Bijlage I: Doelstellingen en achtergronden

Transcriptie

1 Bijlage I: Doelstellingen en achtergronden I.1 Probleemstelling Nederland heeft een lange traditie van arbeidskrachten uit het buitenland die tekorten opvangen op de arbeidsmarkt. De afgelopen jaren komt de instroom van arbeidsmigranten vooral uit Midden- en Oost-Europese (MOE) landen. De totale groep arbeidsmigranten uit de Europese Unie vertoont een divers beeld. De aandacht richt zich recentelijk vooral op de Midden- en Oost-Europese groep, waarbij Polen, Bulgarije en Roemenië de belangrijkste landen van herkomst zijn. Het soort werk dat de arbeidsmigranten verrichten is zeer divers, van seizoensarbeid tot het jaar rond; van de agrarische sector tot de industrie, bouw, logistiek en dienstverlening. Uit analyses van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut blijkt dat ook in de toekomst arbeidsmigranten uit de MOElanden naar Nederland zullen komen, waarbij de verwachting is dat het aantal verder zal toenemen (NIDI, 2010). Dit heeft enerzijds te maken met de vraag naar extra handen in onze economie. Anderzijds is arbeidsmigratie een gevolg van het vrije verkeer van werknemers binnen de EU. Het ministerie van BZK geeft in dit verband aan dat het noodzakelijk is om in toekomstig beleid en uitvoering structureel rekening te houden met MOE-landers, onder andere ten aanzien van huisvestingsconcepten (BZK, 2010). Deze huisvestingsopgave van de MOE-landers en andere Europese arbeidsmigranten verschilt in veel opzichten van die van de autochtone Nederlanders (RISBO, 2009). Het merendeel van de migranten woont in een kamer (42%) of in een zelfstandige woonruimte (38%). Slechts een klein deel woont in een voorziening die gericht is op tijdelijk verblijf, zoals bijvoorbeeld een pension. De SEV constateert samen met BZK dat de groeiende vraag naar tijdelijke vormen van huisvesting van Europese arbeidsmigranten onvoldoende wordt ingevuld door bonafide marktpartijen. Er bestaan op dit moment nauwelijks alternatieven die zich bevinden tussen zogenoemde Polenhotels gericht op het verblijf van slechts enkele maanden en het reguliere woningaanbod van woningcorporaties. Tot nu toe worden veel woningen opgekocht door malafide uitzendbureaus en huisjesmelkers voor verhuur aan MOE-landers en andere Europese arbeidsmigranten. Overbewoning, woekerprijzen en regelmatige roulatie van bewoners leiden te vaak tot grote overlast (lawaai, vuilnis, stank, parkeerdruk). Gezien de geconstateerde structurele aanwezigheid van deze groep, zullen er ook structurele oplossingen voor het huisvestingsvraagstuk moeten worden geboden. De eerste stappen met gemeenten, uitzendbureaus en woningcorporaties zijn reeds gezet. Nu is het tijd hier concreet vervolg aan te geven. I.2 Doelstellingen van het programma Met name de migratie van arbeidsmigranten uit MOE-landen laat zich in tegenstelling tot eerdere arbeidsmigratie steeds duidelijker kenmerken door een vloeibaar karakter waarbij sprake is van een permanente tijdelijkheid. 1 Dit betekent dat de vraag naar arbeid permanent is en dat hierin door telkens wisselende groepen van hier tijdelijk verblijvende migranten wordt voorzien. Dit grote verloop op individuele basis brengt met zich mee dat de voorzieningen voor deze groep hier op aan moeten sluiten. Daarbij valt te denken aan logiesgebouwen (woonhotels) maar ook aan verplaatsbare of drijvende units, getransformeerde leegstaande kantoren, tijdelijke verhuur van woningen, et cetera. Concepten voor reguliere zelfstandige huisvesting vallen buiten dit experimentprogramma. De 1 G. Engbersen, M. Ilies, A. Leerkes, E. Snel, R. van der Meij (2011), Arbeidsmigratie in vieren, Erasmus Universiteit, Rotterdam 1

2 hypothese van dit experimentenprogramma is dat goede tijdelijke huisvesting van arbeidsmigranten wel degelijk rendabel kan zijn en als normale bedrijfsactiviteit kan worden gerealiseerd door woningcorporaties, commerciële verhuurders en bonafide particuliere ondernemers. Bovendien is de veronderstelling dat nieuwe tijdelijke en flexibele woonconcepten ontwikkeld kunnen worden als alternatief voor die groepen die uiteindelijk langer in Nederland verblijven dan enkele maanden. Met name de jongere MOE-landers zien in Nederland betere ontplooiingsmogelijkheden en blijven hier langer of willen zich hier permanent vestigen. Hiermee kan uiteindelijk ingespeeld worden op de vorming van een woonladder of woonketen. De pilots kunnen beginnen bij de eerste opvang in Nederland, oplopend tot initiatieven met een toenemende woonkwaliteit, privacy en mogelijkheden voor integratie in het Nederlandse huisvestingssysteem. Uiteindelijk kan via deze verschillende routes het reguliere aanbod van woningcorporaties worden bereikt. Tot nu toe spelen deze woningcorporaties geen of slechts een marginale rol bij de huisvesting van arbeidsmigranten. Een belangrijke belemmering voor veel partijen is dat het nieuw en onbekend is, niet alleen voor woningcorporaties maar ook voor bijvoorbeeld toetsende diensten bij gemeenten. Goede voorbeelden zullen de weg vrij moeten maken. Het pilotprogramma streeft ernaar om deze hypothese te bewijzen, belemmeringen op te heffen en lessen voor vervolgprojecten te trekken. Met het experimentenprogramma streven BZK en SEV uiteindelijk verschillende doestellingen na. De belangrijkste doelstellingen en verwachtingen zijn het ontstaan van: o meer aanbod voor deze groeiende groep arbeidsmigranten; o een hogere kwaliteit van huisvesting voor MOE-landers en andere Europese arbeidsmigranten; o nieuwe en betaalbare woonconcepten en beheermodellen die inspelen op verschillende vormen van tijdelijkheid; o verdienmodellen die aantonen dat tijdelijke huisvesting rendabel kan zijn; o nieuwe samenwerkingsvormen, combinaties van partijen en een toenemend besef van corporaties als mede-probleemeigenaar. I.3 Experimenten door middel van pilotprojecten De SEV werkt met experimenten om nieuwe concepten in de praktijk te beproeven en bij gebleken succes de toepassing in een bredere context te stimuleren. Dit doet zij in samenwerking met betreffende gemeenten, woningcorporaties, marktpartijen of provincies. De SEV is bij de pilotprojecten in het voor- en natraject intensief betrokken, voornamelijk om innovatie tot stand te brengen en een onafhankelijke evaluatie uit te voeren. Een experiment start altijd met een voorstudie of een haalbaarheidsonderzoek. Indien dit positief uitwijst, start de uitvoeringsfase met de daarbij behorende doelstellingen en verwachtingen. Na twee à drie jaar laat de SEV onafhankelijk evalueren of de doelstellingen zijn gehaald en welke lessen kunnen worden getrokken. Voor betrokken partijen die mee willen doen aan experimentenprogramma s zijn er diverse voordelen. In de eerste plaats is er de inhoudelijke ondersteuning door de SEV. De SEV kan onder andere expertise inbrengen rond huurcontracten, toepassing van regelgeving, verplaatsbare bouw en transformatie van kantoren. Voor snelle procedures kunnen mogelijk ook experimenten in het kader van de Crisis- en Herstelwet worden geformuleerd. Daarnaast staat een breed kennisnetwerk van zowel SEV als BZK beschikbaar. De werkwijze garandeert bovendien dat er een podium wordt gecreëerd waarbij kennis, ervaringen en ideeën snel en makkelijk uitgewisseld kunnen worden. Belangrijk is tot slot de financiële bijdrage voor een haalbaarheidsonderzoek, evaluatie van het 2

3 experiment en indien noodzakelijk ook voor procesondersteuning. Afhankelijk van de uitkomsten zal er aandacht voor de resultaten worden gevraagd bij verschillende overheden, woningcorporaties en de landelijke en lokale politiek. Een belangrijk doel is immers het vrijmaken van de weg voor vervolgprojecten en een brede toepassing mogelijk te maken. I.4. Achtergrondinformatie BZK (2010), Plan van Aanpak huisvesting en inburgering van arbeidsmigranten uit Midden- en Oost Europa NIDI (2010), Toekomstverkenning allochtonen uit Midden- en Oost-Europa RISBO (2009), Arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa: een profielschets van recente arbeidsmigranten uit de MOE-landen Research voor Beleid (2010), MOE-landers in de wijk: ervaringen en meningen van MOE-landers en wijkbewoners in drie Nederlandse gemeenten Nicis Institute (2010), Poolse arbeidsmigranten in het Westland: Sociale leefsituatie, arbeidspositie en toekomstperspectief G. Engbersen, M. Ilies, A. Leerkes, E. Snel, R. van der Meij (2011), Arbeidsmigratie in vieren, Erasmus Universiteit, Rotterdam Dossier BZK: Arbeidsmigranten in Integratie (via Dossier SEV: Flexibel & Urgent (via Dossier NICIS: Arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa sociale leefsituatie en arbeidspositie (via 3

4 Bijlage II: Selectiecriteria woonconcepten Voor de uiteindelijke selectie van projecten en de uitwerking tot concrete projectvoorstellen hanteren we een aantal criteria en overwegingen, waarop de verschillende initiatieven beoordeeld worden. Hierbij is een onderscheid gemaakt tussen harde en zachtere criteria. II.1 Harde selectiecriteria In eerste instantie zullen aanvragen worden beoordeeld op de bijdrage die geleverd wordt aan de doelstellingen van het programma. Dit resulteert in harde selectiecriteria om in aanmerking te komen en waarop projecten vergeleken kunnen worden: a) Gericht op huisvestingscomponent van de opgave Het project heeft altijd betrekking op de huisvestingscomponent van de opgave. Primair heeft dit betrekking op het tijdelijke en flexibele woonconcept. Echter, het gaat nadrukkelijk ook om beheer- en verdienmodellen die verkennen in hoeverre tijdelijke huisvesting rendabel kan zijn. b) Kwantitatieve én kwalitatieve bijdrage Het project dient een bijdrage te leveren aan meer aanbod voor deze groeiende groep arbeidsmigranten. Naast een kwantitatieve bijdrage moet er sprake zijn van een hogere kwaliteit van tijdelijke huisvesting voor EU-arbeidsmigranten dan momenteel veelal gebruikelijk en zal er nadrukkelijk aangesloten moeten worden bij de woonwensen van de doelgroep. c) Vernieuwend en opschaalbaar De pilotprojecten dienen vernieuwend en opschaalbaar te zijn en moeten een voorbeeldwerking voor overige partijen en initiatieven hebben. Een belangrijke doelstelling van de SEV en BZK is immers kennisuitwisseling en het vrijmaken van de weg voor andere initiatieven. Vernieuwend betekent in dit verband dat het concept nog niet eerder of slechts in zeer beperkte mate is uitgevoerd. d) Betaalbaar en rekening houdend met de vraag Initiatieven gericht op tijdelijke huisvestingsconcepten dienen aan te sluiten bij de vraag vanuit de doelgroep. Naast kwalitatieve overwegingen gaat het hierbij ook om locatie en betaalbaarheid. Met name aan de onderkant van de woonladder spelen de kosten van huisvesting een belangrijke rol. e) Uitvoerbaarheid en commitment De pilotprojecten dienen uiteindelijk uitgevoerd te worden. Zodoende is de uitvoerbaarheid een van de criteria voor de selectieprocedure. Door middel van een quick-scan of haalbaarheidsonderzoek wordt na selectie nader inzicht verkregen in de financiële en maatschappelijke onderbouwing van het initiatief. Om de haalbaarheid verder te bevorderen, is het tevens wenselijk dat de belangrijkste partners, veelal de gemeente en woningcorporatie(s), commitment hebben met het project, er de urgentie van inzien en er ook voor zorgdragen dat uitkomsten in de toekomst geborgd worden. Gelet op eventuele NIMBY-effecten zal ook de communicatie met bewoners een belangrijke rol in het proces moeten krijgen. Na selectie van de projecten wordt gezamenlijk een experimentbeschrijving opgesteld, die door de partners wordt overeengekomen en ondertekend. II.2 Zachte selectiecriteria Naast bovenstaande harde selectiecriteria zijn onderstaand zogeheten zachte criteria en 4

5 overwegingen opgenomen die betrokken zullen worden bij de uiteindelijke selectie van pilotprojecten. Door middel van deze criteria kan maatwerk worden geleverd en wordt er naar gestreefd om een diversiteit aan projecten te realiseren, zodat ook de evaluatie - afhankelijk van de type projecten verschillende inzichten zal verschaffen. Dit zijn geen harde selectiecriteria, maar overwegingen die bij de selectie van pilotprojecten meegenomen zullen worden. Onderstaand zijn de belangrijkste aspecten genoemd op basis waarvan de diversiteit tussen experimenten kan worden vergroot. f) Verschillende treden van de woonladder Huisvestingsconcepten gericht op de eerste opvang in Nederland en met de intentie van kort verblijf (met name zogenoemde Polenhotels) vragen om andere woonconcepten dan groepen die langer in Nederland verblijven en gericht zijn op een permanente tijdelijkheid. Laatstgenoemde vragen veelal meer kwaliteit, privacy en mogelijkheden voor integratie dan initiatieven gericht op eenmalig en kort verblijf. Bij voorkeur spelen pilotprojecten in op de verschillende treden van de woonladder voor arbeidsmigranten. Concepten voor reguliere zelfstandige huisvesting vallen buiten dit experimentprogramma. g) Stad versus platteland De diversiteit kan ook vergroot worden door het onderscheid tussen steden en plattelandsgemeenten in ogenschouw te nemen. In grote steden als Den Haag, Rotterdam en Eindhoven concentreren de problemen zich in de oudere wijken met een goedkope woningvoorraad. Naast de grote steden is er een specifieke opgave in plattelandsgemeenten. Hier wonen de arbeidsmigranten meestal in de buitengebieden, in aangepaste bedrijfsgebouwen, pensions in vrijkomende agrarische panden of op de erven van agrarische bedrijven waar ze werken. Bij voorkeur worden er experimenten in zowel stedelijke als landelijke gebieden geïnitieerd. Ook kan er hierbij een onderscheid worden gemaakt in de mate van menging; geïntegreerde initiatieven in de kernen of gescheiden experimenten buiten de kernen. h) Krimp versus overdruk Een derde onderscheid is denkbaar tussen gebieden die worden gekenmerkt door krimp ten opzichte van gebieden met een overdruk op de woningmarkt. Met name in krimpgebieden kunnen bijvoorbeeld mogelijkheden ontstaan in recreatiewoningen, vakantieparken of hotels die hun toeristische functie deels verloren hebben. Ook kan leegstaande bebouwing in krimpregio s aanleiding zijn voor specifieke transformaties, die in situaties van overdruk op de woningmarkt niet aan de orde zijn. i) Nieuwbouw versus transformatie Een ander onderscheid is te maken tussen projecten die gericht zijn op nieuwbouw en projecten die zich richten op transformatie van de bestaande woningvoorraad of kantoren. Beide typen pilotprojecten hebben hun eigen specifieke kenmerken en oplossingsrichtingen. Transformatie van het bestaande kan bovendien plaatsvinden door geïnstitutionaliseerde partijen, maar ook door middel van klusvarianten waar de doelgroep zelf nadrukkelijk een rol speelt. j) Werkgever, marktpartij of corporatie Tot slot zijn pilotprojecten interessant die zich nadrukkelijk richten op het scheiden van wonen en werken. Naast bestaande initiatieven van uitzendbureaus en werkgevers betreft dit initiatieven van woningcorporaties of commerciële beleggers. Een deel van de uitzendbureaus en werkgevers voorziet momenteel in huisvesting voor Europese arbeidsmigranten, bijvoorbeeld op basis van Cao- 5

6 bepalingen en/of eisen van brancheorganisaties. Nadeel hiervan is dat werknemers (deels) afhankelijk worden van de werkgever. Door wonen en werken in enkele pilotprojecten nadrukkelijk te scheiden, kunnen arbeidsmigranten hun eigen keuzes maken en een meer onafhankelijke positie verwerven. In het kader van emancipatie van de arbeidsmigrant wordt door BZK reeds een folder opgesteld om voorlichting te geven over de mogelijkheden van huisvesting in Nederland. Pilotprojecten zouden dit verder kunnen ondersteunen en uitwerken. 6

7 Bijlage III: Inschrijving en projectvoorstel Inschrijven voor het experimentenprogramma kan door een projectvoorstel in te dienen. Dit projectvoorstel dient aan te geven op welke wijze invulling wordt gegeven aan de benoemde selectiecriteria. Onderstaande thema s en onderwerpen dienen in ieder geval te worden opgenomen. Onderdelen hiervan kunnen nog onduidelijk zijn of om nadere uitwerking vragen. Uitwerking kan na de daadwerkelijke selectie plaatsvinden. Ook nog niet uitgekristalliseerde, maar veelbelovende initiatieven kunnen immers worden geselecteerd. De toelichtingen bij de thema s kunnen zodoende variëren van een eerste idee, de voorwaarden of doelstellingen die worden nagestreefd tot een concrete uitwerking. a) Gegevens indiener (organisatie en contactpersonen) b) Omschrijving van de opgave in de gemeente / regio c) Toelichting en doelstellingen van het woonconcept d) Eerste ideeën omtrent het beheerconcept e) Fase van het initiatief: eerste idee, verkenningsfase, haalbaarheidsfase of ontwikkelfase f) Beschrijving van de kwantitatieve en kwalitatieve bijdrage aan de woonkwaliteit voor arbeidsmigranten g) Visie op de doelgroep die men voor ogen heeft en de betaalbaarheid in relatie tot de wensen van de doelgroep h) Visie op communicatie en het creëren van draagvlak onder bewoners i) Onderscheidend vermogen en vernieuwende aspecten ten opzichte van bestaande initiatieven j) Deelnemende partijen (corporatie, gemeente, werkgever, et cetera) en samenwerkingsverbanden k) Projectbegroting op hoofdlijnen of gereserveerd budget l) Belangrijkste uitdagingen, knelpunten, kansen en bedreigingen voor het vervolg Inschrijving kan door een projectvoorstel waarin bovenstaande thema s kort en bondig worden toegelicht in te dienen bij de SEV. Dit kan digitaal via: sev@sev.nl Voor verdere vragen, opmerkingen of toelichtingen kunt u contact opnemen met Martijn Ubink (ubink@sev.nl) of Marrit van der Schaar (schaar@sev.nl) van de SEV. 7