Hoofdstuk I Energie & energiebeleid 1. Frederik Vandendriessche. Wat is energie?
|
|
- Maarten van de Veen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoofdstuk I Energie & energiebeleid 1 Hoofdstuk I Energie & energiebeleid Frederik Vandendriessche A f d e l i n g 1 Wat is energie? 1. Alvorens het energierecht te kunnen bestuderen en te begrijpen, is het van belang af te bakenen wat energie precies is en welke de krachtlijnen zijn van het Europese en Belgische energiebeleid. Duidelijk is dat energie van centraal belang is voor het sociale en economische welzijn en een enorme invloed heeft op de maatschappij waarin wij leven. Het biedt persoonlijk comfort en mobiliteit en is essentieel voor het genereren van industriële en commerciële activiteiten en rijkdom. De mens is enorm afhankelijk geworden van energie. Sinds het begin van de 20 e eeuw is het wereldenergiegebruik meer dan vertienvoudigd. Ondanks periodieke terugvallen (eerder adempauzes) in de vraag naar energie door economische crisissen blijft er aldus sprake van een duidelijke blijvende tendens tot groei van de energievraag. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw bestaan er omtrent energie tal van problemen. Ook op het niveau van de EU zijn de beleidsmakers zich daarvan bewust. De EU is daarbij in sterke mate afhankelijk van externe energiebronnen. 50% van haar behoeften wordt vandaag de dag ingevoerd en in 2030 zal dit bij constant beleid bijna 70% zijn. De afhankelijkheid van energie, zeker wanneer die geïmporteerd moet worden, heeft uiteraard haar weerslag op de economie. Fluctuaties van olie- en gasprijzen bijvoorbeeld hebben een enorme invloed op de Europese economie. 2. Ondanks dit evidente belang ervan is het erg moeilijk om energie te definiëren. Het woord energie is etymologisch afkomstig van het Griekse woord energia wat werkzaamheid betekent. Definities van energie zijn doorgaans veeleer van technische aard. Vanuit de fysica wordt energie daarbij omschreven als het vermogen om veranderingen teweeg te brengen of nog, de eigenschap van een systeem om arbeid te kunnen verrichten. Het van Dale-woordenboek omschrijft energie als de kracht waarmee men iets doet, naar iets streeft. Er bestaan ook enkele pogingen om energie juridisch af te bakenen.
2 2 ENERGIERECHT IN BELGIË EN VLAANDEREN De richtlijn 2012/27/EU 1 stelt volgende definitie voorop: alle vormen van energieproducten, brandstoffen, warmte, hernieuwbare energie, elektriciteit of elke andere vorm van energie: brandstoffen, warmte, hernieuwbare energie, elektriciteit. Artikel 1.1.3, 40 van het Vlaamse Energiedecreet hanteert dan weer een andere benadering en biedt een omschrijving van het begrip energiedrager : kolen en afgeleide producten, petroleumproducten, gas, elektriciteit, hernieuwbare energiebronnen, warmte en nucleaire warmte. Het is duidelijk dat deze juridische definities tautologisch en/of eerder opsommend zijn en niet echt beperkend van aard. A f d e l i n g 2 Wat zijn de belangrijkste energie-eenheden? 3. Voor een goed begrip van het energierecht is het ook van belang inzicht te hebben in de belangrijkste eenheden die gebruikt worden om energie, energieproductie of -verbruik te meten. In de regelgeving worden die eenheden veelvuldig gebruikt, bv. om het toepassingsgebied van de regelgeving af te bakenen, subsidieregimes te omschrijven, sancties en belastingen in te voeren 4. De eenheid van vermogen is de watt (1.000 watt = 1 kilowatt). Het vermogen van een toestel geeft aan hoeveel energie het per tijdseenheid kan leveren (productie) of nodig heeft om te kunnen werken (verbruik). 5. De hoeveelheid geproduceerde, verbruikte of beschikbare energie wordt dan weer uitgedrukt in wattseconde (W s) 2 of vaker kilowattuur (kwh). Bij elektriciteitslevering wordt echter bijna steeds gebruik gemaakt van de eenheid kwh (1 kilowattuur = watt per uur), gelijk aan de hoeveelheid energie die wordt verbruikt/geproduceerd wanneer een vermogen van W gedurende een volledig uur wordt benut. Het jaarlijkse elektriciteitsverbruik van een Belgisch gezin dat niet elektrisch verwarmt, ligt in de orde van grootte van kwh. 6. Andere eenheden die gebruikt worden zijn: de megawatt (MW) = W (een kleine windmolen heeft een vermogen van 1 MW); 1 Richtl.EP en Raad 2012/27/EU, 25 oktober 2012, betreffende energie-efficiëntie, tot wijziging van richtlijnen 2009/125/EG en 2010/30/EU en houdende intrekking van de richtlijnen 2004/8/EG en 2006/32/EG, met verwijzing naar art. 2, onder d) van de verordening (EG) nr. 1099/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 22 oktober 2008 betreffende energiestatistieken. 2 Synoniem voor de wattseconde is de joule.
3 Hoofdstuk I Energie & energiebeleid 3 de gigawatt (GW) = W (een kerncentrale in België heeft een vermogen van ongeveer 1 GW of MW); de terawatt (TW) = W. De totale elektriciteitsproductie/ verbruik in België op jaarbasis bedraagt ongeveer 80 TWh. 7. De volt is de eenheid voor (elektrische) spanning. Deze eenheid is van belang omdat ze de technische eigenschappen bepaalt van de elektriciteitsnetten. Deze netten werken aan voltages die variëren van 230 V (huishoudelijke net) tot volt (of 380 kv) voor de zwaarste lijnen van het hoogspanningsnet. Dit voltage van de elektriciteitsnetten is door de Belgische wetgever dan weer gebruikt om te bepalen wie de bevoegde regelgever is (de federale overheid of de gewesten zie randnr. 65). A f d e l i n g 3 Wat zijn de belangrijkste bronnen van energie? 3.1. Klassieke energiebronnen 8. De klassieke energiebronnen zijn steen- en bruinkool, aardolie, aardgas en de ertsen die worden gebuikt in kerncentrales. Met uitzondering van de laatste categorie worden ze ook wel fossiele energiebronnen genoemd. 9. Steenkool bestaat uit afzettingen van plantenresten die in een geologisch verleden zijn gevormd en daarna langdurig aan hoge druk en warmte zijn blootgesteld, waarbij tamelijk zuivere koolstof en vluchtige verbindingen ontstonden, waarvan de laatste weer grotendeels zijn ontsnapt. Bruinkool bestaat tevens uit afzettingen van plantenresten die in het geologisch verleden langdurig aan hoge druk en warmte zijn blootgesteld. De reserves van kolen zijn ongelijk verdeeld en liggen vaak zeer diep. De grootste reserves liggen in de Verenigde Staten, China en Rusland. 10. Petroleum (ruwe aardolie) en aardgas zijn koolwaterstoffen, ontstaan uit koolstofverbindingen, en worden praktisch altijd samen gevonden. De wet van 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige producten en andere door middel van leidingen definieert in artikel 1, 2 aardgas als elke gasvormige brandstof van ondergrondse oorsprong en die hoofdzakelijk uit methaan bestaat met inbegrip van vloeibaar aardgas, afgekort LNG, en met uitzondering van mijngas. Het Vlaams Energiedecreet hanteert een gelijkaardige definitie (art , 5 ): elke gasvormige brandstof van ondergrondse oorsprong die hoofdzakelijk uit methaan bestaat, met inbegrip van vloeibaar aardgas. De nadruk op het ondergrondse karakter van het gas impliceert dat gas afkomstig van hernieuwbare energiebronnen niet als aardgas beschouwd kan worden. Gas
4 4 ENERGIERECHT IN BELGIË EN VLAANDEREN uit hernieuwbare energiebronnen moet immers afkomstig zijn van een andere energiebron dan ondergrondse oorsprong en moet op duurzame wijze ingezet kunnen worden (zoals biogas afkomstig uit de vergassing van organische materialen zoals bioafval, hout, etensresten, en vochtige biomassa van de landbouw). Recent is er naast conventioneel aardgas en aardolie ook rekening te houden met de opkomst van schaliegas en schalieolie (die juridisch echter ook vallen onder de begrippen aardgas en aardolie ). Schaliegas en schalieolie zitten opgeslagen in harde leisteenlagen diep onder de grond. Ze worden gewonnen door fracking, een omstreden techniek. Daarbij wordt een mengsel van water, zand en chemische stoffen onder hoge druk in de grondlagen gepompt. Die barsten open en daardoor komt het gas en de olie vrij. Het mengsel van water en chemicaliën wordt vervolgens opnieuw opgepompt, met de bedoeling om het te zuiveren. Maar er blijven sowieso chemische stoffen achter in de ondergrond. 11. In kerncentrales wordt hoofdzakelijk gebruik gemaakt van uranium om energie op te wekken. Uranium is een metaal dat zowat overal op de aarde voorkomt. De energie die door het uranium geleverd wordt, ligt in de atoomkernen. De energie komt vrij door de atoomkernen te beschieten met neutronen waardoor de kernen gaan splijten. De gespleten kernen vallen uiteen en sturen op hun beurt neutronen uit, die vervolgens nieuwe splijtingen veroorzaken. Dit splijtingsproces creëert een enorme warmte-energie die aangewend wordt om elektriciteit te produceren Hernieuwbare energiebronnen 12. Tot de hernieuwbare energiebronnen behoren de bronnen die toestaan energie op te wekken via de nuttige aanwending van biomassa, afvalstoffen, alsook de natuurelementen zon, water en wind. Een energiebron is dus hernieuwbaar als het verbruik van deze bron het toekomstig verbruik ervan niet beperkt, bijvoorbeeld door uitputting van deze energiebron of door de schade die ze veroorzaakt aan het milieu en de maatschappij. Zo recupereren windmolens windkracht en hydraulische centrales waterkracht. Bioklimatische architectuur, thermische panelen en zonnecellen werken met zonne-energie. Biomassa, methanisering, vergassing en biobrandstoffen maken gebruik van hout en bepaalde organische residu s. De geothermie zet de warmte van de aarde om, en sommige turbines gebruiken zelfs de energie van de golven of de getijden of vliegers. 13. De energiewetgeving ontleent de definitie van hernieuwbare energiebronnen aan richtlijn 2009/28/EG ter bevordering van energie uit hernieuwbare energiebronnen. De definitie in de federale Elektriciteitswet en het Vlaams Energiedecreet van 8 mei 2009 zijn nagenoeg identiek. Artikel 2, 4 van de federale Elektriciteitswet definieert hernieuwbare energiebronnen als de hernieuwbare niet-fossiele energiebronnen (wind, zon,
5 Hoofdstuk I Energie & energiebeleid 5 geothermische warmte, golfslag, getij, waterkracht, biomassa, stortgas, gas van afvalwaterzuiveringsinstallaties en biogassen). Het Vlaamse Energiedecreet van 8 mei 2009 geeft in artikel 1.1.3, 65 de volgende definitie: hernieuwbare energiebronnen: hernieuwbare niet-fossiele en niet-nucleaire energiebronnen, met name wind, zon, aerothermische, geothermische, hydrothermische energie en energie uit de oceanen, waterkracht, biomassa, stortgas, gas van rioolwaterzuiveringsinstallaties en biogas. 14. De groei van hernieuwbare energiebronnen met name in de elektriciteitssector zorgt voor bijzondere uitdagingen. Omdat bepaalde hernieuwbare energiebronnen variabel zijn (wind en zon), vraagt dit een doorgedreven flexibiliteit van het elektriciteitssysteem om deze groene elektriciteit te allen tijde op het net te kunnen injecteren. Door de voorrang van toegang op het net die groene elektriciteitsproductie geniet (zie hoofdstuk omtrent hernieuwbare energie ) en het feit dat zon en wind op bepaalde momenten een aanzienlijk aandeel van de productiemarkt vertegenwoordigen, komt de rendabiliteit van klassieke productie-installaties, bijvoorbeeld gascentrales, onder druk. Deze centrales halen minder het aantal draaiuren vereist om nog rendabel te zijn. Daarom worden in verscheidene lidstaten ondersteuningsmechanismen uitgewerkt om de rendabiliteit te garanderen van klassieke (flexibele) centrales (zie hierover randnummers 223 e.v.). A f d e l i n g 4 Uitgangspunten van het energiebeleid 4.1. Internationaal 15. Op internationaal niveau is niet echt sprake van een overkoepelend energiebeleid dat door een of meerdere internationale organisaties wordt verzekerd. Er zijn wel enkele internationale organisaties en verdragen, die bepaalde beleidsaspecten die rechtstreeks of onrechtstreeks voor het energiebeleid van belang zijn, voor hun rekening nemen (zie randnummers 35 e.v.) Het energiebeleid van de Europese Unie Algemeen 16. Meer dan ooit is energie één van de speerpunten van het beleid van de Europese Unie 3. Met artikel 194 VWEU werd ook een specifieke verdrags- 3 Zie hierover
ENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2010 60%
ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2010 20% 80% 60% 40% Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 1210 BRUSSEL Ondernemingsnr.: 0314.595.348 http://economie.fgov.be
Nadere informatieENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2013 20% 80% 60% 40%
ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2013 20% 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank
Nadere informatieENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers 2011 60%
ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2011 20% 80% 60% 40% Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 1210 BRUSSEL Ondernemingsnr.: 0314.595.348 http://economie.fgov.be
Nadere informatiede heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie
Raad van de Europese Unie Brussel, 26 november 2015 (OR. en) 14624/15 ADD 1 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 24 november 2015 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: ENV 742 STATIS 88 ECO 145 FIN 848 DELACT 160 de
Nadere informatieKernenergie. kernenergie01 (1 min, 22 sec)
Kernenergie En dan is er nog de kernenergie! Kernenergie is energie opgewekt door kernreacties, de reacties waarbij atoomkernen zijn betrokken. In een kerncentrale splitst men uraniumkernen in kleinere
Nadere informatieENERGIE- OBSERVATORIUM. Kerncijfers % 80% 60% 40%
ENERGIE- OBSERVATORIUM Kerncijfers 2012 20% 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statististische gegevens, van marktgegevens, van de
Nadere informatieLeefmilieu Brussel - BIM. Hernieuwbare energie
Hernieuwbare energie 1 1 Leefmilieu Brussel - BIM Gesticht in 1989, Leefmilieu Brussel - BIM is de administratie voor energie en leefmilieu van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het is de gesprekspartner
Nadere informatie20% 60% 80% 40% ENERGIE. Kerncijfers 2016
20% ENERGIE Kerncijfers 2016 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank en van
Nadere informatie20% 60% 80% 40% ENERGIE. Kerncijfers 2015
20% ENERGIE Kerncijfers 2015 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank en van
Nadere informatieRol energiedragers binnen de Nederlandse energievoorziening
Indicator 12 februari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energie speelt een cruciale
Nadere informatieHERNIEUWBARE ENERGIE IN ITALIË
HERNIEUWBARE ENERGIE IN ITALIË Overzicht 1 Hernieuwbare energiebronnen (hierna ook: HE) spelen een belangrijke rol in het kader van het Italiaanse energiesysteem. Ze worden uitvoerig gebruikt om elektriciteit
Nadere informatieHandel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen
Statistieken Laatste aanpassing Handel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen Dit document bevat informatie over de handel in garanties van oorsprong uitgereikt
Nadere informatieEnergie Rijk. Lesmap Leerlingen
Energie Rijk Lesmap Leerlingen - augustus 2009 Inhoudstafel Inleiding! 3 Welkom bij Energie Rijk 3 Inhoudelijke Ondersteuning! 4 Informatiefiches 4 Windturbines-windenergie 5 Steenkoolcentrale 6 STEG centrale
Nadere informatieENERGIE OBSERVATORIUM 20% Kerncijfers % 60% 40%
20% ENERGIE OBSERVATORIUM Kerncijfers 2014 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank
Nadere informatieHandel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen
Statistieken Laatste aanpassing Handel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen Dit document bevat informatie over de handel in garanties van oorsprong uitgereikt
Nadere informatieENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Samenvatting
ENERGIEBALANS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST 216 Samenvatting EINDVERSIE - OKTOBER 218 1. Samenvatting van de energiebalans 216 Elk jaar stelt Leefmilieu Brussel de energiebalans van het Brussels
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 17 juli 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De productie van hernieuwbare elektriciteit
Nadere informatieHandel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen
Statistieken Laatste aanpassing Handel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen Dit document bevat informatie over de handel in garanties van oorsprong uitgereikt
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 14/04/2015 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieEen overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië
Een overzicht van de hernieuwbare-energiesector in Roemenië Roemenië ligt geografisch gezien in het midden van Europa (het zuidoostelijk deel van Midden-Europa). Het land telt 21,5 miljoen inwoners en
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2014
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2014, Vito, januari 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2014 bedraagt 5,7 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieHandel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen
Statistieken Laatste aanpassing Handel in garanties van oorsprong betreffende elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen Dit document bevat informatie over de handel in garanties van oorsprong uitgereikt
Nadere informatieDit dossier bestaat uit verschillende fiches, waar jullie in de klas mee aan de slag kunnen.
INTRODUCTIE Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen; koken, onszelf warm houden, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel
Nadere informatieFysieke energiestroom rekeningen
Wetenschappelijk Comité van het INR 26 september 2017 Fysieke energiestroom rekeningen 2014-2015 Vincent Vandernoot Federaal Planbureau Inleiding Wat? Energie-aanbod en -gebruik binnen de economie en stromen
Nadere informatieToets_Hfdst10_BronnenVanEnergie
Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,
Nadere informatieBegrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt
Nadere informatieOverzicht energieproduktie in Belgie (2016)
Overzicht energieproduktie in Belgie (2016) Belgisch Primair Energie Verbruik (PEV) 657 TWh. Stemt overeen met een continue energieproductie van 75GW voor heel Belgie of 6.6kW/persoon Belgische Stroomproductie
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 05/02/2014 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 12/05/2014 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieHierbij gaat voor de delegaties document C(2015) 6863 final - Bijlagen 1 tot en met 4.
Raad van de Europese Unie Brussel, 14 oktober 2015 (OR. en) 13021/15 ADD 1 ENER 354 ENV 627 DELACT 136 BEGELEIDENDE NOTA van: ingekomen: 12 oktober 2015 aan: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 04/07/2014 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 03/03/2015 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 04/05/2015 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 02/09/2015 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 08/12/2015 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 01/02/2016 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 07/04/2016 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 03/03/2016 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 13/06/2016 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 05/09/2016 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 04/11/2016 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten
Statistieken Laatste aanpassing 02/05/2011 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten voor elektriciteit uit hernieuwbare
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten
Statistieken Laatste aanpassing 03/10/2011 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten voor elektriciteit uit hernieuwbare
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten
Statistieken Laatste aanpassing 01/12/2011 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten voor elektriciteit uit hernieuwbare
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong
Statistieken Laatste aanpassing 03/06/2015 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten en garanties van oorsprong Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten
Nadere informatieFlipping the classroom
In dit projectje krijg je geen les, maar GEEF je zelf les. De leerkracht zal jullie natuurlijk ondersteunen. Dit zelf les noemen we: Flipping the classroom 2 Hoe gaan we te werk? 1. Je krijgt of kiest
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL. Amendement
11.1.2018 A8-0392/296 296 Kathleen Van Brempt, Jo Leinen namens de S&D-Fractie Artikel 26 lid 5 inleidende formule 5. De biobrandstoffen, vloeibare biomassa en biomassabrandstoffen uit bosbiomassa die
Nadere informatieEnergie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 11 augustus 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Energiedragers De economie
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 9 april 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2014 (voorlopige cijfers) bedroeg
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2015
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2015, Vito, september 2016 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2015 bedraagt 6,0 % Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatie6,3. Werkstuk door een scholier 1843 woorden 2 december keer beoordeeld. Inleiding
Werkstuk door een scholier 1843 woorden 2 december 2003 6,3 32 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Energie is iets dat altijd in de buurt is. Bijvoorbeeld een boterham eten, tanken en wassen. Het meeste
Nadere informatieBruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers,
Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, 1998-2017 Indicator 29 januari 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Nadere informatieA8-0392/349
11.1.2018 A8-0392/349 349 Marijana Petir, Albert Deß, Peter Jahr, Norbert Lins, Markus Pieper, Patricija Šulin, Jurek, Beata Gosiewska, Urszula Krupa, Ryszard Czarnecki, Bolesław G. Piecha Artikel 2 alinea
Nadere informatieDE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING. Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix
DE ROL VAN GAS EN GASINFRASTRUCTUUR IN EEN DUURZAME LEEFOMGEVING Samen naar een duurzame, betrouwbare en competitieve energiemix DE BELGISCHE ENERGIE- UITDAGING 2 De doelstellingen van het interfederale
Nadere informatieBruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers,
Bruto elektriciteitsproductie en inzet energiedragers, 1998-2016 Indicator 6 juli 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 22 januari 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2011 is 12 miljard kwh elektriciteit
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2016
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris hernieuwbare energiebronnen Vlaanderen 2005-2016, Vito, oktober 2017 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2016 bedraagt 6,4% Figuur 1 groene stroom uit bio-energie
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten
Statistieken Laatste aanpassing 01/04/2012 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten voor elektriciteit uit hernieuwbare
Nadere informatieINLEIDING Bovendien vervuilen diezelfde energiebronnen onze planeet!
INLEIDING Waarom minder energie verbruiken? We hebben elke dag energie nodig om van alles en nog wat te kunnen doen: koken, verwarmen, machines laten werken Die energie maken kan op heel veel verschillende
Nadere informatieGEDELEGEERDE VERORDENING (EU) 2015/2402 VAN DE COMMISSIE
L 333/54 19.12.2015 GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) 2015/2402 VAN DE COMMISSIE van 12 oktober 2015 tot herziening van geharmoniseerde rendementsreferentiewaarden voor de gescheiden productie van elektriciteit
Nadere informatie4 keer beoordeeld 4 maart Natuurkunde H6 Samenvatting
5,2 Samenvatting door Syb 763 woorden 4 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Natuurkunde Methode Pulsar Natuurkunde H6 Samenvatting PARAGRAAF 1 Er zijn veel verschillende soorten energie: Bewegingsenergie
Nadere informatieslibvergisting, wordt omgezet in elektric iteit 0,029 per kwh. slibvergisting, wordt omgezet in elektriciteit 0,029 per kwh.
Regeling van de Minister van Economische Zaken van.., nr. WJZ, houdende vaststelling van de vaste bedragen per kwh ter stimulering van de milieukwaliteit van de elektriciteitsproductie voor het jaar 2005
Nadere informatieAantal uitgereikte groenestroomcertificaten
Statistieken Laatste aanpassing 03/12/2012 Aantal uitgereikte groenestroomcertificaten Dit document bevat de gegevens betreffende het aantal toegekende groenestroomcertificaten voor elektriciteit uit hernieuwbare
Nadere informatieEen beginners handleiding voor energie en vermogen
Een beginners handleiding voor energie en vermogen Waarom moet je leren over energie en vermogen. Het antwoord is omdat we allemaal energie verbruiken in ons dagelijks leven om te verwarmen, te koelen,
Nadere informatie[Samenvatting Energie]
[2014] [Samenvatting Energie] [NATUURKUNDE 3 VWO HOOFDSTUK 4 WESLEY VOS 0 Paragraaf 1 Energie omzetten Energiesoorten Elektrisch energie --> stroom Warmte --> vb. de centrale verwarming Bewegingsenergie
Nadere informatieBronnen van energie. Rianne van den Braak. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/68693
Auteur Rianne van den Braak Laatst gewijzigd 03 February 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/68693 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieGas is geen aardgas, en hard nodig. Frans Rooijers - 4 november 2016
Gas is geen aardgas, en hard nodig Frans Rooijers - 4 november 2016 CE Delft: wie zijn wij? Onafhankelijk beleidsonderzoek en advies Bijna 40 jaar; ca. 50 medewerkers Grensvlak economie, techniek en (milieu)beleid
Nadere informatieDuorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie
Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities
Nadere informatieMinisterieel besluit houdende de organisatie van een call voor het indienen van steunaanvragen voor nuttigegroenewarmte-installaties
Ministerieel besluit houdende de organisatie van een call voor het indienen van steunaanvragen voor nuttigegroenewarmte-installaties voor de productie van nuttige groene warmte uit biomassa en uit aardwarmte
Nadere informatieInleiding: energiegebruik in bedrijven en gebouwen
Inleiding: energiegebruik in bedrijven en gebouwen Energie Energie is een eigenschap van de materie die kan worden omgezet in arbeid, warmte of straling. De eenheid van energie is de Joule. De fundamentele
Nadere informatieHernieuwbare elektriciteit,
Indicator 14 maart 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2011 is 12 miljard kwh elektriciteit
Nadere informatieTB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen
TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen Tentamen 1 Vrijdag 14 maart 2014 9.00-10.00 uur Aanwijzingen: Lees de vragen vooraf door en deel de beschikbare tijd in voor beantwoording van de vragen.
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieSTATISTIEKEN Beroepsfederatie van de Elektriciteitssector
STATISTIEKEN 2004 Beroepsfederatie van de Elektriciteitssector OPGEVRAAGDE ELEKTRISCHE ENERGIE Jaarlijks elektriciteitsverbruik Leveringen aan eindafnemers Eigen verbruik van zelfproducenten Brussels Hoofdstedelijk
Nadere informatieBijlage 6 behorende bij artikel 7e, eerste lid van de Algemene uitvoeringsregeling stimulering duurzame energieproductie.
Verzoek tot vaststelling van de geschiktheid van een productieinstallatie voor de opwekking van hernieuwbare warmte en mededeling van meetgegevens van hernieuwbare warmte Bijlage 5 behorende bij artikel
Nadere informatieAanbod en verbruik van elektriciteit,
Indicator 14 november 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2016 bedroeg het totale
Nadere informatieTB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen
TB141-E Introductie in Energie & Industriesystemen Oefententamen 1 Aanwijzingen: Lees de vragen vooraf door en deel de beschikbare tijd in voor beantwoording van de vragen. Dit tentamen beslaat 20 meerkeuzevragen
Nadere informatie20% 60% 80% 40% ENERGY. Key data Editie maart 2019
20% ENERGY Key data Editie maart 2019 80% 60% 40% Deze brochure wordt gepubliceerd met als doel door een efficiënt en doelgericht gebruik van de statistische gegevens, van marktgegevens, van de databank
Nadere informatieNOTA (Z)140109-CDC-1299
Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas Nijverheidsstraat 26-38 1040 Brussel Tel.: 02/289.76.11 Fax: 02/289.76.09 COMMISSIE VOOR DE REGULERING VAN DE ELEKTRICITEIT EN HET GAS NOTA
Nadere informatieBiomassa omvat naast vaste biomassa ook vloeibare en gasvormig gemaakte biomassa, exclusief biogas afkomstig uit vergisting.
7/1/213 Productie-installaties in Vlaanderen waarvoor groenestroomcertificaten worden toegekend Dit document bevat gegevens betreffende de productie-installaties waarvan de aanvraag tot toekenning van
Nadere informatieInhoudsopgave. Voorblad, bladzijde 1. Inhoudsopgave, bladzijde 2. Inleiding, bladzijde 3. Wat houd duurzame-energie in?
1 Inhoudsopgave Voorblad, bladzijde 1 Inhoudsopgave, bladzijde 2 Inleiding, bladzijde 3 Wat houd duurzame-energie in?, bladzijde 4 Wat is zonne-energie?, bladzijde 5 Wat is waterkracht?, bladzijde 6 Wat
Nadere informatieBijlage 1.2.2bis bij het besluit van de Vlaamse Regering van 1 juni 1995 houdende algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne
Bijlage 4 bij het besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van diverse besluiten inzake leefmilieu houdende omzetting van Europese richtlijnen en andere diverse wijzigingen Bijlage 1.2.2bis bij het
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatieArtikel 10 Deze regeling treedt in werking met ingang van 1 januari 2006.
Regeling van de Minister van Economische Zaken van, nr. WJZ..., houdende vaststelling van de vaste bedragen per kwh ter stimulering van de milieukwaliteit van de elektriciteitsproductie voor het jaar 2006
Nadere informatieLessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW. Groep 6, 7, 8
Lessuggesties energie Ter voorbereiding van GLOW Groep 6, 7, 8 Eindhoven, 8 september 2011 In het kort In deze lesbrief vind je een aantal uitgewerkte lessen waarvan je er één of meerdere kunt uitvoeren.
Nadere informatieRAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2014 (OR. en) 5303/14 ENV 29. BEGELEIDENDE NOTA de Europese Commissie ingekomen: 10 januari 2014
RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2014 (OR. en) 5303/14 ENV 29 BEGELEIDENDE NOTA van: de Europese Commissie ingekomen: 10 januari 2014 aan: Nr. Comdoc.: D029990/02 Betreft: het secretariaat-generaal
Nadere informatieElektrische energie. Naam: Klas: Leerkracht: Mr. Verlinden INLEIDING
Naam: Klas: Leerkracht: Mr. Verlinden Elektrische energie INLEIDING Eeuwenlang zochten mensen naar nieuwe manieren om energie op te wekken. Energie betekend niets anders dan het vermogen werk te kunnen
Nadere informatieInventaris hernieuwbare energie in Vlaanderen 2013
1 Beknopte samenvatting van de Inventaris duurzame energie in Vlaanderen 2013, Deel I: hernieuwbare energie, Vito, september 2014 1 Het aandeel hernieuwbare energie in 2013 bedraagt 5,9% Figuur 1 bio-elektriciteit
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieProf. Jos Uyttenhove. E21UKort
Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven
Nadere informatieToelichting infopaneel energie
Inleiding Waarom zouden we voor hernieuwbaar energie gaan? De 3 begrippen die bij transitie aan bod zijn gekomen sluiten volledig aan bij het gebruik van hernieuwbare energie. 1 Om ons milieu te sparen
Nadere informatiede slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie
de slimme weg energietransitie 12 december 2017 Pieter van der Ploeg Alliander Strategie 1 Alliander is van jou Wij staan voor een energievoorziening die iedereen onder gelijke condities toegang geeft
Nadere informatieBiomassa omvat naast vaste biomassa ook vloeibare en gasvormig gemaakte biomassa, exclusief biogas afkomstig uit vergisting.
Productie-installaties in Vlaanderen waarvoor groenestroomcertificaten worden toegekend Dit document bevat gegevens betreffende de productie-installaties waarvan de aanvraag tot toekenning van groenestroomcertificaten
Nadere informatieEnergie: inleiding en beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 26 januari 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De energievoorziening van Nederland
Nadere informatieHoofdstuk 3. en energieomzetting
Energie Hoofdstuk 3 Energie en energieomzetting Grootheid Energie; eenheid Joule afkorting volledig wetenschappelijke notatie 1 J 1 Joule 1 Joule 1 J 1 KJ 1 KiloJoule 10 3 Joule 1000 J 1 MJ 1 MegaJoule
Nadere informatie1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen
achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept
Nadere informatieBio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder
Voor kwaliteitsvolle WarmteKrachtKoppeling in Vlaanderen Bio-WKK en WKK in de glastuinbouw: meer met minder 16/12/2010 Cogen Vlaanderen Daan Curvers COGEN Vlaanderen Houtige biomassa in de landbouw 16
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 2448 6 februari 2015 Regeling van de Minister van Economische Zaken van 22 januari 2015, nr. WJZ / 15000929, houdende
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatie