De casus ontrafelen. Gepensioneerd. Martha Van Gerven H: Ludo Maes H: H: S:

Transcriptie

1 De casus ontrafelen 1. Genogram Gepensioneerd Metser Huisvrouw 72 André Maes 70 Martha Van Gerven H: Bediende Boekhouder Zelfstandige 50 Emma Maes 47 Ludo Maes H: H: S: Jos Maes De methodische benadering Vertrekken vanuit de definitie Onder ouderenmis(be)handeling (iemand van 55 jaar of ouder 1 ) verstaan we: - het handelen of het nalaten van handelen - door degenen die in een persoonlijke of beroepsrelatie met de oudere staat - waardoor de oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt, dan wel vermoedelijk lijden zal - en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijk of volledige afhankelijkheid. (Omschrijving Comijs e.a.: 1996) 1 Er bestaat heel wat discussie over de gehanteerde leeftijdsgrens. In de definitie die werd opgenomen in het handelingsprotocol van het Vlaams centraal meldpunt, goedgekeurd door de centrale stuurgroep, werd deze leeftijdsgrens vastgelegd op 55 jaar en ouder. Het stellen van deze leeftijdsgrens dient om het werkterrein van de specifieke hulpverlening m.b.t. ouderenmis(be)handeling praktisch af te bakenen. 1

2 2.1. De aanmelding Wat ga je doen? De aanmelding beluisteren, informatie inwinnen en een eerste inschatting maken Vraag aan je deelnemers een eerste indruk over de casus te formuleren. Wat roept het doornemen van deze casus in eerste instantie bij je op? Wat is je eerste (hulpverleners)reflex? Hoe zou je reageren op de aanmelding van Inge? Welke antwoorden zou je haar aan de telefoon geven? Welke vragen zou je haar stellen? Is er volgens jou sprake van een vorm van ouderenmis(be)handeling? Waarop baseer je je conclusies? - Luister aandachtig en actief naar je aanmelder en laat dit zichtbaar/hoorbaar merken - Probeer zicht te krijgen op het cliëntsysteem, de cliëntsituatie. Gebruik hiervoor een genogram (zoals het voorbeeld). Stel je eerste bijkomende relevante vragen: Wie zijn betrokken partners? Is er een vertrouwenspersoon bekend? Wat is hun persoonlijke context, hun leefwereld? - Schat met gezond verstand in of de situatie onmiddellijk politioneel of justitieel ingrijpen vereist. Waar moet je aan denken? - Noteer namen en vooral telefoonnummers van de betrokken hulpverleners. Vraag naar de correcte spellingswijze van de namen indien je zelf nog de contactgegevens moet opzoeken. - Noteer momenten van bereikbaarheid. - Vraag hoe je aanmelder verder betrokken en op de hoogte wenst gehouden te worden. Geef volgende adviezen mee - Minimaliseer NOOIT. De beleving van je aanmelder is zijn beleving, niet de jouwe! Geef ruimte om te ventileren op zijn manier. - Dramatiseer evenmin. De situatie moet nog (verder) geëxploreerd worden. - Indien je twijfelt, kan je gebruik maken van het typologiemodel om na te gaan of je de situatie echt uit handen van de hulpverlening moet geven. 2

3 2.2. De exploratie_1 - Geen discussie over het feit of het gaat om een cliënt of niet, ook niet of het gaat om een gekend dossier of enkel een naam. Dit doet er niet toe. Het doel van deze fase is enkel beluisteren van het verhaal en gaat nog niet over het opnemen van de verantwoordelijkheid! Wat ga je doen? De aanmeldingsinformatie helder krijgen. Vraag aan je deelnemers wat ze denken eerst te doen. Parkeer eventuele goede antwoorden die nog een beetje te vroeg komen. Vergeet ze niet later terug op te pakken. NU LATER - Objectiveren en structureren. Wat zijn de feiten? Wat lijkt je interpretatie van de aanmelder? - Op basis van het verhaal de vorm of vormen van OMB waarvan sprake is, benoemen. Vraag aan je deelnemers de vormen op te lijsten. - Overleg plegen interdisciplinair of multidisciplinair - Het gesprek met cliënt en/of zijn mantelzorgers aangaan - Bekijken wat het dringendst is (prioriteiten bepalen) - Bekijken wat de cliënt wenst en wat hij vooral niet wenst Doel van deze fase is enkel objectivering en de rest van de elementen die de deelnemers aanbrengen te parkeren. Het komt er immers op aan om duidelijke feiten aan het licht te brengen. Maak een link tussen feit en betekenis. lichamelijke mis(be)handeling de hardhandige aanpak vanwege de echtgenoot psychische mis(be)handeling de emotionele chantage vanwege Ludo met de kleinkinderen als inzet, de chantage vanwege Ludo om de financiën in het honderd te laten lopen door ze aan vader over te laten als hij zijn zin niet krijgt het gebrek aan respect dat getoond wordt door mevrouw ook overdag nachtkledij te laten dragen de ongeduldige aanpak vanwege de echtgenoot verwaarlozing de verplichting aan mevrouw om onnodig veel tijd in bed door te brengen, het gebrek aan persoonlijke interesse vanwege Ludo voor de zorgsituatie van zijn ouders, enkel voor de financiële zaken komt hij op bezoek, het bepalen wat mevrouw kan/mag dragen overdag (geen passende kledij aandoen / laten dragen) 3

4 schending van rechten de persoonlijke vrijheid van mevrouw die beperkt wordt door haar lang in bed te laten liggen en vroeg in bed te stoppen met de sponden naar omhoog, het beperken van de inspraak van mevrouw het beperken van de individuele contacten met hulpverleners van mevrouw financieel misbruik het misbruik van volmachten, het opeisen van schenkingen Vraag aan je deelnemers wat de volgende stap zou kunnen zijn. - Je legt de situatie voor aan je interne collega s, je diensthoofd, volgens de geplogenheden van je eigen dienst. Je vraagt een eerste opinie en geeft vervolgens je eigen mening weer. Je neemt een gezamenlijk besluit om over te gaan te actie. - Je weet van Inge intussen wie de betrokken partijen zijn. Je neemt contact op met de huisarts en de verantwoordelijke van de poetsdienst. Je organiseert een overleg (of laat het organiseren door je zorgbemiddelaar) in aanwezigheid van de thuisverpleegkundige. - Je toets je informatie bij de hulpverlenersgroep, verheldert, verduidelijkt de problematiek. - In geval fysiek samen zitten niet lukt, probeer dan per individu zoveel mogelijk informatie te toetsen en ontbrekende informatie in te winnen. - Je checkt of er een uitgesproken vertrouwenpersoon aanwezig is binnen deze groep en vraagt hem je te laten introduceren binnen het gezin. Waar moet je aan denken? Vraag aan je deelnemers wat in dit stadium belangrijk is te weten. Geef ze een tip: het gaat je niet om de inhoud maar om de ingesteldheid tov de problematiek. - Probeer alvast te achterhalen of de situatie van OMB een erkend of een toegeschreven probleem is voor het slachtoffer, de pleger(s) en de overige betrokkenen. Vraag aan je deelnemers hoe zij de situatie voor elke betrokkene inschatten. Slachtoffer Martha: onduidelijk, deels toegeschreven, deels erkend Slachtoffer André: erkend wat betreft financiën Pleger André: toegeschreven Pleger Ludo: deels erkend, deels toegeschreven Pleger Emma: toegeschreven 4

5 2.3. De exploratie_2 Geef volgende adviezen mee - Probeer al in kaart te krijgen op welke terreinen zich de hulpverlening zal afspelen: op het niveau van persoonlijke beleving (waarden, normen), op het niveau van onderlinge relaties, op het niveau van de structurele omgeving. Het helpt je het gesprek grondig voor te bereiden. - Structureer al je gegevens en probeer ze schematisch op één A4tje te zetten. Het wordt je checklist (spiekbriefje) voor je eerste gesprek. - Het doel van het organiseren van een overleg is om de feiten duidelijk te krijgen, maak gebruik van wat er is! Volg de melder niet onmiddellijk, moet ook de boodschap zijn. - Doe een duidelijke oproep om doordacht te werken en niet direct tot actie over te gaan. We zijn wel actiegericht, maar moeten ons kunnen inhouden. Hier gaat het om LUISTER, CHECK en EXPLOREER. - Wees zeer voorzichtig in het uitwisselen van informatie over het clientsysteem! - Vermijd het gebruik van mail om inhoudelijke informatie uit te wisselen (beroepsgeheim) - Wat in het dossier moet, moet je vanuit jouw organisatie invullen (wat zijn de afspraken?). - Maak gebruik van je functie en opdracht als maatschappelijk werker: je hebt hier in deze fase een helikoptervisie! Wat ga je doen? Het verkennend gesprek voeren met de betrokkenen Vraag aan je deelnemers hoe ze denken dit te organiseren. Parkeer eventuele goede antwoorden die nog een beetje te vroeg komen. Vergeet ze niet later terug op te pakken. - Je pakt het gesprek methodisch aan - Je vraagt door in de breedte en in de diepte - Je vat geregeld samen en checkt of je samenvatting correct is. - Je geeft erkenning voor de inzet die aanwezig is en benoemt die positief Vraag aan je deelnemers welke inzet ze bij wie zien en hoe ze die zouden kunnen benoemen. André: toegewijd, zorgzaam, iemand die zijn rol van echtgenoot goed wil vervullen en die wil instaan voor de gezondheid en veiligheid van zijn vrouw Ludo: een plichtsbewuste zoon, iemand die zijn deskundigheid wil inzetten om zijn ouders voort te helpen, die tijd vrij maakt en er telkens een ruime verplaatsing voor doet Emma: zorgzaam, bezorgd, loyaal, trouw, hardwerkend, iemand die er altijd wil zijn voor haar ouders, die haar moeder op geen enkele manier in de steek wil laten, het beste voor ze wil 5

6 Waar moet je aan denken? - Houd er rekening mee dat tijdens dit eerste gesprek al vormen van weerstand zouden naar boven kunnen komen. Wees er op voorbereid. Ga eerst een stuk mee in de weerstand, vooraleer die om te buigen. - Confronteren mag. Kijk goed naar lichaamstaal en gebruik die om incongruentie in een verhaal aan te kaarten: Ik hoor u zeggen dat en ik zie dat u intussen bedenkelijk kijkt / op uw onderlip bijt / Hoe moet ik de boodschap verstaan? Zelf denk ik vul in met je mening in diplomatische termen -. Geef volgende adviezen mee - Probeer niets te forceren. Het is perfect mogelijk dat een eerste gesprek je niet direct de mogelijkheid biedt om concreet aan de slag te gaan. Overhaast niets. Een relatie die stuk gelopen is, vraagt meer tijd om ze te herstellen dan het moeizaam opbouwen van een vertrouwensrelatie. - Ga NOOIT in de verdediging en beschuldig je gesprekspartner NOOIT van leugens. - Realiseer je dat jij pas recent op de hoogte gesteld werd van de situatie en jouw emoties daar rond dus nog vers zijn De exploratie_3 Wat ga je doen? Onderzoeken wat belangrijk en wat dringend is in de situatie Vraag aan je deelnemers hoe ze de situatie inschatten. Wat is volgens hen belangrijk? Wat is dringend? Dat is een strikvraag! Je kan als hulpverlener niet weten wat de betrokkenen als belangrijk ervaren, het is een persoonlijke beleving van een situatie. Er zijn niet direct elementen in de situatie die als (levens)gevaarlijk of (levens)bedreigend moeten getaxeerd worden. Vraag aan 2 deelnemers om in naam van de slachtoffers André en Martha een oplijsting te maken van wat ze belangrijk vinden. André: bvb. dat een te vertrouwen persoon zijn bankzaken verder regelt, dat hij met rust gelaten wordt, Martha: bvb. dat de relatie met Jos wordt hersteld, dat ze de kleinkinderen regelmatig ziet, dat ze eens op bezoek zou kunnen gaan bij de kinderen, 6

7 Waar moet je aan denken? - Houd er rekening mee dat de opsomming van prioriteiten verwachtingen schept. Blijf je zinnen steeds in voorwaardelijke wijs formuleren: wat ZOU - Houd er rekening mee dat in deze situatie de complexiteit van een dubbele rol verweven zit. André is zowel slachtoffer van Ludo en Emma als pleger tov Martha. Je zal dus al je vaardigheden mbt meerzijdige partijdigheid moeten aanspreken. Ga met je deelnemers het gesprek aan over in welke mate Martha zelf verantwoordelijkheid mag nemen en beslissingen mag nemen. Hoe willen ze dit aanpakken? Welke oplossingen zien ze? Ga het gesprek aan over hoe ze de dubbele rol van André willen aanpakken. - Houd er nu ook al rekening mee dat je straks concrete doelstellingen, doelen zal proberen te formuleren en dat kleine succesjes van groot belang zullen zijn om het veranderingsproces te stimuleren en de betrokkenen gemotiveerd te houden. Vraag aan de deelnemers hoe ze deze aanwijzingen in deze situatie zouden kunnen opnemen. Geef volgend advies mee - Ga NOOIT in strijd met je gesprekspartner over het item belangrijk. Onthoud dat je cliënt hoe dan ook verantwoordelijk blijft voor zichzelf De exploratie_4 Wat ga je doen? Benoemen wat ongewenst is in de situatie en specificeren wat gewenst is Vraag aan je deelnemers hoe ze de situatie inschatten. Wat is volgens hen ongewenst? Maak de deelnemers er attent op dat ze de ongewenste situatie in termen van gedrag moeten uitdrukken. André: Martha opsluiten, verplichten om in bed te gaan liggen, bepalen wat Martha mag aandoen overdag, Martha sociaal contact ontzeggen, Ludo: de kleinkinderen weghouden bij hun grootouders, dreigen de financiën in het honderd te laten lopen, geld eisen, Emma: een auto bedelen, eisen, 7

8 Vraagt vervolgens aan de deelnemers hoe ze de gewenste situatie zien. Dat is een strikvraag! Je kan als hulpverlener niet weten wat de betrokkenen als wenselijk ervaren, het is een persoonlijke beleving van een situatie. Vraag aan 2 deelnemers om in naam van de slachtoffers een oplijsting te maken van wat ze wenselijk vinden. Ze mogen dromen. Laat vervolgens (één van) de andere deelnemers een stukje rollenspel opnemen. Hij/zij zal/zullen de wenselijke situatie trachten te verfijnen tot datgene wat haalbaar en realistisch is. Waar moet je aan denken? - Houd er rekening mee dat er een verschil is tussen grenzen en hindernissen die je kan tegen komen in je gewenste situatie. o Grenzen zijn muren waar je tegen aan loopt. Het proces kan niet verder dan de grens. o Hindernissen zijn obstakels die kunnen weggewerkt worden. Dat wegwerken vraagt soms creativiteit en inspanning, maar is wel haalbaar. - Probeer de kwaliteiten, de sterktes van je cliënten die aan gedragsverandering zullen gaan werken te zien. Je zal ze straks ze op het moment van effectief handelen gaan benoemen en laten inzetten. - Weet dat elke (gedrags)verandering energie kost. Hou dus rekening met het energieniveau van je cliënt, en overvraag je cliënt niet. Werk in kleine stapjes en doseer. Weet ook dat vanuit een holistische benadering dit niet alleen op het psychosociale vlak telt, maar ook op het fysische én dat deze dimensies elkaar beïnvloeden. Geef volgend advies mee - Je bent op dit moment van het hulpverleningsproces niet alleen de begeleider, maar ook de supporter van je cliënten. Spreek herhaaldelijk waardering uit en erken inzet, zonder daarbij onecht over te komen. 8

9 De exploratie_5 Wat ga je doen? (Tussen)Doelen formuleren en vastleggen in een afsprakennota / zorgenplan Vraag aan je deelnemers om per 2 gedurende 5 enkele (tussen)doelen te formuleren voor André, Ludo en Emma, waarbij het eerste doel zo goed als zeker op een succes moet uitdraaien. Breng in plenum en laat elkaar feedback geven. Wat is een goed geformuleerd doel? Welk doel is minder goed geformuleerd? Wat scheelt er aan? Hoe kan het beter geformuleerd worden? Waar moet je aan denken? Geef volgend aandachtspunt mee - Houd er rekening mee dat doelen bij voorkeur SMART geformuleerd worden, dwz o Specifiek o Meetbaar o Aanvaardbaar o Realistisch o Tijdsgebonden Geef volgend advies mee - Formuleer doelen actief: André legt s morgens de kleren klaar van Martha zodat de Inge haar kan omkleden in plaats van André zal of André kan of André gaat 2.6. De actie Wat ga je doen? Concrete acties, handelingen zoeken en koppelen aan de gestelde doelen Vraag aan je deelnemers nu om per 2 een fictief plan uit te zetten, acties te formuleren voor 2 vooraf afgesproken doelen. Breng in plenum en laat elkaar feedback geven. Wat is een goed geformuleerde actie? Welke actie is minder goed geformuleerd? Wat scheelt er aan? Hoe kan ze beter geformuleerd worden? 9

10 Waar moet je aan denken? - Houd er rekening mee dat je eerste acties snel resultaat moeten opleveren, wil je je cliënten stimuleren en gemotiveerd houden. Acties die weinig tijd vragen en liefst niet te veel inspanning zijn de beste om mee te starten. - Je kan bepaalde acties gelijktijdig laten lopen, maar zorg voor duidelijkheid en goede communicatie daarover. - Vergeet niet dat je misschien beroep kan doen op externen om bepaalde acties te faciliteren. Denk daar al vast over na en check eventueel vooraf naar bereidheid om mee te werken. Emma: kan haar dochter en/of zoon ingeschakeld worden voor bepaalde taken, wat zouden ze op kunnen nemen, wat zeker niet Geef volgend advies mee - Dé oplossing bestaat niet. Dit is het moment om je creativiteit aan te spreken. Zoek eventueel andere bronnen van inventiviteit. Je collega s? 2.7. De evaluatie Wat ga je doen? Elke actie nabespreken en beoordelen op haar effectiviteit. Eventueel bijsturen in het vervolg van de acties. Afsluiten of doorverwijzen. Bespreek dit item in het algemeen met de groep. Hoe zouden ze dit concreet aanpakken? Wanneer en hoe zouden ze bijsturen? Wanneer en hoe zouden ze afsluiten? Waar moet je aan denken? Geef volgend aandachtspunt mee - Houd er rekening dat hervallen in oude gewoontes tot de mogelijkheden behoort. En tot slot 10

11 Geef volgend advies mee - Ga NOOIT verwijten en vragen naar het WAAROM. Vertrek terug positief en bekrachtig het geloof in het positieve en de resultaten die er tot dan toe al behaald zijn. En vooral behoud je kalmte en je geduld 11