THEMANUMMER 18 juni 2009

Transcriptie

1 THEMANUMMER 18 juni 2009 Recessie!!! Na dat de in ter net zeep bel werd door ge prikt, kwa men we bij de boek houd schan de len Enron, Par ma lat en Ahold om ver vol gens te recht te ko men in een re ces sie. Vol - gens som mi gen ver oor zaakt door on voor zicht i ge en zich zelf ver rij ken de bank iers. Vol gens an de ren on ver - mij de lijk en ver oor zaakt door een com plex van fac to ren. De Dow Jo nes Index sloot op 11 ok to ber 2007 op een re cord hoog te van Mid den fe bru a ri van dit jaar sloot de in dex op een wel haast on denk baar laag ni veau van De re ces sie is daar. Werd eerst het ef fect voor Eu ro pa nog ge ba ga tel li seerd, nu ont kent na ge - noeg nie mand meer dat de eco no mie be zig is zich door een hele zwa re win ter heen te wor ste len. Nie mand kan ech ter voor spel len hoe lang de win ter duurt en wan neer de len te voor zich tig gaat aan bre ken. Re den voor Con trol lers Jour naal om dit num mer ge heel te wij den aan het the ma recessie. Hoe kij ken vak ge no - ten aan te gen de re ces sie, wat zijn de oor za ken en ge - vol gen, wat moet er ge beu ren, wel ke uit da ging en lig gen er, wat kan of moet de con trol ler doen? Vra gen waar - voor de re dac teu ren in dit the ma num mer hun bij dra gen heb ben ge le verd. We wen sen u on danks deze zwa re tij - den en soms zwaar wicht i ge on der wer pen, toch veel lees ple zier toe! In dit nummer Financiering Het ondernemingsplan als basis voor gunstige financieringsvormen voor ondernemers in roerige economische tijden....2 Juist banken moeten in deze moeilijke tijden duurzamer worden..6 Co lumn Controller in crisistijd...8 Infor ma tie ma na ge ment Crisis in essentiële investeringen; de noodzaak van anticyclische patronen....9 Ma na ge men tac coun ting en -con trol De controller in de kredietcrisis en het nut van educatie...11 Op waardecreatie gericht management als voorwaarde voor economisch herstel...13 Externe verslaggeving Externe verslaggeving en de kredietcrisis...15 Onder ne ming srecht De 403-verklaring in crisistijden Belastingrecht Fiscale aandachtspunten tot verbetering van de cashflowpositie in crisistijd...19 Vastgoed, btw en overdrachtsbelasting Sociaal recht Besparen op arbeidsvoorwaarden? Pen si oe nen Crisis in oudedagsvoorzieningen Tot slot Financieel directeuren: wereldeconomie komt weer op gang...27 De hoofd re dac tie Jer ry Speel Erik de Klip pe laar Op trol ler sjour naal.nl vindt u via de in dex alle ver sche nen ar ti ke len te rug. Be schikt u nog niet over een wacht woord? Stuur dan een naar info@con trol ler sjour naal.nl.

2 2 Nummer 12 FINANCIERING Het ondernemingsplan als basis voor gunstige financieringsvormen voor ondernemers in roerige economische tijden Door: drs. J.H. Gies kens AC CCM QT In mei 2009 ver sche nen er di ver se pu - bli ca ties van het EIM, het CBS en de KvK over het stij gend aan tal fail lis se - men ten en het da lend aan tal star ters in het eer ste kwar taal van Te ge lij - ker tijd lijkt het voor (star ten de) on der ne - mers steeds moei lij ker om een pas send za ke lijk kre diet bij de bank te ver krij gen als ge volg van de aang escherp te re gels voor kre diet ver - strek king. Toch is de toe gang tot het be drijfs kre diet niet afgesloten en zijn er zelfs nieuwe financieringsvarianten van overheidswege geïnitieerd. Voorwaarde om toegang tot deze kre die ten en re ge ling en te krij gen is een adequaat ondernemingsplan. Onder ne mings plan: what s in a name? Het ondernemingsplan is een schriftelijk vastgelegd plan dat wordt op ge steld door de on der ne mer of de di rec tie van een onderneming. Het ondernemingsplan geeft inzicht in de doel stel ling en en op zet van een on der ne ming voor de nabije toekomst (scenarioperiode van 1 tot 5 jaar), de activiteiten en investeringen die daarin zullen worden uitgevoerd en de financiële en fiscale gevolgen. Alhoe wel de ter men ondernemersplan en businessplan vaak als sy no nie men wor den ge bruikt voor het be grip ondernemingsplan is er wel de ge lijk een in hou de lijk ver - schil tus sen deze plan nen te on der ken nen. Het on der ne mers plan is het plan dat de on der ne mer op - stelt die gaat on der ne men als free lan cer of als zelf stand i - ge zon der per so neel (ZZP). Een free lan cer is een zelf - standig gevestigd vrije beroeper die een zakelijke of persoonlijke dienst verleend (voorbeelden: organisatieadviseur, ICT-dienstverlener respectievelijk fysiotherapeut). Een ZZP is een on der ne mer die een be drijf voert (voor - beeld: tuinier, klusbedrijf, loodgieter). De grote overeenkomst tus sen de free lan cer en de ZZP gaat schuil in de dienstverlenende activiteiten. De primaire activiteit van beide soorten ondernemers bestaat uit dienstverlening en niet uit han del of pro duc tie. Ove ri gens kun nen deze handels- en productieactiviteiten wel ter ondersteuning van de dienstverlenende activiteit plaatsvinden. De eenmans zaak (EZ) is de ju ri di sche vorm bij uit stek van waar - uit de freelancer en ZZP hun activiteiten ontplooien. Kenmer kend voor het on der ne mers plan is dat de na druk ligt op de toegevoegde waarde van de dienstverlenende competenties die de ondernemer kan aanbieden aan de markt. Het cre do van een on der ne mers plan is dan ook: het gaat niet om de tent maar om de vent respectievelijk het gaat niet om het ge bouw maar om de vrouw. Het ondernemingsplan of bedrijfsplan is breder van opzet dan het ondernemersplan. Deze bredere opzet zit met name in de investeringen in duurzame productiemiddelen (onroerend goed, winkelinrichting, inventaris of machi nes) en de voor ra den. Daar naast kan het on der - nemingsplan ook worden opgesteld ten behoeve van de overname van een bestaande onderneming. De juridische vorm van de op te star ten of over te ne men on der - ne ming is veel al een bv. Het zijn dan ook voor al de han - dels- en productiebedrijven die een ondernemingsplan op stel len, maar het is daar naast goed mo ge lijk dat ook de free lan cer en de ZZP met een groot ver mo gens be - slag een ondernemingsplan opstellen. De juridische vorm in het laat ste ge val is veel al een EZ maar ook een VoF, maat schap of bv be ho ren tot de mo ge lijk he den. Voor de standaardopzet van het ondernemingsplan, dat tevens kan worden aangewend als uitgebreide opzet voor het on der ne mers plan, wordt hier ver we zen naar het mo del van de Ka mer van Koop han del dat gra tis kan wor - den ge down lo ad van de site: 1 Businessplan is uiteraard de Angelsaksische term voor ondernemingsplan of bedrijfsplan. Toch is er veelal een duidelijk verschil met een ondernemingsplan waarneembaar wan neer er in Ne der land wordt ge spro ken van een businessplan. Worden een ondernemers- of ondernemings plan door gaans op ge steld bij de start van een on - derneming of bij een grote investering of aanzienlijke uitbreiding, een businessplan wordt normaliter jaarlijks opge steld door het gro te re mkb in een going-con cern si tu a - tie. In te gen stel ling tot het on der ne mings plan is er ook geen spra ke van één plan maar van een mas ter plan met di ver se toekomstscenario s. Wor den deze scenario s uit - gewerkt voor diverse juridische entiteiten of businessunits dan wordt er ge spro ken van een cor po ra te plan. Het bu si nes splan dient ten slot te niet te wor den ver ward met de businesscase. De businesscase is een term afkomstig uit de we reld van het pro ject ma na ge ment en heeft meestal betrekking op een investering in nieuwe processen, technologieën en ICT-middelen. Moment van opstellen ondernemingsplan Het moment waarop een ondernemingsplan wordt opgesteld hangt nauw sa men met het doel waar voor het plan

3 Nummer 12 3 dient. Een veel gehoorde opmerking onder ondernemers is dat zij het plan op stel len voor de bank. In de re gel eist de bank in de rol van kre diet ver strek ker een ge de gen on - derbouwd ondernemingsplan. De ABN-AMRO, ING en Rabobank bieden ondernemers zelfs de helpende hand door gra tis soft wa re voor het op stel len van een on der ne - mings plan op hun web si tes aan te bie den. 2 Het mo ment waarop het ondernemingsplan wordt opgesteld vindt dan ook vaak plaats voor af gaand aan één van de drie volgende gebeurtenissen: De start (startkapitaal). Innovaties en investeringen (investeringskrediet). Uitbreiding (werkkapitaalfinanciering). Toch dient de on der ne mer te be sef fen dat hij het plan ten prin ci pa le voor zich zelf op stelt. Het is im mers de on der - ne mer die in het plan dient aan te to nen dat zijn pro po si tie van toe ge voeg de waar de is voor de markt en dat deze markt be reid is om een zo da ni ge prijs hier voor te be ta len dat de onderneming hiermee voldoende marge en midde len kan ver krij gen om op mid den lange ter mijn te kun - nen voort be staan. In som mi ge ge val len kan het on der - ne mings plan ook die nen voor het win nen van ver trou - wen van andere partijen, zoals leveranciers (levering van goederen in consignatie), factormaatschappijen, leasemaatschappijen, borgverstrekkers, garantiekredietverstrekkers of kredietverzekeraars. Ontwikkeling bancaire kredietverlening aan bedrijfsleven Op 13 mei 2009 ver scheen de lang ver wach te fact sheet Bancaire Kre diet ver le ning aan Bedrijfsleven van de Ne - derlandse Vereniging van Banken (NVB). 3 In de fact - sheet doet de NVB ver slag van de ont wik ke ling van de kredietverlening aan het bedrijfsleven over de afgelopen ja ren en maan den. Het rap port steunt on der meer op de sta tis ti sche ge ge vens van de DNB waar uit is op te ma - ken dat de Ne der land se bank en sinds het vier de kwar - taal van 2007 hun kre diet voor waar den heb ben aan - gescherpt. Wat ie der een in de markt reeds in het vier de kwar taal van 2008 had ver wacht werd be waar heid: de jaar-op-jaargroei in de zakelijke kredietverlening daalde over de pe ri o de april 2008-maart 2009 en in de maan den september, december en maart van de betreffende perio de werd er zelfs een ne ga tie ve maand groei ge me ten (zie fi guur 1). Uit die zelf de ge ge vens blijkt ove ri gens ook dat de bank en ver wach ten dat de vraag naar le ning en of kredietfaciliteiten per begin 2009 zal gaan dalen. Deze ver wach ting geldt in het bij zon der voor het mkb. De ver - wachting wordt overigens gerechtvaardigd door de sterke teruggang van de Nederlandse economie. 4 een stij - gend aantal faillissementen en een dalend aantal starters. 5 Figuur 1: Groei kredietverlening bedrijven in procenten (bron: NVB) Sinds 1 ja nu a ri 2007 is het Ba sel II Ka pi taal ak koord (BIS II) van kracht dat on der meer toe ziet op de kredietrisico s die bank en lo pen en waar in wordt ge steld dat bank en met ing ang van het jaar 2007 hun kre diet voor waar den zou den moe ten gaan aan scher pen. In de loop van 2008 is ech ter dui de lijk ge wor den dat de aan scher ping van de kre diet voor waar den voor het mkb met name te rug te voe ren is op de kre diet cri sis en in min de re mate op het Basel II Kapitaalakkoord. Startende ondernemers of ondernemers die willen uitbrei den of in ves te ren en hier voor een be roep doen op hun bank voor een fi nan cie ring, zul len steeds va ker een kritische accountmanager van de bank aantreffen. De oplevering van een standaardondernemingsplan blijkt lang niet al tijd vol doen de. De on der ne mer dient bij het opstellen van het ondernemingsplan ten behoeve van een financieringsaanvraag dan ook rekening te houden met al de voor hem re le van te as pec ten uit fi guur 2. De uitgangspunten voor de opzet van het ondernemingsplan blijven overigens gelijk. Attentiepunten financiering Uit fi guur 2 blijkt dat bank en ten be hoe ve van de be oor - de ling van de fi nan cie rings aan vraag niet enk el naar de fi - nanciële cijfers kijken. Ook kwantitatieve en kwalitatieve factoren spelen een belangrijke rol. Voorbeelden van de kwantitatieve en kwalitatieve factoren die sinds het laatste kwar taal van 2007 aan im por tan tie heb ben ge won - nen zijn de bran che-er va ring van de on der ne mer, de sec tor/bran che (SBI en BIK) 6 waarin de onderneming kan worden ingedeeld, de mate van productdiversificatie en de mate waar in de le ads uit de sa les fun nel reeds zijn omgezet in getekende klantcontracten. Voor wat betreft de fi nan ci ële cij fers is de bank steeds meer op zoek naar

4 4 Nummer 12 Ondernemer(s) Onderneming Product en Markt Kwalitatieve/kwantitatieve factoren: objectief te bepalen Naw-gegevens (incl. ) Burger Service Nummer (BSN) Nationaliteit, geslacht, leeftijd Afgeronde opleidingen Afgeronde cursussen Legitimatiebewijs Naw-gegevens (incl. website) Inschrijving bij KvK Rechtsvorm en juridische structuur Gedeponeerde handelsnaam Algemene voorwaarden Bedrijfsvestiging irt bestemmingsplan Vergunningen, concessies, licenties, rechten Huurcontract en/of franchisecontract Indeling bedrijf in sector en branche Cfm SBI 93 en BIK Omschrijving product/dienst Bedieningsgebied Kwalitatieve/kwantitatieve factoren: subjectief te bepalen Ondernemerservaring Branche-ervaring Netwerk Motivatie Doelstellingen Omschrijving bedrijf Missie, visie en strategie Organisatiestructuur Activiteiten en processen Strategische leveranciers ICT: automatiseringsbureau PMC Klantenkring en beoogd aantal klanten Marketingmix: 7 P s Vragers, aanbieders of evenwichtsmarkt Concurrentieanalyse Onderscheidend vermogen t.o.v. concurrent Sales funnel: suspects, prospects, leads Financiële factoren Minimaal consumptief besteedbaar inkomen Vaste lasten Neveninkomsten Eigen vermogen en/of schulden Persoonlijke verzekeringen Persoonlijke verplichtingen Zekerheden Prijsstelling Balansen Investeringen en investeringsbegroting Resultatenrekening (exploitatiebegroting) Omzet- en winstdoelstellingen Liquiditeitsbegroting en financieringsplan Leasing/factoring Verzekeringen Vragers, aanbieders of evenwichtsmarkt Gecontracteerde leads: contractwaarde Consignatiegoederen Leverancierskredieten Conjunctuur Fiscale factoren VAR-verklaring WuO of ROW of DGA? Ondernemersfaciliteiten IB Meewerkende partner Fiscale startersstatus Btw-nummer LB (eventueel) Ondernemingsfaciliteiten IB Administratie: Beconnummer accountant Douanewetgeving Accijnzen Wettelijk verplichte productadministraties Fi guur 2: Aand achts pun ten on der ne mings plan zekerheden. Deze zekerheden worden doorgaans gevonden in: zakelijke zekerheden zoals hypotheek, pand, fiduciaire eigendomsoverdracht (feo) en cessie; persoonlijke zekerheden zoals borgtocht, garantie en hoofdelijke medeschuldverbintenis; oneigenlijke zekerheden zoals achterstelling, terugkoopverklaringen (repo: reposses), niet-investeringsverklaring, notariële volmacht, intentieverklaringen, vermogensinstandhoudingverklaring en opeisbaarheidsverklaringen. Met name de zakelijke zekerheden genieten een hoge prioriteit bij de kredietverstrekkers. Bij een gebrek aan za ke lij ke ze ker he den zal de fo cus ech ter snel op de per - soonlijke zekerheden liggen. Ratioanalyse en credit score Bank en zul len, af hank elijk van de om vang van de fi nan - cie rings aan vraag, een set ratio s (zie fi guur 3) be re ke nen om de kredietwaardigheid van de onderneming te toetsen. De uit kom sten van deze ratio s, ge naamd de cre dit score, zullen worden getoetst met de relevante sector-/branchenormen. Deze sector-/branchenormen voor de ratio s die deel uit ma ken van de cre dit sco re ver schil - len per bank om dat bank en stuk voor stuk een ei gen ri si - comodel hanteren om deze norm te berekenen. Overigens is deze norm geen sta tisch ge ge ven maar kan deze per kwartaal worden aangepast. Bovendien communiceren bank en niet met on der ne mers over deze sec - tor-/branchenormen. Een goede benchmark ontbreekt hierdoor. Wel bieden de ING (Branche-informatie en Sec tors tu dies), de Ra bo bank (Cij fers & Trends) en in min de re mate de ABN-AMRO (Vi sie op sec to ren) in zicht in een aan tal keng etal len per sec tor over het af ge lo pen jaar. Veel al heb ben deze keng etal len be trek king op een aantal operationele, financiële en meso-economische keng etal len die bin nen de sec tor op geld doen. Slechts enkele van deze kengetallen betreffen de financiële ratio s die deel uit ma ken van de cre dit sco re. Daar mee krijgt de on der ne mer wel is waar een be perkt in zicht in het branchegemiddelde, maar niet in de geldende minimumnorm. De ui tein de lij ke be slis sing of een kre diet al dan niet zal worden toegekend steunt daarmee op de financiële cijfers, de kwantitatieve inschattingen en de kwalitatieve beoordelingen door de kredietverstrekker. Tot slot kan ook nog het com mer cieel be leid van de re gi o na le bank als overweging worden meegenomen in de uiteindelijke beslissing.

5 Nummer 12 5 Sinds de introductie van het Basel II Kapitaalakkoord wor den ten be hoe ve van de be re ke ning van de kre diet - waar dig heid een set ratio s ge bruikt zo als die in fi guur 3 worden weergegeven. Relatief nieuw zijn de laatste twee ratio s uit het over zicht die ge ba seerd zijn op cash flows. De cashflow wordt herleid uit de resultatenrekening en de ba lans. Bruto winstmarge Netto winstmarge Jaarlijkse omzetgroei Rentabiliteit Current ratio Quick ra tio Debiteurentermijn Voorraadtermijn Crediteurentermijn Debt ra tio Equity ratio Rentedekkingsratio Winstgevoeligheid VV Debt Service Coverage = Bru to winst / om zet = Netto bedrijfsresultaat / omzet = Jaar-op-jaaromzetgroei als percentage = Winst voor be las ting en ren - te / bedrijfsvermogen = Werkkapitaal / VVK = (Werkkapitaal - voorraden) / VVK = (Debiteuren / omzet) x 365 = (Voorraden / inkoopwaarde verkopen) x 365 = (Crediteuren / inkoopwaarde verkopen) x 365 = VV / TV = EV / TV Figuur 3: Overzicht financiële ratio s Borgstellings- en garantieregelingen = Winst voor be las ting en ren - te / be taal de ren te = To taal VV / winst voor ren te, belasting, afschrijvingen = Operationele cashflow / financieringslasten Om (innovatieve) ondernemers die als gevolg van de aangescherpte regels voor kredietverstrekking niet in aan mer king ko men voor kre diet, toch van een fi nan cie - ring te kun nen voor zien heeft de over heid een aan tal borgstellings- en garantieregelingen in het leven geroepen. Uit gangs punt blijft ech ter steeds dat de on der ne mer de levensvatbaarheid van zijn onderneming dient aan te tonen in een realistisch ondernemingsplan zoals hiervoor behandeld. De regelingen zijn: het microkrediet (Qredits) en de borgstellingsregeling MKB (BBMKB). Bij de microkredietregeling kan de ondernemer in aanmer king ko men voor een le ning van maxi maal bij Qre dits. 7 De kre die ten heb ben een vast ren te ta rief ge - du ren de de loop tijd en heb ben een loop tijd van 1 tot maxi maal 10 jaar. Qre dits is de han dels naam van Stich - ting Microkrediet Nederland. Deze stichting is een initiatief van ING Nederland, Rabobank Nederland, ABN- AMRO Bank en For tis Bank Ne der land in sa men wer king met de Stich ting Fonds Wer ken aan Wo nen, het Mi nis te - rie van Economische Zaken en het Ministerie van Sociale Za ken en Werk ge le gen heid. Het doel van deze stich - ting is de ont wik ke ling van het klein be drijf te be vor de ren door specifieke kredietverlening- en coachingsfaciliteiten aan te bieden aan kleine ondernemers, freelancers of ZZP ers. Ondernemers met investeringsplannen komen voor microfinanciering in aanmerking als ze aantoonbaar beschikken over voldoende ondernemersvaardigheden en er spra ke is van een re a lis tisch en haal baar on der ne - mersplan. Naast de kredietverstrekking biedt Qredits advies aan de on der ne mer door in zet van een be drijfs ad vi - seur, een fi nan ci ële coach en de ren te tool. De ren te tool is een softwarepakket waarin de aflossingen en rentebetalingen van de lening kunnen worden geprognosticeerd. Het BBMKB heeft als doel het sti mu le ren van de kre diet - ver le ning aan het mid den- en klein be drijf. De borg stel - lingsregeling is bestemd voor ondernemingen met maximaal 250 werk ne mers met een jaar om zet tot 50 mil - joen. Ver re weg de mees te mkb ers kun nen er ge bruik van ma ken, waar on der ook de vrije be roe pers. De BBMKB-re ge ling geldt voor on der ne mers die de bank te weinig zakelijke zekerheden kunnen bieden in een regulie re kre die taan vraag. De aan vraag voor een borg stel - lings kre diet dient sa men te val len met de kre die taan - vraag bij de bank; de bank be slist of zij een borg stel lings - kre diet ver leent en on der wel ke voor waar den. Het is dus de bank die op ini ti a tief van de on der ne mer de aan vraag - procedure bij SenterNovem 8 in gang zet. De deel ne men - de bank en zijn: ABN-AMRO, For tis Bank, Frie sland Bank, HBU, ING Bank, Ra bo bank, Tri o dos en Van Lan - schot Bankiers. De borgstellingsregeling dient alleen voor bedrijfsfinanciering, dus niet voor projectfinanciering of beleggingsdoeleinden. De lening kan worden aangewend voor de meest uiteenlopende kapitaalbehoef tes, mits deze een za ke lijk ka rak ter heb ben. In een drietal situaties kan de ondernemer zelfs rekenen op extra steun, dit geldt voor: star ten de on der ne mers, in ves te - ringen in technologische innovatie en kredieten voor de bodemsanering van bedrijfsterreinen. De hoogte van het borgstellingskrediet is afhankelijk van de kre diet be hoef te. Het be drag van de le ning kan ech ter nooit ho ger uit val len dan het te kort aan ze ker he den dat de ondernemer heeft. De borgstelling kent bovendien een bo veng rens: een on der ne ming of een groep van on - der ne ming en kan voor maxi maal 1,5 mil joen borg stel - lings kre diet krij gen. In de re gel dient het kre diet in zes jaar te rug te wor den be taald, maar voor ver schil len de doeleinden gelden specifieke regels. De regels die bij een borgstellingskrediet gelden (zoals de omvang, de looptijd, de aflossing en opschorting) zijn afhankelijk van het type onderneming (starter of gevestigde onderne-

6 6 Nummer 12 ming) en het doel van de le ning. Voor de borg stel ling be - taalt de bank aan de over heid een ma lig een pro vi sie tus - sen de 2% en 3,6% van de hoofd som (af hank elijk van de loop tijd). De bank be re kent deze pro vi sie door aan de ondernemer. Alternatieve financieringen Indien de Qre dits en BBMKB-re ge ling ook geen toe gang tot een fi nan cie ring toe la ten dan kan er voor de star ten de ondernemer nog worden gedacht aan alternatieve financieringsvarianten zoals de fiscaal gefaciliteerde durfkapitaalregeling (voorheen: Tante-Agaathregeling) of financial lease. Voor gevestigde ondernemers met investeringsplannen zijn er alternatieve financieringen voorhanden zo als het AA-kre diet (via NIBC) of fi nan ci al le a se. Bo ven dien kan de on der ne mer zich ook nog wen den tot een particuliere participatiemaatschappij (PPM) of venture capitalist (durfkapitaal). Bij deze laatste twee vormen is er ech ter geen spra ke meer van ri si co mij dend ver mo - gen (kredietverstrekking) maar van risicodragend vermogen (minderheidsdeelneming, achtergestelde converteerbare obligaties of achtergestelde lening). Bij al de hier genoemde alternatieve financieringsvarianten blijft ech ter als voor waar de gel den dat een ade quaat on der - nemingsplan of businessplan moet worden overlegd. Ter af slui ting wordt hier be na drukt dat het voor de con - trol ler van groot be lang is om ten be hoe ve van de bege - leiding van een kre die taan vraag ge de gen ken nis te ne - men van de ei sen die bank en stel len aan de op zet van een ondernemingsplan alsmede de berekening van de relevante financiële, kwantitatieve en kwalitatieve kengetallen. Hiertoe kan de controller gebruikmaken van specifieke software. In dit artikel werd reeds verwezen naar de soft wa re die de KvK en ban ken gra tis ter be - schikking stellen. Voor een uitgebreid ondernemingsplan dat inzicht biedt in de performanceontwikkeling van één of meer scenario s op de mid den lange ter mijn vol - doen deze pak ket ten even wel niet. De con trol ler dient hiertoe gebruik te maken van professionele software voor de adviespraktijk: de zogenoemde businessplansoftware. Daar naast is er voor con trol lers ook spe ci fie ke software voorhanden om de financiële, kwantitatieve en kwalitatieve kengetallen te berekenen: de zogenoemde financial analysis en/of credit scoring software. Noten: 1. KvK: 2. ABN-AMRO: ING: Rabo: 3. De facts heet Bancaire Kre diet ver le ning aan Bedrijfsleven kan wor den ge down lo ad van de site 4. Kerncijfers Macro-economie: De kerncijfers van de Nederlandse economie worden maandelijks door het CBS gepubliceerd. De verwachte ontwikkeling van de conjunctuur voor de ko men de drie kwar ta len wordt eens per kwar taal door het EIM gepubliceerd, zie EIM-conjunctuurbericht: 5. Het be stand Dynamiek Handelsregister dat in zicht geeft in de sal di van de maan de lijk se in- en uit schrij ving en in het han dels - re gis ter kan wor den ge down lo ad van de site 6. De SBI 93 kan wor den ge down lo ad van de site het BIK-boek je kan wor den ge down lo ad van de site Congres werkkapitaalbeheer 2009 Dins dag 30 juni 2009 vindt in het NBC te Nieu we gein het cong res Werkkapitaalbeheer plaats. Tijdens het congres krijgt u concrete hand vat ten van ex perts om de di ver se on derd elen van uw werk ka - pitaal adequaat te beheren. Uiteraard zal aandacht worden geschonk en aan de im pact van de fi nan ci ële cri sis op de on der schei - den onderdelen van het werkkapitaal. Daarnaast laten sprekers van bedrijven uit diverse sectoren zien hoe zij binnen hun organisatie omgaan met werkkapitaalbeheer. Abon nees van Con trol lers Jour naal ge nie ten een kor ting van 200 op de cong res prijs. Meer informatie: Drs. J.H. Gies kens AC CCM QT is werk zaam als fi nan ci al ana lyst & plan ner en is be stuurs lid van de NORA, de Ne der land se Orde voor Ra ting Advi so ry & Ana ly sis. Daar naast is hij als do cent ver bon den aan diverse universiteiten en hogescholen in Nederland en Vlaanderen.

7 Nummer 12 7 Juist bank en moe ten in deze moeilijke tijden duurzamer worden Door: Wou ter Schee pens Onlangs werd in The Eco no mist de vraag weer eens op ge wor pen hoe duur - zaam on der ne men zich houdt in deze moeilijke economische tijden (CSR; A stress test for good in ten ti ons, The Eco - no mist, 16 mei 2009). De con clu sie: er wordt wel wat be zui nigd in de pe ri fe re activiteiten, maar daar waar bedrijven de essentie van duurzaamheid te pakken hebben, blijven de budgetten over eind. Het ar ti kel be noemt tot slot nog een be lang rij ke reden waarom bedrijven hun commitment aan duurzaam heid ook tij dens een re ces sie over eind hou den: de nood zaak om het ver trou wen in het be drijfs le ven te her - stellen. Onverantwoordelijkheid heeft geleid tot de crisis en nu moe ten de lei ders in het be drijfs le ven la ten zien dat zij niet alleen gemotiveerd zijn door kortetermijndenken. Een sec tor die zich dit nu meer dan enig an de re dient te realiseren is de bankensector. Het vertrouwen in banken is het af ge lo pen jaar weg ge vaagd. Maar he laas is daar - mee ook het beeld ver troe beld over wel ke po si tie ve ini ti - atieven Nederlandse grootbanken hebben genomen op het gebied van duurzaam ondernemen. Zonder uitzondering hebben zij producten ontwikkeld, debatten aangezwengeld, transparantie vergroot (onder meer door duurzaamheidsverslagen), internationale standaarden ontwikkeld (Equator Principles) ten behoeve van duurzaamheid. Internationaal werd de Nederlandse financiële sec tor ge zien als voor lo per van duur zaam on der ne - men bij bank en. Een fi nan ci ële sec tor die duur zaam heid se rieus neemt is van groot be lang, om dat deze de kracht heeft een driver for change te zijn. Door het al dan niet fi - nancieren van bepaalde projecten, kunnen zij het economisch ver keer een be paal de kant in be gel ei den. Het niet financieren van een bepaald mijnbouwproject, of het juist wél financieren van duurzame energieprojecten geeft rich ting. Ne der land se bank en had den nog veel te le ren en doen, maar wa ren goed on der weg. pro ble men krij gen. Dat geldt voor bank en net zo goed als ie der an der. Zie nu on der meer Econ cern, maar eer der ook de FairTra de-or ga ni sa tie en Happy Shrimp. Het stre ven naar duur zaam heid maakt je niet im muun voor de harde economische realiteit. Het ver trou wen in bank en is het af - gelopen jaar weggevaagd Maar bank en zul len meer dan ooit hun best moe ten doen om te la ten zien dat verd uur za ming nog een écht onder - deel van hun agen da is. Het ver trou wen moet wor den her won nen. Dat lukt ze niet door woor den, maar ver eist daden. Alle Nederlandse grootbanken zouden hier juist nu hun vol le ge wicht ach ter moe ten gooi en. Daar bij kun - nen ze voort bou wen op de ba sis die de af ge lo pen ja ren is ge legd. Maar ze moe ten daar mee geen ge noe gen ne - men. De nek moet verd er wor den uit ge sto ken door de rol van driver for change se rieus in vul ling te ge ven. Jam - mer ge noeg lijkt het on der werp in de hui di ge turmoil wat on der ge sneeuwd ge raakt. De he ren Zalm (ABN AMRO), Hom men (ING) en ook Moer land (Ra bo bank) kun nen maar zel den be trapt wor den op uit spra ken over duur - zaam heid, laat staan in spi re ren de vi sies. Dat is een ge - mis te kans, want een fi nan ci ële sec tor met een kracht i ge vi sie op duur zaam heid is niet al leen in het be lang van de maat schap pij, maar nog meer in het be lang van de fi nan - ci ële in stel ling en zelf. Als deze he ren van zich la ten ho - ren en la ten zien dat zij een duur za me re sec tor voor - staan, zal dit niet di rect lei den tot het her stel van ver trou - wen, maar het zal daar voor zon der meer een be lang rij ke bouwsteen zijn. Met de bank en cri sis en de ver trou wens breuk kwam na - tuur lijk ook cy nis me over de échtheid van duur zaam on - der ne men door die bank en. Was het geen wind ow dres - sing? Als bedrijven duurzaamheid promoten, hoe kunnen ze dan zo erg vast lo pen? Het cy nis me is be grij pe lijk, maar mijns in ziens niet he le maal te recht. Ook be drij ven die duur zaam heid tot hun kern ver kla ren, kun nen gro te

8 8 Nummer 12 Drs. P.W.A. Kas te leyn EMFC RC Con trol ler in crisistijd De con trol ler heeft een prach tig vak. Maar hoe is het om con trol ler te zijn in fi nan cieel moei lij ke tij den? Hoe ga je om met on ze ker he den? Wel ke rol heb je naar je collega s? Afhank elijk van zijn of haar ta ken pak ket heeft de con trol ler te ma ken met on der wer pen die in crisistijd een andere invalshoek krijgen: Het begrotingsproces zal wat anders verlopen dan de kostenbegroting te verhogen met de inflatie en de omzetbegroting met de gestelde verkoopdoelen. Bovendien is het in tijden van financiële schaarste belangrijk een goede liquiditeitsbegroting op te stel len. Bij de jaarrekening moet de controller aandacht hebben voor allerlei waarderingsaspecten, zoals in - courante voorraden, dubieuze debiteuren of bijvoorbeeld de impairment van goodwill. Tussentijdse cijfers vergen (nog) meer aandacht dan normaal. Waar zijn negatieve én positieve ontwikkelingen? Welke ingrepen zijn mogelijk en noodzakelijk? Hoe ontwikkelen de niet-financiële kengetallen zich? Investeringsplannen zullen in financieel lastige tijden minder vaak voorkomen. Als er plannen zijn, moet de con trol ler deze goed door re ke nen in ver schil len de scenario s. Mo ge lijk is juist nu de tijd rijp de over na me te doen die al lange tijd ge wenst is of de nieuw bouw te ple gen die eer der te duur was? Als je betrokken bent bij (her)financieringsvraagstukken vereist dit veel kennis van de marktpartijen, te gebruiken instrumenten, rentetarieven en risico s. Als het slech ter gaat met de on der ne ming heeft de con trol ler wel licht een rol bij de on der bou wing van reorganisatieplannen. Als er te weinig wordt ingegrepen loopt de continuïteit van de organisatie ge vaar. Als er te veel me de wer kers wor den ont sla gen, dan kost dit re la tief erg veel geld en be staat het risico dat belangrijke kennis en vaardigheden de organisatie verlaten. Een dramatische taak van de con trol ler kan zijn de weg te wij zen naar de be wind voer der of cu ra tor. Dan is er natuurlijk nog het onderwerp risicomanagement: moet het treasurybeleid worden aangepast (waar zetten we overtollige liquiditeiten uit)? Wat betekent de crisis voor het beleggingsbe - leid (moe ten we nu ons ver lies ne men of wach ten tot het be ter gaat)? Hand ha ven we het be leid voor het afdekken van financiële risico s (valutakoersschommelingen ten opzichte van het Engelse Pond of het afdekken van olieprijsontwikkelingen bij een luchtvaartmaatschappij)? En niet in de laatste plaats: wat betekent een mogelijk faillissement van een belangrijke klant of leverancier voor de continuïteit van onze organisatie? Bo ven staan de op som ming be treft voor al de in houd van het werk. De con trol ler is na tuur lijk ook een mens! Juist in deze tij den moet je er zijn als spar ring part ner van jouw collega s, lei ding ge ven den en on der ge - schik ten. Met ken nis van za ken, maar ook met per soon lij ke be trok ken heid. Bij een kri ti sche op stel ling past tevens een visie op de bredere oorzaken, gevolgen en oplossingen van de huidige recessie. De afgelopen ja ren zijn veel con trol lers be trok ken ge weest bij de door voe ring van een sca la aan ver be te ring en in het toe - zicht binnen ondernemingen, de versterking van het risicomanagement, de verwerking van regelgeving en ge de tail leer de ge drags co des. Ondanks al deze maat re ge len zijn we met el kaar in een ernsti ge cri sis ge ko - men. Hoe valt dat te ver kla ren? Wat kun nen we hier van le ren? Hoe kun nen we ons hier nog be ter te gen wapenen? Juist in cri sis tijd kan de con trol ler zijn of haar meer waar de waar ma ken! Co lumn

9 Nummer 12 9 INFORMATIEMANAGEMENT Crisis in essentiële investeringen; de noodzaak van anticyclische patronen Door: prof. dr. E.H.J. Vaas sen RA 1. Inlei ding Recessies zijn verschijnselen waar econo men graag hun tan den op stuk bij ten. Er zijn verschillende economische theorie ën die uit een zet ten hoe we het bes te met een re ces sie kun nen om gaan. Twee ui ter sten zijn de anti cyclische be - nadering en de klassieke benadering. Keynes was een groot voor stan der van de eerst ge noem de, waar de klas - sie ken voor al ge loof den in de wet van Say. Key nes stel - de dat overheidsingrijpen noodzakelijk is om een economie in even wicht te breng en. Say stel de dat elk aan bod zijn ei gen vraag cre ëert door de wer king van het markt - mechanisme. Dit artikel zet uiteen waarom een Keynesiaanse benadering van investeringen een verstandigere oplos sing is om uit de hui di ge cri sis te ko men dan een benadering die vertrouwt op de marktwerking. 2. Micro-economische kenmerken van de huidige crisis De ge vol gen van de hui di ge cri sis zijn zo wel bij con - sumptiehuishoudingen als bij bedrijfshuishoudingen goed te mer ken. Con su men ten krij gen geen kre diet meer om een auto te ko pen, kun nen geen hy po theek meer krij gen, wor den ont sla gen en zien hun ink omen af - ne men en hun las ten toe ne men. Be drij ven zien hun om - zet da len, krij gen geen kre diet meer van de bank en heb - ben minder gemakkelijk toegang tot de kapitaalmarkt. Er is een ster ke ver we ven heid van pro ble men. Zo heb ben de problemen in de financiële sector ertoe geleid dat banken veel minder consumentenkredieten geven waardoor consumenten onvoldoende geld hebben om een nieu we auto te ko pen. Hierd oor stag neert de au to - ver koop. Ge volg hier van is ook dat de toe le ve ran ciers van de autoindustrie te maken krijgen met stagnerende omzet. Om tijdelijk in liquiditeiten te voorzien zijn bedrijven dan aangewezen op kredieten, ander vreemd vermogen of ei gen ver mo gen. Dat ver mo gen krij gen ze niet, want de bereidheid onder vermogensverschaffers is er niet, nog af ge zien van het feit dat ook de ver mo gens ver schaf fers zélf over onvoldoende middelen beschikken. Precies hetzelfde geldt voor de hypotheekmarkt. De gevolgen van de pro ble men in de fi nan ci ële sec tor wor den door deze ver we ven heid ver sterkt en krij gen een lange na - sleep, want investeringen worden uitgesteld waardoor de toekomstige productiecapaciteit wordt aangetast. Veel bedrijven zijn momenteel drastische bezuinigingen aan het door voe ren om maar te over le ven. Zo zien we dat vooral investeringen in opleidingen van personeel, IT-investeringen, onderzoek en ontwikkeling en buitenland se ac ti vi tei ten op een laag pit je wor den ge zet. Dat dit nu juist belangrijke aanjagers zijn van toekomstige ondernemings presta ties, wordt daar bij nog wel eens ver - geten. 3. Keynesiaans beleid De jaarlijkse economische groei is volgens Keynes de optelsom van bestedingen van consumenten, investeringen door bedrijven, overheidsuitgaven en handel met het bui ten land. Wan neer het even wat min der gaat, en bur gers en be drij ven de hand op de knip hou den, kan de over heid de uit komst po si tief be ïnvloeden door de las ten te ver lich ten of zélf meer te bes te den. Som mi ge be drijfs - tak ken heb ben de over heid mo men teel hard no dig, denk hierbij vooral aan banken, autoproducenten en bedrijfstak ken die sterk af hank elijk zijn van de auto-in dus trie, de onroerendgoedsector en bankkredieten. Het klinkt logisch dat de over heid in tij den van re ces sie meer geld uit - geeft en in tij den van hoog con junc tuur geld spaart en dus min der geld uit geeft, maar als ge volg van lang du ri ge par - lementaire procedures kan de uitvoering van dergelijke maatregelen grote vertraging oplopen, waardoor besluiten mo ge lijk pas wor den ge ëffectueerd op het mo ment dat de cy clus al weer om slaat. De wens om an ti cy clisch te bes te den kan er daard oor toe lei den dat de over heid de economische golfbeweging juist versterkt. Dit betekent dat be drij ven en con su men ten niet zo maar moe ten ver trou wen op een over heid die de hel pen de hand biedt, maar ook zélf hun ve rant woor de lijk heid voor de cri sis moe ten ne men. Dit komt erop neer dat ook be drij ven en consumenten anticyclisch zouden moeten besteden. 4. Bijdragen van bedrijven en consumenten Consumptieve bestedingen zijn afhankelijk van de beschikbaarheid van liquiditeiten om aankopen te kunnen doen. De beschikbaarheid van liquiditeiten is een afgeleide van bes te ding en door de over heid en door be drij ven. De bestedingen van consumenten worden namelijk betaald uit ink om sten uit ar beid of ka pi taal. Als we nu naar Keynes oplos sing voor het dem pen van de ef fec ten van economische fluctuaties kijken, dan moeten we dus primair proberen de overheidsbestedingen, de consumentenbestedingen en de investeringen door bedrijven te ver gro ten. Zo als ge steld is de over heid vaak niet slag - vaardig genoeg om snel anticyclisch beleid te ontwikkelen, waardoor de oplossing noodzakelijkerwijs moet wor-

10 10 Nummer 12 den gezocht in investeringen door bedrijven, bestedingen door consumen ten en in de mo ge lijk he den die het hui dig eco no misch be leid van de over heid biedt. Voor investeringen door bedrijven is de werkelijkheid momenteel echter anders. Veel bedrijven, geschrokken door tegenvallende resultaten, zijn volop bezig te snijden in hun personeelsbestand, hun investeringen in onderzoek en ont wik ke ling tot een mi ni mum te be per ken, hun kosten van humanresourcesmanagement terug te brengen tot het strikt noodzakelijke en reisbudgetten in te trek ken. Wat we hier van con creet waar ne men is voor al dat IT-investeringen worden stopgezet of naar achter worden geschoven, dat personeel geen opleidingen meer mag doen en dat bui ten land rei zen voor ver ga de - ringen of opleidingen worden geannuleerd. Veel bedrijven zijn momenteel dras ti sche be zui ni ging en aan het door voe ren om maar te over le ven Dit lijkt een lo gi sche be na de ring die he le maal in lijn is met de klas sie ke eco no mi sche the o rie die stelt dat als de vraag af neemt er van zelf een neer waart se druk op de prijs en dus de kos ten ont staat waard oor ui tein de lijk het aan bod af neemt en de vraag weer toe neemt. Het is ech ter maar de vraag of hier mee niet een neer waart se spi raal wordt ing ezet die er toe leidt dat de vraag meer gaat af ne men en de pro duc tie ui tein de lijk nog meer af - neemt dan in eer ste in stan tie het ge val was. De cri sis zal hierd oor mo ge lijk veel lang er du ren dan wan neer be drij ven zou den blij ven in ves te ren om op de lange ter mijn hun om zet te ver groten en niet op de kor te ter - mijn pro be ren hun kos ten te re du ce ren. Bij het vol gen van an ti cy clisch be leid door be drij ven spe - len twee belangrijke factoren een rol: 1. Opportunity costs van opleidingen, IT-projecten en andere langetermijninvesteringen. 2. Benodigde liquide middelen. Opportunity costs De opportunity costs van opleidingen, IT-projecten en on der zoek en ont wik ke ling zijn la ger in tij den van re ces - sie dan in tij den van hoog con junc tuur. Door dat er mo - men teel min der vraag is, zal de pro duc tie ook af ne men en is er over ca pa ci teit, met an de re woor den: het per so - neel heeft tijd over. Het be drijf kan tot gedwon gen ont sla - gen overgaan (kortetermijndenken) maar ook personeel gaan bij scho len en tijd la ten ste ken in het mee-ont wik ke - len van IT-pro jec ten en nieu we pro duc ten. De kos ten van het niet aan we zig zijn op de werk plek (op por tu ni ty costs) doord at ie mand een oplei ding volgt zijn al tijd vele ma len ho ger dan de kos ten die aan de des be tref fen de opleidingsinstituten worden betaald. De overcapaciteit teng evol ge van de re ces sie leidt nu ech ter niet tot ho ge re kosten van afwezigheid doordat er simpelweg geen oppor tu ni ty costs zijn. Daar komt nog bij dat als we te zij ner tijd uit de re ces sie ko men, veel be drij ven weer zul len gaan in ves te ren in oplei ding en en IT, waard oor de vraag naar oplei ding en en IT con sul tants te groot zal wor den. Dit zal on her roe pe lijk tot ho ge re prij zen lei den en in het begin tot een tekortschietend opleidingsaanbod en een tekort aan gekwalificeerde IT-consultants. Op het terrein van onderzoek en ontwikkeling zullen de achtergebleven in ves te ring en er toe lei den dat de vraag naar hoog ge - kwa li fi ceerd per so neel op dit ter rein het aan bod vele ma - len over stijgt met ook hier een prijs opdrijvend ef fect ten - gevolge van schaar ste. Liquide middelen Om te in ves te ren is geld no dig; als dat er niet is, kan niet wor den ge ïnvesteerd. In con cre to be te kent dit dat om te investeren in bijvoorbeeld opleidingen of IT er liquiditeiten moe ten zijn, het zij uit ei gen ver mo gen, het zij uit vreemd ver mo gen. Anti cy clisch be leid kan dan wel van - uit economisch gezichtspunt nastrevenswaardig zijn, maar als er geen geld is, kan het ook niet wor den be - steed. Gezien de langetermijnnoodzaak om investeringen in oplei ding en, IT en on der zoek en ont wik ke ling voor al tij dens de re ces sie te doen, moet er al les aan wor - den gedaan om voldoende liquiditeiten te genereren om deze investeringen doorgang te laten vinden. Hoe wel de over heid niet snel nieuw be leid zal ma ken be - schikt zij bin nen haar hui di ge be leid over een be hoor lijk arsenaal van middelen om de economie te stimuleren. Het Ministerie van Economische Zaken heeft bijvoorbeeld on langs een fonds voor star ters op ge zet met 15 mil joen erin, dat mi cro kre die ten ver strekt. Voorts zijn er allerlei regelingen die bijvoorbeeld het laten volgen van opleidingen door personeel aantrekkelijker maken. Zo is er de Wet Ver min de ring Afdracht (WVA) die het mo ge lijk maakt zo n 2500 sub si die per werk ne mer te krij gen voor een zogenaamd beroepsbegeleidend-lerentraject. In het al ge meen loont het voor on der ne mers om door een sub si die ad vi seur (vaak no cure, no pay) te la ten uit - zoe ken of er sub si dies mo ge lijk zijn. Maar over heids - steun alléén is niet ge noeg. Ook maat schap pe lij ke in ves - teerders moeten de economie aanjagen door bijvoorbeeld star ters te steu nen, voor al om dat de bank en mo - men teel te wei nig doen. Er zou den daar om mo ge lijk he - den moe ten zijn voor de mi nis ter van Fi nan ci ën om ban - ken te dwing en ook kre die ten aan star ters te ver strek -

11 Nummer ken. Aan de kant van de on der ne mers moet er dan ui ter - aard voor wor den ge zorgd dat de cij fers op orde zijn en elk plan een ge de gen bu si nes sca se is. Hier bij geldt heel sterk dat goed voor beeld goed doet vol gen. Zo heeft Mi - crosoft bijvoorbeeld besloten om de investeringen in onder zoek en ont wik ke ling te ver ho gen met $ 1 mil jard tot $ 9 mil jard. 5. Ten slot te Om investeringen in opleidingen, IT en onderzoek en ontwikkeling te stimuleren en om kortetermijndenken onder top ma na gers te door bre ken, moet er bij de be trok ken partijen een positief bewustzijn worden gecreëerd dat be paald ge drag on wen se lijk is. Dit komt neer op de vol - gende imperatieven: De over heid moet zor gen dat kre die ten, sub si dies en fiscale regelingen weer beschikbaar komen voor bedrijven om investeringen te kunnen doen. De over heid moet ook zor gen dat con su men ten een beetje worden geholpen met lastenverlichting. Con su men ten moe ten niet bang zijn om hun geld te besteden. Bedrijven moeten snel investeren in opleidingen, IT en onderzoek en ontwikkeling. Bank en moe ten weer kre die ten gaan ge ven. Gegeven de grenzen aan het overheidsingrijpen, zal het accent bij bedrijven en consumenten moeten liggen. Dit al les is ge mak ke lijk ge zegd, maar in de prak tijk moei lijk te implementeren omdat deze oplossingen staan of vallen met een po si tie ve grond hou ding dat al les weer goed komt met onze eco no mie. Doemden kers en on heils pro - fe ten moet dan ook nu even het zwij gen wor den op ge - legd. En in der daad zien we al een be hoor lijk aan tal po si - tieve bewegingen op gang komen (zie onder andere de website Hierin kan de overheid wél een belangrijke rol spelen. Ook maatschappelijke investeer ders steu nen nu star ters, om dat de bank en voor als - nog te wei nig (kun nen) doen en zien we ook bij on der ne - mers de tendens om essentiële investeringen niet langer uit te stel len. MANAGEMENTACCOUNTING EN -CONTROL De controller in de kredietcrisis en het nut van edu ca tie Door: prof. dr. D.M. Swa ger man Tot nu toe komt de con trol ler niet of nau - we lijks ter spra ke in de be richt ge ving over de kre diet cri sis. Aan de ene kant is dat na tuur lijk een goed te ken. De con - trol ler wordt dan ten min ste niet op één hoop ge veegd met bank iers, wat er voor zorgt dat de reputatieschade beperkt blijft. Aan de an de re kant is de con trol ler behoorlijk onzichtbaar in het maatschappelijk debat. Dat is jam mer, om dat het mo men tum om dui de lijk met een me ning naar bui ten te ko men ver strijkt. Het is nog niet zo dat con trol lers zelf slacht of fer zijn van de ge vol gen van de cri sis. Eer der het te gen deel. De vraag naar con trol lers blijft on ve ran derd goed. Be drij ven heb ben nu meer dan ooit deskundigen nodig die financiële reorganisaties kunnen doorvoeren. Het - fi nan ci ële - tijds ge wricht ve ran dert, zo dat dat het ta - kenpakket van de controller structureel zal wijzigen. Het uit gangs punt is en blijft ech ter dat de con trol ler de be wa - ker is van de bedrijfseconomische integriteit. Deze rol wordt on der meer zwaar der ing evuld. Daar zit dan ook de mo ge lijk heid om de func tie en het be roep ster ker te profileren. De con trol ler moet zich meer dan ooit be zig hou den met de adequate inrichting van het risicomanagement. In het ver le den heb ben wij risico s wel ge duid, maar ui tein de lijk heb ben we hier toch niet goed grip op ge kre gen. Dit geldt voor een be lang rijk deel voor de fi nan ci ële sec tor, maar even zo voor het be drijfs le ven. Er ko men steeds nieu we en niet eer der ge de fi nieer de risico s op ons af. Heb ben be drij ven nu een plan in de kast lig gen voor het ge val wij door een griep pan de mie wor den ge trof fen - wat di rect zal re sul te ren in een hoog ziek te ver zuim en het on ver - wachts uitvallen van key -functionarissen? De organisatorische plaats van het risicomanagement in organisaties is niet al tijd dui de lijk aang ege ven. Er zijn al ler lei dis - cussies vanuit een functiescheidingsoptiek in omloop of de controller het domein van het risicomanagement zou mo gen clai men. Con trol ler: wees prag ma tisch en vul die func tie snel in en wacht niet tot de vol gen de cri sis. Het ma na ge ment gaat ook an de re ei sen stel len aan de in rich ting van de rap por ta ges. Zij wil dich ter op de bal

12 12 Nummer 12 spelen. Vandaar dat de periodieke rapportages sneller moeten worden opgeleverd. Er komen meer flash reports die on mid del lijk na af loop van een pe ri o de in zicht geven in de feitelijke situatie. Daarnaast is er behoefte aan ad-hocrapportages over allerlei lopende (bezuinigings)pro jec ten. Hier uit blijkt dat er een gro ter be roep wordt ge daan op de con trol ler als bu si nes spart ner. Het is nu alle hens aan dek. De verd ere in vul ling van de rol als businesspartner kan ook inhouden dat de controller zijn voelsprieten gaat uitsteken naar andere domeinen, zoals de tre a su ry func tie. Niet dat de con trol ler op de stoel van de tre a su rer gaat zit ten, maar dat do mein is te gen woor - dig te be lang rijk om over te la ten aan een door gaans so li - tai re func tie. De con trol ler zal dan op tre den als kri ti sche beoordelaar van het proces. Het uit gangs punt is en blijft ech ter dat de con trol ler de be wa ker is van de bedrijfseconomische integriteit Als het eco no misch moei lijk gaat, doemt de ont slag ron - de voor de werk ne mers op. Er is nu een tus sen oplos sing voord at het fei te lijk ont slag op hen af komt. Het fe no meen van deel tijd-ww stelt na druk ke lijk dat er aan scho ling moet wor den ge daan. Het gaat dan om be houd of ver be - te ring van de in zet baar heid van de werk ne mers voor het be drijf of om de po si tie op de ar beids markt te ver be te ren. De werk ne mer heeft zelfs de ver plich ting om ge bruik te ma ken van het scho lings aan bod. De con trol ler zal de HR-functionaris moeten ondersteunen bij het indienen van de aan vraag voor deel tijd-ww. Het uit gangs punt is dat het ui tein de lijk gaat om het ada gi um van een leven lang leren. Om de werk ne mer de kans te ge ven om voort du rend nieu we ken nis op te doen, wat dan bij draagt aan de employability en flexi bi li se ring van de ar beids - markt. Het gaat in wezen om volwasseneneducatie om de weerbaarheid en vaardigheid van de beroepsbevolking te ver ho gen en om de ach ter blij vers in de kennis - economie verd er te hel pen. Het ele ment van zelf ont - plooi ing komt dan ook om de hoek kij ken. De inrichting van de periodieke managementrapportage zal te gen het licht wor den ge hou den. De ex ter ne om ge - ving is ve ran derd en daar om moet de zwaar te van de kwa dran ten van de balanced scorecard wor den her ijkt. Het ac cent zal meer ko men te lig gen op het le ve ren van toegevoegde waarde en het aangeven van efficiency dan op de re a li sa tie van de om zet. Daar naast wordt van de con trol ler ver wacht dat hij snel met een ant woord komt op al ler lei scenario s die wor den ont wik keld. Het gaat dan om het le ve ren van de - fi nan cieel-tech ni sche - onderbouwing bij de aanpassing van de strategie. Deze competentie geeft de controller daadwerkelijke invloed op het besluitvormingsproces. Kor tom: de con trol ler moet een gro te do sis stressbes ten - dig heid heb ben en ook veel uren bes te den aan het fa ci li - teren van het management in crisistijd. Belangrijk is dat organisaties zich ervan bewust zijn dat er uiteindelijk ook weer een eco no mi sche ople ving zal ko men. Het gaat erom de pro ble ma tiek op een ho ger ni veau te breng en dan spe ci fiek dat van de con trol ler. Als eer ste we ten wij niet of een in di vi du eel be drijf het eco no misch wel zal red - den. Als er maar enigs zins mo ge lijk he den zijn, dan moet er toch aan investeren worden gedacht. Uiteindelijk zal dat de ba sis zijn om de eco no mie uit het slop te ha len. Niet al leen in ves te ren in vas te ac ti va, maar ook in men - sen. Het gaat na me lijk om de ver ho ging van het com pe - tentieniveau van de medewerkers en rekenschap geven van het feit dat in de toe komst zon der meer spra ke zal zijn van veranderde economische omstandigheden en spelregels. Kor tom: de con trol ler moet een gro te dosis stressbestendigheid hebben en ook veel uren bes te den aan het faciliteren van het management in crisistijd Het is niet te prui men dat de re gis ter con trol ler en waar - schijn lijk ook an de re be roeps be oe fe na ren zo laks zijn om hun PE-ver plich ting en na te ko men. Het uit gangs - punt van deze ver plich ting en is om er voor te zor gen dat de be roeps be oe fe naar qua vak ken nis up-to-date blijft. Door gaans is de kwa li teit van de fi nan ci ële func - tie on te gen zeg ge lijk hoog, hoe wel ons dat niet heeft kun nen be hoe den voor de cri sis die nu over ons komt. Dat wijst erop dat het niet al leen gaat om het bijbren - gen van al leen tech ni sche en in hou de lij ke com pe ten - ties, maar ook om het in tel lec tu eel en ethisch ver rij ken van de per soon op dat de maat schap pij er in haar to ta li - teit be ter door gaat func ti o ne ren. In we zen is dat toch nog wat an ders dan de boven - genoemde scho lings ver plich ting in het ka der van de deeltijd-ww. Controllers zullen doorgaans niet direct worden geconfronteerd met die verplichting, omdat zij niet snel als groep in de deel tijd-ww te recht ko men. De verantwoordelijkheid om vaktechnisch bij te blijven rust ech ter ook op hun schou ders. He laas blijkt ook dat werk - ge vers te rug hou dend zijn om in high potentials te in ves - te ren door deze bij voor beeld naar de post-mas ter con -

13 Nummer trol lers oplei ding te stu ren. Op kor te ter mijn is dat een voor de hand lig gen de be slis sing. Immers, het draait nu om be zui ni gen en er hoe ven dan geen kos ten te wor den ge maakt. Op de lang ere ter mijn zal deze keu ze ech ter al - leen maar schade teweegbrengen. Een dergelijke investering leidt namelijk tot een verhoging van het intellectuele ka pi taal. Dat is in eer ste in stan tie niet te rug te vin den op de ba lans, maar kan even tu eel te zij ner tijd wel als goo dwill naar bui ten ko men. Met de ver ho ging van de - fi - nanciële - competenties van de medewerkers kan zo uiteindelijk ook een com pe ti tief voord eel wor den ver kre - gen. Op waardecreatie gericht management als voorwaarde voor economisch herstel Door: drs. M.L. Hoek sema CMC Aansturing van managers en medewerkers door middel van financiële resultaten vormt een be lang rijk ele ment van het managementcontrolsysteem van vrij wel ie der be drijf. En juist hier ligt een van de belangrijkste oorzaken van de huidige crisis. Nog steeds zijn boekhoudkundige resultaten onverminderd be lang rijk als on derd eel van de verantwoordings - informatie (financial accounting). Maar hun gebruik als maat staf voor pres ta ties van ma na gers en als ba sis voor beloning veroorzaakt in toenemende mate problemen. Daardoor is gedurende de laatste decennia het creëren van waar de steeds meer naar vo ren ge ko men als doel van de on der ne ming. En daar mee als maat staf voor de prestaties en beloning van managers. Hier rich ten wij ons op de kern van wat men bij een on - der ne ming on der waar de kan/moet ver staan. Dit is het vermogen om voor haar eigenaren gedurende de voorzienbare toekomst een stroom inkomen te genereren. De earning capacity, de inkomenscapaciteit, kan geacht wor den voor haar ei ge na ren de waar de van een on der - neming te vertegenwoordigen. Men kan hier spre ken van de the o re ti sche waar de of van de bedrijfswaarde. Bij ondernemingen, zeker als deze aan de ef fec ten beurs zijn ge no teerd, han teert men hier - voor vaak het begrip aandeelhouderwaarde, hetgeen veel misverstanden veroorzaakt. Wij heb ben hier met een toe komst ge rich te maat staf te ma ken. Over de toe komst kun nen wij slechts ver wach - ting en heb ben. Maar wij kun nen wel zeg gen dat naar ma - te die verwachtingen berusten op betere kennis, op beter on der zoek en op meer er va ring met de be tref fen de za - ken, de kans dat zij wer ke lijk heid zul len wor den toe - neemt. Naarmate een onderneming dus over betere marktkennis en meer er va ring met mark ten en pro duc ten be schikt en een voor haar planninghorizon beter doordachte en uitgewerkte strategie heeft ontwikkeld, mag worden aang eno men dat de kans dat zij haar ge stel de doe len zal re a li se ren gro ter wordt. Als men haar stra te gie en doel - stellingen vertaalt in cashflowprognoses, in nettocashflow en in de con tan te waar de daar van, dan kan men haar ear ning ca pa ci ty en daar mee haar waar de schat ten door deze contante waarde te vermenigvuldigen met de geschatte realisatiekans. Het zal duidelijk zijn dat deze waarde hoger is bij hogere verwachte inkomsten boven ver wach te uit ga ven, bij het eer der in de tijd val len van de inkomsten en bij hogere realisatiekans. Het doel van een on der ne ming is in de eer ste plaats het genereren van (voldoende) inkomen voor haar eigenaren, in de voor zien ba re toe komst. Hier mee is haar con ti - nu ïteit ver ze kerd. Hier mee zijn ook de voor waar den ge - schapen voor het vervullen van haar maatschappelijke functies. Voor het creëren van maatschappelijke waarde. De on der ne ming moet het een doen (be drijfs waar de cre ëren) om het an der niet te hoe ven la ten (maat schap - pelijke waarde creëren). Bij een on der ne ming gaat de ear ning ca pa ci ty dus voor - op, als voorwaarde voor maatschappelijke waarde. Bedrijfswaarde en maatschappelijke waarde kunnen elkaars bond ge no ten zijn. Voor waar de hier voor is dat men er met behulp van verschillende beleidsinstrumenten in slaagt maatschappelijke aspecten en belangen te internaliseren in het proces van waardecreatie binnen de onderneming. Naar ma te deze haar stra te gie en tech nie ken van waar - de cre a tie be ter heeft ont wik keld, zal zij dus ook be ter in staat zijn tot het cre ëren van maat schap pe lij ke waar de. Het ant woord op de vraag waar voor men ma na gers moet be lo nen, luidt dus: voor het cre ëren van waar de. Maar in plaats van de ont wik ke ling van de be drijfs waar de is het bij beursgenoteerde ondernemingen dikwijls die van de marktwaarde (koersontwikkeling van de aandelen) die de grond slag vormt voor de be lo ning van het ma - nagement. De koersontwikkeling van aandelen wordt echter in hoge mate be paald door an de re fac to ren dan cre a tie van be - drijfs waar de door de on der ne ming. En wel met name door ge drag van markt par tij en dat slechts ten dele of zelfs in het ge heel niet is ge re la teerd aan de ont wik ke ling van de ear ning ca pa ci ty. Veel min der dan vroe ger wordt

14 14 Nummer 12 in aan de len be legd van uit een ze ke re mate van be trok - kenheid bij het betreffende fonds. Bij veel particuliere beleg gers en meer nog bij spe cu lan ten gaat het om het fi - nan cieel re sul taat van het op de beurs ope re ren als zo - danig. En ook bij veel institutionele beleggers zoals levensverzekeraars en pensioenfondsen is dit het geval; zij dienen immers een zeker rendement te realiseren met het oog op het kun nen vol doen aan hun toe kom sti ge uitkeringsverplichtingen. De we reld van het func ti o ne ren van de open ba re ka pi - taal markt (ef fec ten beurs) en de daar te be ha len be leg - gingsresultaten is dus een geheel andere geworden dan die van het functioneren van ondernemingen en de daar te realiseren doelen van waardecreatie. De relatie tussen de ont wik ke ling van de markt waar de en die van de (theoretische) bedrijfswaarde is dus niet vanzelfsprekend, ja veel al zelfs ge heel af we zig. Bij toepassing van de zogenaamde marktmaatstaven voor hun be lo ning wordt het ge drag van ma na gers on - der he vig aan de krach ten die ter (open ba re ka pi - taal)markt werken. Naarmate hun aandelenbelang in de onderneming toeneemt krijgen zij een groter belang bij de koersontwikkeling als zodanig. Effecten op de marktwaar de van de on der ne ming op kor te ter mijn wor den dan steeds belangrijker voor hun beslissingsgedrag, meer dan effecten op waardecreatie op de langere termijn. Veel ma na gers heb ben op dit laat ste slechts be - perkt zicht. Acties zo als ink open van ei gen aan de len, be - slissingen tot afstoten van bedrijfsonderdelen en investeren of desinvesteren, risico s die aanvaardbaar worden ge acht of ge no men, zijn niet zel den meer ing ege ven door hun verwachte effect op de koersontwikkeling op kor te ter mijn dan op hun ef fect op waar de cre a tie op lan - gere ter mijn. De aan dacht van ma na gers ver schuift als het ware van de inkomens ca paciteit naar de di rec te op - brengstwaarde van de onderneming. Dan zijn er een aan tal an de re fac to ren dat de koers ont - wik ke ling be paalt. In de eer ste plaats het psycho lo gisch kli maat van de han del, op en rond de beurs vloe ren. De stemming, verwachtingen, nieuws, geruchten, wat men denkt dat zal gebeuren, wat analisten, deskundigen, opinieleiders en spraakmakers zeggen, enzovoort. Hierbij spe len de me dia een be lang rij ke rol. Mede on der hun in - vloed reageert de markt hevig op gepubliceerde resultaten. De zogenaamde kwartaalcijfercultuur veroorzaakt een sterke focus op boekhoudkundige resultaten op korte ter mijn. Dan is er het be leg gings kli maat en het al ge meen maat - schappelijk-psychologisch klimaat. Dat doet de koersen stijgen en dalen onder invloed van andere factoren dan het ink omens po ten tieel van be drij ven. Dan is er de sterk toe ge no men in vloed van geld verd ie nen met geld zo als spe cu la tie, short sel ling, en zo voort. En ten slot te is be - leggen een volksactiviteit geworden. Op heel veel verschil len de ma nie ren hou den ve len zich er mee be zig. En voor de mees ten heeft dat wei nig of he le maal niets te ma ken met ear ning ca pa ci ty of zo iets. Het gaat om de koersontwikkeling als zodanig. Om de marktwaarde en de ontwikkeling daarvan als zodanig. Zo is de hui di ge cri sis te zien als een waardeconflict Dit is een be lang rijk ken merk van de we reld eco no mie van het laat ste de cen ni um. Een zwa re na druk op geld verd ie nen met geld. Vaak met ge leend geld, ste vig aan - gemoedigd door de reeds lange tijd struc tu reel lage ren - tes tan den. Zo zijn de markt waar de en de ont wik ke ling daarvan van financiële activa en passiva (bezittingen en schul den) steeds meer los ko men te staan van de ach - terliggende waarden in de reële economieën. Zo is de hui di ge cri sis te zien als een waar de con flict. Er be staat on vol doen de of geen ver band meer tus sen het be drag in geld dat de markt waar de van een as set weer - geeft en de waar de die deze as set ver te gen woor digt in de reële economie. De relatie tussen marktwaarde en - zeg - de re ële waar de, die on der nor ma le om stan dig he - den ook lang niet al tijd sta biel is, maar wel aan we zig in het bewustzijn van marktpartijen en geïnteresseerde belang heb ben den, is nu com pleet ver stoord of zelfs ge heel af we zig. Bij voor beeld tus sen de waar de van een hy po - theek ener zijds en de ach ter lig gen de dek king en kans op rentebetaling en aflossing anderzijds. Of tussen de markt waar de van on roe rend goed en de ge bruiks waar - de voor par ti cu lie ren of be drij ven. Of tus sen de koers (prijs) van een aan deel ener zijds en de ear ning ca pa ci ty, de winstcapaciteit van de betreffende onderneming anderzijds. Hierd oor kun nen mark ten hun func ties niet meer ver vul - len en stag ne ren ernstig. Dit ver oor zaakt een ver trou - wenscrisis en daarmee alle inmiddels overbekende effecten en problemen. Een be lang rij ke bij dra ge aan de oplos sing zal moe ten ko men van her stel van de re la tie tus sen va lue and pri ce. Voor ons onderwerp betekent dit tussen marktwaarde en earning capacity van ondernemingen. Deze zullen weer veel meer met el kaar in over een stem ming moe ten ko - men. Na tuur lijk zal het markt ge beu ren al tijd haar ei gen wetmatigheden blijven kennen en zullen allerlei factoren erop van in vloed zijn en blij ven. De open ba re ka pi taal -

15 Nummer markt is geen per fec te markt en zal dat ook in de toe - komst niet zijn. Maar markt waar de en ear ning ca pa ci ty van (beursgenoteerde) ondernemingen zullen gemiddeld ge no men wel weer dich ter naar el kaar moe ten toe - groei en en over de lang ere ter mijn weer meer een ge lijk - gerichte ontwikkeling moeten gaan vertonen. Daardoor zal bij in ves teer ders en be leg gers op nieuw het ver trou - wen kun nen ont staan dat deze re la tie er is. Koers stij ging - stij ging van de beur sin di ces - is op zich zelf geen in di ca tie van eco no misch her stel of van ko mend eco no misch her stel. Dat is al leen zo in dien eerst de aan - sluiting met de inkomenscapaciteit van beursgenoteerde ondernemingen is hersteld. Gezien de huidige resultaten van de meeste beursgenoteerde bedrijven moeten deze bij het hui di ge koers ni veau zeer spoe dig sterk stij gen of an ders de koer sen nog flink da len. Dit laat ste zou geen reële waardedaling respectievelijk vermogensverlies zijn, want de betreffende waarde (de betreffende inkomenscapaciteit) be staat (nog) niet. Het zijn slechts ge - tallen. Koersstijging zonder de bedoelde aansluiting is eer der on derd eel van het pro bleem dan van de oplos - sing. Dat kan ook nadelige effecten veroorzaken voor de openbare kapitaalmarkt (de effectenbeurs) zelf. Het kan er toe lei den dat in de toe komst waar de cre ërende en in - noverende ondernemingen niet meer beursgenoteerd kun nen of wil len zijn en de voor keur zul len ge ven om op andere wijze in hun vermogensbehoefte te voorzien Koers stij ging - stij ging van de beur sin di ces - is op zich zelf geen in - dicatie van economisch herstel of van komend economisch herstel Jack Welch, de voor ma li ge CEO van Ge ne ral Elec tric, die dit be drijf ja ren lang stuur de op ba sis van aan deel - hou der waar de, ge looft er niet meer in. Hij vindt nu dat aandeelhouderwaarde hoogstens het resultaat is van een on der ne mings stra te gie en nooit het doel zelf mag zijn (met aandeelhouderwaarde is hier trouwens marktwaarde bedoeld; het bekende misverstand). Donald Kalff betoogt hetzelfde. De cri sis waar in we nu zit ten maakt dui de lijk dat er to taal geen ver band be staat tus sen de prijs die voor on der ne - ming en op de beurs wordt be taald en de wer ke lij ke waar - de. Bo ven dien dach ten ma na gers dat een stij ging van de winst per aan deel tot een ho ge re beurs koers zou lei den. Dat bleek niet het ge val te zijn. Daar om zit ten we nu met een sys teem zon der kom pas. EXTERNE VERSLAGGEVING Externe verslaggeving en de kredietcrisis Door: dr. D.H. van Offe ren Heeft toe pas sing van fair va lue de kre - dietcrisis versneld? Deze vraag verdeelt verslaggevingsdeskundigen. Een ande re vraag is of de aan pas sing van de re gel ge ving juist was of moet wor den ge schaard on der de eens maar nooit meer -ac ties. Moet de po li tiek zich be - moei en met de in houd en toe pas sing van de re gels voor ex ter ne ver slag ge ving? Wat staat er in de jaar ver sla gen 2008 over de kre diet cri sis? Veel vra - gen waarop in dit artikel antwoorden worden gegeven. Fair va lue, in het Ne der lands re ële waar de ge noemd, wordt om schre ven als het be drag waar voor een ac tief kan wor den ver han deld, een ver plich ting kan wor den af - gewikkeld of een toegekend eigenvermogensinstrument zou kunnen worden geruild in een zakelijke, objectieve trans ac tie tus sen ter zake goed ge ïnformeerde, tot een transactie bereid zijnde partijen die onafhankelijk zijn. In eer ste in stan tie wordt hier bij ge dacht aan de markt waar - de. Ontbreekt de markt waar de dan wordt de fair va lue af - geleid uit transacties van vergelijkbare goederen, financiële instrumenten of diensten. De derde mogelijkheid is de re ële waar de te schat ten door ge bruik te ma ken van waarderingsmodellen. Mocht de reële waarde niet volgens deze met ho den kun nen wor den be paald, dan is de conclusie dat waardering tegen fair values niet betrouwbaar kan ge schie den. Waar de ring te gen kost prijs of niet in de ba lans op ne men van de ac ti va of ver plich ting en is dan de mogelijkheid. The o re tisch ge zien is de fair va lue de con tan te waar de van de toe kom sti ge kas stro men. Alleen als alle kas stro - men en de ren te met ze ker heid be kend zijn, kun nen de fair values objectief en met zekerheid worden bepaald. In de re a li teit zijn de kas stro men en de ren te niet met ze ker - heid be kend. Dan wordt de toe vlucht ge no men tot de ef fi - ci ëntemarkthypothese. In een ef fi ci ënte markt be schik - ken alle vra gers en aan bie ders over pu bliek be ken de in - formatie. Op basis daarvan maken zij persoonlijke schatting en van de con tan te waar de van de toe kom sti ge kas - stro men. De uit kom sten van deze schat ting en ver schil - len van per soon tot per soon. Som mi gen ko men tot een calculatie van de contante waarde van de toekomstige kas stro men die ho ger is dan de gel den de markt prijs, an - de ren tot een la ge re schat ting. Het re sul taat van al deze cal cu la ties is dat het spel van vraag en aan bod op gang

16 16 Nummer 12 komt. De ge nen die een ho ge re schat ting heb ben van de contante waarde van de toekomstige kasstromen dan de geldende marktprijs zullen gaan kopen; de anderen zullen gaan ver ko pen. De ve ran de ring in vraag- en aan bod - verhoudingen zal tot prijsveranderingen leiden. Het spel van vraag en aan bod zorgt er voor dat de markt waar de op elk mo ment de fair va lue in de be te ke nis van de con - tante waarde van de toekomstige kasstromen representeert, op ba sis van de op dat mo ment be ken de fei ten en omstandigheden. Dit geldt voor de individuele goederen, financiële instrumenten of diensten, maar wat gebeurt er als een hele markt in stort, zo als nu het ge val is? Is de markt waar de dan nog steeds een goe de weer ga ve van de contante waarde van de toekomstige kasstromen? Waar schijn lijk niet. Een markt kan al leen ef fi ci ënt wer ken als vraag en aan bod on be grensd zijn. De re ac tie van de po li tiek en de regelgeving op de turbulente ontwikkelingen op de financiële mark ten was er een van paniekvoetbal Als mark ten na ge noeg tot stil stand ko men, om dat be leg - gers zich massaal afkeren van goederen, financiële instru men ten of dien sten, dan kun nen klei ne veranderin - gen in vraag en aanbod heftige prijsveranderingen veroorzaken. De heftige prijsveranderingen zijn voor de tegenstanders van fair value accounting de belangrijkste argumenten tegen het volledig toepassen ervan. De voor stan ders stel len zich op het stand punt dat de jaar re - kening een momentopname is en dat opgetreden prijsveranderingen tot het reële beeld behoren. Ontkenning er van zou een sta tisch en on vol le dig beeld ge ven van de werkelijkheid. Gebruikers van jaarrekeningen dienen uiter aard wel vol le dig ge ïnformeerd te wor den over de aard van de prijsveranderingen om daarmee de kwaliteit van de winst te kun nen be oor de len. Het zal dui de lijk zijn dat resultaateffecten van prijsveranderingen die door autonome marktontwikkelingen worden veroorzaakt van een lagere kwaliteit zijn dan de resultaateffecten die worden veroorzaakt door de kernactiviteiten van een onderne ming. Prijs veran deringen ko men en gaan ter wijl de re - sultaateffecten van de kernactiviteiten lange tijd voortduren. De re ac tie van de po li tiek en de re gel ge ving op de tur bu - lente ontwikkelingen op de financiële markten was er een van paniekvoetbal. Op 13 oktober 2008 zijn wijzigingen gepubliceerd in de richtlijnen over financiële instrumenten, de bekende en beruchte IAS 39, Financiële instrumenten: opname en waardering en IFRS 7, Financiële instrumenten: informatieverschaffing. De wijzigingen betreffen herclassificatie van financiële instrumenten. Herclassificatie op zichzelf is een presentatiekwestie zonder invloed op de cijfers. Maar, en dat be paalt het be lang van her clas si fi ca tie, classificatie van financiële instrumenten bepaalt tevens de waardering en de verwerking van de waardeverandering. En dan kan het be lang op de cij fers groot wor den. Het onderzoeksbureau van zakenbank J.P. Morgan schat de toe na me van de ge rap por teer de winst voor be - las ting en van 43 West-Eu ro pe se bank en op 27 mil jard door toe pas sing van de herclassificatie optie. Fair-valuewaardering vindt plaats bij de categorieën: 1. fair va lue through pro fit or loss: bin nen deze ca te - gorie bestaan twee subcategoriëen: held for trading (handelsvoorraad) en designated at fair value through pro fit or loss; 2. Avai la ble for sale (voor ver koop be schik baar). Bij categorie 1 worden de waardeveranderingen direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt en bij categorie 2 worden de waardeveranderingen tijdelijk in het eigen vermogen geboekt en bij realisatie naar de winst-enverliesrekening. De categorieën: 3. loans and receivables (leningen en vorderingen); en 4. held-to-maturity (aangehouden tot einde looptijd) worden gewaardeerd tegen (geamortiseerde) kostprijs. Ongerealiseerde waardewijzigingen doen zich hierbij niet voor. Als een fi nan cieel ac tief niet lang er wordt ge hou den met het doel het op kor te ter mijn te ver ko pen, is her clas si fi ca - tie van uit de sub ca te go rie held for tra ding on der voor - waarden toegestaan. De voorwaarden voor herclassificatie zijn: a) er zijn buitengewone omstandigheden; b) een fi nan cieel ac tief dat vol daan zou heb ben aan de definitie van loans and receivables (maar initieel als held for tra ding was ge clas si fi ceerd) mag worden geherclassificeerd naar loans and receivables als de on der ne ming de in ten tie en de mo ge - lijk heid heeft het ac tief aan te hou den in de voor - zien ba re toe komst of tot het ein de van de loop tijd. Ook een fi nan cieel ac tief dat vol daan zou heb ben aan de definitie van loans and receivables (maar initieel als availa ble for sale was ge clas si fi ceerd), mag wor den ge her - classificeerd naar loans and receivables als de onderneming de in ten tie en de mo ge lijk heid heeft het ac tief aan te

17 Nummer hou den in de voor zien ba re toe komst of tot het ein de van de loop tijd. De boe kwaar de voor en na het mo ment van herclassificatie is gelijk. Herclassificatie heeft derhalve geen ef fect op de waar de of de winstver antwoording. De verwerking van waardeveranderingen na de herclassifica tie volgt de voor schrif ten van de nieu we ca te go rie. Waardedalingen die bij waardering volgens fair value in het re sul taat die nen te wor den ver werkt, wor den bij waardering tegen kostprijs niet verantwoord. Door deze po li tie ke ing reep is de kwaliteit, vergelijkbaarheid en transpa ran tie van de richt lij nen en dus ook van de jaar ver sla gen verminderd Door deze herclassificaties wordt de waarderingsgrond - slag (ge a mor ti seer de) kost prijs in plaats van fair va lue en worden waardeveranderingen niet onmiddellijk in de winst-en-verliesrekening verantwoord, maar pas bij realisa tie er van. Het on der zoek van za ken bank J.P. Mor gan schat dat 620 mil jard aan ac ti va uit de ca te go rie ën fair va lue through pro fit or loss en avai la ble for sale wer den geherclassificeerd. In IFRS 7 zijn als ge volg van deze her clas si fi ca ties ex tra toelichtingsvereisten opgenomen. De voor zit ter van de IASB, sir Da vid Twee die, heeft in niet mis te ver sta ne be woor ding aang ege ven dat dit voor hem een eens maar nooit meer -er va ring is. IAS 39 had, om vaktechnische redenen, strenge regels opgesteld die herclassificatie verbieden. Immers, uit vaktechnisch oogpunt mogen administratieve herclassificaties geen winsten, verliezen of waardeveranderingen tot gevolg hebben. Anders dan een ve ran de ring in de boek houd kun di - ge verantwoording is niet gebeurd. De politieke ingrepen in vaktechnische regels die het onwelgevallige beeld in de ex ter ne ver slag ge ving ver hul len, zal hij niet nog eens accepteren. Commentaren geven aan dat door deze politieke ingreep de kwaliteit, vergelijkbaarheid en transparan tie van de richt lij nen en dus ook van de jaar ver sla gen is verminderd. Wat blijkt in de ex ter ne ver slag ge ving over 2008 van de kre diet cri sis? In het jaar rap port van AEGON wordt on der de titel AEGON s reactie op de internationale financiële crisis uit ge breid stil ge staan bij de ge vol gen van de kre - diet cri sis. De eer ste twee zin nen schet sen de be drei gen - de si tu a tie dui de lijk: In de twee de helft van 2008 is de ri - sicosituatie voor AEGON en voor de bedrijfstak aanzienlijk verslechterd. Als gevolg van de internationale financiële cri sis brak op de fi nan ci ële mark ten een pe ri o de aan van extreme volatiliteit. De kortetermijnmaatregelen schaart AEGON on der de drie C s van Ca pi tal, Costs en Contingency. Ze zijn gericht op: Ca pi tal. Dit houdt in het ver la gen van de risico s en het vrijmaken van vermogen binnen de bestaande activiteiten. Voor 2009 zijn in dit kader maatregelen ge no men om 1,5 mil jard aan ver mo gen vrij te ma - ken. Costs. Deze zijn ge richt op het ver la gen van de operationele kosten. Het doel is de operationele kos ten in 2009 met 150 mil joen te ver la gen. Con ting en cy. Dit om vat het tref fen van voor zorgs - maat re ge len. AEGON heeft een be drag van 3 mil - jard aan kernkapitaal ontvangen om gezonde, levensvatbare financiële instellingen in Nederland tijdens de financiële crisis te ondersteunen. Dit deel van het jaar ver slag ein digt met de som be re en mijns inziens tevens realistische constatering dat in 2009 sprake zal zijn van moeilijke marktomstandigheden. De drie C s blij ven dan ook de hoog ste pri o ri teit hou den. Ande re jaar ver sla gen zijn veel be perk ter in hun aan - dacht voor de ge vol gen van de kre diet cri sis. Na tuur lijk wordt in vrij wel elk jaar ver slag op de een of an de re ma - nier ge re fe reerd aan de kre diet cri sis. Het blijft be perkt tot het uitspreken van zorgelijke woorden en de opmerking dat de ondernemingsleiding actief beleid zal voeren de ge vol gen van de kre diet cri sis te be per ken. In het voor jaar van 2010 wordt in de jaar re ke ning en over 2009 hier over rekening en verantwoording afgelegd. ONDERNEMINGSRECHT De 403-verklaring in crisistijden Door: mr. G. Galjé-Dec kers LLM Een 403-verklaring kan grote gevolgen heb ben in cri sis tij den. Eerst een paar wetenswaardigheden over de 403-verkla ring op een rij. Het is een aan spra ke - lijkstelling door een moedermaatschappij ten be hoe ve van de schuld ei sers van haar dochtermaatschappij(en). De dochtermaatschappij ten aanzien waarvan een der ge lij ke ver kla ring is af ge legd hoeft niet te pu - bliceren. Haar cijfers worden in de publicatiebalans van de moedermaatschappij geconsolideerd. Op deze wijze komt er geen concurrentiegevoelige informa tie naar bui ten. Ook be hoeft de doch ter geen ac coun - tantscontrole te ondergaan, hetgeen kosten bespaart.

18 18 Nummer 12 Wel moet door het be stuur van de doch ter een sum mie re jaarrekening worden opgemaakt en moet deze jaarrekening door de algemene vergadering van aandeelhouders wor den vast ge steld dan wel goedge keurd. Om ef fect te heb ben die nen alle for ma li tei ten in acht te worden genomen, zoals de jaarlijkse instemming van de moe der, wel ke tij dig dient te wor den neer ge legd. Wor - den deze for ma li tei ten niet in acht ge no men, dan is dat ri - sicovol. De moeder zou onverhoopt nog gehouden kunnen wor den aan de ver kla ring ter wijl de doch ter, die aan - neemt dat de ver kla ring gel dig is ter wijl dit niet zo is, te ge - lij ker tijd niet vol doet aan de voor schrif ten ter zake pu bli - ca tie van haar fi nan ci ële ge ge vens. Door dit laat ste ont - staat bestuurdersaansprakelijkheid op het niveau van de dochter. Dan over de rei kwijd te van de 403-ver kla ring. Deze wordt met name be paald door de tekst daar van. Maar er is een di lem ma op dit punt. De moe der maat schap pij pro - beert een zo be perkt mo ge lij ke ver kla ring af te leg gen om geen onnodige risico s te aanvaarden. De verklaring kan echter daardoor onvoldoende blijken te zijn. Bijvoorbeeld omdat deze tekstueel wordt beperkt tot verplichtingen in de toekomst. In dat geval herleven de publicatieverplichting en voor de doch ter maat schap pij. Wordt daar niet aan vol daan (om dat de doch ter denkt dat de ver kla ring van de moe der toer ei kend is), dan kun nen be stuur ders aan - sprakelijk worden gehouden in geval van schade. In ie der ge val val len ver plich ting en uit de wet niet on der de reikwijdte van de 403-verklaring. Hiertoe behoren bijvoorbeeld de verplichtingen die ontstaan uit onrechtmatige daad. Het moet gaan om ver plich ting en uit rechts han - delingen. Ook deze door de rechter geformuleerde regel geeft nog aan lei ding tot vra gen. Zo ook in het vol gen de ge val. Inal fa heef een doch ter IMP. Inal fa legt ten gun ste van haar doch ter een 403-ver - klaring af. Daarin stelt zij zichzelf hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden voortvloeiend uit rechtshandelingen door IMP aang egaan in 1998 en daar na. Als er be slo ten wordt IMP te re or ga ni se ren, wordt er een so ciaal plan met de vak bon den over eeng eko men. A, B en C zijn werk ne mers van IMP die op grond van het so ci aal plan een beëindigingsvergoeding moeten krijgen. Inalfa trekt de 403-ver kla ring in. Ne gen tien da gen la ter wordt IMP fail liet ver klaard. A, B en C heb ben op dat mo ment nog niet de gehele vergoeding ontvangen. Zij vorderen het nog niet ont vang en deel van Inal fa. Ook vor de ren ze de wettelijke rente daarover, vergoeding van nog niet uitbetaalde verlofdagen en de wettelijke verhoging over de verlofdagen en de wettelijke rente daarover. In eerste aan leg wordt de vor de ring van de werk ne mers toe ge we - zen. Inal fa gaat in ho ger be roep. Haar ver weer be staat uit twee de len. Ener zijds stelt zij dat de arbeidsovereen - komsten met A, B en C da te ren van voor De 403-ver kla ring is daar op niet van toe pas sing, al dus Inal - fa. Ander zijds stelt zij dat de ver plich ting en het bru - to-equivalent van de afvloeiingsregeling en van de niet genoten vakantiedagen, de wettelijke rente en wettelijke ver ho ging te vol doen, uit de wet voort vloei en. Ook daar - op is de 403-ver kla ring niet van toe pas sing. Het Hof is van me ning dat door de door Inal fa neer ge leg - de verklaring hoofdelijke aansprakelijkheid van Inalfa voor de ver plich ting en van IMP ont staan is. Dat is ook het ge val voor de ver plich ting en uit het so ci aal plan dat is aang egaan na het af ge ven van de ver kla ring en voor het in trek ken daar van. Daar aan staat niet in de weg dat er al - leen ver plich ting en uit hoof de van het so ci aal plan ont - staan doord at er in het ver le den arbeidsovereen komsten zijn aang egaan. Pas door de aan vaar ding door de werk - nemer van de afvloeiingsregeling, ontstaat er een rechtstreekse contractuele verplichting jegens de werknemer. Voor de vak bon den is het ook be lang rijk dat zij bij de on - derhandelingen uit mogen gaan van hoofdelijke aanspra ke lijk heid van de moe der, al dus het Hof. Inal fa is wel is waar op grond van fis ca le wet ge ving ver - plicht het bru to-equi va lent van de niet ge no ten ver lof da - gen en de af vloei ings re ge ling te vol doen, maar is zelf voor deze werknemers overeengekomen het brutoloon te voldoen. De wettelijke rente is Inalfa verschuldigd geworden doordat de verplichtingen uit de arbeidsovereenk om sten c.q. het so ci aal plan niet zijn na ge ko men. Tot slot maakt het Hof nog een enigs zins vreem de draai ter zake de wet te lij ke ver ho ging over de ver goe ding voor de niet ge no ten ver lof da gen. Ze acht Inal fa wel aan spra - ke lijk om dat de ver ho ging voort vloeit uit het voort be staan van de over eenk omst. Maar ze kent de ver ho ging niet toe op grond van de re de lijk heid en bil lijk heid. Het fail lis - se ment is de oor zaak van de niet-be ta ling van de ver ho - ging, zo dat dit niet aan Inal fa kan wor den toe ge re kend. De wet te lij ke ver ho ging heeft als doel een prik kel te zijn voor de werk ge ver voor tij di ge be ta ling van het sa la ris. Bij een fail lis se ment is die prik kel niet meer aan de orde, al - dus het Hof. Indien in crisistijden arbeidsovereenkomsten dienen te worden afgewikkeld en een dochtervennootschap niet aan de verplichtingen uit die arbeidsovereenkomsten dan wel het so ci aal plan kan vol doen, dan is de moe der - ven noot schap op grond van de 403-ver kla ring hoof de lijk aan spra ke lijk daar voor. Wat dit in een con creet ge val in - houdt, moet wor den vast ge steld op ba sis van uit leg van de desbetreffende verklaring. Zoals in eerdere nummers van Controllers Journaal dit jaar in deze ru briek al om schre ven, kan be moei e nis van

19 Nummer de moe der met het be leid van de doch ter, het af ge ven van een sup port let ter door de moe der of, zo als in dit ar ti - kel be schre ven, het af ge ven van een 403-ver kla ring door de moe der, gro te ge vol gen heb ben voor die moe der - maatschappij. In cri sis tij den geldt zulks des te meer. Het lijkt er nu op dat de risicobeperking bereikt door het hanteren van een juridische structuur met verschillende besloten vennootschappen allen met beperkte aansprakelijkheid, door de moedermaatschappij zelf weer ongedaan wordt gemaakt. Een onrustig gevoel in onrustige tijden! BELASTINGRECHT Fiscale aandachtspunten tot verbetering van de cashflowpositie in crisistijd Door: mr. drs. L.F.H. Qu aed vlieg Jaarcijfers en nieuwsberichten liegen er niet om: nog steeds be vindt de we reld - wij de eco no mie zich in een neer waart se ten dens. In tij den dat het min der goed gaat met de eco no mie is het ver stan dig om grip te hou den op de fis ca le en fi nan - ci ële po si tie van het be drijf. In deze eco - no misch bar re tij den is het van groot be - lang om goed te kij ken naar de cash flow po si tie van een onderneming. Liquide middelen zijn immers voor een bedrijf van es sen tieel be lang. In deze bij dra ge rich ten wij ons specifiek op een aantal belangrijke fiscale aandachtspunten en mogelijkheden tot verbetering van de cashflowpositie in de crisistijd. Vennootschapsbelasting Voorlopige aanslag vennootschapsbelasting Indien een voorlopige aanslag vennootschapsbelasting blijkt te zijn op ge legd naar een te hoog vast ge steld be - last baar be drag dan kan bin nen zes we ken na dag te ke - ning van de aan slag be zwaar wor den ge maakt te gen die aan slag, met het ver zoek deze te ver min de ren. Het ge - volg hier van is door gaans dat de aan slag ver min derd wordt. Ook in dien na het ver strij ken van de ter mijn van zes we ken blijkt dat een aan slag te hoog is, kan een ver - zoek tot vermindering worden gedaan. Voorlopige verliesverrekening In be gin sel is het pas mo ge lijk om naar aan lei ding van een reeds ingediende aangifte om voorlopige verliesverre ke ning te ver zoe ken tot ten hoog ste 80% van het in de aangifte vermelde verlies. Voor het te rug wen te len van ver lie zen die in 2008 zijn ge - leden gelden echter twee versoepelingen. De eerste versoepeling is dat voorlopige verliesverrekening al mogelijk is vóórdat de aang if te over het jaar 2008 is in gediend. Voorwaarde hierbij is wel dat de belastingplichtige aanne me lijk maakt dat een ver lies is ge le den. Dit kan aan de hand van een voorlopige jaarrekening of anderszins. De tweede versoepeling is dat er nog geen definitieve aanslag vast ge steld hoeft te zijn over het jaar waar naar het ver lies wordt te rug ge wen teld. Wel dient over dat jaar een voorlopige aanslag te zijn opgelegd. Voor belastingplichtigen voor de vennootschapsbelasting met een ge bro ken boek jaar gel den de versoepelin - gen voor ver lie zen die wor den toe ge re kend aan het boekjaar 2008/2009; voor belastingplichtigen voor de inkomstenbelasting betreft het ondernemingsverliezen die wor den toe ge re kend aan het jaar 2007/2008. Voor de voorlopige verliesverrekening dient de belastingplichtige een onderbouwd en ondertekend verzoek om een voor schot op de te rug wen te ling van een ver lies aan de be voeg de in spec teur toe te stu ren. Indien bij de definitieve terugwenteling van het verlies het ontvangen voor schot te hoog blijkt te zijn is de be las ting plicht i ge over het te rug te be ta len be drag ren te ver schul digd. VAMIL/MIA Bedrijfsmiddelen die op de Milieulijst staan kunnen door ondernemers willekeurig worden afgeschreven (VAMIL-regeling). Daarnaast kunnen ondernemers die investeren in dergelijke milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen een extra belastingaftrek in mindering brengen op de fis ca le winst (MIA-re ge ling). Ter ver rui ming van de li qui - diteiten van het bedrijfsleven zijn beide regelingen verruimd. Loonbelasting Optimalisatie cashflowpositie De verschuldigdheid van loonheffing is direct gekoppeld aan de be ta ling van de sa la ris sen aan de werk ne mer. In de re gel be staat hier wei nig flexi bi li teit in. Er zijn ech ter enkele aandachtspunten te onderscheiden: De aangifte loonheffingen dient uiterlijk binnen een maand na af loop van het aang if te tijd vak te wor den ing ediend. De aang if te en de be ta ling wor den veel al al op een eer der tijd stip ge daan. Ook in dien de aangifte ruim voor de aangiftetermijn wordt ingediend, kan de be ta ling wor den uit ge steld tot ui ter - lijk een maand na af loop van het aang if te tijd vak. Ondernemers die in een btw-teruggaafpositie zitten, kunnen de te betalen loonheffingen op schriftelijk verzoek verrekenen met de teruggaaf. Voor met name (on der)aan ne mers en uit zend bu - reaus is het aan te ra den geld niet lang er dan no dig

20 20 Nummer 12 op de g-re ke ning te la ten staan en tij dig de blok ke - ring van het over tol li ge sal do aan te vra gen. De loonbelastingwetgeving kent een korting op de af te dra gen loon bel as ting in de vorm van af dracht - verminderingen voor onderwijs, speur- en ontwikkelings werk en zee vaart. De in hou ding ten las te van de werk ne mer wij zigt niet, maar de af dracht ver min - de ring en ko men in min de ring op de af te dra gen loon bel as ting voor u als werk ge ver. Het is aan te bevelen te verifiëren of van deze afdrachtvermindering optimaal gebruikgemaakt wordt. Ter verruiming van de li qui di tei ten van het be drijfs le ven is de af - drachtvermindering voor speur- en ontwikkelingswerk on langs ver ruimd. In de mees te ge val len is de eind hef fing ge kop peld aan een loonbestanddeel waarbij de werkgever weinig zeg gen schap heeft over het be taal tijd stip en daar mee het tijd stip van de af dracht. In spe ci fie ke, individuele gevallen kunt u echter in zekere mate de timing bepalen wanneer u een vergoeding, zoals aan-/ver koop kos ten van een ei gen wo ning bij een zakelijke verhuizing, betaalt waarover eindheffing is ver schul digd en daar mee de ti ming van de eind hef - fing zelf. Btw Terug te ontvangen btw bij oninbare vorderingen Een on der ne mer kan op het mo ment dat een vor de ring oninbaar blijkt de Belastingdienst verzoeken om een terug gaaf van de af ge dra gen btw die ziet op het on be taal - de deel van de ver goe ding. Om aan spraak te kun nen ma ken op een der ge lij ke te rug gaaf moet wel aan ver - schei de ne strik te ei sen wor den vol daan. Zo mag de on - dernemer het btw-bedrag niet terugvragen via de btw-aang if te, maar dient zij een af zon der lijk ver zoek aan de Bel as ting dienst te rich ten. Daar naast is van be lang dat een on der ne mer het ver zoek tij dig in dient. Verbetering van cashpositie Ondernemers hebben een aantal mogelijkheden om hun cashpositie voor de btw te verbeteren. Hierna bespreken wij de enk ele van deze mo ge lijk he den. Voor ondernemers die structureel in een betaalpositie ver ke ren is het mo ge lijk ge maakt de btw die in be gin sel per maand af ge dra gen had moe ten wor den per kwar taal mag wor den vol daan. Dit leidt tot een ver schui ving van de btw-af dracht naar een la ter mo ment voor 2 van de 3 maanden. Voor ondernemers die structureel in een teruggaafpositie ver ke ren was het al mo ge lijk om te ver zoe ken om maandaangifte te doen in plaats van kwartaalaangifte. Op deze ma nier kan de btw eer der wor den te rug ont - vang en. Ook is het van be lang om di rect na ont vangst van een ink oop fac tuur de voor bel as ting te clai men; het is niet raad zaam (en zelfs wet te lijk niet toe ge staan!) om te wach ten tot de fac tu ren zijn goed ge keurd en/of be taald en pas daar na, in een vol gend tijd vak, de btw te clai men. Ondernemers in een teruggaafpositie voor de btw kunnen de Belastingdienst ook schriftelijk verzoeken om de btw-teruggaaf maandelijks te verrekenen met de te betalen loonbelasting. Als intercompanytransacties tot een cashflownadeel leiden, kan het aan vra gen van een fis ca le een heid btw dit na deel weg ne men. Bij een fis ca le een heid btw blij ven de intercompanytransacties buiten de btw-heffing. Voor opna me in een fis ca le een heid die nen de deel ne mers on - der meer te voldoen aan bepaalde verwevenheidseisen. Ondernemers die veel invoeren kunnen een zogenoemde artikel 23 -ver gun ning aan vra gen bij de Bel as ting - dienst. Met deze ver gun ning kun nen zij de bij in voer ver - schuldigde btw verleggen naar hun reguliere btwaangifte. Omdat deze btw op de aang if te meest al di rect weer af trek baar is, hoeft er voor wat be treft de in voer per saldo niets te worden voorgefinancierd. Bij levering van investeringsgoederen met btw is sprake van een groot cash-ou tef fect. Als een ver ko per maand - aangifte doet voor de btw dan kan hij de btw-af dracht met cir ca vier we ken uit stel len als hij niet aan het eind van de maand, maar aan het be gin van de vol gen de maand fac - tu reert. Een ko per heeft een te geng esteld be lang. Een fac tuur aan het eind van de maand kan een maand eer - der worden meegenomen in de btw-aangifte, waardoor de ondernemer zo min mogelijk rentenadeel leidt. Transfer pricing Planningsmogelijkheden met intellectuele eigendom Intellectuele eigendom kan door de huidige marktomstandigheden mogelijk tegen een verdedigbare lage(re) waarde worden overgedragen, zodat een eventuele overdrachtswinst navenant lager is. In combinatie met eventuele verrekening van fiscaal compensabele verliezen uit overige operationele activiteiten kan de overdracht mo ge lijk zelfs zon der hef fing voor de ven noot - schapsbelasting worden gerealiseerd. Erkenning van verrekenbare verliezen Indien verliezen ontstaan in een internationaal opererende onderneming, kan een (Nederlandse of buitenlandse) belastingdienst zijn twijfels hebben bij het toerekenen van deze ver lie zen en clai men dat deze ver lie zen niet aan zijn jurisdictie zijn toe te rekenen. Duidelijke transfer-pricingdocumentatie met daarin een functionele analy se waar in het func tie- en ri si copro fiel van de on der ne - ming staan beschreven, kan eventuele problemen voorkomen.