EINDPROEF. Zijn de gebruikers tevreden met het digitaliseringproces in de medische beeldvorming?

Transcriptie

1 E UROPESE H OGESCHOOL B RUSSEL EINDPROEF C AMPUS N IEUWLAND N IEUWLAND B RUSSEL T EL: F AX: Onderwijsgroep Vorming & Welzijn Studiegebied Gezondheidszorg Zijn de gebruikers tevreden met het digitaliseringproces in de medische beeldvorming? Eindproef aangeboden door Bruno Oppeel tot het behalen van de graad van Bachelor in de medische beeldvorming Interne promotor: Renaat Van den Broeck Externe promotor: ir. Tony Voet Academiejaar

2 Woord vooraf De reden waarom ik voor dit onderwerp heb gekozen is, dat het mij tijdens mijn stages in mijn opleiding tot Technoloog Medische Beeldvorming opviel, dat elk ziekenhuis druk doende was met de digitalisering van de dienst medische beeldvorming. Hierbij ondervond men blijkbaar toch telkens problemen of werden er ergernissen veroorzaakt. Dit bracht mij op het idee om met dit eindwerk na te gaan of de verschillende gebruikers eigenlijk wel tevreden zijn met die digitalisatie. Dit was allemaal goed te doen, maar door enkele tegenslagen op zowel familiaal als educatief vlak ben ik er toch langer aan bezig geweest dan oorspronkelijk verwacht. Gelukkig heb ik veel hulp gekregen van Tony Voet, Project Manager Digitalisatie van het UZ Gent, als externe promotor en van mijn interne promotor Renaat Van den Broeck. Deze heren wil ik graag hiervoor bedanken. Hierbij ook nog dank aan psycholoog Bram Pynoo van het UZ Gent, die mijn enquête heeft verbeterd. Ik wil nog alle personen bedanken van de ziekenhuizen waar ik een interview heb afgenomen en vooral de PACS verantwoordelijken Tony Voet, Dirk Pluquet en Peter Van Brussel voor het regelen van de interviews met radiologen en medisch beeldvormers. Die laatste wil ik ook bedanken voor hun tijd. Ook zou ik graag nog mijn familie willen bedanken omdat ze me steeds zijn blijven steunen en helpen.

3 Inhoudsopgave WOORD VOORAF INHOUDSOPGAVE...1 LIJST GEBRUIKTE AFKORTINGEN...4 INLEIDING DIGITALISERINGPROCES UITEENZETTING DIGITALISERING WORKFLOW NETWERK DICOM PACS WERKSTATIONS EPD RIS PROJECT DIGITALISERING PROJECTONTWIKKELING Analyse Budget KOSTENPLAATJE VERSCHILLENDE GEBRUIKERS DIGITALISERING PACS VERANTWOORDELIJKE MEDISCH BEELDVORMER RADIOLOOG DE KLINISCHE EINDGEBRUIKER, WAARONDER DE HUISARTS DE ENQUÊTE TEVREDENHEID MET HET DIGITALISERINGPROCES ENQUÊTE IN ZIEKENHUIZEN METHODOLOGIE Doel De interviewvragen Verspreiding interviews Verwerking RESULTATEN INTERVIEWS Interview PACS verantwoordelijke Interview radioloog Interview medisch beeldvormer Conclusie enquêtes ziekenhuizen

4 2.2 ENQUÊTE BIJ DE HUISARTSEN METHODOLOGIE Doel De enquêtevragen Verspreiding enquête Verwerking RESULTATEN ENQUÊTE Verspreiding Privé-radioloog t.o.v. ziekenhuizen Verschil tussen röntgenonderzoek en CT en MRI Beschikbaarheid van de nodige software om beelden te bekijken Heeft men de nodige tijd tijdens een consultatie om beelden te bekijken Algemene tevredenheid over digitalisering CONCLUSIE ENQUÊTE HUISARTSEN ALGEMEEN BESLUIT REFERENTIELIJST LITERATUURLIJST REFERENTIE AFBEELDINGEN AFBEELDINGENLIJST BIJLAGEN...I 6.1 INTERVIEW UZ GENT...I INTERVIEW PACS VERANTWOORDELIJKE (TONY VOET)... I Hoe was de pre-pacs situatie?... I Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt?... IV Implementatie in x aantal stappen... IV Hoe verliep de implementatie?...v Wat zijn nu nog de grootste problemen?...ix INTERVIEW PACS RADIOLOGEN...X Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven?...x Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen?...x Gemak om eventuele veranderingen aan te brengen bij fout in de naam en dergelijke...x Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie?... XI Verhoging workflow? (hoe verloopt de goedkeuring van een foto)... XI Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit?... XI Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld?... XI INTERVIEW PACS MBVER...XII Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan?...xii Is werken met PACS gemakkelijk?...xii Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen?...xii 2

5 Hoe gebeurt de aflevering van het beeld aan de radioloog? Foto, digitaal of beide?...xiii 6.2 INTERVIEW AZ SINT-LUCAS GENT... XIV INTERVIEW PACS VERANTWOORDELIJKE (DIRK PLUQUET)... XIV Hoe was de pre-pacs situatie?... XIV Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt?...xv Implementatie in x aantal stappen...xv Hoe verliep de implementatie?... XVI Wat zijn nu nog de grootste problemen?...xx INTERVIEW PACS RADIOLOGEN... XXI Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven?... XXI Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen?... XXI Gemak eventuele veranderingen aan te brengen bij fout naam in de en dergelijke?... XXI Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie?... XXII Verhoging workflow? (hoe verloopt de goedkeuring van een foto)... XXII Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit?... XXII Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld... XXII INTERVIEW PACS MBVER...XXIII Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan?...xxiii Is werken met PACS gemakkelijk?...xxiii Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen?...xxiii Hoe gebeurt de aflevering van het beeld aan de radioloog? Foto, digitaal of beide?...xxiv 6.3 INTERVIEW AZ SINT-ELIZABETH IN ZOTTEGEM...XXV INTERVIEW PACS VERANTWOORDELIJKE (PETER VAN BRUSSEL)...XXV Hoe was de pre-pacs situatie?...xxv Welke soort PACS is er in uw ziekenhuis gebruikt?...xxv Implementatie in x aantal stappen...xxvi Hoe verliep de implementatie?...xxvi Wat zijn nu nog de grootste problemen?...xxviii INTERVIEW PACS RADIOLOGEN...XXIX Hoe gebeurt de evaluatie van negatieven?...xxix Hoe gebeurt het uitschrijven van de PACS verslagen?...xxix Gemak eventuele veranderingen aan te brengen bij fout in de naam en dergelijke?...xxix Verbetering ten opzichte van de vroegere situatie?...xxx Verhoging workflow? (Hoe verloopt de goedkeuring van een foto)...xxx Mogelijkheid tot evaluatie van thuis uit?...xxx Aanvragers? Direct akkoord met digitaal of nog liever film en hoe werd dit geregeld?...xxx INTERVIEW PACS MBVER...XXXI Hoe wordt het merendeel van de röntgenonderzoeken gedaan?...xxxi Is werken met PACS gemakkelijk?...xxxi Mogelijkheid bepaalde gegevens te veranderen?...xxxi 6.4 VOORBEELD ENQUÊTE HUISARTSEN...XXXII 3

6 Lijst gebruikte afkortingen CT DICOM EPD LAN MBver MRI NAS PACS RAID RIS Rö SAN UTP ZIS Computerized Tomography Digital Imaging and Communication in Medicine Elektronisch patiënten dossier Local Area Network Medisch beeldvormer Magnetic Resonance Imaging Network Attached Storage Picture Archiving and Communication System Redundant Array of Independent Disks Radiologie Informatie Systeem Klassieke röntgenonderzoeken Storage Area Network Unshielded Twisted Pair Ziekenhuis Informatie Systeem 4

7 Inleiding In dit eindwerk wou ik nagaan of men wel tevreden is met de digitalisatie van de dienst medische beeldvorming. Eerst geef ik een korte beschrijving hoe de digitalisatie er op een dienst medische beeldvorming zou kunnen uitzien. Hierna heb ik de verschillende belangrijke termen die in deze beschrijving voorkwamen wat dieper toegelicht, dit om een duidelijk beeld te scheppen wat de digitalisatie inhoudt. Aanvullend heb ik kort het realiseren van een digitaliseringproject besproken en de financiële kant van het verhaal ook eens toegelicht. Daarna ben ik gaan kijken wie allemaal te maken krijgt met de digitalisatie. Ik kwam tot de vaststelling dat ik een goed idee zou krijgen over de impact van de digitalisatie als ik vier verschillende groepen gebruikers zou bevragen. Namelijk: de PACS verantwoordelijke, de medisch beeldvormer, de radioloog en de aanvragende arts. Na dit theoretische gedeelte ben ik begonnen met mijn studie. Deze heb ik in twee delen opgesplitst. Deel één in het ziekenhuis en het tweede deel voor de eindgebruiker, namelijk de aanvragende artsen (in dit geval de huisartsen). Deel één was een interview van het ziekenhuispersoneel waar ik dan de verschillende gebruikers van de dienst medische beeldvorming een vragenlijst heb voorgelegd. Hiervoor heb ik drie ziekenhuizen van verschillende grootte geïnterviewd om een beter zicht te krijgen of het verschil in grootte ook doorwoog op de uiteindelijke werking. De drie ziekenhuizen waren: Het UZ Gent, AZ Sint-Lucas te Gent en AZ Sint-Elisabeth te Zottegem. In het tweede deel heb ik de eindgebruiker bevraagd over hoe hij al te maken heeft gehad met de digitalisatie en of hij hierover tevreden is. De beste manier waarop ik dit kon doen was door aan alle studenten van de richting medische beeldvorming een enquêteformulier mee te geven en te vragen om dit door hun huisarts te laten invullen. Deze enquêtes waren zo opgesteld dat deze niet al te lang waren, zodat dit gemakkelijk op het einde van een consultatie kon worden ingevuld. Door deze aan alle medestudenten mee te geven, kreeg ik antwoorden vanuit gans Vlaanderen. Dit komt omdat het EHSAL de enige hogeschool is in Vlaanderen die de opleiding Medische Beeldvorming in Vlaanderen organiseert. Uit de resultaten van deze twee delen heb ik dan eerst voor elk deel een afzonderlijk besluit gemaakt en daarna een algemeen besluit over gans mijn eindwerk geformuleerd. 5

8 1 Digitaliseringproces Het digitaliseringproces van een radiologische dienst is eigenlijk een automatisering. Men wil alles zo goed mogelijk laten verlopen en alle papier en films laten verdwijnen. Hiervoor geef ik een zo volledig mogelijke beschrijving van een geheel geautomatiseerde dienst. Daartoe heb ik het algemene verloop gevolgd vanaf de aanvraag tot aan het verslag en facturatie. 1.1 Uiteenzetting digitalisering We beginnen bij een aanvraag. Deze wordt bij de automatisering elektronisch gedaan en het liefst door de aanvragende arts via het netwerk. Zo komt dit dan ook dadelijk in het elektronisch patiënten dossier (EPD). In deze aanvraag worden steeds de naam van de patiënt en zijn gegevens geplaatst alsook het soort onderzoek, het te onderzoeken lichaamsdeel en de klinische gegevens. Bij de aanvraag ziet de arts ook dadelijk wanneer en hoe laat de patiënt voor zijn afspraak aanwezig zal moeten zijn. Op de dag en uur van de afspraak komt de patiënt zich aanmelden aan de balie. Hier wordt aangevinkt dat de patiënt aanwezig is. De relevante gegevens worden daardoor naar de desbetreffende onderzoekzaal gestuurd. Op het werkstation ziet de medisch beeldvormer (MBver) dat de patiënt aan zijn werklijst is toegevoegd en dat deze dus in de wachtzaal zit. Klikt de MBver op zijn scherm deze patiënt aan, dan krijgt hij de elektronische aanvraag te zien. Op dat ogenblik stelt het toestel zich automatisch in naar de juiste procedures. Hierna worden de beelden genomen die direct gekoppeld worden aan de patiënten gegevens. Als de onderzoeken afgerond zijn, stuurt de MBver de beelden naar PACS waarna de radioloog deze op zijn werkconsole kan consulteren. Deze laatste bekijkt de beelden en spreekt het verslag in dat via spraakherkenning in tekst wordt omgezet. Hij leest dit verslag na en het wordt daarna automatisch naar het EPD van de patiënt verstuurd. De beelden en het verslag worden dan gebrand ofwel op cd ofwel op dvd (afhankelijk van de hoeveelheid beelden) voor de externe artsen of kunnen door de interne artsen geconsulteerd worden via het intranet in het ziekenhuis. Nadat het verslag door de radioloog is gemaakt, worden de nodige gegevens ook doorgestuurd naar de facturatiedienst waar automatisch een factuur wordt opgemaakt. Deze wordt afgedrukt en via de post opgestuurd naar de patiënt. 6

9 1.1.1 Workflow De digitalisering van de workflow op een dienst medische beeldvorming gebeurt ondermeer door een automatisering van het vroegere papierwerk. Dit kan enkel door: met digitale agenda s te werken, een Radiologie Informatie Systeem (RIS) te plaatsen, een Picture Archiving and Communication System (PACS) te implementeren, de verslagen in te spreken met spraakherkenning, enz. Door al deze aanpassingen kan er normaal gezien sneller en efficiënter gewerkt worden omdat het verplaatsen van papier door een snelle elektronische gegevensstroom wordt vervangen. De radiologen kunnen nu alles van op gelijk welke werkconsole bekijken. Door deze automatisering kan men een optimale workflow bekomen. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] Netwerk In het digitaliseringproces speelt een goed en degelijk netwerk een belangrijke rol. Netwerken kunnen ongelooflijk verschillend zijn en er bestaan tal van verschillende mogelijkheden om een degelijk netwerk op te bouwen. Hoe groter een dienst of ziekenhuis hoe ingewikkelder en uitgebreider het netwerk zal zijn. Een netwerk in een ziekenhuis is een verzameling van aan elkaar gekoppelde en datauitwisselende apparatuur (LAN). Een LAN (Local Area Netwerk) komt tot stand doordat toestellen met elkaar verbonden worden door verschillende soorten kabels (UTP 1, glasvezel) die dan elk ook hun eigen bandbreedte hebben waarmee informatie kan verplaatst worden (100 Mbit/s, 1 Gbit/s). Afhankelijk van hun plaats in het netwerk moeten ze ook meer informatie verwerken en dus daardoor aan hogere snelheden werken. Om dit alles aan elkaar te koppelen worden verschillende tussenstations gebruikt (switch, hub, router, repeater) om de volle draaglast van het netwerk te halen en om de soms grote afstanden te overbruggen. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] In een netwerk heeft men ook plaatsen nodig voor de opslag van de beelden en de gegevens. Deze worden opgeslagen en bewaard in een NAS (Network Attached Storage) of een SAN (Storage Area Network). In beide gevallen wordt gebruik gemaakt van een systeem met meerdere harde schijven die vrijwel altijd in RAID (Redundant Array of Independent Disks) staan. Bij een RAID worden twee of meerdere harde schijven gebruikt om een systeem op te bouwen dat tegen fouten en dataverlies bestand is en/of hogere data doorvoersnelheden kan leveren. Dit wordt bekomen door de harde schijven op een bepaalde manier aan elkaar te koppelen met een RAID controller. 1 UTP Unshielded Twisted Pair = type netwerkkabel 7

10 1.1.3 DICOM DICOM (Digital Imaging and Communication in Medicine) is een globale informatietechnologische standaard die wereldwijd toegepast wordt door de medische industrie en uiteraard gebruikt wordt door alle ziekenhuizen. Deze standaard is in zijn huidige structuur voor het eerst ontwikkeld in Hij werd ontworpen om interacties tussen de verschillende toestellen mogelijk te maken. Daardoor kunnen medische beelden en hun afgeleide documenten door de verschillende apparaten (afhankelijk van zijn functie) worden geproduceerd, opgeslaan, weergegeven, verwerkt, verzonden, terug opgehaald en/of afgedrukt. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] PACS Het begrip Picture Archiving and Communication System is reeds ontstaan in Als concept kon dit toen nog niet ten volle van de grond komen vooral door de fysische beperkingen van de toenmalige hardware. Heden is PACS een groot en belangrijk onderdeel van de digitalisering in de medische wereld. Het is niet echt één enkel softwareprogramma. Er is een resem programma s en hardware nodig om alles rond beeldopslag en administratie te koppelen en te regelen. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] PACS is dus een beeldverwerkend systeem (bestaande uit beeldapparatuur, computers en servers in een netwerk met specifieke software, zoals te zien op Figuur 1). Hierdoor is het mogelijk om de digitale beelden met verslag, aangemaakt op een radiologische dienst, te verwerken, te archiveren en te verspreiden aan de aanvragende artsen. Het PACS is bovendien volledig geïntegreerd in het Ziekenhuis Informatie Systeem (ZIS) en RIS. De juiste patiëntengegevens (uit het ZIS) en het voorschrift voor radiologie worden door het baliepersoneel gekoppeld aan de werklijsten (RIS). Hierdoor is er een vlotte doorstroming van alle informatie naar de beeldgenererende toestellen, radiologen en medisch beeldvormers. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] Hierdoor worden: Vergissingen praktisch uitgesloten. Wachttijden voor de patiënten beperkt door vlotte doorstroming van informatie op de juiste plaats en tijd. De beelden van onderzoeken zijn tevens direct beschikbaar op het netwerk, waar deze door de aanvragers (soms enkel intern) kunnen geraadpleegd worden. Indien de beelden mee 8

11 moeten naar een andere locatie, dan kunnen deze gebrand worden op een cd of dvd, eventueel samen met het verslag. Door de integratie van spraakherkenning in het PACS en RIS is het verslag, horende bij de onderzoeken, daardoor ook onmiddellijk beschikbaar voor de verwijzende arts. Indien de patiënt al eerdere röntgenonderzoeken heeft gehad, kunnen ook deze afbeeldingen opgevraagd worden. Hierdoor kunnen deze vergeleken worden met vorige onderzoeken of kunnen meerdere onderzoeken bij dezelfde patiënt samen bekeken worden ter vergelijking. Het systeem voorziet uiteraard in strikte beveiliging van informatie en databasebeheer, waardoor de verwijzende artsen alleen de beelden en verslagen kunnen zien van hun patiënten. Figuur 1: Schematische voorstelling van PACS op een dienst medische beeldvorming Werkstations Het werkstation is de interactieve component van de digitalisering. dit is het medium waarmee men de beelden bekijkt en relevante patiënteninformatie opvraagt. Een 9

12 werkstation moet in staat zijn om de beelden even goed (of beter) en gedetailleerd weer te geven dan vroeger op de film en negatoscoop. Hiervoor heeft men speciale hoge resolutie schermen en specifieke software op de werkstations staan. Ook gebruikt men meestal twee schermen aangesloten op één pc zodat men ruimte heeft om gemakkelijk de beelden te vergelijken, zoals dit vroeger met een negatoscoop het geval was. Enkel is nu alles vereenvoudigd omdat de gebruiker, zeker als het over veel beelden gaat, veel simpeler en ordelijker alle beelden kan bekijken. Bij vergelijking op de twee schermen kan men gelijktijdig door de beelden bladeren zodat men alles goed kan zien zoals in Figuur 2. Figuur 2: Voorbeeld werkstation EPD Het elektronisch patiënten dossier (EPD), ook wel centraal patiënten dossier (CPD) of elektronisch medisch dossier (EMD) genoemd, is een vervanging van het papieren dossier van de patiënt. Dit dossier kan overal in het ziekenhuis opgevraagd, bekeken en aangevuld worden zodat men altijd en overal kan beschikken over alle informatie van de patiënt. Dit proces staat bij de meeste ziekenhuizen nog een beetje in zijn kinderschoenen. Het is hun droom er toe te komen dat men steeds en direct alle informatie over de patiënt in zijn EPD zal kunnen verwerken. Het medisch personeel zal dan uiteindelijk met een PDA op zak lopen en zonodig alles in het dossier van de patiënt kunnen bijwerken of bekijken. 10

13 Momenteel worden hiervoor vaak nog laptops met draadloze verbinding gebruikt. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] RIS Een RIS is zodanig ontwikkeld dat het zowel administratieve als klinische gegevens van een radiologische dienst kan ondersteunen. Het verbetert de kwaliteit van de administratie en de aflevering van radiologische onderzoeken. Een RIS beheert ook de demografische gegevens van de patiënten van radiologie. De verslagen worden er ook gegenereerd en ten slotte via tarifering wordt een factuur opgemaakt. Men kan er ook de procedures van de verschillende onderzoeken in stoppen, de dienstregeling van het personeel opmaken, de voorraad beheren en de afspraken en de onderzoekzaal voor de patiënten boeken. Ook is het mogelijk om met een RIS de locatie van films (indien er nog met films gewerkt wordt) te bepalen en hun verplaatsingen aan te duiden. [Huang, 2004] en [Dreyer, 2006] 1.2 Project digitalisering De digitalisering van een dienst medische beeldvorming heeft dus veel meer om handen dan enkel de aankoop van wat software en hardware. Dit is een grootscheeps project dat meestal zelf nog deel uitmaakt van de grote automatisering van het ganse ziekenhuis. Hieronder heb ik enkele punten besproken waar men echter rekening moet mee houden Projectontwikkeling Een digitaliseringsproject kan door zijn complexiteit het best ontwikkeld worden door iemand die voldoende inzicht heeft in de al aanwezige structuren, bovendien de verschillende procedures kent en notie heeft van de bestaande systemen om alles in goede banen te leiden. Deze persoon kan iemand van het ziekenhuis zelf zijn of men kan hiervoor ook een specialist inhuren. Meestal doet men de beide en wordt er een projectgroep gevormd. Voor men echter tot de aankoop van alle benodigdheden kan overgaan, moet men dit project eerst voorleggen ter goedkeuring (bijvoorbeeld aan de raad van bestuur van het ziekenhuis). Eerst maakt men een planning op met tijdschema, waarin alle verschillende stappen worden verwerkt. 11

14 Hierna zal men een marktonderzoek uitvoeren. Hiervoor kan men best bij verschillende firma s preoffertes laten maken en onderzoeken welk systeem de beste prijs/ kwaliteitsverhouding heeft voor zijn ziekenhuis. Vervolgens maakt men een ontwerp van hoe dit alles er zal uitzien. Pas dan maakt men een lastenboek en op deze basis worden nieuwe, nu volledige offertes, aangevraagd. Deze worden gebundeld in een vergelijkend dossier. Hierin weegt men alle kosten en baten tegen elkaar af en voorziet men eveneens de integratie in andere systemen van het ziekenhuis. Na analyse wordt een keuze gemaakt om in zee te gaan met één of meerdere industriële partners en wordt het project in de fase van implementatie gebracht. Voor het project kan opstarten, moet het systeem nog eens uitvoerig getest worden en kan ondertussen een opleiding worden gegeven aan het personeel dat hier mee zal moeten werken. In het project dient er een go-live en upgrade strategie verwerkt te worden zodat het niet te snel verouderd geraakt. De digitalisering van de radiologie wordt in de meeste ziekenhuizen opgenomen in het project van de totale automatisering. Zo wordt het ook gekoppeld aan en geïntegreerd in de ZIS, RIS en spraaktechnologie. De uiteindelijke bedoeling van de automatisering is om film en papier af te bouwen. Tegelijk kan het maken van de afspraken op de dienst radiologie vergemakkelijkt worden Analyse De projectgroep maakt voor het plaatsen en aankopen wel eerst een analyse. Deze omvat de planning, een marktonderzoek en diverse ontwerpen om te komen tot een eindontwerp. Hierbij gaat de groep vooral kijken naar de al aanwezige infrastructuur en afleiden wat men kan bereiken met de digitalisatie. Eens dit bepaald is, kan verder alles naar de wens van het ziekenhuis eventueel aangepast en uitgebreid worden. Ook kan het nodig zijn, naar gelang de wensen, bijkomende hard- en software aan te schaffen. 12

15 Budget Na analyse wordt het lastenboek opgesteld. Hieruit kan dan blijken wat de verschillende kosten en baten zullen zijn. Kosten - Investering: Dit is aankoop van de nodige software en het gepaste materiaal om deze software op te draaien (pc s, schermen, servers, enz.). - Personeel: De kosten voor het opleiden van het al bestaande personeel om te leren werken met deze nieuwe technologie en het aanwerven of opleiden van enkele deskundigen om dit geheel te ondersteunen en draaiende te houden. - Verbruik: Dit is de kostprijs van het gebruik van de toestellen: elektriciteit, onderhoud en eventueel verbruik van cd s, papier of films. Baten Baten kunnen we in twee delen verdelen, namelijk de harde en zachte voordelen. De harde voordelen zijn deze die met zekerheid bewezen zijn en dus berekend kunnen worden. Zachte voordelen zijn voordelen waarvan men met zekerheid kan zeggen dat deze plaats zullen vinden maar men niet duidelijk de opbrengst kan berekenen of die niet helemaal bewezen kunnen worden. - Harde voordelen. De besparing op de films. Als men dit goed aanpakt kan men op een jaar tijd het filmverbruik afbouwen van 100% naar 10%. Dit moet dan wel met een goede informatieverstrekking en het ter beschikking stellen van de nodige software naar de aanvragende artsen toe. Besparingen op chemicaliën. Indien men nog met ontwikkelmachines werkt kan men, door de omslag naar het digitaal werken, berekenen hoeveel winst men haalt uit het niet meer verbruiken van de chemicaliën nodig voor de ontwikkeling van de foto s. Opslagmedia. Door de digitalisering van de dienst kan men de grote opslagruimtes inkrimpen. Er wordt hier ook tijd gewonnen omdat foto s makkelijker kunnen worden opgevraagd. Echter, enkel de grote ziekenhuizen hebben uitgebreide filmarchieven. Kleine ziekenhuizen hebben eerder een beperkt archief daar ze de meeste beelden aan de patiënt of hun arts bezorgen. Aankoop/onderhoud printers. Door het filmloos werken hoeft men geen nieuwe printers, die instaan voor het afdrukken van de foto s, meer aan te kopen en is het onderhoud hiervan ook niet meer nodig. Tijdwinst door tiksecretariaat. Dit is enkel in het geval waar men tevens met spraaktechnologie gaat werken. Hierbij wordt de tekst van de 13

16 radioloog, direct bij het inspreken, automatisch uitgetypt. Deze dient enkel nog nagelezen te worden, waardoor veel tijd gewonnen wordt. - Zachte voordelen Er is tijdwinst mogelijk voor het radiologisch personeel. Vluggere filmafhandeling door medisch beeldvormer. Ontstaan van een hogere beschikbaarheid van de zware apparatuur, zoals CT en MRI. De clinicus krijgt hierdoor ook tijdswinst. Vermindering van het filmarchief van de clinicus. Door de tijdswinst stijgt de productiviteit. Er is een hogere kwaliteit van beelden voor zowel radioloog als clinicus. Er is een hogere kwaliteit in diagnosestelling mogelijk: er kan steeds een vergelijkend onderzoek uitgevoerd worden Kostenplaatje De kostprijs van een digitalisering is dus vooral afhankelijk van de uitgebreidheid van het systeem, de al aanwezige netwerkinfrastructuur en het al bestaande beeldarchief (analoog of digitaal). Een investering in een digitale werkwijze geeft enerzijds een vermindering van de werkingskosten en anderzijds een grotere kost aan onderhoudsmateriaal en opleiding van het personeel. 1.3 Verschillende gebruikers digitalisering Het is de bedoeling de verschillende gebruikers door te lichten en zo hun aparte kijk op het digitaliseringproces te bepalen, elk werkt op een ander niveau en gaat hier op een andere manier mee om PACS verantwoordelijke De PACS verantwoordelijke is één van de belangrijkste spilpersonen van digitalisatie. Hij moet er voor zorgen dat alles in goede banen loopt en alles blijft werken. Hij is ook degene die al van in het begin van de implementatie moet meewerken om te zien wat men hier juist van verwacht. 14

17 De PACS verantwoordelijke is de persoon die instaat voor het goed draaien van de PACS en meestal ook van de hele digitale omgeving. Hij is degene dat men raadpleegt als er zich een probleem stelt dat men zelf niet kon oplossen. Meestal is deze persoon onder andere medeverantwoordelijk voor het beheer van de data, consistency controle en back-up Medisch beeldvormer De medisch beeldvormer zorgt er voor dat de beelden van de onderzoeken in de PACSomgeving terecht komen. Hij vervaardigt de beelden, controleert dat deze onder de juiste patiëntengegevens komen en stuurt alles door. Hier is het zeer belangrijk om juist en aandachtig te werken. Indien hier een fout wordt gemaakt vindt men de beelden misschien nooit meer terug Radioloog De radioloog vraagt de beelden op vanuit de PACS, of deze worden automatisch voor hem opgehaald via een werklijst, en maakt hier een verslag bij. Dit verslag wordt meestal met spraaktechnologie ingesproken. Hiervoor heeft hij speciale software op zijn werkstation. Er is steeds een try-out periode nodig. De radioloog heeft ook de mogelijkheid om beelden uit het archief op te halen. Zijn bevoegdheden op het systeem laten hem toe om zowel oude als nieuwe beelden te raadplegen. Dit is nodig bij het vergelijken van deze verschillende beelden. Na het bespreken van de beelden worden deze als gerapporteerd opgeslagen in het PACS. Ze worden samen met het verslag bekijkbaar door de interne arts die deze beelden heeft aangevraagd De klinische eindgebruiker, waaronder de huisarts Deze eindgebruikers kunnen we eigenlijk in twee verschillende groepen splitsen. Enerzijds de interne artsen die nauw samenwerken met of werken voor het ziekenhuis en anderzijds de externen die geen echte banden met het ziekenhuis hebben. Deze laatste zijn bvb de meeste huisartsen. Het verschil is vooral, de manier waarop men met de digitalisering van de dienst radiologie wordt geconfronteerd. 15

18 Een interne arts kan op zijn bureau in het ziekenhuis of via een speciale verbinding vanuit zijn eigen praktijk, naar de aangevraagde beelden kijken. Deze arts kan na de verslaggeving van de radioloog, de beelden met verslag consulteren via het netwerk in het ziekenhuis. De externe arts daarentegen moet over het algemeen nog wachten tot de beelden bij hem toe komen onder de vorm van een set films of op een cd of dvd. Hierbij zit dan ook een getypt verslag. Dit verslag wordt nu wel meer en meer via doorgestuurd naar de aanvragende arts. 16

19 2 De enquête Tevredenheid met het digitaliseringproces 2.1 Enquête in ziekenhuizen Methodologie Doel De bedoeling is om via interviews de PACS implementatiegraad in een paar ziekenhuizen te onderzoeken. Dit gebeurt door drie verschillende mensen te ondervragen: de PACS verantwoordelijke, een radioloog en een MBver. Deze personen kregen vooraf een lijst met vragen waarop ze dan tijdens een interview hebben geantwoord De interviewvragen Eerst wou ik van de PACS verantwoordelijke horen, hoe de situatie was vóór men de PACS had geïnstalleerd en hoe ver men al staat sinds de digitalisering is begonnen. Hierna had ik graag gehoord hoe men de PACS heeft geïmplementeerd en in hoeveel stappen dit gebeurde. Hierbij werd vooral gekeken naar vier verschillende aspecten van de implementatie namelijk: Welk materiaal heeft men hiervoor nodig gehad? Welke software? Hoe heeft men iedereen die hiermee moest werken voorzien van de kennis en benodigdheden om dit alles te kunnen doen? Is er een interactie met een ander systeem in het ziekenhuis? Wat waren de grootste problemen die men tot nu toe al met de PACS ondervonden heeft? Het tweede deel waarbij de radioloog aan het woord kwam, was om eens hun kijk op volgende zaken te kennen. Hoe en waar men nu naar de beelden kijkt? Hoe hun verslag wordt uitgeschreven? Of het makkelijk van eventuele veranderingen in patiënteninformatie op een beeld aan te brengen? Of ze over de mogelijkheid beschikken om van thuis uit te werken? Hun mening of een PACS systeem een verbetering is ten opzichte van de vroegere situatie? Er een verbeterde workflow te merken was? Of de aanvragende artsen ook direct akkoord waren met de digitalisering van het aanbod? 17

20 In het derde en laatste deel bevraag ik een medisch beeldvormer om eens te zien hoe ze deze verandering hebben doorstaan. Het eerste wat ik wil vernemen is of het werken met een PACS systeem voor hen gemakkelijker is? Hebben ze hiervoor een opleiding gekregen en wie heeft die gegeven? Of zij de mogelijkheid hebben om patiënteninformatie op een beeld zelf te wijzigen? Als laatste wou ik graag van hen weten, hoe ze beelden tot bij radioloog krijgen en hoe men weet dat deze beelden kwalitatief goed zijn? Hiervoor heb ik de vragen opgesteld samen met mijn interne promotor Renaat Van den Broeck. Deze werden nagelezen door mijn externe promotor Tony Voet Verspreiding interviews Voor de verspreiding van deze interviews heb ik besloten deze zelf in drie ziekenhuizen af te nemen. Hiermee wou ik graag een groot, een middelgroot en een kleiner ziekenhuis vergelijken om eventuele verschillen tussen deze te kunnen vaststellen Verwerking De interviews worden met toelating opgenomen en nadien uitgeschreven. Per soort van geïnterviewde personen werden de antwoorden met elkaar vergeleken en werden de belangrijkste verschillen en gelijkenissen uitgediept en besproken. De volledig uitgeschreven interviews zijn terug te vinden in de bijlage pagina I tot XXXI Resultaten interviews Qua interviews heb ik drie verschillende ziekenhuizen gekozen. Namelijk: UZ Gent, AZ Sint-Lucas van Gent en het AZ Sint-Elisabeth van Zottegem. In elk ziekenhuis heb ik drie personen geïnterviewd: de PACS verantwoordelijke, een radioloog en een MBver. Laat me beginnen met de drie ziekenhuizen even kort aan u voor te stellen: Het UZ Gent is een groot universitair ziekenhuis met meer dan 1000 bedden, waar een 4800 mensen werken, waaronder 600 artsen en een 1700 verpleegkundigen en paramedici. Op een jaar zijn er gemiddeld consultaties. Er bevinden zich 35 verschillende soorten diensten in dit ziekenhuis. 18

21 Hier is men al van in 2000 begonnen met het digitaliseringsproject van de dienst en het ziekenhuis. In Tabel 1 staat hoever men alles met elkaar al geïntegreerd heeft. Het AZ Sint-Lucas te Gent is een middelgroot algemeen ziekenhuis met bijna 900 bedden. Er werken een 2000 mensen, waaronder 190 artsen. Het ziekenhuis beschikt over 26 diensten verdeeld over twee campussen. Hier is de aankoop van het PACS systeem in het jaar 2005 gebeurd en staat men nu zoals te zien in Tabel 1 al tamelijk ver met de integratie van alle systemen. Het AZ Sint-Elisabeth te Zottegem is een regionaal ziekenhuis met een 350 bedden. Er werken 650 mensen, waaronder 70 artsen. Deze werken gespreid over 11 verschillende diensten. De digitalisatie staat hier nog in de beginfase. Hier is men nog maar een jaar bezig met de implementatie van een PACS systeem welke, zoals in Tabel 1 te zien is, al bepaalde dingen heeft geïntegreerd. Zo was men op de dag van mijn interview net begonnen met het filmloos werken voor de gehospitaliseerde patiënten. ZIS/RIS ZIS/EPD RIS/EPD ZIS/PACS RIS/PACS EPD/PACS UZ Gent Zijn met elkaar gelinkt Staan in communicatie met elkaar Zijn geïntegreerd Niet verbonden Staan met elkaar in verbinding Staan met elkaar in communicatie St.-Lucas Staan in communicatie met elkaar Zijn met elkaar gelinkt Staan niet met elkaar in verbinding Staan in communicatie met elkaar Zijn geïntegreerd Niet verbonden St.- Elisabeth Zijn geïntegreerd EPD niet aanwezig EPD niet aanwezig Zijn geïntegreerd Zijn met elkaar gelinkt EPD niet aanwezig Tabel 1: Voorstelling van wat er in de ziekenhuizen met elkaar in verbinding staat Interview PACS verantwoordelijke Verschillen Men had in de drie ziekenhuizen nog een toestel staan dat niet compatibel was met DICOM. Maar één ziekenhuis had wel een optie bijgekocht, de ander niet. Dit hing meestal af van de leeftijd van hun toestel en de kostprijs van deze optie. 19

22 Over de manier waarop men de medische onderzoeken plant is er een verschil vast te stellen. St.-Elisabeth gebruikt hiervoor het volledig geïntegreerde RIS, de andere twee ziekenhuizen moeten nog steeds papieren agenda s gebruiken. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat St.-Elisabeth een kleiner ziekenhuis is en daardoor minder last heeft van de grote verscheidenheid die grotere ziekenhuizen wel hebben. In alle drie de ziekenhuizen heeft men wel wat problemen ondervonden bij de implementatie. De problemen waren natuurlijk allen verschillend van aard maar waren in principe makkelijk oplosbaar. Zo heeft men in St.-Lucas door recente verbouwing, stof in één van de RAIDs gekregen waardoor deze was stil gevallen. Dit gaf geen ernstige gevolgen voor de dienst, daar deze gewoon kon verder draaien op de andere RAID. In het UZ daarentegen had men tijdens de implementatie een probleem met de twee verschillende leveranciers van RIS en PACS die in een onderling dispuut waren en daardoor alles extra lieten wachten. In St.-Elisabeth is dan het grootse probleem de conversie van beelden van de oudere systemen zodat deze zouden bewaard en nog bekeken kunnen worden. Telkens betrof het uiteenlopende problemen die men tamelijk gemakkelijk het hoofd heeft kunnen bieden Belangrijkste gelijkenissen De eerste gelijkenis die ik tegenkwam, was in verband met de veiligheid rond dataverkeer. Hier viel het op dat men toch overal goed beveiligd was, zeker de verbindingen naar buiten toe. Enkel St.-Elisabeth heeft de mogelijkheid om van thuis uit te werken nog niet in gebruik gesteld. Er was dus eigenlijk naast de verbinding met het ZIS nog geen mogelijkheid om van buitenaf inbraken te krijgen. Voor de interne artsen werkt men overal filmloos. Voor externen worden, indien gevraagd, nog beelden op film gezet (anders steeds op cd of dvd). Alleen in St.-Elisabeth wordt voor externe artsen nog alles op film afgedrukt omdat men hier nog niet het punt heeft bereikt om volledig filmloos te werken. Voor de opslag van de beelden gebruikt men steeds een NAS of een SAN waar men dan de beelden voor een paar jaar opslaat. Het enige verschil is dat men in het UZ wel twee toestellen heeft staan om vroegere films in te scannen, waar men in de twee ander ziekenhuizen dit dan vergelijkt met filmmateriaal op lichtkast. Over het algemeen heeft men iedereen die met het PACS moet werken een opleiding gegeven. Dit gebeurde vanuit de dienst zelf of werd georganiseerd door de leverancier. Maar telkens heeft men zowel radioloog, MBver als clinici een uitleg bezorgd of een korte opleiding gegeven over hoe men, elk op zijn niveau, met het PACS moet werken. 20

23 Interview radioloog Verschillen Het eerste verschil dat hier kon vastgesteld worden was de plaats waaruit men naar de medische beelden kijkt. Allen doen ze dit natuurlijk op een werkstation maar de plaats waar dit kon was verschillend. In het UZ Gent zijn er speciale verslagruimtes waar het werkstation zo geplaatst is, dat de beelden optimaal kunnen bekeken worden en dat er een goede akoestiek is voor optimale spraakherkenning. De radiologen in St.-Lucas bekijken de beelden daa rentegen in een klare kamer en in St.-Elisabeth werken de radiologen elk in hun eigen bureau. In het UZ en in St.-Lucas bestaat de mogelijkheid voor de radiologen om thuis de beelden te bekijken. Ze kunnen er wel geen verslag aan toevoegen. In St.-Elisabeth kunnen ze dit niet, want men zag er tot op heden het nut niet van in. De radioloog voert daar tijdens de wachtdiensten zelf de onderzoeken uit en maakt uiteraard dan onmiddellijk een voorlopig verslag. De visie, dat de digitalisatie een verbetering was, bleek over het algemeen gelijklopend. Enkel in St.-Elisabeth vond de radioloog dat men er nu veel meer zijn hoofd moest bij houden dan vroeger. Dit geldt vooral voor de MBver, omdat er nu bij de minste verstrooidheid een fout kan optreden. Het oplossen van een foutief gegeven vraagt een grotere rompslomp waardoor je meer tijd verliest en er meer werk aan hebt dan vroeger Belangrijkste gelijkenissen De beelden worden nu steeds bekeken op de werkstations en niet meer op de negatoscoop. Overal is de mogelijkheid tot spraaktechnologie aanwezig. In het St.-Elisabeth is men wel nog in het beginstadium en dicteren de radiologen nog volop hun verslagen op tape en moet het secretariaat deze nadien uittikken. Het aanbrengen van eventuele veranderingen in patiënteninformatie op de beelden doen de radiologen nergens zelf. Daarvoor bellen ze naar de verantwoordelijke die dit in orde maakt. Er wordt door de drie radiologen wel een verbeterde workflow opgemerkt. Er kan nu sneller en efficiënter gewerkt worden. De aanvragende artsen waren ook overal direct akkoord met de digitalisering van de dienstverlening. Er was maar een kleine minderheid die nog steeds om films vroeg. 21

24 Interview medisch beeldvormer Verschillen Hier kon vastgesteld worden dat de manier, waarop de opleiding en aan wie deze wordt gegeven, sterk verschillend is van ziekenhuis tot ziekenhuis. In het UZ kreeg iedereen een algemene opleiding. In St.-Lucas werden slechts vijf mensen opgeleid door de leverancier en deze hebben dit dan moeten doorgegeven aan de rest. In het St.-Elisabeth kreeg amper één persoon een opleiding van de firma. Deze gaf dan een korte opleiding aan de rest van het personeel. Als de patiënteninformatie op een beeld zelf moet gewijzigd worden, gebeurt dit in het UZ en het St.-Elisabeth door de MBvers zelf. In St.-Lucas dient men één van de vijf hiervoor opgeleide keyusers te raadplegen Belangrijkste gelijkenissen Wat ik uit de vragen heb afgeleid is, dat het werken met een digitaal systeem voor de MBver een groot gemak is ten opzichte van vroeger. Men heeft minder werk met de verschillende onderzoeken: geen afdrukken meer te maken, geen typwerk meer met namen van patiënten ed.. De beelden worden nu wel overal digitaal tot bij de radioloog gebracht. Indien deze niet op zijn bureau is en men de radioloog dient op te bellen, dan kan hij op het dichtstbijzijnde werkstation naar de beelden kijken Conclusie enquêtes ziekenhuizen Uit dit alles valt te besluiten dat: - Het digitalisatieproces eigenlijk overal ongeveer van op dezelfde lijn gestart is. - In een groter ziekenhuis is er een ruimere structuur nodig om het digitalisatieproces aan te vangen. Er wordt ook meer en beter gepland bij de implementatie. Kleinere ziekenhuizen plannen minder strak en beperken de personeelsinzet. - Om de digitalisering tot een goed einde te brengen moet het ganse ziekenhuis er bij betrokken worden. Indien men dit niet doet dan zal men nooit het grote potentieel van de digitalisatie kunnen bereiken. - Iedereen herkent en erkent de voordelen van het proces. - In geen enkel van de drie ziekenhuizen zijn ze al aan het eind van de geplande implementatie. 22

25 - Uit de drie verschillende niveaus van ondervraagden kwamen per ziekenhuis steeds dezelfde antwoorden terug, natuurlijk op hun niveau uitgedrukt. 2.2 Enquête bij de huisartsen Methodologie Doel Door middel van deze enquête was het de bedoeling om de invloed van de digitalisering bij de huisartsen te polsen. Dit gebeurde door middel van zes eenvoudige meerkeuzevragen omdat deze, vlug na een consultatie, zouden kunnen worden beantwoord De enquêtevragen De meerkeuzevragen dienden zo opgesteld dat we toch een aantal verschillende punten verder zouden kunnen toelichten. Ze bevragen echter slechts een klein segment van het aspekt, juist om de tijd kort te houden en aldus zeker antwoorden te krijgen. Eerst en vooral wou ik uitzoeken of privé-radiologen reeds gebruik maken van de digitalisering en welk aandeel ze hierin hebben. Op de tweede plaats wou ik het verschil onderzoeken tussen de manier waarop men de onderzoeken aflevert en op welk medium men deze dan overhandigd krijgt bij klassieke röntgenonderzoeken (Rö) en MRI en CT. Ook wou ik controleren of iedereen wel beschikt over de nodige software om deze beelden te bekijken. Ik wou ook nagaan of men tijdens een consultatie de tijd heeft om deze beelden te bekijken en te evalueren. Als laatste stap wou ik hun algemene tevredenheid over deze digitalisering nagaan. De enquêtevragen heb ik opgesteld in samenspraak met mijn interne promotor Renaat Van den Broeck. Deze werden bijgestuurd door mijn externe promotor Tony Voet en psycholoog Bram Pynoo, die in het UZ Gent instaat voor verwerking van verschillende enquêtes en dus op dat gebied heel wat praktijkervaring heeft. Een afgewerkt voorbeeld vindt u in de bijlagen (XXXII). 23

26 Verspreiding enquête Om deze enquête toch over Vlaanderen te kunnen verspreiden, heb ik deze meegegeven aan mijn medestudenten. Onze Hogeschool is de enige in Vlaanderen die medische beeldvorming doceert, zodat er dus studenten van over heel Vlaanderen aanwezig zijn. Dit is een steekproef om eventuele verschillen tussen provincies te kunnen ontdekken en tevens antwoorden op mijn vragen te verkrijgen. Hiervoor deelde ik 120 enquêtes uit, bijna gelijk verdeeld over heel Vlaanderen. De enquêtes waren anoniem maar door een volgnummer onderaan het blad, kon ik wel nagaan aan wie ik deze enquête had meegegeven en zo de herkomst van de antwoorden lokaliseren. Daarom had ik gevraagd, indien ze naar een huisarts gingen, die niet binnen hun gemeente woonde, de postcode van zijn woonplaats te noteren Verwerking De verwerking van de enquêtes is gebeurd met Microsoft Excel. Zo kon ik ook de cijfers gemakkelijk vergelijken en deze ook per provincie rangschikken. Er werden met het programma ook grafieken gemaakt Resultaten enquête Verspreiding Van de 120 enquêtes heb ik 44 ingevuld teruggekregen. Uit het volgnummer op de antwoordbladen kon afgeleid worden dat het laagste aantal verkregen enquêtes uit Limburg (zeven) kwam. Het hoogst waren deze uit Oost- en West-Vlaanderen (beide tien). Met de andere provincies, Brabant met negen en Antwerpen met acht kwam ik tot een bijna gelijke demografische verdeling tussen de vijf provincies. Dit is ook te zien in Grafiek 1. 24

27 Aantal teruggekregen enquêtes Oost-Vlaanderen 10 23% Brabant 9 20% West-Vlaanderen 10 23% Limburg 7 16% Antwerpen 8 18% Grafiek 1: Demografische verdeling van het aantal terug gekregen enquêtes Privé-radioloog t.o.v. ziekenhuizen Uit de verkregen antwoorden is gebleken dat het grootste deel van de artsen zijn foto s ontvangt uit een ziekenhuis en niet van een privé-radioloog (Grafiek 3). Grafiek 2 toont dat 57% van de beelden afkomstig is van een radiologische dienst van een ziekenhuis. Dit is niet zo in Oost-Vlaanderen waar 70% van de klassieke röntgenopnames door een privéradioloog gebeuren. Ik heb geprobeerd op het internet het aantal privé-radiologen in Oost- Vlaanderen terug te vinden, om zo dit grote percentage te verklaren, maar ik heb dit nergens kunnen vinden. Hier heb ik de digitalisering bekeken en vergeleken op wat voor modaliteit (drager) een Rö meestal bij de huisarts toekomt. Hieruit blijkt dat men in de privé toch nog 50% films gebruikt, daar waar men in ziekenhuizen maar 38% films gebruikt. Het gebruik van zowel film als cd is echter gelijklopend. Bij de privé-radioloog is dit 45%, bij de ziekenhuizen 48%. Het verschil ligt hem in het gebruik van enkel een cd. Hier gebruikt slecht 5% van de privé-radiologen dit medium daar waar het bij de ziekenhuizen toch drie maal zoveel is namelijk 15%. Dit alles is ook te zien in Grafiek 4. 25

28 Van waar onvangt u de meerderheid van de klasieke röntgenonderzoeken? 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 33% 67% 38% 63% 43% 57% 33% 67% 70% 30% 43% 57% privé Ziekenhuis 20% 10% 0% Brabant Antwerpen Limburg West- Oost- Vlaanderen Vlaanderen Totaal Grafiek 2: Van waar ontvangt de huisarts de meerderheid van de röntgenonderzoeken Van waar ontvangt u de meederheid van de klassieke röntgenoderzoeken? ziekenhuis 57% privé 43% Grafiek 3: Verschil in gebruik privé-radioloog of ziekenhuis Gebruik van films in ziekenhuizen Gebruik films bij privé-radiologen Enkel cd 15% Enkel cd 5% Film+cd 47% Film 38% Film+cd 45% Film 50% Grafiek 4: Vergelijking gebruik films bij privé-radiologen en ziekenhuizen 26

29 Verschil tussen röntgenonderzoek en CT en MRI Hier heb ik het verschil voor röntgenonderzoeken en CT en MRI uitgewerkt zowel wat betreft de vraag, hoe men de beelden ontvangt als wie deze bezorgt. Eerst de vergelijking van hoe men de beelden ontvangt. In Grafiek 5 is te zien dat de Rö toch nog voor een groot deel op film of zowel op film en cd worden afgedrukt. De lezer kan er ook vaststellen dat enkel op cd nog bijna nergens is ingeburgerd. Bij CT en MRI beelden neemt enkel op cd het overwicht en enkel film komt hier bijna niet meer voor. Hieruit blijkt dat toch nog veel, zowel film als cd meegegeven wordt. Hierdoor wordt er nog geen efficient gebruik gemaakt van PACS. In plaats van de kosten van de film uit te sparen zal men nu dubbel betalen doordat de kost van de cd hier extra bijkomt. Het grote verschil tussen klassieke radiologie en MRI en CT is waarschijnlijk ook te wijten aan de grootte en het aantal van de beelden. Waar men bij de klassieke röntgenopnames met een gemiddelde van twee films zal toekomen, zijn dit er bij CT en MRI veel meer. Men moet bij MRI en CT ook meer tijd steken in het rangschikken en duidelijk maken van de beelden. Als deze op een cd worden gezet is dit van minder belang. Want de radioloog kan dan, voor het gemak van het bekijken van de beelden door de aanvrager, enkele keybeelden aanduiden. Hierdoor kan de radioloog de aanvrager heel wat tijd doen besparen, omdat deze niet door alle beelden moet op zoek gaan naar het eigenlijke letsel. Als tweede punt vergelijk ik, door wie deze beelden bij de huisarts gebracht worden. Hier is er een mooi verschil te zien tussen Rö en CT en MRI. Zoals er in Grafiek 6 te zien is worden bij klassieke röntgenopnames de foto s meestal met de patiënt meegegeven (66%). Bij MRI en CT worden deze meestal met de post of koerierdienst ter bestemming gebracht (50%). Dit verschil kan verklaard worden door het feit dat men bij de Rö, na het nemen van de beelden, deze niet echt meer moet verwerken maar enkel nog door de radioloog dienen geprotocolleerd te worden. Als de patiënt even wil wachten kan men hem de beelden meegegeven. Bij CT en MRI zijn toch nog heel wat verwerkingen te doen. Bovendien moet de radioloog heel wat beelden bekijken, zodat dit toch wel enig tijd in beslag kan nemen. Hier wacht de patiënt dan liever niet op. Daarom worden deze dan meestal met de post verstuurd. Toch neemt de patiënt nog tamelijk veel zelf zijn beelden terug mee naar de huisarts (42%). Ofwel blijven de mensen toch wachten ofwel komen ze gewoon terug om deze af te halen. Op die wijze geraken de beelden wel vlugger bij de dokter ter plaatse. Wat wel blijkt is dat men zeer weinig de beelden via digitale weg verkrijgt (slechts 10% bij Rö en 8% bij MRI en CT). Ik dacht dat men de beelden, vooral bij Rö, gemakkelijk via digitale weg tot bij de huisarts zou kunnen krijgen, omdat er niet veel beelden door te sturen zijn. Een mogelijke verklaring heb ik gevonden in de antwoorden van mijn 27