Herziene Nationale Strategie voor de toepassing van de marktordening voor groenten en fruit in Nederland

Transcriptie

1 Gemeenschappelijke Marktordening voor groenten en fruit Herziene Nationale Strategie voor de toepassing van de marktordening voor groenten en fruit in Nederland Periode Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie oktober 2011

2 Voorwoord De ministers van Landbouw van de EU hebben in juni 2007 een akkoord bereikt over de hervorming van de Gemeenschappelijke Marktordening (GMO) voor groenten en fruit. De producentenorganisaties kunnen met steun van de Europese Unie activiteiten ontplooien op het gebied van milieu, kwaliteit, biologische productie, energiebesparing, marketing, promotie en productinnovatie. Om deze activiteiten effectiever te laten plaatsvinden, moeten de lidstaten een Nationale Strategie opstellen. Dit is in 2008 gebeurd voor de periode van 2009 tot De Nationale Strategie wordt onder meer gebaseerd op een evaluatie over het functioneren van de operationele programma s tot nu toe en een sterkte/zwakte analyse van de groenteen fruitsector. Op grond daarvan stellen de producentenorganisaties hun operationele programma s vast. Dit jaar (2011) zijn een aantal belangrijke redenen voor een tussentijdse herziening van de lopende Nationale Strategie. De lopende programma s zijn geëvalueerd (2011), er zijn enkele wijzigingen in de GMO regeling vastgesteld en gepubliceerd. Samen met een aantal noodzakelijke aanpassingen in de regelgeving waaronder de verscherpte interpretaties op de erkende status van producentenorganisaties, de noodzaak om de bundeling in de afzet zoveel mogelijk te faciliteren en de invoering van de mogelijkheid tot het uit de markt nemen van groenten en fruit bij calamiteiten maakt vaststelling van een gewijzigde Nationale Strategie noodzakelijk. Tevens is van de gelegenheid gebruik gemaakt om de ontwikkelingen in de sector te actualiseren en de SWOT-analyse up-to-date te maken. Deze herziene Nederlandse Nationale Strategie is tot stand gekomen op gezamenlijk initiatief van het het Ministerie van EL&I en Productschap Tuinbouw na consultatie van producentenorganisaties en branche organisaties. Het Ministerie is eindverantwoordelijk voor deze Nationale Strategie. Den Haag, oktober

3 Inhoudsopgave SAMENVATTING 4 1 INLEIDING AANLEIDING DOELSTELLING CRITERIA DOELGROEP 7 2 EVALUATIE OPERATIONELE PROGRAMMA S ORGANISATIEGRAAD INTERNATIONALISATIE ONTWIKKELING IN ACTIVITEITEN ONTWIKKELING IN DOELEN EUROPESE AUDITS CONCLUSIE 13 3 ONTWIKKELINGEN IN DE GROENTE- EN FRUITTEELT PRODUCTIE AFZET EN KETEN 17 4 STRATEGISCHE ANALYSE SWOT-ANALYSE KNELPUNTEN EN UITDAGINGEN VOOR DE GROENTEN- EN FRUITSECTOR 27 5 STRATEGIE PRIORITAIRE ONTWIKKELINGEN RELATIE STRATEGISCHE DOELEN EN GMO-DOELSTELLINGEN INTERNE SAMENHANG EN COMPLEMENTARITEIT VAN DE STRATEGIE VERWACHTE RESULTATEN EN GEVOLGEN MANAGEMENT, MONITORING EN EVALUATIE 35 6 SLOTBEPALINGEN DUUR EN BEREIK VAN DE NATIONALE STRATEGIE VERPLICHT IN DE NATIONALE STRATEGIE VOORGESCHREVEN ELEMENTEN AANWIJZING VAN DE BEVOEGDE AUTORITEITEN RAPPORTAGEVERPLICHTINGEN VOOR PRODUCENTENORGANISATIES NADERE EISEN TE STELLEN AAN PRODUCENTENORGANISATIES INVESTERINGEN INFORMATIE BETREFFENDE DE OVEREENSTEMMING MET ANDERE EUROPESE MAATREGELEN NATIONAAL BELEID 42 DEEL II NATIONAAL KADER 43 II.1 KENMERKEN VAN DE NEDERLANDSE TUINBOUW IN RELATIE TOT HET MILIEU 43 II.2 MILIEURICHTSNOEREN 44 II.3 ALGEMENE EISEN VOOR IN DE OPERATIONELE PROGRAMMA'S OPGENOMEN MILIEUACTIES 44 II.4 NIET-LIMITATIEVE LIJST VAN MILIEUACTIES 47 BIJLAGE NATINAAL KADER1 MOTIVERING VAN DE MILIEUACTIES 52 BIJLAGE NATIONAAL KADER 2A T/M C AFVALBEHEER OP HET TEELTBEDRIJF 58 3

4 Samenvatting Kader Conform Verordening (EG) nr. 1234/2007 van de Raad en Uitvoeringsverordening (EU) nr. 543/2011 van de Commissie zijn lidstaten verplicht om een Nationale Strategie op te stellen, waarin de doelen en middelen op hoofdlijnen zijn verantwoord. Het opstellen van de nationale strategie omvat een analyse van de uitgangssituatie die wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de lidstaat. Deze analyse bestaat uit het identificeren en evalueren van de behoeften waaraan moet worden voldaan; de rangschikking van de behoeften naar prioriteit; de via de operationele programma s te bereiken doelen om aan deze prioritaire behoeften te voldoen; de verwachte resultaten en de gekwantificeerde streefdoelen ten opzichte van de uitgangssituatie; alsook de selectie van de meest geschikte instrumenten en acties om deze doelen te bereiken. De Nationale Strategie is daarmee het kader waaraan de randvoorwaarden voor de erkenning als producentenorganisatie moeten worden getoetst en de zogenoemde operationele programma s van deze producentenorganisaties moeten voldoen. De Nationale Strategie is bestemd voor overeenkomstig artikel 122 van Verordening (EG) nr. 1234/2007 in Nederland erkende producentenorganisaties. Nederland heeft in deel II van de Nationale Strategie het nationale kader opgenomen, zoals voorgeschreven in artikel 103 septies van Verordening (EG) nr. 1234/2007. Dit nationale kader kan door de Europese Commissie van opmerkingen worden voorzien. Evaluatie operationele programma s Uit de evaluatie van de operationele programma s blijkt dat dit onderdeel van de Gemeenschappelijke Marktordening in de afgelopen periode tot meer activiteiten heeft geleid. De organisatiegraad is hoog, maar het aantal producentenorganisaties is nauwelijks afgenomen. Er zijn dus maatregelen nodig om samenwerking tussen de producentenorganisaties te bevorderen. Versoepeling van regels op het gebied van samenwerking is daarom noodzakelijk. Daarnaast is het van belang dat crisisgebonden inkomenschommelingen bij telers worden verminderd. In de meest recente jaren is relatief weinig geïnvesteerd in aanbodplanning, promotie, marketing en innovatie. Producentenorganisaties zullen zich moeten verbinden om hier in hun operationele programma s meer aandacht aan te besteden. Naar aanleiding van Europese audits zal de regie over de afzet meer aandacht krijgen in de handhaving van de erkenningsvoorwaarden. Ook zullen producentenorganisaties over meer infrastructuur moeten beschikken. Daarnaast zal het systeem van het ten laste van het actiefonds brengen van investeringen in de operationele programma s moeten worden herzien. SWOT-analyse De Nederlandse voedingstuinbouw heeft een goede uitgangspositie op de internationale markt. Dat geldt vooral voor de glasgroenteteelt en in mindere mate voor de fruitteelt en de groenteteelt in de vollegrond. Niettemin zijn er enkele trends die om een antwoord vragen. Hoewel de organisatiegraad in Nederland hoog is, is er 4

5 gezien de concentratie van de vraag in Europa nog te weinig concentratie van het aanbod. De grootschalige (inter)nationale retail en de handel vragen grote, uniforme productpartijen. Daarnaast wenst de handel en retail een divers productenpakket (gemak, gezondheid en smaak). Om op beide eisen in te spelen, is schaalvergroting en samenwerking tussen telers en producentenorganisaties nodig. Er zijn aanpassingen in de productie- en afzetstructuur nodig door de matige winstgevendheid, de concentratie in de retail en de veranderende markt en omgeving. Bovendien blijven de prijzen van productiefactoren voor Nederlandse telers een blijvend nadeel. Ten slotte is het nodig dat duurzaamheid een grote en voortdurende inspanning vraagt van de producenten. De uitdaging voor de bedekte teelten (kassen) ligt daarbij in een verdere beperking van het energiegebruik, het beperken van de CO 2 -uitstoot en het tegengaan van lichthinder; voor open teelten ligt de uitdaging primair bij het verminderen van het gebruik aan meststoffen en chemische gewasbeschermingsmiddelen. De kaders voor het aangaan van deze uitdagingen zijn vastgelegd in deze Nationale Strategie. Strategie Op basis van de evaluatie van de operationele programma s, de geschetste ontwikkelingen in de sector, de SWOT-analyse kan een aantal prioritaire ontwikkelingen (prioritaire behoeften, zoals bedoeld in artikel 55, lid 2 van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 543/2011) voor de Nederlandse voedingstuinbouw in het bijzonder de primaire productie - worden benoemd: 1. Samenwerking; 2. Verbeteren van de afzetstructuur; 3. Duurzaam telen; 4. Productinnovatie en marketing; 5. Logistieke concepten en infrastructuur; 6. Mechanisatie en arbeid; 7. Kwaliteit; 8. Risicobeheer. Deze lijst is in willekeurige volgorde opgesteld. Op basis van de SWOT-analyse en gezien de prioritaire ontwikkelingen zijn de volgende strategische doelen geformuleerd: 1. Schaalvergroting; 2. Duurzame productie; beperking van de milieu effecten; 3. Diversiteit van het productenpakket; 4. Aanpassingen aan de productie- en afzetstructuur; 5. Kostprijsverlaging. Deze strategische doelen passen in het kader van de GMO-doelstellingen zoals die in de Uitvoeringsverordening zijn vastgesteld. De keuze van de prioritaire ontwikkelingen en de strategische doelen past in het kader van de GMO-doelstellingen, zodanig dat alle (acht) maatregelen die de verordening biedt kunnen worden benut. 5

6 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De groenten- en fruitsector is een van de hoekstenen van de Nederlandse economie met een totale toegevoegde waarde van circa 2,6 miljard euro (voorlopige cijfers 2010) en een werkgelegenheid van ongeveer arbeidsjaareenheden. Binnen het agrocomplex en de Nederlandse economie neemt de voedingstuinbouw een zeer prominente plaats in. De Europese Unie wil door middel van de Gemeenschappelijke Marktordening voor groenten en fruit het concurrentievermogen en de marktgerichtheid van de voedingstuinbouw vergroten. Voorts moet dit beleid de duurzaamheid van de productie bevorderen, de productkwaliteit verbeteren, de schommelingen in inkomen beperken en de consumptie van groenten en fruit vergroten. De kaders van dit beleid zijn vastgelegd in de Verordening (EG) nr. 1234/2007 van de Raad van 22 oktober 2007; de bepalingen voor de uitvoering van het beleid zijn vastgelegd in Uitvoeringsverordening (EU) nr. 543/2011 van de Commissie van 7 juni Conform deze verordeningen zijn lidstaten verplicht om een Nationale Strategie op te stellen, waarin de doelen en middelen op hoofdlijnen zijn verantwoord en waarin het nationale kader zoals bepaald in artikel 103 septies, lid 1 van Verordening 1234/2007 is opgenomen. 1.2 Doelstelling Het doel van de Nationale Strategie is het motiveren en vastleggen van prioriteiten. Daarmee kan versterking van het concurrentievermogen van de voedingstuinbouw en verduurzaming van de productie worden gerealiseerd. De Nationale Strategie is daarmee het kader waaraan de zogenoemde operationele programma s van de producentenorganisaties voor uitvoering van het beleid in het kader van de Gemeenschappelijke Marktordening voor groenten en fruit moeten voldoen. Daarbij worden criteria gehanteerd uit Uitvoeringsverordening (EU) nr. 543/2011. De strategie is gebaseerd op een beschrijving van de uitgangssituatie van de groenten- en fruitsector, een evaluatie van de uitgevoerde operationele programma s tot nu toe en een SWOT-analyse. Op grond daarvan worden de keuzes voor het beleid gemotiveerd en worden de indicatoren vastgelegd. Aan de hand van de indicatoren wordt het beoogde effect gemeten en worden eisen gesteld aan de ontvangende en erkende producentenorganisaties. 1.3 Criteria Op grond van artikel 103 septies, lid 2 van Verordening (EG) nr. 1234/2007 van de Raad dient de Nationale Strategie de volgende elementen te bevatten: a. een analyse van de situatie wat de sterke en de zwakke punten en het ontwikkelingspotentieel betreft; b. een toelichting bij de keuze van de prioriteiten; c. de doelstellingen van de operationele programma s en instrumenten, en prestatie-indicatoren; d. een evaluatie van de operationele programma s; e. rapportageverplichtingen voor producentenorganisaties. Voorts dienen de elementen uit de artikelen 55, 56 en bijlage VII van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 543/2011 van de Commissie te zijn opgenomen. 6

7 1.4 Doelgroep De Nationale Strategie is bestemd voor, conform artikel 122 van Verordening (EG) nr. 1234/2007, erkende producentenorganisaties in Nederland. 7

8 2 Evaluatie operationele programma s 2.1 Organisatiegraad Producentenorganisaties vervullen een zeer belangrijke rol bij de afzet van de producten van hun leden en dragen bij aan een verbetering van de concurrentiepositie van de groenten- en fruitsector. Producentenorganisaties kunnen voor de uitvoering van hun operationele programma s maximaal 4,1 procent van de waarde van de verkochte productie van hun leden aan financiële steun van de EU ontvangen op voorwaarde dat zijzelf een vergelijkbare financiële bijdrage leveren. Voor crisismaatregelen kunnen producentenorganisaties onder voorwaarden 0,5% extra steun ontvangen. Voor de Nederlandse groenten- en fruitsector is de regeling voor de producentenorganisaties van groot belang. Ongeveer 92 procent van Nederlands groenten en fruit wordt via producentenorganisaties afgezet (figuur 2.2). Daarmee heeft Nederland een vooraanstaande positie in Europa. Naar sector zijn de percentages verschillend. Zo is de glasgroentensector met ca. 98% sterk georganiseerd. Voor de fruitsector is dit percentage circa 50%. Ontwikkeling van het aantal telersverenigingen Telersvereniging (aantal) Jaar Figuur 2.1 Ontwikkeling van het aantal producentenorganisaties van groente en fruit in Nederland. In 1997 werd begonnen met de elf zogenaamde traditionele veilingen, nadat vlak daarvoor de grootste veilingfusie uit de Nederlandse geschiedenis had plaatsgevonden. In de periode tussen 1997 en 2008 steeg het aantal producentenorganisaties naar tweeëntwintig door verdergaande samenwerking tussen niet-georganiseerde telers (figuur 2.1). Vanaf 2008 daalde het aantal officieel erkende producentenorganisaties tot achttien in Hoewel in 2009 één producentenorganisatie is opgeheven, wordt deze afname vooral veroorzaakt door een fusie tussen een viertal producentenorganisaties in Ook kent Nederland sinds 2009 één unie van producentenorganisaties. Ondanks vele gesprekken en initiatieven is het nog niet tot verdere samenwerking tussen producentenorganisaties gekomen. 8

9 Ontwikkeling van organisatiegraad (WvPtv / WvPtot) Organisatiegraad (%) Jaar Figuur 2.2 Ontwikkeling van de organisatiegraad op basis van de waarde verkochte productie van groente en fruit in Nederland. Het aandeel van de groenten- en fruitproductie dat via producentenorganisaties wordt afgezet, is tussen 2000 en 2009 toegenomen van 66 naar 98 procent (figuur 2.2). Een grote stimulans voor nog niet-georganiseerde telers om zich aan te sluiten bij een producentenorganisatie lag in de publicatie van Verordening (EG) nr. 1433/2003 van de Commissie, waardoor de regelgeving werd vereenvoudigd en versoepeld. Deze versoepeling had voor een groot deel betrekking op de mogelijkheden van investeringen op teeltbedrijven. Naast de voordelen op een aantal gebieden, werken deze investeringen in een aantal gevallen blokkerend voor nadere samenwerking in de sector en in een aantal gevallen brengen zij door een relatief korte vervreemdingstermijn van deze investeringen onzekerheid voor producentenorganisaties met zich mee. Tot slot is, ondermeer bij de EHEC crisis in juni 2011, gebleken dat vooral de kleinere en nieuwere producentenorganisaties over onvoldoende eigen vermogen beschikken om de continuïteit van de producentenorganisaties te kunnen waarborgen. 2.2 Internationalisatie Uit de evaluatie van de regeling tot en met 2007 is gebleken dat er een trend was tot meer internationale samenwerking. Anno 2011 heeft deze trend zich niet doorgezet. Nog steeds zijn slechts twee Nederlandse producentenorganisaties aangesloten bij een transnationale unie van producentenorganisaties. Verschillen in wetgeving en praktische problemen zijn hier mogelijk een oorzaak van. Wel is er een toename te zien van grensoverschrijdende lidmaatschappen. Nederlandse telers sluiten zich aan bij producentenorganisaties in België en Duitsland, en Belgische en Duitse telers worden lid van een Nederlandse producentenorganisatie. Over 2006 waren er circa 200 teeltbedrijven uit andere lidstaten bij Nederlandse producentenorganisaties aangesloten, anno 2009 zijn dat er circa 210. Ook zijn er Nederlandse telers die een bedrijf zijn begonnen in andere 9

10 lidstaten, vooral in Spanje. Noemenswaardig is een initiatief van een groep van Nederlandse telers die nevenvestigingen hebben opgericht in het Verenigd Koninkrijk. 2.3 Ontwikkeling in activiteiten De activiteiten van de operationele programma s zijn in de loop der jaren gewijzigd, waarbij de kosten voor in het bijzonder personeel sterk zijn afgenomen, terwijl de overige kosten sterk zijn toegenomen (grafiek 2.3). Het aandeel personeelskosten in de operationele programma s was in de beginjaren relatief hoog als onderdeel van activiteiten ten behoeve van kwaliteit en milieu. Vanaf 2003 kwam hierin een kentering toen producentenorganisaties anders gebruik gingen maken van de EU subsidieregeling en meer uitgaven aan duurzame middelen en overige kosten (grafiek 2.4). De stijging in de overige kosten wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de milieuacties meermalig fust en pallets, geënt plantmateriaal, afvalverwerking en recycling en biologische gewasbescherming. Het zwaartepunt van de activiteiten lag in de afgelopen jaren echter bij investeringen in duurzame productiemiddelen. Door ketenverkorting om beter aan de wensen van de afnemers te kunnen voldoen en een maximale kwaliteit te behouden, is er wel een verschuiving zichtbaar van investeringen op collectieve locaties van de producentenorganisatie naar de individuele teeltbedrijven van aangesloten leden. Dit komt gedeeltelijk door de vereenvoudigingen en versoepelingen die in Verordening (EG) nr. 1433/2003 zijn doorgevoerd. Een andere oorzaak voor deze verschuiving ligt in de toenemende schaalvergroting in de Nederlandse tuinbouwsector. Er zijn inmiddels verschillende glastuinbouwbedrijven met een omvang van meer dan 30 hectare. Hierdoor wordt het sneller rendabel en efficiënter om bijvoorbeeld sorteeren verpakkingsactiviteiten op de individuele bedrijven te laten plaatsvinden en het product vervolgens rechtstreeks te verladen naar de afnemer. Deze ketenverkorting leidt tot optimalisatie van het logistieke proces en tot een verbetering van de productkwaliteit. Verdeling uitgaven naar kostensoorten (%) Personeel duurzame middelen overige kosten 21% 29% 24% 42% 44% 50% 48% 44% 47% 57% 54% 67% 50% 50% 44% 47% 51% 49% 22% 17% 9% 8% 6% 6% 5% 5% 4% Figuur 2.3 Ontwikkeling verdeling van uitgaven naar kostensoorten. 10

11 In figuur 2.3 is de ontwikkeling van de verdeling over de kostensoorten weergegeven. Percentages betreffen aandelen van de diverse kostensoorten ten opzichte van de totale bedragen opgenomen in de operationele programma s. 2.4 Ontwikkeling in doelen Zoals al uiteengezet is in paragraaf 2.3 en geïllustreerd is in figuur 2.3 is een accentverschuiving te zien van activiteiten met een relatief hoog aandeel personeelskosten naar activiteiten met een hoog aandeel overige kosten. Dit wordt voor een groot deel veroorzaakt doordat producentenorganisaties steeds meer centrale inkoopprojecten organiseren voor de aangesloten telers. Door schaalvoordelen kunnen producentenorganisaties een lagere inkoopprijs voor de aangesloten telers realiseren en dragen daarmee bij aan de optimalisatie van productiekosten. Veel van deze activiteiten hebben betrekking op het verminderen van de milieuverontreiniging, zoals de centrale inkoop van biologische gewasbeschermingsmiddelen. Het aandeel milieuprojecten in de totale uitgaven van de operationele programma s is gestegen van 9 procent in 2000 naar 43 procent in 2009 (figuur 2.4). Het aandeel markt is daarentegen sterk achteruitgegaan. Werd er in 2000 nog 75 procent van de totale uitgaven van de operationele programma s besteed aan marktactiviteiten, anno 2009 is dat nog maar 33 procent. Slechts een kwart van deze 33% wordt besteed aan marketing, promotie, samenwerking in de keten en innovatie. Dit leidt ertoe dat aan deze specifieke activiteiten minder dan 10% wordt besteed. Om de stagnerende marktgroei en de dalende prijzen voor groenten en fruit van de afgelopen jaren te doen keren, dienen producentenorganisaties de komende jaren meer geld te besteden aan afzetbevordering (waaronder promotie en marketing) en innovatie. Verdeling uitgaven naar doel (%) milieu markt kwaliteit 16% 22% 19% 24% 19% 12% 9% 23% 24% 34% 46% 49% 35% 33% 52% 75% 70% 69% 57% 43% 42% 42% 42% 43% 9% 8% 12% 19% 23% 29% Figuur 2.4 Ontwikkeling van verdeling van de uitgaven naar doelen. Producentenorganisaties kunnen voor de uitvoering van operationele programma s een EU vergoeding krijgen die maximaal 4,1 procent van de waarde van de afgezette productie bedraagt. Tot en met 2002 werd er nauwelijks meer dan 2 procent van de waarde van de verkochte productie aan activiteiten voor de operationele programma s gerealiseerd (figuur 2.5). Vooral door versoepeling en vereenvoudiging van de regelgeving in 2003 is het aantrekkelijker geworden een 11

12 producentenorganisatie op te zetten. Mede daardoor wordt beter gebruik gemaakt van de mogelijkheden die deze regelgeving biedt en wordt bijna het maximum van 4,1 procent van de waarde van de verkochte productie gerealiseerd. In absolute bedragen steeg het uitbetaalde subsidiebedrag van ruim 37 miljoen euro in 1997 naar ruim 100 miljoen euro in De waarde van de verkochte productie van de erkende producentenorganisaties steeg van 1,7 miljard euro in 1997 naar ruim 2,4 miljard euro in Naar aanleiding van de rapportage van de Europese Rekenkamer* is met ingang van het operationeel jaarplan 2008 een begin gemaakt met het benoemen van concrete prestatie-indicatoren per doelstelling. Aan de hand van deze indicatoren kan verantwoord worden in welke mate de activiteiten hebben bijgedragen aan het bereiken van de doelstellingen. Deze lijn zal worden voortgezet. * Europese Rekenkamer (2006) Succesvolle oogst De doeltreffendheid van de EU-steun voor operationele programma s van groente- en fruittelers. Verslag nr. 8/2006, C-reeks nr. C282. Uitgaven als percentage van de productiewaarde 4,5 4,0 3,5 Uitgaven (%) 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, Jaar Figuur 2.5 Realisatie uitgaven als percentage van de productiewaarde Europese Audits De lidstaat Nederland is sinds 2007 onderworpen aan een aantal audits door de controlediensten van de Europese Commissie en de Europese Rekenkamer. Juridisch is Nederland nog niet met de Commissie tot een vergelijk gekomen. Wel leren de audits dat de Europese Commissie een zeer enge interpretatie van de erkenningsvoorwaarden hanteert. Deze enge interpretatie is beknellend voor de praktijk in de Noord Europese lidstaten. Vooral de rol die de producentenorganisatie speelt met betrekking tot de afzet van de producten van de leden is van zeer groot belang. Dit wordt bevestigd door een arrest van het Gerecht van Eerste Aanleg van het Hof van Justitie van de Europese Unie uit Daarnaast vragen de auditdiensten van de Europese Commissie om een gedegen infrastructuur van de producentenorganisaties. 12

13 De Europese Commissie heeft verder opmerkingen gemaakt over de in Nederland gehanteerde afschrijvingssystematiek. Willekeurige afschrijving wordt niet acceptabel geacht. 2.6 Conclusie Uit de evaluatie blijkt dat er sinds 2007 nauwelijks sprake is van intensievere samenwerking tussen producentenorganisaties en er slechts één fusie heeft plaatsgevonden. Het is niet mogelijk gebleken om een sterk blok te vormen tegen de grote retailketens. Bundeling van activiteiten van telersverenigingen in de vorm van intensieve samenwerking dient hierop het antwoord te zijn. Waar mogelijk kan versoepeling van regels op het gebied van samenwerking als steun dienen. Ook belemmeringen die bestaan door de vervreemdingstermijn van investeringen dienen te worden weggenomen. Daarnaast is het van belang dat de operationele programma s inclusief de crisispreventiemaatregelen zorgdragen voor het minimaliseren van inkomenschommelingen bij de leden. In de meest recente jaren is relatief weinig geïnvesteerd in promotie, marketing, samenwerking en innovatie. Producentenorganisaties zullen zich moeten verbinden om hier in hun operationele programma s meer aandacht aan te besteden. Zonodig moeten maatregelen volgen om producentenorganisaties er toe aan te zetten een minimum percentage aan deze activiteiten in hun programma s op te nemen. Naar aanleiding van Europese audits zal de regie over de afzet meer aandacht krijgen in de handhaving van de erkenningsvoorwaarden. Ook zullen producentenorganisaties over meer infrastructuur moeten beschikken. Daarnaast zal het systeem van afschrijven in de operationele programma s moeten worden herzien. Deze bepalingen zullen in de vorm van nadere regels worden vastgesteld. 13

14 3 Ontwikkelingen in de groente- en fruitteelt 3.1 Productie Kengetallen De voedingstuinbouw levert een toegevoegde waarde (standaard berekening LEI, zie van 2,3 miljard euro in 2008 (recentere cijfers zijn nog niet beschikbaar) (figuur 3.1). Van deze toegevoegde waarde wordt ongeveer de helft geleverd door de primaire productie. De voedingstuinbouw levert ongeveer arbeidsjaareenheden aan werkgelegenheid (Van Leeuwen, 2011). Figuur 3.1. Verdeling van toegevoegde waarde over deelcomplexen. Bron: LEI Agrocomplex, bewerking LEI In 2000 waren er nog bedrijven die groenten of fruit onder glas en/of champignons teelden, in 2009 zijn dit nog een kleine bedrijven waarvan er gespecialiseerd zijn. Zij telen op een areaal van ha en genereren een productiewaarde van mln. euro (PT, 2010). Circa 97% van de productie vindt plaats op gespecialiseerde bedrijven. De rentabiliteit van glasgroente bedrijven (verhouding tussen opbrengsten en kosten) varieert sinds 2001 van 90% tot 106% (figuur 3.2). Voor champignon bedrijven varieert de winstgevendheid tussen 87% en 101% (figuur 3.3). De laatste jaren staat de winstgevendheid sterk onder druk. 14

15 Figuur 3.2. Ontwikkelingen glasgroenteteelt ha Areaal en rentabiliteit glasgroenteteelt rent. in % Areaal glasgroente Rentabiliteit (opbrengst per 100 euro kosten) Bron: CBS Landbouwtelling en LEI Informatienet Figuur 3.3 Ontwikkelingen champignonteelt ha Areaal en rentabiliteit champignonteelt rent. in % Totaal areaal Champignons Rentabiliteit (opbrengst per 100 euro kosten) Bron: CBS Landbouwtelling en LEI Informatienet Rond de eeuwwisseling vond op ongeveer bedrijven groenteteelt in de vollegrond plaats. Dit aantal is in 2009 afgenomen en bedroeg dat jaar Het areaal kende een sterke afname in de jaren 2004 en 2005 maar nam in 2006 weer sterk toe tot boven de ha (zie figuur 3.4). De afgelopen jaren daalt het areaal weer gestaag en is in 2009 / 2010 ongeveer ha. Voor iets meer dan de helft vindt de teelt plaats op vollegrondstuinbouwbedrijven, het andere deel op 15

16 akkerbouwbedrijven. Hier vindt gemechaniseerde productie van groenteteelt plaats. De productiewaarde bedroeg in 2010 ongeveer 380 miljoen euro (excl. uien). De rentabiliteit van vollegrondstuinbouwbedrijven ligt tussen de 80% en 100% en daalt de laatste jaren. Figuur 3.4. Ontwikkelingen groenteteelt in de vollegrond ha Areaal groente in de open grond en rentabiliteit opengronds groenteteeltbedrijven Areaal groente in de vollegrond en rentabiliteit vollegrondsgroenteteeltbedrijven rent. in % Areaal groente in de opengrond Rentabiliteit (opbrengst per 100 euro kosten) Bron: CBS Landbouwtelling en LEI Informatienet In 2000 houden ruim bedrijven zich bezig met de teelt van fruit. Dit aantal neemt af tot in Bijna 85% van het fruit wordt geteeld op gespecialiseerde bedrijven. Het areaal bedraagt in 2009 ruim ha, na een continue daling in de periode (figuur 3.5). De fruitteelt heeft in 2010 een productiewaarde van 406 miljoen euro (Productschap Tuinbouw, 2010). De rentabiliteit schommelt rond de 85% in de jaren met negatieve uitschieters in 2002 en

17 Figuur 3.5. Ontwikkelingen fruitteelt ha Areaal en rentabiliteit fruitteelt rent. in % Totaal areaal fruit Rentabiliteit (opbrengst per 100 euro kosten) Bron: CBS Landbouwtelling en LEI Informatienet Aanbodstuctuur De GMO-erkende producentenorganisaties vervullen een belangrijke rol bij de afzet van in Nederland geteelde groenten en fruit, 98% wordt via producentenorganisaties afgezet). Een aantal veilingcoöperaties is omgevormd tot coöperatieve groothandelaren. Deze organisaties hebben een belangrijk deel van hun onderscheidend vermogen verloren ten opzichte van de commerciële groothandelaren. Hiertegenover staat de ontwikkeling, dat onafhankelijke handelsbedrijven streven naar achterwaartse integratie met teeltbedrijven. Het aandeel van de klokverkoop bij de gebundelde afzet is gedaald tot minder dan 5% van het aanbod van verse groenten en fruit. De klok is vervangen door onderhandelingen over leveringen op korte, middellange en lange termijn. 3.2 Afzet en keten De Nederlandse tuinbouw neemt een prominente plaats in binnen de Nederlandse economie. Het is een troef voor de kenniseconomie en is door de overheid in februari 2011 aangewezen als één van de economische topsectoren. Het voedingstuinbouwcomplex draagt daaraan stevig bij. Kenmerkend is de prominente plaats die de handel in tuinbouwproducten internationaal inneemt. Zo werd er aan verse groenten en fruit in 2009 ter waarde van 3,7 miljard euro geïmporteerd en 6,3 miljard euro geëxporteerd. Nederlandse telers zijn dan ook met name afhankelijk van de export. Onderstaand distributieschema (figuur 3.6) geeft een goed beeld van de verhoudingen tussen (1) eigen productie, (2) import, (3) binnenlands gebruik en (4) export (weergegeven in miljoenen kilo s). 17

18 Figuur 3.6 Distributieschema verse groenten en fruit in Nederland in 2009 (x 1 miljoen kilo) (bron: Productschap Tuinbouw) Afzetstructuur binnenlandse markt Door de snelle afkalving van het marktaandeel van de gespecialiseerde detailhandel tot minder dan 20% van de huishoudelijke aankopen, staat de positie van de binnenlandse groothandel onder druk. Dit marktsegment wordt gekenmerkt door geringe ketensamenwerking en hevige onderlinge concurrentie. Het perspectief van de binnenlandse groothandel in dit marktsegment is zorgwekkend als er geen horizontale en verticale samenwerking tot stand komt. De totale omzet van de binnenlandse groothandel bedroeg in ,4 miljard. Ongeveer 450 groothandelsbedrijven zijn betrokken bij de afzet aan binnenlandse afnemers. De 60 bedrijven in de omzetgroepen vanaf 25 mln. realiseren 60% van de landelijke omzet. Zie tabel

19 Tabel 3.1 Aantal groot- en tussenhandelaren voedingstuinbouw Groot- en tussenhandelaren (aantal bedrijven) totaal binnenl. groothandelaren (omzet > 0,5 mln) exporteurs (omzet > 0,5 mln) importeurs (omzet > 0,5 mln) tussenhandelaren (omzet > 0, mln) Bron: Productschap Tuinbouw Structuur exporthandel De export van in Nederland geteelde groenten en fruit wordt gerealiseerd door 140 bedrijven. Het aantal exporteurs is sinds 2005 met 15 gedaald. De 10 grootste exporteurs vertegenwoordigen 47% van het exportvolume, ongeveer gelijk aan Bij de kasgroentenexport bedraagt het exportaandeel van de 10 grootste exporteurs inmiddels 72%. Het HBAG registreert de omzetwaarde van de exportbedrijven inclusief de re-export. Het totaal aantal exporteurs bedraagt ongeveer 300 (tabel 3.1). In de hoogste omzetgroep boven de 50 mln. bevinden zich 22 exporteurs met een gezamenlijk aandeel van 50% in de exportwaarde, 6 % meer dan in 2003/2004. Retail en consument De belangrijkste afnemer van verse groente en fruit zijn de supermarkten. In Nederland groeit dit aandeel de laatste jaren nog steeds (tabel 3.2) Tabel 3.2. Marktaandelen van verkoopkanalen verse groente en fruit Groente Fruit Supermarkten 74% 82% 84% 63% 69% 71% Groentezaken 12% 8% 6% 16% 14% 14% Ambulante handel 9% 5% 6% 15% 13% 11% Niet-detailhandel 2% 3% 2% 4% 3% 2% Overige winkels 3% 2% 3% 2% 2% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% Bron: HBD De concentratie van grootwinkelbedrijven in Nederland zet ook door (tabel 3.3). Maar ook in Europa is de concentratiegraad hoog. Naar schatting wordt 65 tot 75% van de huishoudelijke aankopen van verse groenten en fruit in Europa door deze servicesupermarkten en discounters verkocht (Frugi Venta, 2009). Volgens deze bron hebben de meeste van deze supermarktorganisaties vestigingen in 5 tot 10 landen in Europa, waaronder ook Oost-Europa. Het aantal grote supermarktorganisaties in Europa neemt af. Daarnaast hebben zich inkoopcombinaties gevormd zoals ASM, die nu 14 leden/supermarkten, waaronder Ahold, telt met vestigingen in 22 Europese landen (Frugi Venta, 2009). 19

20 Tabel 3.3. Marktaandelen van supermarktketens in Nederland Albert Heijn 29,5% 31,3% 32,8% 33,6% Superunie (totaal) 30,0% 30,7% 29,6% 29,6% C ,3% 13,2% 11,7% 11,5% Super de Boer 7,3% 6,8% 6,5% 5,5% Jumbo 4,4% 4,8% 4,9% 5,5% Aldi 8,9% 8,5% 8,3% 7,9% Lidl 4,0% 4,8% 5,4% 5,6% Overig 1,5% 0,7% 0,8% 0,8% Bron: Nielsen (op basis van de ketenstructuur begin 2011) Afzetlanden en export De uitvoer van Nederlandse groenten naar het Verenigd Koninkrijk is in de afgelopen vijf jaar vier procent gegroeid en in 2008 en 2009 boven de 400 miljoen kg uitgekomen. Vooral de uitvoer van tomaat en uien nam toe in de periode De uitvoer van de meeste soorten vollegrondsgroenten uit Nederland naar het Verenigd Koninkrijk vertoont de laatste jaren een dalende trend. Het grootste deel van de Nederlandse fruituitvoer naar het Verenigd Koninkrijk bestaat uit peren. Er zit de afgelopen jaren een dalende lijn in de uitvoer van Nederlands fruit naar de Britse markt. Tomaten, uien en wortelen zijn de meest populaire groenten in het Verenigd Koninkrijk. Tesco heeft een marktaandeel van bijna 30 procent bij de verkoop van groenten en fruit. Samen met Sainsbury s, Asda, Morrisons en The Co-Operative bedraagt het marktaandeel bijna 80 procent. Tomaten, champignons en wortelen zijn de grootste omzetproducten. Bij de fruitverkoop ligt het marktaandeel van de top 5 zelfs boven de 80 procent. Bij fruit zijn appels, zachtfruit en bananen de grootste omzetproducten. In Duitsland is sprake van een groeiend areaal en een toenemende binnenlandse productie, maar voor de meeste producten van de voedingstuinbouw is het zeker niet zelfvoorzienend. In de periode is het areaal voedingstuinbouw met 12% gegroeid. De invoer van verse groenten van Nederlandse herkomst is ondanks schommelingen vrij stabiel geweest in de periode De invoer van Nederlands vers fruit vertoonde vanaf 2006 een dalende trend. Dat kwam vooral door een afnemende export van appels naar Duitsland. In 2010 was er weer een duidelijke groei van de uitvoer van appels. De uitvoer van Nederlandse peren naar Duitsland vertoont de laatste jaren een stijgende lijn. Van praktisch alle soorten verse groenten en fruit is het percentage kopende huishoudens gedaald in de periode Een dalende lijn in de huishoudelijke consumptie wil overigens niet automatisch zeggen dat de totale consumptie daalt. De consumptie buitenhuis (horeca, foodservice) in Duitsland is nog relatief laag in vergelijking met veel andere landen, maar deze out-of-home markt groeit wel in Duitsland. Edeka is de grootste foodretailer in Duitsland, zij hebben een marktaandeel van bijna 30%. Daarna volgen drie retailers die allemaal een marktaandeel van rond de 18% hebben, Rewe Group, Schwarz Group en Aldi. Het grootste deel van de groenten (54%) in Duitsland wordt bij de discounter gekocht. Het aandeel groenten dat in de supermarkten wordt gekocht is dus hoog met bijna 90 procent. 20

21 Fruit wordt net als groente het meest bij de discounters gekocht. Bij fruit is het aandeel dat in de speciaalzaak gekocht wordt iets hoger dan bij groente, maar ook hier wordt bijna 90 procent van het fruit in de supermarkt gekocht. Prijsvorming in de groenten- en fruitketen Uit een recente analyse (Bunte et al., 2010) naar de prijsvorming van basisvoedingsmiddelen en de relatie tussen voedselprijzen in de schakels in de keten blijkt onder andere het volgende: De consumentenprijzen voor groente zijn in Nederland harder gestegen dan in andere West-Europese landen in de eurozone. Dit in tegenstelling tot de producentenprijzen voor verse groente; De wederzijdse afhankelijkheid tussen leveranciers en supermarktketens is groot en neemt ten gevolge van de consolidatie door de gehele keten heen steeds verder toe; In de wereld van o.a. groente en fruit domineren weekafspraken nog altijd; Zowel supermarktketens als leveranciers geven aan dat de onderhandelingspositie van leveranciers relatief zwak is. Dit komt vooral door overaanbod aan de zijde van de leveranciers; Er zijn grote verschillen tussen de producten ten aanzien van de volatiliteit van de prijzen. De prijzen van onder andere verse groente en fruit vertonen seizoenpatronen. Bij komkommers en appels zijn er grote verschillen in de consumentenprijzen van week tot week als gevolg van promoties. Bij komkommers en paprika's is er een grote dynamiek op groothandels- en telersniveau vanwege de wekelijkse schommelingen in vraag en aanbod; Er zijn bij groente en fruit een grote verschillen tussen de verkoopprijzen van de groothandel en de inkoopprijzen van supermarkten. Een sluitende verklaring is er niet Ontwikkelingen in de groente- en fruitteelt Bedekte teelten Het areaal glasgroente is de laatste jaren gestegen, terwijl het aantal bedrijven afnam. Schaalvergroting van productiebedrijven heeft zich in vergaande mate voorgedaan, mede onder invloed van stimuleringsregelingen (onder andere groen label kassen), het ruimtelijk ordeningsbeleid (onder andere LOG s en satelliet locaties) en financieringsconstructies (bijvoorbeeld lease- en leasebackconstructies). Productiebedrijven zijn inmiddels veelal aangesloten bij een producentenorganisatie. Procesinnovaties in de keten en teeltinnovaties zijn nog steeds sterke punten van de glasgroenteteelt in Nederland. Dit heeft er tot op heden voor gezorgd dat de hoge kosten kunnen worden gecompenseerd met een voorsprong in teelttechniek en een hoge productiviteit om concurrenten, zoals Spanje en Marokko, voor te kunnen blijven. De glasgroentesector (verwaardingsketen en aanverwante dienstverleners) is in staat om jaarrond in grote hoeveelheden producten met een constante kwaliteit te leveren waardoor de Nederlanders bekend zijn voor hun leverbetrouwbaarheid, kwaliteit, voedselveiligheid en assortiment. Volgens de Rabobank moeten bedrijven zich echter de komende tijd nog meer toespitsen op, een nauwere samenwerking binnen producentenorganisaties (horizontaal), verdere samenwerking in de keten (verticaal) en netwerken ter bevordering van de afzet en een betere organisatie en management op de bedrijven in plaats van meer schaalgrootte in vierkante meters (Rabobank, 2010). De teelt van groenten onder glas kenmerkt zich door grote schommelingen in de winstgevendheid (De Bont et al.,2010). De grote prijselasticiteit van het aanbod van 21

22 voedingsproducten heeft tot gevolg dat prijzen sterk dalen bij geringe overproductie. Mede door toenemende kapitaalsintensiteit (en de matige rendementen van de laatste jaren) zijn bedrijven echter minder flexibeler geworden in hun bedrijfsvoering (Rabobank, 2010). Dat maakt deze bedrijven kwetsbaar. Deze kwetsbaarheid wordt vergroot door de fluctuerende energieprijzen en valutakoersen en hoge arbeidskosten. De teelt van paddestoelen in Nederland heeft last van concurrentie van landen met lage loonkosten zoals Polen. De afgelopen jaren waren ook de valutaschommelingen niet gunstig voor een gunstige afzet. Met nauwelijks nog 200 bedrijven heeft deze sector een behoorlijke krimp doorgemaakt. De glastuinbouw is de grootste energiegebruiker in de agrarische sector in Nederland, maar verricht grote inspanningen om dit gebruik terug te dringen. Door verhoging van de energie-efficiency gebruikte de tuinbouw in % minder brandstof per eenheid product dan in De totale emissie van CO2 is in % hoger dan in 1990, maar 23% lager bij de teelt. Het aandeel duurzame energie is nog laag, namelijk 1,3% in Onder de vlag van Kas als energiebron worden tal van initiatieven ontwikkeld om vanaf 2020 in nieuwe kassen klimaatneutraal te kunnen telen. Het gaat daarbij om zowel energie te besparen, als om het gebruik van alternatieve en duurzame energiebronnen en om overtollige warmte beter te benutten. Daarnaast kenmerkt de Nederlandse glasgroenteteelt zich door een laag gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. In de periode vanaf 1998 is het verbruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen in de glasgroenteteelt sterk gereduceerd, maar laat vanaf 2004 tot 2008 min of meer een stabilisatie zien (zie figuur 3.7). De verbruiksnormen voor chemische gewasbescherming in 2010 worden echter ruimschoots gehaald. Bij een aantal teelten zoals de paprika, tomaat en aubergine vindt de bestrijding al grotendeels biologisch plaats. Figuur 3.7 Ontwikkeling gebruik gewasbeschermingsmiddelen Bron: UO-IMT Ter vergelijking ligt in Spanje het verbruik van gewasbeschermingsmiddelen per kg product 16 tot 26 maal hoger dan in Nederland. Ook het lage gebruik van water bij de teelt van tuinbouwproducten is opvallend wanneer dit wordt vergeleken met concurrerende aanbieders. Ter illustratie een vergelijking tussen producenten van tomaten in Israël, Spanje en Nederland (Van Kooten, Heuvelink & Stanghellini, 2008). 22

23 Figuur 3.8 Waterverbruik van tomaten (liters / kg tomaat) Bron: Van Kooten, Heuvelink & Stanghellini, 2008 Groenteteelt in de vollegrond De groenteteelt in de vollegrond kenmerkt zich door een goede kennis en vakmanschap, een hoge productiviteit en een goede productkwaliteit. Door de internationalisering van kennisinstellingen en toeleveranciers hebben buitenlandse telers echter ook snel toegang tot nieuwe informatie en technieken gekregen. Dit leidt tot stevige concurrentie op de belangrijkste exportbestemmingen. Kostprijsverlaging, schaalvergroting en specialisatie, het optimaliseren van de productie (kwantitatief en kwalitatief), automatisering en mechanisatie en een vergroting van de arbeidsproductiviteit bieden mogelijkheden de concurrentiepositie verder te verbeteren. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van robots voor de mechanische onkruidbestrijding of precisielandbouw waarbij het mogelijk is met behulp van GPS, satellietbeelden en sensoren, de opbrengst en kwaliteit van de gewassen verder te verhogen. Bovendien kan hierdoor de milieubelasting door gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen verder worden beperkt. Ook toepassing van emissiearme toedieningstechnieken als bijvoorbeeld overkapt spuiten en fertigatie dragen bij aan een verdere vermindering van de milieubelasting. Dit is een gunstige ontwikkeling omdat deze teelt gevoelig is voor uitspoeling van meststoffen naar grond- en oppervlaktewater, zeker op lichte gronden. Dit belangrijke thema, milieubelasting van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater, lijkt door de vollegrondsgroente- (en fruitsector) nog onvoldoende te zijn opgepakt (Boone et al., 2010). De productvernieuwing in de vollegrondstuinbouw is veelal beperkt tot een verbreding van het assortiment en de introductie van nieuwe rassen. Er wordt wel steeds meer ingespeeld op de consumententrends beleving en gemak, bijvoorbeeld door voorbewerkte en verpakte verse groente en fruit. 23

24 Fruitteelt De fruitteelt heeft moeilijke jaren achter de rug. Met name de omvang van de teelt van appels is fors gedaald (halvering oppervlakte ten opzichte van 1992). De sector is kwetsbaar omdat de concurrentie met andere Europese landen en met landen van het zuidelijk halfrond grotendeels afhankelijk is van de productie van Elstar en Jonagold. Nieuwe clubrassen als Junami, Kanzi en Rubens komen de laatste jaren sterk op. In de afgelopen zes jaar is de teeltoppervlakte hiervan gegroeid tot 988 hectare. De diversiteit aan smaken neemt daarmee toe. De teelt van oudere rassen zoals Golden Delicious en Cox's Orange neemt jaarlijks af en dreigt uit Nederland te verdwijnen. Innovaties zijn vooral gericht op de bewaring na de oogst door de bewaarcondities te verbeteren en zodoende kwaliteitsverlies tegen te gaan. Ook zijn er ontwikkelingen op het terrein van spuittechnieken. Nederland heeft een sterkere positie in de teelt van peren opgebouwd, gezien de areaalsontwikkeling van de laatste jaren. Het rendement van fruitbedrijven staat de laatste tijd echter sterk onder druk. De vooruitzichten voor seizoen zijn echter rooskleuriger (De Bont et al, 2010). Ten aanzien van de teelt van aardbeien geldt dat alleen Spanje onze concurrentiekracht overtreft voor verse aardbeien en China voor verwerkte aardbeien. Nederland onderscheidt zich met een hoge productiviteit en een relatief hoge kwaliteit van aardbeien. Emissie naar grond- en oppervlaktewater en breedte van het gewasbeschermings-middelenpakket zijn milieueffecten die ook in de fruitteelt spelen. 24

25 4 Strategische analyse 4.1 SWOT-analyse Bijlage VII van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 543/2011 vereist dat de Nationale Strategie wordt gemotiveerd door een SWOT-analyse. De SWOT-analyse is een instrument om een strategie te bepalen hoe de balans van sterkten en zwakten en daarmee de concurrentiekracht kan worden verbeterd gegeven de toekomstige ontwikkelingen (kansen en bedreigingen). De SWOTanalyse resulteert in een opsomming van mogelijke knelpunten en uitdagingen, op grond waarvan een aantal prioritaire ontwikkelingen in hoofdstuk 5 zijn benoemd. In de onderstaande tabel zijn de al in 2008 benoemde SWOT elementen in het zwart blijven staan. In het blauw de aanvullingen ter actualisatie. Specifieke punten voor Fruit en vollegrond groenten staan tussen haakjes benoemd. Sterk / zwak Bedrijf- en sectorstructuur Sterk Groot innovatievermogen Aanwezigheid totale waardeketen Hoge kennisintensiteit Innovatief ondernemerschap Goed aanpassingsvermogen Markt en keten Goed logistiek netwerk (fysiek en ict) Afzetorganisatie(s) en korte ketens Oogstzekerheid is groot Voldoen aan eisen handel en retail organisaties (GlobalGAP, HACCP, etc.) Productdifferentiatie (m.n. Tomaat, Paprika en Appel) Positie als re-exporteur (Fruit) Zwak Interne gerichtheid primaire bedrijven Organisatiestructuur en ondernemerskwaliteiten op de primaire bedrijven te weinig meegegroeid met schaalvergroting Afnemende collectiviteitsgedachte; Onderlinge concurrentie tussen telers Organiserend vermogen binnen sector is matig. Beperking bewegingsvrijheid telers in GMO-regeling Groot aantal handelspartijen Beperkte innovatie met partijen buiten cluster Gezamenlijke afzetstrategie ontbreekt Zwakke onderhandelingspositie door ruime beschikbaarheid inwisselbare producten Onevenwichtigheid in vraag en aanbod, areaaluitbreiding GMO-gelden in belangrijke mate ingezet voor realisatie opslag- en bewerkingsfaciliteiten producentenorganisaties Te lange afzetketen Marktgerichtheid beperkt (vollegrondsgroenten) 25

26 Performance Nieuwe appelrassen geven impuls (Fruit): hogere afzetprijzen Kostenbeheersing Verkoop van elektriciteit Investeringsbereidheid neemt weer toe (na crisis) Kwaliteit Veel aandacht voor smaakprofiel consument (Fruit) Investering in eigen opslag- en bewaarcapaciteit Hoge en constante kwaliteit product Technologie / organisatie Investering in hagelnetten en brede weersverzekering (Fruit) Toenemende mechanisering zorgt voor operatie op grotere schaal (vollegrondsgrondsgroente) Sterke mechanisatiegraad + automatisering (Potplanten) Jaarrond teelt door belichting Ondernemers georiënteerd op hardware innovaties Duurzaamheid Teeltproces is veelal gesloten (glasgroente) Hoge voedselveiligheid Afnemend gebruik chemische middelen. Toenemend biologisch Energiedoelen energieefficiency en CO2 emissie liggen op koers. Gevoelig voor afnemende exportvraag en schommelingen in valutaverhoudingen Financiële positie en continuïteit onder druk (toegenomen kapitaalintensiteit) Grote schommelingen in productie van jaar tot jaar (Fruit) Te veel focus op alleen kostprijs. Te weinig op onderscheidend (met name komkommer) vermogen Relatief geringe investeringen in R&D Scholing op primaire productiebedrijven krijgt te weinig prioriteit ICT systemen tussen telers / verschillende schakels in de keten zijn divers en sluiten niet aan Ondernemers minder georiënteerd op software en orgware innovaties Op zandgronden is teelt uitspoelinggevoelig (vollegrondsgroente) Energie met name fossiel Kans / bedreiging Kans Bedrijfsvoering Door automatisering van werkprocessen, datakoppeling en tracking en tracing kosten besparen Doordachte schaalvergroting: fysiek en/of virtueel (samenwerking) Bedreiging Toenemende kosten voor energie en arbeid Toepassing duurzame energie grote uitdaging Voldoen aan eisen KRW 26