RAPPORT (gecensureerde versie) Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark Gemeente Dongeradeel

Transcriptie

1 RAPPORT (gecensureerde versie) Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark Gemeente Dongeradeel 213 februari 2015 Hakgriend KA HardinxveldGiessendam T

2 Inhoudsopgave pagina: Inleiding 1 Aanleiding en onderzoeksopdracht 1 Opbouw rapportage 1 Functies en varianten nieuwe sporthal 2 Uitgangspunten en kanttekeningen 2 Varianten 3 Financiele consequenties 5 Investeringskostenraming nieuwe sporthal 5 Exploitatiebegroting sportcentrum Tolhuispark 7 Beheer en aanbesteding 9 Best passende beheervorm sportcentrum Tolhuispark 9 Aanbesteding 13 Samenvattende conclusies 15 Beknopt functioneel Programma van Eisen 16

3 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 1 Inleiding Aanleiding en onderzoeksopdracht Het bestuur van de gemeente Dongeradeel heeft het voornemen een nieuwe sporthal te realiseren naast zwembad Tolhuisbad ter vervanging van sporthal De Trimmer en gymnastieklokaal Hoedemakerspolder. Ten behoeve van de finale besluitvorming wenst de gemeente: een onderbouwing van de functies 1 waarover de sporthal moet beschikken en de aansluiting van de sporthal op het Tolhuisbad in de vorm van een beknopt Programma van Eisen; een investeringskostenraming voor de sporthal op basis van realistische marktprijzen; een exploitatiebegroting voor de sporthal en het Tolhuisbad (samen sportcentrum Tolhuispark) met inachtneming van te realiseren schaal en efficiëntievoordelen; een beschouwing op mogelijke beheervormen voor sportcentrum Tolhuispark (en wellicht andere (binnen)sportaccommodaties); een advies over de wijze van aanbesteding van de realisatie van de sporthal en (afhankelijk van de beheervorm) het beheer en de exploitatie van het sportcentrum. Indien relevant voor een zorgvuldige afweging zullen in het onderzoek keuzemogelijkheden (varianten) worden gepresenteerd. Denk daarbij bijvoorbeeld aan nut en noodzaak van 2, 3 of 4 zaaldelen in de nieuwe sporthal. Opbouw rapportage In hoofdstuk 2 worden de functies van de nieuwe sporthal beschreven met onderscheid tussen vijf varianten. in de bijlage van deze rapportage is een beknopt functioneel Programma van Eisen voor deze varianten opgenomen. In hoofdstuk 3 worden de financiële consequenties van de realisatie van een nieuwe sporthal beschreven met onderscheid tussen de investeringskosten en de exploitatielasten. Uitgangspunt is dat de nieuwe sporthal aangesloten wordt op het Tolhuisbad (ongeacht de scenariokeuze) zodat geprofiteerd kan worden van schaalen efficiëntievoordelen. In hoofdstuk 4 volgt een beschouwing op de best passende beheervorm voor het sportcentrum Tolhuispark met aansluitend een aanbestedingsadvies voor de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie van deze voorziening. De rapportage wordt in hoofdstuk 5 afgesloten met de samenvattende conclusies. 1 Denk aan: afmeting, aantal zaaldelen, tribunecapaciteit, horeca/verenigingsvoorzieningen, etc.

4 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 2 Functies en varianten nieuwe sporthal Uitgangspunten en kanttekeningen Door de gemeente zijn uitgangspunten vastgesteld voor wat betreft de functies van de nieuwe sporthal. Bij de opsomming hieronder is cursief aangegeven op welke onderdelen en met welke motivatie Synarchis deze uitgangspunten heeft aangescherpt (lees: geoptimaliseerd): Het architectonisch ambitieniveau is gemiddeld. In de basisvariant beschikt de nieuwe sporthal over een sportruimte van 24x44x7 meter (lxbxh). In de uitvraag wordt gesproken over een sporthal met een zaalafmeting van 28x48x7 meter. Het verschil is dat in die variant 4 volleybalvelden gerealiseerd kunnen worden ten opzichte van 3 volleybalvelden in een hal van 24x44x7. Gelet op het te verwachten gebruik is geen meerwaarde te verwachten en kan volstaan worden met een sporthal die beschikt over 3 volleybalvelden waarmee sprake is van een besparing op het gebouwoppervlak en daarmee op de de kosten. De sporthal kan worden opgedeeld in 3 zaaldelen door middel van flexibele (geluidsisolerende) scheidingswanden. De sporthal beschikt over de volgende ondersteunende voorzieningen: o 6 kleedruimten; o 2 kleedruimten voor trainers/docenten/scheidsrechters; o 3 bergingen; o 1 ehboruimte. In de sporthal is een vaste tribune aanwezig met 150 zitplaatsen. De sporthal is geschikt voor school en wedstrijdsport. De horeca wordt gedeeld met het Tolhuisbad. Er wordt een stelpost opgenomen voor de bouwkundige connectie met het Tolhuisbad. De sporthal is geschikt voor evenementen met een bezoekersaantal van maximaal personen. Er worden duurzaamheidsmaatregelen toegepast. De situering en indeling van de sporthal is zodanig dat in toekomst eenvoudig clubaccommodaties aangebouwd kunnen worden (basisvariant). In het functioneel Programma van Eisen wordt optioneel een verenigingsruimte voor de korfbalvereniging (buitensport) opgenomen bestaande uit 2 : o 2 kleedruimten; o 1 kleedruimte voor scheidsrechters; o 1 berging. In de uitvraag wordt gesproken over 4 kleedruimten in de verenigingsruimte. De basisvariant sporthal voorziet in 6 kleedruimten. In het avond en weekendgebruik door verenigingen zijn maximaal 4 kleedruimten gelijktijdig in gebruik. De 2 andere kleedruimten in de sporthal kunnen dan, tezamen met de 2 kleedruimten in de verenigingsruimte, door de korfbalvereniging worden gebruikt. Zo wordt efficiënt gebruik gemaakt van de kleedruimten en wordt bespaard op het gebouwoppervlak (80 m²) en op de kosten. Als tot de realisatie van een nieuwe sporthal wordt besloten dan zullen deze uitgangspunten in samenspraak met de vaste gebruikers verder verfijnd worden en in een definitief Programma van Eisen worden verwerkt. 2 Door de gemeente wordt aangegeven dat deze functie mogelijk kan vervallen als bij de sporthal geen 6 maar 8 kleedruimten worden gerealiseerd. De technische staat van de huidige (semipermanente) verenigingsruimte van de korfbalvereniging is als zwak te kwalificeren.

5 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 3 Op basis van de huidige inzichten stelt de gemeente verder de volgende kanttekeningen bij de planvorming voor een nieuwe sporthal ter vervanging van bestaande binnensportaccommodaties: Sporthal De Trimmer (2 zaaldelen) kent overdag (maandag tot en met vrijdag) een bezetting van gemiddeld 50% (gedurende 10 dagdelen is er een zaaldeel vrij). De avond en zaterdagbezetting van sporthal De Trimmer bedraagt ruim 90%. Gymnastieklokaal Hoedemakerspolder wordt overdag (maandag tot en met vrijdag) vrijwel volledig bezet door de 5 basisscholen. s Avonds kent deze accommodatie een matige bezetting (8 uur gymnastiekvereniging en 1,5 uur karateschool) De andere twee gymnastieklokalen in Dokkum (Kapellaan en Ljurk) zijn van maandag tot en met vrijdag vrijwel volledig bezet (overdag en s avonds) en bieden derhalve geen ruimte voor overloop uit gymastieklokaal Hoedemakerspolder en sporthal De Trimmer. Bij de vervanging van sporthal De Trimmer en gymnastieklokaal Hoedemakerspolder door een nieuwe sporthal met 3 zaaldelen leidt de hiervoor geschetste siutatie tot de volgende bezetting: o overdag van maandag tot en met vrijdag 2 zaaldelen met 100% bezetting. Het derde zaaldeel is beschikbaar voor nieuwe ontwikkelingen; o op de avonden en de zaterdagen een nagenoeg volledige bezetting. Vooralsnog verwacht de gemeente niet te kunnen voldoen aan de wens van de gymnastiekvereniging om bij de nieuwe sporthal een turnhal te realiseren. Consequentie kan zijn dat de gymnastiekvereniging haar activiteiten elders gaat onderbrengen waardoor het avondgebruik van gymnastieklokaal Hoedemakerspolder beperkt wordt tot 1,5 uur karateschool. Varianten Met inachtneming van de hiervoor beschreven uitgangspunten en kanttekeningen worden in deze paragraaf 5 varianten beschreven. Onderscheid wordt gemaakt tussen een sporthal met 3 zaaldelen en een sportzaal met 2 zaaldelen. De sportzaal variant is ingegeven door de bezetting van 2 van de 3 zaaldelen overdag ten behoeve van het bewegingsonderwijs. Gelet de verplichting van de gemeente om te voorzien in de behoefte aan huisvesting voor het bewegingsonderwijs zou dus met een sportzaal volstaan kunnen worden. Voor de sportparticipatie in Dokkum zou een sportzaal een forse aderlating zijn gelet op de nagenoeg volledige bezetting van 3 zaaldelen op de avonden (werkdagen) en de zaterdagen. Verder zijn varianten uitgewerkt met een turnhal (wens gymnastiekvereniging) en een verenigingsruimte (wens korfbalvereniging). De varianten zijn hieronder omschreven en in de bijlage uitgewerkt in een beknopt functioneel Programma van Eisen. Basisvariant 1 Sporthal Een sporthal van 44 x 24 meter met een vrije hoogte van 7 meter. De sporthal kan in 3 delen worden opgedeeld door middel van 2 beweegbare scheidingswanden. Er zijn 6 kleedkamers en een vaste publiekstribune met 150 zitplaatsen. Basisvariant 2 Sportzaal Een sportzaal van 28 x 22 meter met een vrije hoogte van 7 meter. De sportzaal kan in 2 delen worden opgedeeld door middel van een beweegbare scheidingswand. Bij de sportzaal zijn 4 kleedkamers voor het bewegingsonderwijs. Basisvariant 3 Sporthal + Turnhal Een sporthal van 44 x 24 meter met een vrije hoogte van 7 meter. De sporthal kan in 3 delen worden opgedeeld door middel van 2 beweegbare scheidingswanden. Daarnaast is er een 3steren turnhal met springkuil en vaste inrichting. In totaal zijn er 8 kleedkamers, 6 voor de sporthal en 2 voor de turnhal. In de sporthal is een vaste publiekstribune met 150 zitplaatsen.

6 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 4 Plusvariant 1 Sporthal Sporthal zoals genoemd bij basisvariant 1 Sporthal, met een verenigingsruimte, 2 extra kleedkamers en een extra berging. Plusvariant 2 Sporthal + Turnhal Sporthal met turnhal zoals genoemd bij basisvariant 3 Sporthal + Turnhal, met een verenigingsruimte, 2 extra kleedkamers en een extra berging. In de volgende overzichten zijn per variant het totale bruto vloeroppervlakte inclusief nevenruimten weergegeven. De nevenruimten bestaan onder andere uit kleed en doucheruimten, bergingen, verkeersruimten en techniekruimten. totaal m² nvo basisvariant 1 Sporthal totaal m² nvo basisvariant 2 Sportzaal totaal m² nvo basisvariant 3 Sporthal + Turnhal Ruimte omschrijving Entree/Centrale Hal Wedstrijdruimte Turnhal 957 EHBO, bergingen, tribune etc Kleedruimten Overige ruimten Totaal netto vloeroppervlakte (NVO) Oppervlakte verkeersruimte (12%) Oppervlakte constructie (6%) Bruto vloeroppervlakte (BVO) totaal m² nvo plusvariant 1 Sporthal totaal m² nvo plusvariant 2 Sporthal + Turnhal Ruimte omschrijving Entree/Centrale Hal Wedstrijdruimte Turnhal 957 EHBO, bergingen, tribune etc Kleedruimten Verenigingsruimte Overige ruimten Totaal netto vloeroppervlakte (NVO) Oppervlakte verkeersruimte (12%) Oppervlakte constructie (6%) Bruto vloeroppervlakte (BVO)

7 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 5 Financiele consequenties Investeringskostenraming nieuwe sporthal Bij de raming van de investeringskosten van de nieuwe sporthal zijn voor alle varianten de volgende uitgangspunten aangehouden: In alle varianten is er geen sprake van een verdieping op de sporthal. De tribune bij de wedstrijdruimte en de technische ruimten zijn allemaal op de begane grond gesitueerd. De vaste inrichting, zoals draaideur entree, vaste inrichting sporthal voor onderwijs, vaste inrichting turnhal, scorebord et cetera maakt onderdeel uit van de raming. Voor de vaste inrichting van de sporthal is uitgegaan van 1 zaaldeel met vaste sportinrichting voor het primair onderwijs. De andere 2 zaaldelen zijn geschikt voor sport en spel. De losse inrichting (meubilair, losse sporthalinventaris et cetera) is niet meegenomen. Voor de terreininrichting zijn 20 extra parkeerplaatsen en fietsenstallingen voor zowel sporthal als zwembad opgenomen. Projectmanagement vanuit de gemeente is meegenomen. Er is verder geen rekening gehouden met overige interne ontwikkelingskosten. Er is gerekend met 4% kapitaalrente per jaar. Er is gerekend met een post onvoorzien van 10%. Er is gerekend met 2% bouwkostenstijging per jaar; De grondkosten zijn niet meegenomen; Er is een bedrag opgenomen voor promotiekosten tijdens de bouw en bij de opening. er is rekening gehouden met marktwerking die in onze raming is getaxeerd op 11% van de bouwkosten. Investeringskostenraming basisvariant 1 Sporthal Kosten gemeente excl. BTW Grondkosten Honoraria gemeente Renten Bijkomende kosten Ontwikkelingskosten Interieur Prijsstijgingen Totaal kosten gemeente Kosten marktpartij Bouwkosten Honoraria marktpartij Bijkomende kosten Winst en risico projectontwikkeling Prijsstijgingen Totaal kosten marktpartij Onvoorzien (10%) investeringskostenraming basisvariant 2 Sportzaal Kosten gemeente excl. BTW Grondkosten Honoraria gemeente Renten Bijkomende kosten Ontwikkelingskosten Interieur Prijsstijgingen Totaal kosten gemeente Kosten marktpartij Bouwkosten Honoraria marktpartij Bijkomende kosten Winst en risico projectontwikkeling Prijsstijgingen Totaal kosten marktpartij Onvoorzien (10%) Totaal investeringskosten Totaal investeringskosten

8 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 6 Investeringskostenraming basisvariant 3 Sporthal + Turnhal Kosten gemeente excl. BTW Grondkosten Honoraria gemeente Renten Bijkomende kosten Ontwikkelingskosten Interieur Prijsstijgingen Totaal kosten gemeente Kosten marktpartij Bouwkosten Honoraria marktpartij Bijkomende kosten Winst en risico projectontwikkeling Prijsstijgingen Totaal kosten marktpartij Onvoorzien (10%) Totaal investeringskosten Investeringskostenraming plusvariant 1 Sporthal Kosten gemeente excl. BTW Grondkosten Honoraria gemeente Renten Bijkomende kosten Ontwikkelingskosten Interieur Prijsstijgingen Totaal kosten gemeente Kosten marktpartij Bouwkosten Honoraria marktpartij Bijkomende kosten Winst en risico projectontwikkeling Prijsstijgingen Totaal kosten marktpartij Onvoorzien (10%) Totaal investeringskosten Investeringskostenraming plusvariant 2 Sporthal + Turnhal Kosten gemeente excl. BTW Grondkosten Honoraria gemeente Renten Bijkomende kosten Ontwikkelingskosten Interieur Prijsstijgingen Totaal kosten gemeente Kosten marktpartij Bouwkosten Honoraria marktpartij Bijkomende kosten Winst en risico projectontwikkeling Prijsstijgingen Totaal kosten marktpartij Onvoorzien (10%) Totaal investeringskosten Toelichting investeringskostenraming: De post honoraria gemeente is opgebouwd uit de kosten die verband houden met (het inhuren van) projectmanagement, kwaliteitstoezicht, overige adviseurs, repro en voorschotten. De post renten heeft betrekking op renteverlies tijdens de voorbereiding en uitvoering van het project. In de post bijkomende kosten gemeente zijn opgenomen de kosten voor leges en welstand, promotiekosten, aansluitkosten, (openings)festiviteiten en verzekeringen (CAR en ontwerprisico). Bij de kosten die de marktpartij in rekening zal brengen bij de opdrachtgever (gemeente Dongeradeel) zijn uiteraard de bouwkosten het grootste bestanddeel. Deze post is opgebouwd uit de bouwkosten bouwkundig en technische installaties, de vaste inrichting, de terreininrichting en de coördinatiekosten. De post honoraria marktpartij bestaat uit de kosten voor de architect, de constructeur, de adviseurs installaties en bouwfysica, het opmeten en sonderen, de overige adviseurs en repro en verschotten. Bijkomende kosten marktpartij hebben met name betrekking op de legeskosten bemalingsdebiet en vergunningen. Separaat van deze rapportage is een uitgebreide onderbouwing van de investeringskostenraming voor basisvariant 1 Sporthal gepresenteerd.

9 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 7 Exploitatiebegroting sportcentrum Tolhuispark In het volgende overzicht zijn voor de vijf varianten de kapitaallasten berekend en de kosten voor dagelijks en groot onderhoud. Bij de kapitaallasten is onderscheid gemaakt tussen berekening op basis van annuïteiten en lineaire afschrijving. In overleg met de gemeente is gerekend met een rente van 4%. Voor wat betreft de afschrijvingstermijnen is gerekend met: 25 jaar voor terreininrichting; 40 jaar voor bouwkundige werken; 20 jaar voor installaties; 15 jaar voor inrichting. De posten dagelijks en groot onderhoud zijn berekend op respectievelijk 0,5 en 1,5% van de bouwkundige en installatietechnische kosten. Jaarlasten basisvariant 1 Sporthal basisvariant 2 Sportzaal basisvariant 3 Sporthal + Turnhal plusvariant 1 Sporthal plusvariant 2 Sporthal + Turnhal Kapitaallasten Annuitair Lineair (jaar 1) Onderhoudskosten Dagelijks onderhoud Groot onderhoud In het volgende overzicht is een exploitatiebegroting 2017 voor sportcentrum Tolhuispark opgesteld. Ter vergelijking zijn ook de begrotingen van de betrokken huidige accommodaties weergegeven. sporthal gymnastieklokaal totaal huidige sportcentrum Exploitatiebegroting 2017 Tolhuisbad de Trimmer Hoedemakerspolder exploitaties Tolhuispark Baten Huren Overige baten Totaal baten Lasten Energie en electra Belastingen en verzekeringen (Reserveringen) onderhoud Overige lasten Totaal lasten Exploitatiesaldo Kapitaallasten Kapitaallasten renovatie/nieuwbouw Apparaatskosten Subsidies Gemeentelijke bijdrage Toelichting: De begroting 2017 voor het Tolhuisbad, sporthal de Trimmer en gymnastieklokaal Hoedemakerspolder (opgeteld in de kolom totaal huidige exploitatie ) is opgesteld op basis van door de gemeente ingebrachte informatie. Aan de exploitatiebegroting voor sportcentrum Tolhuispark liggen de volgende uitgangspunten ten grondslag: o Er is rekening gehouden met de realisatie van basisvariant 1 Sporthal. o Voor de huur van het sportcentrum wordt aan de commerciële exploitant xxx in rekening gebracht. Dit is gelijk aan de huur van het Tolhuisbad. In de regel geldt dat een hogere of lagere huur verdisconteerd moet worden in een hogere of lagere subsidie ( vestzakbroekzak ). o De exploitant is verantwoordelijk voor het verbruik en de kosten van energie en electra. Deze kosten zijn verdisconteerd in de benodigde structurele subsidie. o De gemeente blijft verantwoordelijk voor het eigenaarsdeel van de belastingen en verzekeringen.

10 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 8 o Voor (reserveringen) onderhoud geldt dat de gemeente verantwoordelijk is voor het eigenaarsdeel. Voor het Tolhuisbad staat een bedrag van ongeveer xxx op de begroting. Dit wordt vermeerderd met een post van zo n xxx ten behoeve van het groot onderhoud aan de sporthal. o De kapitaallasten die voor rekening komen van de gemeente hebben betrekking op de bestaande kapitaallasten van het Tolhuisbad ( xxx) en de nieuwe (lineaire) kapitaallasten die verbonden zijn aan de realisatie van de nieuwe sporthal ( xxx). Ter vergelijking geldt dat aan de renovatie van sporthal de Trimmer en gymnastieklokaal Hoedemakerspolder opgeteld ruim xxx aan kapitaallasten verbonden zijn. o Met betrekking tot de apparaatskosten is gerekend met een toename van 30 tot 35% ten opzichte van de apparaatskosten die aan het Tolhuisbad worden toegerekend. Dit impliceert dat de gemeente Dongeradeel een oplossing moet vinden voor de hoge apparaatskosten die nu op de exploitatie van sporthal De Trimmer drukken (frictiekosten). o Op basis van referenties is de verwachting gerechtvaardigd dat een exploitatiebijdrage van zo n xxx noodzakelijk is voor de nieuwe sporthal. Vermeerderd met de taakstellende subsidie van bijna xxx voor het Tolhuisbad betekent dit dat voor de aanbesteding van de exploitatie van sportcentrum Tolhuispark een budget van xxx beschikbaar komt. Bij instandhouding van de huidige accommodaties bedraagt de gemeentelijke bijdrage xxx (inclusief de kapitaallasten de verband houden met de renovatie van sporthal de Trimmer en gymnastieklokaal Hoedemakerspolder). Gegeven de begroting vergt de ontwikkeling van het beoogde sportcentrum Tolhuispark een bijdrage van xxx, ofwel een besparing van xxx ten opzichte van instandhouding. Hierbij geldt wel de kanttekening dat de gemeente Dongeradeel geconfronteerd wordt met een forse post aan apparaatskosten c.q. frictiekosten. Een deel van deze kosten heeft betrekking op de directe inzet van sporthal en gymnastieklokaalmedewerkers. Als deze medewerkers de overstap maken naar de nieuwe exploitant ( mens volgt werk ) dan worden de frictiekosten hiermee afgebouwd. Daar staat tegenover dat (verplichte) overname van medewerkers de nieuwe exploitant beperkt in de mogelijkheden om een efficiënte exploitatie in te richten, hetgeen een negatieve invloed heeft op een mogelijk aanbestedingsresultaat (lees: een verhogend effect op de benodigde subsidie).

11 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 9 Beheer en aanbesteding In paragraaf 4.1 wordt op basis van landelijke inzichten een voorstel gedaan voor de best passende beheervorm voor sportcentrum Tolhuispark. In de tweede paragraaf van dit hoofdstuk volgt een voorstel voor de wijze waarop dit project in de markt gezet kan worden. Best passende beheervorm sportcentrum Tolhuispark Voor een passende beheervorm voor sportcentrum Tolhuispark worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: de beheervorm biedt de gemeente vanuit haar regiefunctie de mogelijkheid de maatschappelijke functie van het zwembad en de sporthal te waarborgen en te blijven sturen op maatschappelijke doelen (denk aan: openstelling, tarieven, specifiek activiteitenaanbod voor doelgroepen); de beheervorm biedt optimaal ruimte aan mogelijke schaal en efficiëntievoordelen (dit mede gelet op de noodzaak om de gemeentelijke bijdrage zo veel mogelijk te beperken); met de beheervorm wordt de stabiliteit en continuïteit van sportcentrum Tolhuispark gewaarborgd en is sprake van een transparante (financiële) verantwoording; de beheervorm faciliteert en stimuleert innovativiteit en marktgerichtheid om goed in te kunnen spelen op veranderende omstandigheden; beheer en exploitatie van het zwembad en de sporthal geschiedt binnen één beheervorm; bij de keuze voor een nieuwe, passende beheervorm voor het sportcentrum wordt rekening gehouden met ontwikkelingen die samenhangen met de wet Markt en Overheid en de vennootschapsbelasting die overheden vanaf 2016 moeten gaan betalen over de winst uit ondernemingsactiviteiten (bijvoorbeeld in geval van de exploitatie van zwembaden); in geval van verzelfstandigen of uitbesteden zal, onafhankelijk van de gekozen beheervorm, zorggedragen moeten worden voor een adequate juridische structuur waarin op basis van goede overeenkomsten en planning & control afspraken over de taken en verantwoordelijkheden tussen gemeente en exploitant worden vastgelegd en bewaakt. In het vervolg van deze paragraaf worden de volgende vier meest voorkomende beheervormen voor accommodaties als sportcentrum Tolhuispark nader beschouwd: gemeentelijke beheer; verzelfstandigd sportbedrijf; stichting; commerciële exploitant. Belangrijk is te constateren dat er geen beste beheervorm is voor zwembaden en sporthallen. Iedere vorm kent z n geslaagde en minder geslaagde landelijke praktijkvoorbeelden. Onmiskenbare trend is wel dat het aandeel gemeentelijk beheer de afgelopen jaren is afgenomen. Zo werd begin jaren 90 nog ongeveer 60% van de zwembaden in Nederland gemeentelijk beheerd. Momenteel geldt dat nog voor zo n 25% van de zwembaden. De afgelopen jaren is er een gestage opkomst van verzelfstandigde sportbedrijven die onder meer verantwoordelijk zijn voor beheer en exploitatie van zwembaden en sporthallen (circa 10%). Het aandeel stichtingen stabiliseert zich rond zo n 25%. Het aandeel commercieel geëxploiteerde zwembaden vormt met ongeveer 40% het grootste bestanddeel. De onderscheiden beheervormen worden in het vervolg van deze paragraaf beschreven aan hand van een algemene beschouwing en een analyse van sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen.

12 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 10 Gemeentelijk beheer Algemene beschouwing: In deze beheervorm (nu van toepassing op de binnensportaccommodaties) zijn de medewerkers in dienst van de gemeente. De verantwoordelijkheden en verantwoording verlopen conform de bureaucratische en politieke lijnen. Het bureauhoofd legt verantwoording af aan zijn direct leidinggevende (afdelingshoofd). De betreffende portefeuillehouder is bestuurlijk verantwoordelijk. Deze beheervorm geeft gemeenten maximale sturingsmogelijkheden. Maatschappelijke ontwikkelingen, al dan niet vertaald in nieuwe (politieke) prioriteiten, kunnen makkelijk vertaald worden in aanpassingen van het product en activiteitenaanbod. Denk daarbij bijvoorbeeld aan doelgroepgerichte activiteiten en beperking van het aanbod c.q. de openstelling naar aanleiding van bezuinigingstaakstellingen. Ondanks de maximale sturingsmogelijkheden heeft deze beheervorm de afgelopen decennia aan populariteit ingeboet. Steeds minder gemeenten beschouwen beheer en exploitatie van zwembaden en sporthallen (en andere maatschappelijke voorzieningen) als een kerntaak. Vanuit een regierol wordt de uitvoering in steeds meer gemeenten op afstand geplaatst of uitbesteed (zie de varianten die hierna worden behandeld). SWOTanalyse: Sterkte: Zwakte: Kans: Bedreiging: de gemeente kan het zwembad en de sporthal ten volle benutten als instrument bij het realiseren van (in de tijd veranderende) maatschappelijke doelen de gemeentelijke organisatie is niet (optimaal) ingericht om een efficiënte, markgerichte exploitatie te realiseren door sportcentrum Tolhuispark (en eventueel alle andere maatschappelijke voorzieningen) onder gemeentelijk beheer en exploitatie te stellen kunnen schaal en efficiëntievoordelen worden behaald onzekerheden en risico s die verbonden zijn aan de invulling van de taakstelling en aan het beheer en de exploitatie van het sportcentrum komen volledig voor rekening van de gemeente. Verzelfstandigd sportbedrijf Algemene beschouwing In gemeenten waar een kerntakendiscussie niet uitmondt in marktwerking op het gebied van beheer en exploitatie van accommodaties als sportcentrum Tolhuispark, maar wel behoefte is aan een scherpe, juridisch vormgegeven scheiding van beleid en uitvoering, is verzelfstandiging een goed alternatief. Op het gebied van sportaccommodaties (inclusief zwembaden) resulteert dit in de regel in de oprichting van een sportbedrijf, waarbij als rechtsvorm voor een BV of een NV wordt gekozen. De gemeente is in de regel enig aandeelhouder en heeft een verantwoordelijkheid in het benoemen van de Raad van Commissarissen. Voor een transparante en zakelijke verhouding tussen gemeente en sportbedrijf verdient het de voorkeur dat de gemeente hierin niet vertegenwoordigd is (bijvoorbeeld via een wethouder). De relatie tussen de gemeente en het sportbedrijf krijgt verder vorm door middel van meerjarige (prestatie)overeenkomsten (huur, exploitatie en subsidie); De landelijke ervaringen wijzen uit dat het in de regel gemeenten met meer dan inwoners zijn die overgaan tot de vorming van een sportbedrijf. Een gemeente met de omvang van Dongeradeel beschikt in beginsel niet over voldoende schaal om tot de vorming en adequate inrichting van een gemeentelijk sportbedrijf te komen. Voor het creëren van voldoende schaal kunnen kleinere gemeenten ook opteren voor de vorming van een vastgoedbedrijf waarin alle gemeentelijke accommodaties zijn ondergebracht of voor een regionaal opererend sportbedrijf. De overeenkomsten en het toezien op de naleving ervan vormen voor de gemeente het belangrijkste sturingsmiddel. Maatschappelijke voorwaarden (denk bijvoorbeeld aan openstelling, tarieven en doelgroepactiviteiten) en restricties die aan de bedrijfsvoering worden gesteld (lees: gedwongen winkelnering) zijn van invloed op het bedrijfsresultaat. De kwaliteit van de directie en de Raad van Commissarissen vormen in deze de grootste andere bepalende factor;

13 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 11 In den lande zijn er diverse voorbeelden van sportbedrijven die, na gebleken lokaal succes, ook in omringende gemeenten diensten (willen) gaan leveren. Het is van belang dat de gemeente als (enig) aandeelhouder een (finaal) oordeel kan vormen over het nut en de risico s van gemeentegrens overstijgende activiteiten. SWOTanalyse: Sterkte: Zwakte: Kans: Bedreiging: met de oprichting van een sportbedrijf is sprake van een duidelijke juridische, organisatorische en financiële ontvlechting. Er is kortom sprake van een transparante rolverdeling tussen gemeente en sportbedrijf de gemeentelijke sturingsmogelijkheden zijn beperkt door de reikwijdte van de afgesloten overeenkomsten. Voor aanpassing van de overeenkomsten is overeenstemming nodig tussen de gemeente en directie c.q. de Raad van Commissarissen van het sportbedrijf na bewezen successen kunnen ook andere gemeentelijke taken worden overgeheveld naar het sportbedrijf (denk bijvoorbeeld aan de uitvoering van sportstimuleringsactiviteiten en de inzet van combinatiefunctionarissen, maar ook aan de uitvoering van groot onderhoud en mogelijk de investering in (nieuwe) accommodaties) de kracht van het sportbedrijf is voor een belangrijk deel afhankelijk van de in de regel vrijwillige leden van de Raad van Commissarissen en hun relatie met de directie. Spanning op deze relatie gaat ten kosten van de kwaliteit en op den duur de continuïteit van het sportbedrijf Stichting Algemene beschouwing: In de jaren 70 en 80 en 90 van de vorige eeuw zijn talloze stichtingen opgericht ten behoeve van het beheer en de exploitatie van zwembaden, binnensportaccommodaties en andere maatschappelijke voorzieningen. In veel gevallen ging de oprichting van stichtingen gepaard met BTWvoordelen op investeringen in nieuwe accommodaties. Tegelijkertijd werd en wordt de stichting beschouwd als een ideale vorm voor de mobilisatie en betrokkenheid van het maatschappelijke veld. De relatie tussen gemeente en stichting krijgt vorm door middel van overeenkomsten (huur, exploitatie, subsidie). Voor een transparante relatie tussen gemeente en stichting onthoudt de gemeente zich bij voorkeur van bestuursparticipatie in een stichting. In de loop van de jaren 90 was een kentering waarneembaar. De complexiteit van de bedrijfsvoering van met name grootschalige voorzieningen als zwembaden werd minder en minder aan vrijwillige bestuurders overgelaten. Ook bleek het vooral voor kleinere stichtingen lastig om de vervanging van bestuursleden goed te regelen, hetgeen negatieve gevolgen had voor de kwaliteit en continuïteit. de afgelopen jaren lijkt er een zekere revival plaats te vinden ten faveure van stichtingen. Met name bij stichtingen met een omvangrijk takenpakket blijkt het bestuursmodel met een Raad van Commissarissen en een directeur/bestuurder goed te kunnen werken. De directeur/bestuurder fungeert in dergelijke stichtingen als een lokaal, regionaal en soms zelfs landelijk duidelijk herkenbare maatschappelijk ondernemer. De vrijheid (in gebondenheid) die dit soort ondernemers nodig heeft blijkt bij stichtingen vaak meer aanwezig dan bij andere beheersvormen. SWOTanalyse: Sterkte: Zwakte: Kans: de maatschappelijke betrokkenheid krijgt vorm in een gevarieerde samenstelling van het stichtingsbestuur (of: de Raad van Commissarissen). Er is geen sprake van winstoogmerk. Doordat bestuurders in de regel opereren als vrijwilliger is sprake van een efficiënte (lees: voordelige) beheersvorm veel stichtingen hebben moeite om tot sluitende begrotingen te komen (oorzaken: te weinig subsidie, subsidie die onvoldoende geïndexeerd wordt, onvoldoende reserveringen voor vervangingsinvesteringen of inefficiënties in de bedrijfsvoering). Financiële tegenvallers leiden al snel tot behoefte aan extra subsidie, hetgeen druk zet op de relatie met de gemeente door stichtingen in de subsidieovereenkomst gelegenheid te bieden enig weerstandsvermogen op te bouwen, wordt bewerkstelligd dat financiële tegenvallers (in ieder geval voor een

14 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 12 Bedreiging: deel) uit eigen middelen opgevangen kunnen worden. Dit resulteert in een meer stabiele relatie met de gemeente de kracht van stichtingen is voor een belangrijk deel afhankelijk van de in de regel vrijwillige leden van het stichtingsbestuur (of: de Raad van Commissarissen) en hun relatie met de directie. Spanning op deze relatie gaat ten kosten van de kwaliteit en op den duur de continuïteit van deze beheervorm Commerciële exploitant Algemene beschouwing: Met de teruglopende populariteit van de stichtingsvorm in de jaren 90 van de vorige eeuw was er de opkomst van de commerciële exploitanten van zwembaden. Het kunnen overlaten van alle taken en verantwoordelijkheden op het gebied van beheer en exploitatie met inbegrip van de daarmee verbonden risico s was voor veel gemeenten aanleiding om te kiezen voor marktwerking. De uitbesteding van de exploitatie van het Tolhuisbad aan Optisport is hier een voorbeeld van. Een beperkt aantal commerciële partijen is in de loop der jaren uitgegroeid tot exploitatiemaatschappijen, waarin op basis van gestandaardiseerde en in de praktijk beproefde en getoetste concepten en modellen het beheer en de exploitatie van met name zwembaden wordt vormgegeven. In de regel is beperkt sprake van lokaal ondernemerschap. De winst wordt voor een groot deel gehaald uit gecentraliseerde schaalvoordelen. Een commerciële exploitant wordt geselecteerd op basis van een aanbestedingsprocedure. Met de financieel (prijs) of economisch (prijs en kwaliteit) meest voordelige partij worden overeenkomsten gesloten over de huur, de exploitatie en de subsidie. In veel gevallen maar niet noodzakelijkerwijs zijn de exploitatierisico s voor rekening van de exploitant, die daarvoor een zogenoemde risicofee (soort van verzekeringspremie) in rekening brengt. De exploitatie is gericht op het maken van winst binnen de door de gemeente vastgestelde kaders. Dit betekent dat contractueel goed moet worden vastgelegd welke voorwaarden de gemeente aan de exploitant stelt met betrekking tot de maatschappelijke functie van de betreffende zwembaden. Overeenkomsten worden gesloten voor periodes variërend van 5 tot 20 jaar. SWOTanalyse: Sterkte: Zwakte: Kans: Bedreiging: de exploitatie is gestoeld op in de (landelijke) praktijk beproefde en getoetste modellen en concepten, waaraan diverse specialisten (op het hoofdkantoor) dagelijks werkzaam zijn. De gemeente loopt (tot op zekere hoogte) geen exploitatierisico s de maatschappelijke functie en de winstgevendheid van de exploitatie staan in beginsel op gespannen voet. Dit betekent dat de maatschappelijke functie van de zwembaden goed moet worden gewaarborgd in (meerjarige) overeenkomsten. De inzichten over de maatschappelijke functie zullen in de loop der jaren echter veranderen door hun omvang kunnen landelijk opererende exploitanten (ambitieuze) medewerkers carrièreperspectieven bieden die bij andere beheervormen niet aanwezig zijn op basis van een aanbesteding worden meerjarige afspraken gemaakt over de door de gemeente te verstrekken subsidie met in achtneming van de opgelegde taakstelling. Indien de subsidie in de praktijk ontoereikend blijkt te zijn volgen (vanuit de afspraken over een risicodragende exploitatie) vaak lastige discussies tussen gemeente en exploitant. In de praktijk kan ook blijken dat er sprake is van hogere dan begrote winsten. In dat geval moet de gemeente aanvaarden dat meer subsidie is uitgekeerd dan nodig is gebleken. Overigens kunnen tussen gemeente en exploitant ook afspraken worden gemaakt over winst (en risico)deling In de volgende tabel zijn de belangrijkste kenmerken van de vier onderscheiden beheervormen getoetst en beoordeeld aan de hand van landelijke inzichten. Door cijfers te verbinden aan de toetsing en een wegingsfactor toe te kennen aan die kenmerken waaraan doorgaans de meeste waarde wordt toegekend, is een score berekend en een rangschikking bepaald.

15 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 13 scoretabel wegingsfactor beheer sportbedrijf exploitant gemeentelijk verzelfstandigd commerciele stichting bestuurbaarheid toekomstbestendigheid flexibiliteit marktgerichtheid en innovativiteit (financiele) risico's score: rangschikking: Wegingsfactor: Score op kenmerken: 1 = beperkt van belang 1 = negatief 2 = neutraal 2 = beperkt negatief 3 = zeer van belang 3 = neutraal 4 = beperkt positief 5 = positief Op basis van scoretabel geldt dat met uitzondering van de aspecten bestuurbaarheid en flexibiliteit dat de commerciële exploitant als vorm beter of in ieder geval gelijkwaardig scoort ten opzichte van de overige drie vormen. Zoals aangegeven is hier sprake van een score op basis van landelijke inzichten. Politiekbestuurlijk kunnen andere aspecten van belang zijn en kan tot een andere weging worden gekomen. Als daadwerkelijk besloten wordt tot de een commerciële exploitatie van sportcentrum Tolhuispark dan ligt het voor de hand dat dit als een concessie voor diensten wordt aanbesteed. Daarbij ligt nog wel de vraag voor of de aanbesteding alleen betrekking heeft op het sportcentrum of dat ook andere (binnen)sportaccommodaties hierbij betrokken worden (denk bijvoorbeeld aan sporthal De Doelstien en gymnastieklokalen Kapellaan en Ljurk). Verbreding van de concessie biedt mogelijkheden voor schaal en efficientievoordelen en vergemakkelijkt de afstemming en coordinatie van de ingebruikgeving van met name de binnensportaccommodaties. In de volgende paragraaf wordt de wijze van aanbesteding nader beschouwd. Aanbesteding De gemeente Dongeradeel staat voor de keuze de verschillende activiteiten die samenhangen met het ontwerp en de realisatie van de sporthal en de exploitatie van het gehele sportcentrum Tolhuispark separaat of geïntegreerd aan te besteden. Bij de traditionele vorm van aanbesteden besteedt de gemeente in eerste instantie het ontwerp uit, vervolgens de daadwerkelijke realisatie en na oplevering de exploitatie en het onderhoud van (onderdelen van) het sportcentrum. Bij een innovatieve vorm van aanbesteden wordt in een vroeg stadium gebruik gemaakt van de kennis in de markt. Dit kan in een beperkte vorm maar ook zeer uitgebreid. De meest voorkomende innovatieve aanbestedingsvormen zijn de volgende: Design & Build (DB): hierbij wordt in één opdracht zowel het ontwerp als de realisatie van de sporthal aanbesteed. Dit kan op basis van een programma van eisen, een voorlopig ontwerp of een definitief ontwerp. Bij deze vorm wordt de exploitatie van het sportcentrum apart aanbesteed van het ontwerp en de realisatie van de sporthal; Design, Build & Operate (DBO): in deze aanbestedingsvorm wordt in één opdracht zowel het ontwerp, de uitvoering, als de exploitatie (al dan niet met inbegrip van het onderhoud) aanbesteed; Design, Build, Finance & Operate (DBFO): in deze aanbestedingsvorm wordt in één opdracht zowel het ontwerp, de uitvoering, de exploitatie, het onderhoud en de financiering aanbesteed. Deze vorm verschilt van de DBO variant op het onderwerp eigendom dat (in combinatie met de financiering) in handen komt van een derde partij. Dit met als kanttekening dat financiers van maatschappelijke voorzieningen als sportcentra zeer terughoudend zijn en hoge rendementen verlangen op hun investering. Bij deze drie aanbestedingsvormen kan het Maintain (onderhoud) worden toegevoegd. De marktpartij die het gebouw ontwerpt en realiseert is dan ook voor een bepaalde periode verantwoordelijk voor het onderhoud.

16 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 14 De belangrijkste kenmerken van innovatieve aanbestedingsvormen zijn: marktpartijen worden betrokken bij het ontwerpproces, waarbij het de uitdaging is om te komen tot een betere verhouding tussen prijs en kwaliteit dan bij traditionele oplossingen; de gemeente stelt functionele eisen en laat de technische uitvoering meer over aan de marktpartijen; de aanbesteding aan marktpartijen vindt vroegtijdig plaats in het proces, op basis van een programma van eisen. Voor wat betreft het ontwerp en de realisatie van de sporthal en de exploitatie van het sportcentrum geven wij in overweging te opteren voor DB(M)O als aanbestedingsvorm (Design, Build, Maintain & Operate). Bij deze aanbestedingsvorm wordt in een vroeg stadium de ontwikkelende bouwer van de sporthal en de exploitant van het sportcentrum aan elkaar gekoppeld zodat de expertise van de exploitant optimaal gebruikt kan worden bij het tot stand komen van het ontwerp. De schaal en efficiëntievoordelen die dit oplevert moeten resulteren in een zo laag mogelijke jaarlast (optelsom van kapitaallasten, onderhoudskosten en exploitatiesaldo), hetgeen de financiële haalbaarheid van het project ten goed komt. De financiële haalbaarheid van het project kan verder nog gediend zijn bij het toevoegen van de volgende elementen aan de aanbesteding: het vaststellen van een scherp (doch realistisch) budget waarbinnen het inschrijvende consortium geacht wordt haar aanbieding te doen. Dit geeft financiële zekerheid over de door de gemeente Dongeradeel te verstrekken bijdragen; het beschikbaar stellen van commercieel te ontwikkelen ruimte. Dit biedt het inschrijvende consortium te mogelijkheid om een kostendrager toe te voegen aan het project. Bekend is dat zich reeds een fitnessbedrijf uit Dokkum heeft gemeld met serieuze belangstelling in de planontwikkeling.

17 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 15 Samenvattende conclusies Deze rapportage wordt afgesloten met de samenvattende conclusies. Puntsgewijs heeft het onderzoek naar de ontwikkeling, het beheer en de exploitatie van sportcentrum Tolhuispark de volgende bevindingen opgeleverd: Op basis van door de gemeente geformuleerde uitgangspunten zijn de volgende vijf varianten voor een nieuw te realiseren binnensportaccommodatie onderscheiden met de daarbij behorende investeringskosten (exclusief BTW): o een sporthal van 44 x 24 x 7 meter investering: xxx o een sportzaal van 28 x 22 x 7 meter investering: xxx o een sporthal met turnhal investering: xxx o een sporthal met verenigingsruimte investering: xxx o een sporthal met turnhal en verenigingsruimte investering: xxx Met inachtneming van door Synarchis gehanteerde uitgangspunten is een exploitatiebegroting 2017 voor sportcentrum Tolhuispark opgesteld die in totaal sluit op een gemeentelijke bijdrage van xxx. Deze bijdrage is opgebouwd uit de volgende componenten: o Een negatief exploitatiesaldo van xxx (huur / eigenaarslasten). o Kapitaallasten van xxx (Tolhuisbad + nieuwe sporthal). o Apparaatskosten van xxx. o Een taakstellende subsidie van xxx. Ten opzichte van de instandhoudingsvariant (renovatie sporthal de Trimmer en gymnastieklokaal Hoedemakerspolder) is sprake van besparing op de gemeentelijke bijdrage van xxx. Daarbij geldt de kanttekening dat de gemeente geconfronteerd wordt met een forse post aan apparaatskosten c.q. frictiekosten. Op basis van een beschouwing van de vier meest voorkomende beheervormen (gemeentelijk beheer, verzelfstandigd sportbedrijf, stichting en commerciële exploitant) is vastgesteld dat een commerciële exploitant de best passende beheervorm is voor sportcentrum Tolhuispark. Als daadwerkelijk besloten wordt tot een commerciële exploitatie van sportcentrum Tolhuispark dan ligt het voor de hand dat dit als een concessie voor diensten wordt aanbesteed. Met het oog op een zo aantrekkelijk mogelijk aanbestedingsresultaat is door ons voorgesteld te opteren voor een innovatieve wijze van aanbesteden (Design, Build, Maintain & Operate). De financiële haalbaarheid van het project kan verder nog gediend zijn bij het toevoegen van de volgende elementen aan de aanbesteding: o Het vaststellen van een scherp (doch realistisch) budget waarbinnen het inschrijvende consortium geacht wordt haar aanbieding te doen. Dit geeft financiële zekerheid over de door de gemeente Dongeradeel te verstrekken bijdragen. o Het beschikbaar stellen van commercieel te ontwikkelen ruimte. Dit biedt het inschrijvende consortium te mogelijkheid om een kostendrager toe te voegen aan het project. Bekend is dat zich reeds een fitnessbedrijf uit Dokkum heeft gemeld met serieuze belangstelling in de planontwikkeling.

18 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 16 Beknopt functioneel Programma van Eisen In deze bijlage wordt een beknopt ruimtelijk en functioneel Programma van Eisen gepresenteerd dat hoort bij de varianten die in paragraaf 2.2 zijn beschreven. Uitgangspunt vormt de basisvariant 1 voor een sporthal van 44 x 24 meter met een vrije hoogte van 7 meter. Deze sporthal kan in drie delen worden opgedeeld door middel van twee beweegbare scheidingswanden. Er zijn 6 kleedkamers en een vaste publiekstribune met 150 zitplaatsen. Aanpassingen op de basisvariant zijn beschreven in de kaders van deze bijlage. Verder wordt in deze bijlage een voorstel gedaan voor de routing en indeling ten behoeve van de aansluiting van de nieuwe sporthal aan het Tolhuisbad. Algemene ruimten Hoofdentree Afmeting: 1 x 100 m² Relatie: Directe relatie met ontvangstruimte zwembad Directe relatie met verkeersruimte sporthal Directe relatie met buitenruimte Tussen het bestaande zwembad en de nieuw te realiseren sporthal komt een gezamenlijke hoofdentree. Het zwembad heeft al een grote centrale hal waar ook de receptiebalie/kassa aanwezig is. We gaan er van uit dat deze functie op de huidige locatie gehandhaafd blijft om reden dat alleen in het zwembad betalende bezoekers komen. De bezetting van de kassa/receptie geschiedt door medewerkers die ook de horeca bedienen. Zo ontstaat er efficiëntie in de personeelsbezetting. Wel moet er vanuit de kassa/receptie zicht zijn op in en uitgaande bezoekers van de sporthal. Wij gaan uit van een uitbreiding van de centrale hal van 100 m 2 waardoor de centrale hal van het nieuwe sportcentrum zowel vanaf de Noord als de Zuidzijde bereikbaar wordt. Beide entrees zijn goed verlicht en duidelijk herkenbaar voor bezoekers. Vanuit de entree komen de bezoekers uit in de centrale hal waarbij gekozen kan worden om naar het zwembad of de sporthal te gaan. Een dergelijke grote hal geeft ruimte in de sportaccommodatie, niet alleen visueel, maar er ontstaat ook extra vloeroppervlak voor exposities en dergelijke. Centrale hal Afmeting: 1 x 10 m² Relatie: Directe relatie met hoofdentree Directe relatie met ontvangstruimte zwembad Directe relatie met verkeersruimte sporthal Vanuit de centrale hal dient op een overzichtelijke manier de sporthal en haar kleedkamers en tribune en het zwembad en haar kleedkamers en horeca bereikbaar te zijn. Het gebied dient zodanig te worden ingericht dat er geen opstoppingen in deze ruimte kunnen ontstaan. Centrale toiletgroep Afmeting: 4 x 4 m² dames en herentoiletten 1 x 6 m² miva toilet Relatie: In de nabijheid van centrale hal In de nabijheid van tribune

19 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 17 Nabij de centrale entreehal en de tribune van de sporthal dient een toiletruimte aanwezig te zijn voor de bezoekers van de sporthal. De toiletgroep dient te zijn voorzien van twee damestoiletten, één herentoilet, twee urinoirs en een mindervalidentoilet. Sporthal Wedstrijdruimte Afmeting: Relatie: 24 x 44 meter Directe relatie met kleedkamers Directe relatie met docenten/scheidsrechters kleedkamers Directe relatie met bergingen Directe relatie met tribune Directe relatie met EHBOruimte De sporthal heeft een netto afmeting van 24 x 44 meter met een obstakel vrije hoogte van minimaal 7,0 meter. De sporthal dient door middel van twee neerlaatbare scheidingswanden in drie delen te kunnen worden opgedeeld. In de sporthal dient in ieder geval onderstaande sportveldbelijning te worden aangebracht: 3 volleybalvelden 7 badmintonvelden 1 basketballveld 1 multifunctioneel veld voor zaalvoetbal, handbal, hockey en korfbal Eén (buitenste) zaaldeel moet daarnaast de vaste inrichting ten behoeve van het primair onderwijs bevatten. Basisvariant 2 Sportzaal Afmeting: 28 x 22 meter De sportzaal heeft een netto afmeting van 28 x 22 meter met een obstakel vrije hoogte van minimaal 7,0 meter. De sportzaal dient door middel van één neerlaatbare scheidingswand in twee delen te kunnen worden opgedeeld. In de sportzaal dient in ieder geval onderstaande sportveldbelijning te worden aangebracht: 2 volleybalvelden 3 badmintonvelden 1 basketballveld Eén zaaldeel moet daarnaast de vaste inrichting ten behoeve van het primair onderwijs bevatten.

20 Rapport Ontwikkeling, beheer en exploitatie sportcentrum Tolhuispark gemeente Dongeradeel 18 Basis en plusvariant 3 Sporthal + Turnhal Wedstrijdruimte Turnhal Afmeting: Relatie: 38,6 x 24,8 meter Directe relatie met kleedkamers turnhal In de buurt van docentenkleedkamers In de buurt van EHBOruimte De turnhal heeft een netto afmeting van 38,6 x 24,8 meter met een obstakel vrije hoogte van minimaal 6,0 meter. In de turnhal is de vaste inrichting aanwezig, inclusief een valkuil en voldoende ruimte voor aanlopen. De turnhal voldoet aan de ***accommodatie volgens de normen uit het handboek sportaccommodaties van NOC*NSF. Tribune Afmeting: 1 x 90 m² Relatie: Directe relatie wedstrijdruimte In de nabijheid van toiletgroep In de wedstrijdruimte dient een tribune te worden opgenomen met een vaste capaciteit van minimaal 150 personen, inclusief plaatsen voor personen in een rolstoel. Hierbij dient voldoende rekening gehouden te worden met de zichtlijnen. Alle velden dienen zichtbaar te zijn vanaf de tribune. EHBO ruimte Afmeting: 1 x 15 m² Relatie: Directe relatie met wedstrijdruimte In nabijheid van docenten/scheidsrechters kleedkamer In de nabijheid van buitenruimte De EHBOruimte dient geschikt te zijn voor gebruik als massageruimte. In de EHBOruimte dient ruimte te zijn voor: tafel met enkele stoelen behandeltafel kast voor het opbergen van EHBOmateriaal De EHBOruimte is in de buurt van een buitendeur gelegen, zodat hulpdiensten eenvoudig de EHBOruimte kunnen bereiken. Bergingen Afmeting: 3 x 50 m² Relatie: Directe relatie met wedstrijdruimte In de nabijheid van buitenruimte Vanuit ieder zaaldeel is een berging toegankelijk voor de opslag van materialen voor onderwijs of verenigingen. In of in de directe nabijheid van één van de toestellenbergingen dient een dubbele deur naar buiten te worden gesitueerd voor de aan en afvoer van toestellen. Deze deur kan eventueel gecombineerd worden met een nooduitgang ten behoeve van de sporthal.