Wat zijn de successen, drempels en nare verrassingen voor aquatische ongewervelden bij herstelbeheer van vennen?

Transcriptie

1 Wat zijn de successen, drempels en nare verrassingen voor aquatische ongewervelden bij herstelbeheer van vennen? Hein van Kleef Wilco Verberk Afdeling Dierecologie en ecofysiologie

2 Opbouw Wat zijn vennen? Wat zijn bedreigingen? Wat zijn de mogelijkheden voor herstel? Voorbeelden Richtlijnen

3 Wat zijn vennen? Ondiep Zuurstofrijke zandbodem Gevoed door regenwater en/of grondwater Lage buffercapaciteit Licht zure tot neutrale ph Voedingsstoffenlimitatie (C, N and P)

4 Verspreiding van Oeverkruid Littorella uniflora (voor 1950)

5 Kenmerken van organismen en ecosysteem - Langlevende soorten - Lage productie - Zelfreinigend vermogen - Langzame successie - Langdurig pionierstadium Waterlobelia Lobelia dortmanna Grote Biesvaren Isoetes lacustris

6 Vele karakteristieke soorten

7 Ontstaan van vennen Natuurlijk Verstuiving (rivierduinen) Afsnoering meanders Pingo s Antropogeen Verstuiving (ontbossing, begrazing) Vervening Recreatie (Limburg: 65 % minder dan 150 jaar oud)

8 Wat zijn bedreigingen? -Ontginningen -Vermesting -Verzuring -Verdroging Ontgonnen; 36% Onbekend; 17% Vermest; 13% Verzuurd; 33%

9 Achteruitgang toename N, P turbiditeit algengroei slibophoping anaërobe condities toename CO 2 toxiciteit zware metalen slibophoping anaërobe condities anaërobie => aërobie toename afbraak vrijkomen nutriënten, zuur grondwaterinvloed minder

10 Gevolgen Populaties worden kleiner en verdwijnen

11 Wat zijn de mogelijkheden voor herstel? Twee sporen: 1. Reductie NOx, NH4, SOx en P belasting 2. Herstelbeheer (EGM) Biogeochemische processen Regeneratie van de vegetatie Herstel van fauna gemeenschappen Baggeren Herstel waterkwaliteit - Grondwaterinlaat - Bekalking van inzijggebied Zuurstofrijk sediment Nutrient limitatie (N and P) Licht zure tot neutrale ph 0.05 < Alkaliniteit < 1.0 meq/l Nutrient limitatie (C)

12 Voorbeelden? Baggeren & herkolonisatie Gradiënten in vennen Exotische vissen

13 Baggeren en herkolonisatie Aanwezig en volhardend of Kolonisatie

14 Uitvoeringsfase Herstel-fase

15 Uitvoeringsfase Dichtheidsafname (%) Oligochaeta Chironomidae Gastropoda Bivalvia Coleoptera Odonata Ephemeroptera Heteroptera Hydracarnia Crustacea Chaoboridae

16 Uitvoeringsfase - Log (dichtheidsafname) Mobiliteit b a a a a Spartelaars Gravers Klimmers Kruipers Zwemmers Type voortbeweging

17 Uitvoeringsfase Effect van dichtheid Percentage terug gevonden soorten 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% >100 P = Dichtheid voorafgaand aan de uitvoering (aantal individuen/m 2 )

18 Herstel-fase Biologische eigenschappen Biological trait Classes Biological trait Classes Flight capability Flight Diet * Detritus Flightless Plants / algae Animals Irrelevant (adults terrestrial) Parental care Eggs in/on vegetation Respiration * Lung Eggs on solid substrate Eggs fixed terrestrial Eggs on adult Eggs on surface Ovovivipary Gills Tegument Spiracles Ventilation Respiration water Preferred habitat None Respiration air Aerobic organic matter Vegetation Host Anaerobic sediment Preferred life history Semivoltine Univoltine Multivoltine * Juveniles and adults Bare sand Reproduction Sexually Asexually

19 Herstel-fase Biologische eigenschappen Correspondentie analyse op de eigenschappen Omgevingsvariabelen: Dichtheidsverandering Decreased B1 I5 J3 Relatively stable K2 H3 K1 E3 B2 F4 H4 K3 I6 H1 F3 I2 H2 H5 I4 K5 A2 Disappeared I3 E1 J4 K6 J8 I7 B3 F2 E2 A1 G1 Increased K4 F1 J7 New J2 I1 H6 J1 G2 Ordinatie scores dichtsbijzijnde centroide van dichtheidsverandering

20 Verdwenen Afgenomen Stabiel Toegenomen Nieuw Diet Animal Plants Detritus Habitat Vegetation Bare sand Anaerobic sediment Host Aerobic organic matter Indifferent Parental care Eggs fixed terrestrial Eggs in/on vegetation Eggs on adult Eggs on surface Ovovivipary Eggs on solid substraat Prefered life history Semivoltine Univoltine Multivoltine Reproduction Sexually Asexually

21 Gecombineerde effecten Meerdere filters Abundant nee Kwetsbaar ja Habitat: vegetatie nee SAFE! ja nee ja ja nee Mobiel ja Carnivoor nee Ovipositionering in vegetatie

22 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gecombineerde effecten Mobiliteit Carnivorie Ovipositionering Habitat Niet beïnvloed Heteroptera Crustacea Mollusca Coleoptera Hirudinea Odonata Ephemeroptera Arachnidae Chaoboridae Trichoptera Dixidae Megaloptera Hydracarina Chironomidae Oligochaeta

23 Volharding van karakteristieke soorten Niet karakteristiek Karakteristiek Relatieve aantal soorten 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Verdwenen Gebleven

24 Of Kolonisatie Versnippering: ontginningen en aantasting <

25 Of Kolonisatie - Versnippering: ontginningen en aantasting - Glaenocoriza propinqua 1 op de 500 individuen heeft ontwikkelde vliegspieren - Hygrotus novemlineatus Slecht ontwikkelde vliegspieren - Speerwaterjuffer Coenagrion hastulatum Actieradius van ca. 500 m. - Houtpantserjuffer Lestes viridis Kleine verspreidingscapaciteit - Laccophilus poecilus Genetisch onderzoek in 2005/2006

26 Of Kolonisatie

27 Gradienten en latere successie stadia Malpie anno 1950 = Drijftil = Waterlelie = Riet (was draadzegge/lobelia) = Veenpluis/knolrus/veenmos = Draadzegge/duiz. Fonteinkruid = Egelskop/blaasjeskruid = Moerassmele/moerashertshooi

28 Gradienten en latere successie stadia

29 Exotische vissoorten

30 Exotische vissoorten Diergroep Met zonnebaars Zonder zonnebaars Dansmuggen Pluimmuggen 160 Waterwantsen 7 85 Waterkevers 76 Watermijten Kokerjuffers 25 Borstelwormen Knutlarven 1 9 Waterjuffers 1 8 Waterpissebedden 6 Echte libellen 5 Spinnen 4 Platworm 4 Eendagsvliegen 3 Totale dichtheid

31 Exotische vissoorten

32 Exotische vissoorten Aantal wateren Aantal wateren Afstand van het water Afstand tot tot de bewoning dichtstbijzijnde bewoning

33 Exotische vissoorten Connected waters Isolated waters Abundant 1 13 Frequent 9 1 Rare Unknown 16 3 Total Sod cutting Removal Newly of shores detritus created Recreation None Unknown Abundant Frequent 1 Rare Unknown 1 1 Total

34 Richtlijnen Goed doordachte maatregelen Voorkom herverzuring Behoud tijdens en na uitvoering Fasering van maatregelen in tijd en ruimte Opslag verwijderd materiaal op oevers Voorkom bottlenecks (voedsel, vegetatie) Timing in relatie tot levenscyclus Vergroot kolonisatiemogelijkheden Herstellen van verdwenen vennen Herintroductie (?) Meer aandacht voor gradiënten en complexen

35 Exoten Effecten Bestrijding Invulling kennisleemten Gradiënten en verlandingsvegetaties Kwaliteiten Herstellen