

5 Europa 1919: enkele gevolgen van Versailles en de andere verdragen (zie voor gedetailleerde kaarten de website) Italië kreeg Zuid-Tirol, het schiereiland Istrië en stukken van de Turkse zuidkust. Een palet aan nieuwe staten ontstond op basis van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren; een ondoenlijke zaak in Midden-Europa, op de Balkan en in het Midden-Oosten. Eenderde van de Hongaren bleek zich bijvoorbeeld uiteindelijk in het buitenland te bevinden. Het zelfbeschikkingsrecht gold overigens niet voor Oostenrijk zelf, dat een verbod kreeg opgelegd om zich aan te sluiten bij Duitsland. 7 Servische nationalisten, aanstichters van de oorlog, kregen hun zin met Groot-Servië in de vorm van Joegoslavië. Het Ottomaanse Rijk werd opgesplitst in tal van kleinere staten. De Dardanellen en de Bosporus werden een internationale zone. De Grieken kregen het Europese deel plus de gehele westkust van Turkije, Koerdistan en Armenië werden grote staten. De Turken accepteerden het verdrag echter niet. De sultan in Constantinopel werd afgezet en onder leiding van generaal Kemal Atatürk begon direct een reeks nieuwe oorlogen. Zo was er bijvoorbeeld de Grieks-Turkse oorlog, die 4 jaar duurde en eindigde in 1922 nadat de Grieken twee belangrijke veldslagen verloren. Uit angst dat Turkije bondgenoot werd van de Sowjet Unie, Lenin en Atatürk hadden onder andere Armenië opnieuw verdeeld, werd het verdrag van Sèvres in 1923 geheel herzien. Hieruit ontstond het moderne Turkije. 8 Zeer tegen de zin van de Arabieren creëerde Engeland Palestina-Jordanië als mandaatgebied en vestigde daar het nationale tehuis voor de joden. De Russen, verwikkeld in een burgeroorlog, deden niet mee aan de verdragen, maar ook daar werden nieuwe staten gecreëerd: Finland, Moldavië en de Baltische landen. Vrijwel alle nieuwe staten ontwikkelden zich tot dictaturen en potentiële brandhaarden van nieuwe conflicten. Wilson s idee van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren wakkerde bovendien overal het nationalisme aan. Het was dan ook de bedoeling dat het gigantische kaartenhuis van staten op orde zou worden gebracht door de Volkerenbond, onder feitelijke leiding van de VS: Wilson s nieuwe wereldorde. Maar hij kon zijn grootste overwinning niet feestelijk afsluiten. Binnen 4 maanden na Versailles werd hij getroffen door een beroerte. Tegelijkertijd moest hij de strijd aangaan om het verdrag van Versailles geratificeerd te krijgen. Er was in de VS veel kritiek op de harde machtspolitiek in Versailles. Door in de Volkerenbond zitting te nemen, riskeerden de VS dat ze in de toekomst in nog meer conflicten meegezogen zouden worden. Bijna een jaar werd hierover gedebatteerd. Bij de stemming in maart 1920 kreeg Wilson niet de vereiste tweederde meerderheid. Hij ontving nog de Nobelprijs voor de Vrede, maar was fysiek niet meer in staat om mee te doen aan de presidentsverkiezingen in november Wilson verdween in een rolstoel van het wereldtoneel. Amerika kwam als nieuwe wereldmacht uit de eerste Wereldoorlog, maar de meerderheid van de bevolking wilde terug naar de vooroorlogse situatie. Militaire uitgaven werden teruggeschroefd en het land concentreerde zich weer op een onafhankelijke koers, die doorgaans met de misleidende term isolationisme aangeduid wordt. In de VS is nooit een serieuze discussie van de grond gekomen over hun doorslaggevende rol in de Eerste Wereldoorlog. Men denkt daar nog steeds dat de oorlog dankzij de deelname van de VS is beëindigd. Dat de oorlog zonder deelname van de VS eerder ten einde zou zijn gekomen, is een stelling die daar op enorme weerstanden zal stuiten. Dat de Amerikaanse president net zo verantwoordelijk is voor het verdrag van Versailles als Engeland en Frankrijk, is in de VS nagenoeg onbekend. Nog steeds circuleert de mythe dat Wilson in Versailles aan de druk van de Europeanen heeft toegegeven. Waar de Amerikanen zich ook op moeten bezinnen, is dat de enorme schulden van Engeland en Frankrijk aan de VS van invloed waren op hun eis voor hoge herstelbetalingen aan Duitsland. Tot eind jaren twintig weigerden de VS zelfs principieel het verband tussen de Duitse herstelbetalingen en de onderlinge geallieerde schulden te bespreken. 9 7 Sinds 1955 is dit verbod zelfs in de Oostenrijkse grondwet vastgelegd. 8 Afgezien van de Armeniërs, waren de Grieken en de Koerden de grote verliezers. De grote Griekse minderheid werd zelfs Turkije uitgewezen: mensen. De Turkse minderheid in Griekenland trouwens ook, maar die was veel kleiner: mensen. De Koerden raakten hun aanvankelijke staat kwijt en woonden voortaan verspreid over 4 landen. 5 9 Begin jaren twintig ontstond hierover een internationale discussie, waarbij VS-president Harding liet weten dat er geen sprake kon zijn van schuldkwijtschelding aan de voormalige bondgenoten.

6 15 november 1920: de Volkerenbond opent de eerste vergadering De Volkerenbond werd op 19 maart 1920 in Genéve opgericht, met Engeland en Frankrijk als feitelijke leiders: een organisatie die ze zelf niet hadden gewild, zonder de eigenlijke oprichter. 10 De twee landen hadden nu grotere koloniale rijken dat ooit, maar waren in werkelijkheid tot op het bot verzwakt. 11 Hyperinflatie in Duitsland, 1923 De resultaten van Versailles waren verwoestend. De herstelbetalingen veroorzaakten de ineenstorting van de Duitse (én Oostenrijkse) economie, culminerend in de Duitse hyperinflatie van De eerste aanval op een zwak Duitsland zonder leger werd in feite gestopt door het Poolse leger in 1920, toen deze Trotski s Rode Leger terugwierpen bij de Weichsel en ze uit Warschau verdreven. Franse en Belgische troepen bezetten in 1923 het Roergebied, het hart van de Duitse industrie, toen de Duitsers er niet in slaagden om de maandelijkse aflossing te betalen. Duitsland, nog geen tien jaar geleden een trots en welvarend land, was tot op het bot vernederd. Januari 1923: Franse troepen trekken het Roergebied binnen Geen wonder dat Hitler in 1923 al een staatsgreep pleegde. Mede-initiatiefnemer van de coup was Ludendorff, die als een van de eerste NSDAP ers in de Reichstag gekozen werd. Ludendorff s voormalige partner Hindenburg werd zelfs nog president van Duitsland van 1925 tot zijn dood in Eén van zijn laatste daden was de benoeming van Hitler tot kanselier in De opkomst van Hitler-Duitsland heeft geleid tot een eenzijdige focus op het verdrag van Versailles. De gevolgen van de andere verdragen worden dan ook zwaar onderschat. De volledige ontmanteling van Oostenrijk- Hongarije elimineerde de politieke rol van de regio, wat het veel makkelijker zou maken voor Hitler, en daarna, bovenal, voor de Sowjet-Unie. Met alle gevolgen tot op de dag van vandaag. En wat te denken van het Midden Oosten? De meeste grenzen daar zijn getrokken door de Engelsen. Irak, Oman, Qatar, Koeweit en Saoedi- Arabië werden bijvoorbeeld allemaal gecreëerd in de jaren twintig. Ook de huidige leidende elites in die landen zijn voor het merendeel oorspronkelijk door de Britten aangesteld. Door enorme olievondsten zou hier een nieuw economisch machtscentrum in de wereld ontstaan, onder Britse, en later Amerikaanse, controle. 12 Vóór de oorlog bloeide de wereldeconomie met voortdurend groeiende wereldhandel. De verschillen in welvaart tussen de verschillende regio s waren bij lange na niet zo groot als nu: de Derde Wereld bestond niet. Na de oorlog werd het nooit meer hetzelfde. Weliswaar bloeiden de economieën van de VS, Japan en Zuid-Amerika, maar dat hadden ze te danken aan de oorlog. 13 Engeland en Frankrijk hadden aanvankelijk onvoldoende in de gaten dat ze weliswaar de oorlog gewonnen hadden, maar economisch toch tot de verliezers behoorden. Ze focusten 10 Duitsland mocht pas in 1925 toetreden. 11 Vermoedelijk had Wilson reeds in zijn hoofd dat hij Engeland en Frankrijk na de oorlog wel tot dekolonisatie zou overhalen door hun simpelweg leningen kwijt te schelden. Zie hiertoe de opmerkingen in deel II, de tekst bij voetnoot Libanon en Syrië vielen overigens onder verantwoordelijkheid van de Fransen. De westerse oliemaatschappijen, waaronder onze eigen Shell, hebben tot de komst van de OPEC in 1960 de productie en de prijzen kunnen dicteren. 13 Een land als Argentinië was in 1920 opeens de zesde economie ter wereld.

7 zich vooral op de herstelbetalingen en het simpele feit dat ze het beter deden dan Duitsland. Uiteindelijk stortte de wereldeconomie in nadat de Amerikaanse economie door de Wall Street Crash (29 oktober 1929) in een recessie terecht kwam. De achteruitgang van de wereldeconomie wakkerde het nationalisme nog verder aan: in Duitsland greep Hitler zijn kans. Het nationalisme versterkte weer de recessie: omdat landen hun markten gingen afschermen met hoge tariefmuren raakte de wereldeconomie in een steeds dieper dal. In de jaren 30 kunnen de resultaten van Versailles, Trianon, St Germain, en Sèvres in hun ware glorie aanschouwd worden. In alle opzichten, overal ter wereld. Zwarte Donderdag, 29 oktober 1929: verontruste beleggers voor het beursgebouw in Wall Street, waar de aandelenkoersen die dag met 20% kelderden The War to End All Wars was bij lange na nog niet afgelopen. De 14 punten van Wilson, zoals gepresenteerd in zijn speech van 8 januari 1918 (later uitgebreid tot 27 punten): (Eerst volgt een aanloop waarin de onderhandelingen van Brest-Litovsk als toonbeeld worden genoemd van de democratische Russen versus de harde eisen van de Duitsers waarbij Wilson de vraag stelt wie het nu eigenlijk voor het zeggen heeft in Duitsland. Hij refereert daarbij opeens aan de vredesoproep van de Duitse Rijksdag van 19 juli 1917, waar Ludendorff en Hinderburg cs zich inderdaad weinig van aantrokken. (Maar let wel: Wilson trok zich er zelf ook niets van aan door er niet op te reageren, zoals zo vaak als de Duitsers vredesvoorstellen deden. Deze speech van een half jaar later is kennelijk zijn reactie.)) ( ) Wat wij in deze oorlog vragen is niets voor onszelf. Het is dat de wereld geschikt en veilig mag gemaakt worden om erin te leven, en in het bijzonder dat zij veilig mag gemaakt worden voor elk vredelievend volk dat, zoals het onze, zijn eigen leven wenst te leven, zijn eigen instellingen te bepalen, en verzekerd te zijn van gerechtigheid en behoorlijke behandeling door de andere volkeren van de wereld, tegen geweld en zelfzuchtige aanval.feitelijk zijn alle volkeren ter wereld deelachtig in dat belang, en wat ons betreft zien wij heel duidelijk dat gerechtigheid ons deel niet zal zijn, tenzij zij ook aan anderen te beurt valt. Daarom is het programma van wereldvrede ons programma en dat programma, dat naar ons oordeel het enig mogelijke programma is, is het volgende: 1. Openlijke en openlijk tot stand gekomen vredesverdragen, die niet mogen worden gevolgd door wat voor onderhandse internationale akkoorden ook, aangezien de diplomatie steeds openlijk en in de openbaarheid zal dienen te verlopen. 2. Volledige vrijheid van de scheepvaart ter zee buiten de territoriale wateren zowel in vredestijd als tijdens een oorlog, met uitzondering van de zeeën die geheel of gedeeltelijk gesloten zijn door een internationale actie ter uitvoering van internationale verdragen. 3. Het zoveel mogelijk uit de weg ruimen van alle economische hinderpalen en de vestiging van gelijke handelsvoorwaarden voor alle staten onderling die achter de vrede staan en die zich ter handhaving daarvan aaneensluiten. 4. Gelijkwaardige garanties over en weer voor de beperking van de nationale bewapening tot het voor de binnenlandse veiligheid nodige minimum. 5. Een vrije, onbevangen en volkomen onpartijdige regeling van alle koloniale aanspraken, gebaseerd op een strikte inachtneming van het principe dat hij beslissingen over al dergelijke soevereiniteitskwesties de belangen van de betrokken bevolkingen even zwaar dienen te wegen als de billijke aanspraken van de regering over wier rechten moet worden beslist. 6. Ontruiming van alle Russische gebieden en een zodanige regeling van alle Rusland betreffende kwesties, dat deze de beste en meest vrije samenwerking van de andere volken ter wereld garandeert, opdat Rusland ongehinderd en volkomen vrij de gelegenheid krijgt zijn eigen politieke ontwikkeling en binnenlandse beleid zelfstandig te bepalen en dit land zeker kan zijn van een oprecht welkom in de kring van vrije volken met een zelfgekozen staatsinrichting en naast dit welkom ook kan rekenen op alle hulp die het nodig mocht hebben of wensen. De wijze waarop Rusland de komende maanden door zijn broedervolken zal worden behandeld, zal de toetssteen zijn van hun goede 7

8 bedoelingen, van hun begrip voor Ruslands behoeften, ook als deze van hun eigen belangen afwijken, en van hun verstandige en onzelfzuchtige sympathie. 7. België dient en heel de wereld zal het daarover eens zijn te worden ontruimd en hersteld zonder enige poging tot beperking van de soevereiniteit die het evenals alle andere vrije volken geniet. Geen enkele andere handeling als juist deze zal ertoe dienen het vertrouwen van de volken te herstellen in de rechten die zij zelf hebben gevestigd tot regeling van hun onderlinge betrekkingen. Zonder deze genezende ingreep zullen de structuur en de geldigheid van het volkenrecht voorgoed ontregeld zijn. 8. Alle Franse gebied moet worden bevrijd en de bezette delen moeten worden hersteld, terwijl het onrecht dat Pruisen Frankrijk in 1871 inzake Elzas-Lotharingen heeft aangedaan en dat de vrede in de wereld gedurende bijna vijftig jaren heeft doen wankelen, zal moeten worden hersteld, zodat de vrede in aller belang eens te meer zal zijn verzekerd. 9. Een nieuwe regeling van de grenzen van Italië volgens duidelijk waarneembare scheidslijnen tussen nationaliteiten zal moeten worden doorgevoerd. 10. De volken van Oostenrijk-Hongarije, wier plaats onder de naties wij gewaarborgd en verzekerd willen zien, moeten de grootst mogelijke vrijheid krijgen voor een autonome ontwikkeling. 11. Roemenië, Servië en Montenegro moeten worden ontruimd en de bezette gebieden hersteld: Servië moet een vrije en zekere toegang tot de zee krijgen: en de relaties van de verschillende Balkanstaten onderling zullen moeten worden bepaald door vriendschappelijk beraad op basis van de historisch gegroeide banden en nationaliteiten; voorts zullen er internationale garanties voor de politieke en economische onafhankelijkheid en territoriale onschendbaarheid van de verschillende Balkanstaten moeten komen. 12. De Turkse delen van het tegenwoordige Ottomaanse keizerrijk moeten worden verzekerd van een onvoorwaardelijke soevereiniteit, maar de andere nationaliteiten die thans onder Turkse heerschappij staan, moeten kunnen rekenen op een volledig zeker bestaan en ongehinderd de gelegenheid krijgen zich zelfstandig te ontwikkelen; de Dardanellen zullen permanent open moeten zijn als een vrije doorvaart voor de handelsschepen van alle landen onder internationale waarborgen. 13. Er dient een onafhankelijke Poolse staat te worden gevestigd die alle door een onbetwistbaar Poolse bevolking bewoonde gebieden dient te omvatten, die moet zijn verzekerd van een vrije en veilige toegang tot de zee en waarvan de politieke en economische onafhankelijkheid en territoriale onschendbaarheid moeten worden gegarandeerd door een internationale overeenkomst. 14. Er moet een algemene bond van volken worden gevormd via specifieke verdragen met als doel zowel grote als kleine naties in gelijke mate hun politieke onafhankelijkheid en territoriale onschendbaarheid wederzijds te garanderen. (Volgt een afrondende slotbeschouwing waarin Wilson de vredelievende landen ter wereld tegenover de ʹImperialistenʹ plaatst en roept hij Duitsland op duidelijk te maken met wie de wereld van doen heeft: ʺde meerderheid van de Rijksdag of de militaire top en degenen die imperialistische dominantie nastrevenʺ Tenslotte benadrukt Wilson dat deze 14 punten geen enkele bedreiging voor Duitslandʹs grootheid vormen en nodigt hij de Duitsers uit om tot de vredelievende landen toe te treden.). Conclusie: Het is een sterk suggestieve speech, met de schijn van redelijkheid en welwillendheid, die zijn uitwerking in de wereld niet gemist heeft. Tegelijkertijd is het een samenraapsel van halve waarheden die veelal met elkaar strijdig zijn, zoals bijvoorbeeld artikel 2 over de vrije zee en passages over vrije toegang naar zee van Polen en Servië. Het is merkwaardig hoe openlijk de speech getuigt van gebrek aan kennis van de situatie over de door elkaar heen levende volkeren op de Balkan en Oost-Europa. Ook valt op hoezeer Wilson de bolsjewistische regering verkeerd inschat. Binnen een week na de speech is Lenin s definitieve machtsovername een feit. Tenslotte wordt Duitsland onmiskenbaar als de grote boosdoener beschouwd, al vanaf de Duits-Franse oorlog. Vermoedelijk weet Wilson niet eens dat in de Elzas een Duits-Franse bevolking woont en dat de Fransen die oorlog zelf begonnen waren. En dat lijkt mij nou precies het punt waar het bij Wilson om draait. Zijn geheim lijkt te zijn, dat hij zich niet laat hinderen door enige drang om zijn kennis te toetsen of zijn praktisch inzicht te verhogen, maar volledig gelooft in zijn eigen morele rechtschapenheid. In feite etaleert Wilson openlijk zijn gebreken, en komt er juist daardoor mee weg. Hij ís moreel rechtschapen! En daarin schuilt nu juist de illusie, waardoor zelfs een Ludendorff hem uiteindelijk het voordeel van de twijfel gunt. 8