Orde van Vlaamse Balies

Transcriptie

1 Orde van Vlaamse Balies Koningsstraat 148 B 1000 Brussel T +32 (0) F +32 (0) info@advocaat.be SALDUZ-GEDRAGSCODE NA AFKONDIGING VAN DE WET CONSULTATIE- EN BIJSTANDSRECHT VAN 13 AUGUSTUS Wet van 13 augustus 2011 tot wijziging van het Wetboek van strafvordering en van de wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, om aan elkeen die wordt verhoord en aan elkeen wiens vrijheid wordt benomen rechten te verlenen, waaronder het recht om een advocaat te raadplegen en door hem te worden bijgestaan, BS 5 september 2011.

2 0. VOORAFGAANDE OPMERKINGEN 1. Dit document beoogt een gedragscode uit te werken voor de advocaat die verzocht wordt bijstand te verlenen in toepassing van de bepalingen ingevoerd door middel van de Wet consultatie- en bijstandsrecht van 13 augustus 2011 en de Salduz-rechtspraak van het EHRM. De gedragscode gaat uit van de situatie na inwerkingtreding van deze wet van 13 augustus Deze gedragscode streeft geenszins volledigheid na, maar is een leidraad voor de advocaat. Uitsluitend de balies en hun leden kunnen zich op deze aanbevelingen beroepen om verplichtingen te formuleren ten aanzien van de individuele advocaat. 2. De gedragscode houdt het standpunt in van de Orde van Vlaamse Balies (OVB) met betrekking tot de draagwijdte van het bijstandsrecht van de advocaat bij elk verhoor. 3. De gedragscode sluit niet uit dat de advocaat de eerbiediging van de rechten nastreeft die niet voorzien zijn bij de wet van 13 augustus 2011, maar waarvan hij meent dat deze op grond van supranationale verdragen (waaronder het EVRM zoals geïnterpreteerd door het EHRM) dienen te worden gewaarborgd. 4. Met de term ondervrager of verbalisant wordt in dit document bedoeld de onderzoeksrechter, de procureur des Konings en zijn substituten alsook de hulpofficieren van de procureur des Konings en alle officieren van gerechtelijke politie waarvan het ambtelijk optreden de macht tot het verhoren omvat. 5. Met de term verzetprocedure wordt de volgende procedure bedoeld: - De advocaat verzoekt dat een gebeurlijke schending van de rechten die hij meent te hebben vastgesteld, onmiddellijk wordt geacteerd in het proces-verbaal van verhoor; - Als de verbalisant weigert om hiervan onmiddellijk akte te nemen, dan wordt dit door de advocaat zo snel mogelijk na het verhoor schriftelijk gesignaleerd aan de leidinggevende magistraat en aan de stafhouder; - Als de advocaat oordeelt dat de schending dermate ernstig is dat het verhoor onmogelijk is geworden, dan kan hij zijn cliënt adviseren om te zwijgen. Zo mogelijk zal hij om een bijkomend vertrouwelijk overleg verzoeken. De advocaat signaleert de schending zo snel mogelijk schriftelijk aan de leidinggevende magistraat en aan de stafhouder Deze gedragscode houdt rekening met de bestaande, algemeen geldende deontologische regels. 2 De mededeling van de klacht aan de stafhouder als centraal meldpunt voor de advocaat beoogt de centralisatie van klachten mogelijk te maken. Op die manier kunnen de klachten worden gebundeld in een dossier.

3 1. CONTACTOPNAME MET DE ADVOCAAT DOOR DE PERMANENTIE OVB 1.1. De advocaat die zich hetzij heeft opgegeven voor tussenkomsten voor eigen cliënten, hetzij zich beschikbaar heeft gemeld voor bijstand in het permanentiesysteem, zal zijn GSM geactiveerd laten op zo een manier dat een oproep via sms of telefoon onmiddellijk kan worden vastgesteld. Hij zal de permanentiedienst zo spoedig mogelijk na ontvangst van enig bericht melden of hij zijn bijstand kan verlenen (telefonisch of ter plaatse), telefonisch of via de webapplicatie De advocaat die zich beschikbaar heeft gemeld op basis van zijn agenda, zoals ingevuld in de webapplicatie, zal ook effectief in de mogelijkheid zijn bijstand te verlenen, hetzij minstens indien nodig in te staan voor vervanging De advocaat gaat op basis van de meegedeelde gegevens na of er een belangenconflict aan de orde is. Als de advocaat een belangenconflict vaststelt deelt hij de permanentie onmiddellijk mee dat hij geen bijstand kan verlenen. De advocaat is niet verplicht om aan de permanentie mededelingen te doen over de aard van het belangenconflict De advocaat aanvaardt de opdracht slechts indien hij uiterlijk binnen twee uur na de oproep de plaats van het verhoor kan bereiken, tenzij het een telefonische afstand-consult betreft. De advocaat begeeft zich onmiddellijk op weg en tracht in de mate van het mogelijke zo snel mogelijk ter plaatse te zijn. Indien hij onderweg vertraging oploopt, waardoor de termijn van twee uur in het gevaar komt, zal hij de politiediensten rechtstreeks of minstens de permanentiedienst hiervan telefonisch verwittigen, zodat een plaatsvervangend vertrouwelijk overleg per telefoon kan plaatsvinden. De advocaat is gedurende de ganse verplaatsing bereikbaar voor plaatsvervangend telefonisch overleg. In geval van onbereikbaarheid zal hij bij aankomst op het politiekantoor vragen dat het verhoor voor korte duur wordt geschorst voor vertrouwelijk overleg met de verdachte. Wordt dat niet toegestaan, dan oordeelt de advocaat of het aangewezen is het tussentijds overleg te benutten In geval van plaatsvervangende telefonische consultatie of afstands-contactname is de advocaat bereikbaar op zijn GSM om zo nodig instructie te ontvangen of verdere tussenkomst vereist is; de advocaat verwittigt onmiddellijk de permanentiedienst of hij daarvoor kan instaan via telefoon of de webapplicatie Na afloop van het verhoor vult de advocaat zijn prestaties aan op de webapplicatie De advocaat consulteert regelmatig de website, alwaar wijzigingen aan de applicatie steeds zullen worden gemeld, en zal zich ernaar conformeren.

4 2. DE ADVOCAAT BEREIKT DE PLAATS VAN VERHOOR 2.1. De advocaat kan zich steeds ten overstaan van de politie, en op verzoek van de ondervragende magistraat, voldoende identificeren aan de hand van zijn geldige advocatenpas, voorzien van zijn foto Enkel indien het verhoor wordt afgenomen door een magistraat in het gerechtsgebouw of de aanhorigheden verleent de advocaat de bijstand tijdens het verhoor in toga De advocaat onderwerpt zich op verzoek aan een controle met een scanner of aan een veiligheidscontrole opdat de politie zich ervan kan vergewissen dat de advocaat niet in het bezit is van voorwerpen of stoffen die gevaarlijk zijn of die een ontvluchting kunnen vergemakkelijken De advocaat kan communicatiemiddelen meenemen, maar zal deze op verzoek bij aankomst in het politiekantoor voorafgaand aan het vertrouwelijk overleg met de verdachte in verzekerde bewaring geven. Tijdens het verhoor schakelt de advocaat zijn communicatiemiddelen indien hij deze in zijn bezit houdt uit tot wanneer het verhoor is afgelopen Als de verbalisant/ondervrager weigert om uiterlijk bij de aanvang van het voorgenomen vertrouwelijk overleg tussen de advocaat en de verdachte (hierna consultatie ) - weze het beknopt - mededeling te doen van de feiten waarover de ondervraagde persoon zal worden verhoord, dan kan de advocaat de verdachte adviseren om geen verklaring af te leggen. De advocaat verzoekt dat van deze weigering door de verbalisant onmiddellijk akte wordt verleend in het proces-verbaal. Als de verbalisant ook dat weigert is de verzetprocedure toepasselijk. De advocaat kan de verdachte adviseren om geen verklaring af te leggen Als de uitoefening van het consultatierecht door de verbalisant/ondervrager op welke wijze dan ook wordt verhinderd verzoekt de advocaat aan de verbalisant/ondervrager dat de leidinggevende magistraat onmiddellijk wordt gecontacteerd. Als de verbalisant/ondervrager dit weigert is de verzetprocedure toepasselijk. De advocaat kan de verdachte adviseren om geen verklaring af te leggen De advocaat zal erop toezien dat hij met zijn cliënt kan overleggen vóór het verhoor, en desgevallend tijdens de schorsingen van het verhoor in een afzonderlijke ruimte, en ten minste op een plaats waar het vertrouwelijk onderhoud door derden niet kan worden gehoord. Als de vertrouwelijkheid van de consultatie niet is gewaarborgd, verzoekt de advocaat dat de consultatie kan plaatsvinden in een ruimte die wel voldoet. Als de verbalisant/ondervrager dat weigert verzoekt de advocaat dat de leidinggevende magistraat onmiddellijk wordt gecontacteerd. Als de verbalisant/ondervrager weigert om de leidinggevende magistraat te contacteren, is de verzetprocedure toepasselijk. De advocaat kan de verdachte adviseren om geen verklaring af te leggen.

5 2.8. De advocaat staat geen verschillende verdachten bij die betrokken zijn in hetzelfde onderzoek of in andere onderzoeken aangaande samenhangende feiten, om eventuele strijdigheid van belangen te vermijden 4. Hij staat evenmin verdachten bij van wie hij weet dat zij worden bijgestaan door een met zijn kantoor verbonden advocaat. Zodra blijkt dat de advocaat deontologisch niet kan optreden voor de verdachten (bijvoorbeeld wegens tegenstrijdige belangen met een andere cliënt, of familiale banden met een betrokken partij), meldt hij dit onmiddellijk aan de ondervrager, opdat zo snel mogelijk een andere advocaat kan worden aangesteld. De advocaat is niet verplicht om aan de verbalisant/ondervrager mededelingen te doen over de aard van het belangenconflict. De advocaat waakt over het beroepsgeheim, eerbiedigt het geheim van het onderzoek en zal ook geen inhoudelijk overleg plegen met advocaten die in eenzelfde zaak optreden Noch de advocaat die zich bij de permanentie heeft aangemeld als de gekozen advocaat van de verdachte, noch de advocaat die zich beschikbaar heeft gemeld voor de permanentie, en die de permanentie gemeld hebben de opdracht te aanvaarden, mag nadien zijn bijstand bij het verhoor weigeren om de enkele reden dat de verdachte verklaart onvermogend te zijn of omdat de vermogende verdachte geen betaling van erelonen of kosten kan garanderen Eenmaal aangesteld in het kader van de permanentie, staat de advocaat zelf in voor de bijstand bij verdere ondervragingen, waarvan hij telefonisch of per SMS zal verwittigd worden. Indien hij verhinderd is, voorziet hij zelf in zijn vervanging. 3. DE CONSULTATIE VÓÓR HET VERHOOR 3.1. De advocaat maakt aan de verdachte zijn hoedanigheid en identiteit kenbaar en deelt hem mee dat hij recht heeft op bijstand vóór en tijdens het verhoor. De advocaat wijst erop dat de consultatie vertrouwelijk is. De advocaat wijst de verdachte op het recht om afstand te doen van het recht op bijstand tijdens het verhoor De advocaat controleert of zijn cliënt minderjarig of meerderjarig is. De advocaat controleert of de cliënt fysisch en/of psychisch in staat is om verhoord te worden. Bij twijfel meldt hij zulks aan de politie. Hij dringt er desgevallend op aan dat de cliënt de nodige medische bijstand krijgt. De advocaat verzoekt dat hiervan akte wordt verleend in het proces-verbaal, en dat het voorgenomen verhoor wordt uitgesteld. Indien dit wordt geweigerd is de verzetprocedure van toepassing De advocaat gaat tijdens de consultatie na welke taal of talen de cliënt voldoende beheerst om in deze taal verhoord te worden. Hij licht de verdachte in over de mogelijkheid om al zijn verklaringen in zijn eigen taal te laten noteren. Als bijstand wordt verleend met een tolk en deze de 4 Voorafgaand aan het verhoor kan immers bij gebreke aan inzage van het strafdossier een tegenstrijdigheid van belangen niet worden uitgesloten. 5 De advocaat mag enkel de bijstand weigeren indien de verdachte die verklaart niet onvermogend te zijn, te kennen geeft geen erelonen of kosten te willen betalen voor de bijstand.

6 taal van de cliënt onvoldoende machtig lijkt te zijn meldt de advocaat dit onmiddellijk aan de verbalisant/ondervrager en verzoekt hij dat een andere tolk wordt aangesteld. Indien geen andere tolk kan worden voorzien is de verzetprocedure van toepassing. De advocaat kan de verdachte adviseren om geen verklaring af te leggen Als de verdachte te kennen geeft afstand te willen doen van zijn recht op consultatie of bijstand, dan adviseert de advocaat hem in elk geval vertrouwelijk over de vraag of verdere bijstand aangewezen is. De advocaat beperkt er zich toe de verbalisant/ondervrager mee te delen dat de verdachte afstand doet van het consultatie- en/of van het bijstandsrecht, zonder enige aanvullende uitleg. De advocaat ziet er op toe dat de afstand door de verbalisant wordt vastgesteld in een schriftelijk document, door de verdachte ondertekend en gedagtekend, en verlaat vervolgens de plaats van het verhoor De advocaat zal de verdachte in functie van de omstandigheden van de zaak inlichten over zijn rechten, onder meer dat: hij het recht heeft om te vragen dat een vertrouwenspersoon over zijn arrestatie wordt ingelicht; hij kan vragen dat alle vragen die hem worden gesteld en alle antwoorden die hij geeft, worden genoteerd in de gebruikte bewoordingen; hij kan vragen dat een bepaalde opsporingshandeling wordt verricht of een bepaald verhoor wordt afgenomen; zijn verklaringen als bewijs in rechte kunnen worden gebruikt; hij niet verplicht kan worden zichzelf te beschuldigen; hij de keuze heeft na bekendmaking van zijn identiteit om een verklaring af te leggen, te antwoorden op de hem gestelde vragen of te zwijgen; hij gebruik mag maken van de documenten in zijn bezit, zonder dat daardoor het verhoor wordt uitgesteld en kan eisen dat deze documenten bij het proces-verbaal van het verhoor worden gevoegd of ter griffie worden neergelegd; hij zich in de door hem gekozen taal mag uitdrukken; het voorgenomen verhoor gedurende maximaal vijftien minuten kan worden onderbroken met het oog op bijkomend vertrouwelijk overleg, hetzij eenmalig op verzoek van de ondervraagde persoon zelf of op verzoek van de advocaat, hetzij bij het aan het licht komen van nieuwe strafbare feiten die niet in verband staan met de feiten waarover werd meegedeeld dat het verhoor zou gaan; hij het recht heeft om opmerkingen te formuleren op de weergave van het verhoor in het proces-verbaal van verhoor. De advocaat licht steeds de procedure van arrestatie en van voorlopige hechtenis toe.

7 3.6. De advocaat zal de verdachte adviseren over de mogelijkheid om te zwijgen of om integendeel een verklaring af te leggen. De advocaat wijst de verdachte op de mogelijke consequenties van de ene of de andere proceshouding. Hij wijst de verdachte erop dat het verhoor hem de mogelijkheid biedt om elementen voor zijn verdediging aan te halen. De advocaat laat de keuze om al dan niet verklaringen af te leggen over aan de cliënt zelf Wanneer de consultatie afgelopen is, geeft de advocaat aan de ondervrager te kennen dat het verhoor een aanvang kan nemen Alles wat door de verdachte aan de advocaat wordt meegedeeld tijdens de (tussentijdse) consultatie valt onder het beroepsgeheim van de advocaat. De advocaat oordeelt zelf in welke mate die gegevens worden gebruikt in het voordeel van zijn cliënt. 4. VERHOOR VAN DE VERDACHTE 4.1. De advocaat waakt erover dat de bij artikel 47bis Sv. opgelegde mededelingen aangaande de rechten van de verdachte effectief worden nageleefd door de verbalisant/ondervrager De advocaat neemt bij voorkeur plaats naast de verdachte. Als de advocaat door de verbalisant/ondervrager verhinderd wordt naast de verdachte plaats te nemen en hij meent dat hierdoor de mogelijkheid om adequate bijstand te leveren uitgesloten is, zal hij vragen naast de verdachte te mogen plaatsnemen. Indien dit geweigerd wordt is de verzetprocedure toepasselijk. De advocaat kan de verdachte adviseren om geen verklaring af te leggen De advocaat waakt tijdens het verhoor: over de eerbiediging van het recht van de verdachte zichzelf niet te beschuldigen en de keuzevrijheid om een verklaring af te leggen, te antwoorden op de gestelde vragen of te zwijgen; over de wijze waarop de ondervraagde persoon tijdens het verhoor wordt behandeld, inzonderheid op het al dan niet kennelijk uitoefenen van ongeoorloofde druk of dwang en; in het algemeen over de regelmatigheid van het verhoor en over de naleving van de wettelijke voorwaarden Indien de advocaat meent dat: door een vraag of de wijze van ondervraging het recht zichzelf niet te beschuldigen of de keuzevrijheid om al dan niet te antwoorden geschonden wordt, of ongeoorloofde druk of dwang wordt uitgeoefend, of de regelmatigheid van het verhoor door de ondervrager wordt geschonden zal de advocaat: 6 Ongeoorloofde verhoortechnieken kunnen bijvoorbeeld zijn: een suggestieve vraag of een misleidende belofte (zoals de belofte dat medewerking van de verdachte een lichtere straf oplevert).

8 dit onmiddellijk, dit is op elk ogenblik tijdens het verhoor, aan de verbalisanten melden en vragen dat hiervan onmiddellijk melding wordt gemaakt in het proces-verbaal van het verhoor en kan hij o suggereren dat de vraag wordt geherformuleerd en/of o vragen dat vanaf dan de vragen en antwoorden in de gebruikte bewoordingen worden genoteerd 7 of o de verdachte adviseren niet te antwoorden, hetzij na om een bijkomend vertrouwelijk overleg te hebben verzocht, hetzij onmiddellijk na de vraagstelling De advocaat antwoordt nooit in de plaats van zijn cliënt. Hij kan de verdachte wel adviseren om niet te antwoorden op een vraag indien hij meent dat dit niet in zijn belang is. De advocaat treedt niet in discussie met de ondervragers over de relevantie van een gestelde vraag Als aan de verdachte een document wordt voorgelegd op basis waarvan een vraag wordt geformuleerd, kan de advocaat verzoeken deze documenten eveneens in te zien en desgevallend verzoeken om een bijkomend vertrouwelijk overleg, ten einde deze documenten met zijn cliënt te bespreken vooraleer de vraag wordt beantwoord. Wordt een dergelijk bijkomend overleg geweigerd, dan kan de advocaat de verdachte adviseren om niet op de gestelde vragen te antwoorden Wanneer hij dat noodzakelijk oordeelt kan de advocaat tijdens het verhoor om een schorsing vragen voor bijkomend vertrouwelijk overleg met de verdachte. Deze schorsing mag niet tot doel hebben de voortgang van het verhoor nodeloos te hinderen. Zij mag evenmin worden gevraagd om te verhinderen dat de verdachte een reeds begonnen antwoord verder beantwoordt tenzij hij meent dat: door een vraag of de wijze van ondervraging het recht zichzelf niet te beschuldigen of de keuzevrijheid om al dan niet te antwoorden geschonden wordt, of ongeoorloofde druk of dwang wordt uitgeoefend, of de regelmatigheid van het verhoor wordt geschonden De advocaat kan op het einde van het verhoor bijkomende onderzoekshandelingen vragen, waaronder het stellen van bijkomende vragen aan de verdachte De advocaat kan tijdens het verhoor door de onderzoeksrechter opmerkingen maken over de mogelijkheid tot uitvaardiging van een aanhoudingsbevel, doch zonder hierover met de onderzoeksrechter in debat te treden. Hij kan als alternatief voor de aanhouding suggesties voor een invrijheidstelling onder welbepaalde voorwaarden voorstellen De advocaat zal samen met de verdachte het verhoorblad nalezen. De advocaat ziet erop toe dat dit verhoorblad correct de verklaringen van de verdachte en desgevraagd de vragen en antwoorden in de gebruikte bewoordingen weergeeft en dat er in het bijzonder melding wordt gemaakt van: de (beknopte) kennisgeving van de feiten waarover de verdachte zou worden verhoord; 7 Bijvoorbeeld indien hij vermoedt dat het verloop van het verhoor m.i.v. de opmerkingen van de advocaat niet correct wordt geregistreerd.

9 het juiste tijdstip van begin en einde van het verhoor; de gebeurlijke opmerkingen van de advocaat aangaande de in artikel 2bis, 2, lid 3, VHW bedoelde regels en alles wat een bijzonder licht kan werpen op het verloop van het verhoor (zie 4.3. en 4.4.); de gevraagde bijkomende onderzoekshandelingen of voeging van documenten; de opmerkingen aangaande de vertaling door de tolk; eventuele bijzondere omstandigheden. Indien dit in het belang is van de verdachte verzoekt de advocaat de verbalisant de nodige aanpassingen te maken. Als dit wordt geweigerd, dan richt de advocaat zich na afloop van het verhoor zo snel mogelijk schriftelijk tot de leidinggevende magistraat en tot de stafhouder De advocaat ondertekent het proces-verbaal van verhoor nooit. Hij kan de verdachte adviseren om dat evenmin te doen Zodra het verhoor is afgelopen zal de advocaat de permanentiedienst per sms of telefoon verwittigen dat hij terug beschikbaar is. 5. BIJSTAND BIJ HET PLAATSBEZOEK MET HET OOG OP DE RECONSTRUCTIE VAN DE FEITEN 5.1. Wanneer de advocaat overeenkomstig artikel 62 Wetboek van Strafvordering de verdachte of de burgerlijke partij bijstaat bij het plaatsbezoek met het oog op de reconstructie van de feiten, zal hij de toga niet dragen De advocaat zal zijn cliënt voorafgaandelijk inlichten over diens rechten, in het bijzonder dat hij als verdachte niet verplicht is mee te werken aan een reconstructie. 5.3 De advocaat waakt tijdens de reconstructie over de eerbiediging van het recht van zijn cliënt zichzelf niet te beschuldigen en de keuzevrijheid om al dan niet mee te werken aan een reconstructie van de feiten, een verklaring af te leggen, te antwoorden op de gestelde vragen of te zwijgen, en over de wijze waarop de ondervraagde persoon tijdens de reconstructie wordt behandeld, inzonderheid op het al dan niet kennelijk uitoefenen van ongeoorloofde druk of dwang. 7 december 2011 Orde van Vlaamse Balies Opgenomen in OrdeExpress nr. 21 van 8 december Deze gedragscode wordt permanent geëvalueerd en bijgestuurd.