CONCEPT. Economisch Profiel Midden-Limburg

Transcriptie

1 CONCEPT Economisch Profiel Midden-Limburg 1

2 Economisch Profiel Midden-Limburg 2

3 INHOUD Voorwoord 4 1. Inleiding 5 2. Samenvatting 7 3. Economische analyse en ontwikkelingen 10 A. Vestigingsplaatsfactoren Strategische ligging Aantrekkelijk woonklimaat Ruime arbeidsmarkt Gedifferentieerde werkomgeving Gezonde financiële positie Circulaire economie 30 B. Sterke sectoren in Midden-Limburg (Maak)industrie Groothandel en logistiek Agribusiness Detailhandel Leisure (horeca, cultuur en recreatie) Trends en ontwikkelingen Trends en ontwikkelingen SWOT analyse Opgaven voor Midden-Limburg 38 Bijlagen 40 Colofon 48 Economisch Profiel Midden-Limburg 3

4 VOORWOORD Midden Limburg is economisch sterk en dat willen we graag zo houden, versterken zelfs. Dat kunnen we niet alleen! Limburg, met Midden-Limburg in het bijzonder, is het centrum van de blauwe banaan. Juist het grenzeloos denken en handelen biedt perspectief voor de toekomst. Midden-Limburg ligt tussen andere krachtige economische regio s, zoals High Tech Campus/Brainport Eindhoven (de slimste regio van de wereld), Greenport Venlo, de campussen in Zuid-Limburg en het Ruhrgebied. Krachtige en levendige centrumsteden in onze verbindende en economisch sterke regio zijn belangrijk voor een economisch en sociaal sterk Limburg. Midden-Limburg kan dan ook, met ruim inwoners als 5e stad van Limburg worden gezien. De gemeenten in de regio Midden-Limburg hebben elkaar nodig: stad en ommeland zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden; ze versterken elkaar. De inwoners gebruiken de hele regio om te wonen, werken, winkelen of recreëren. Alle inwoners van de regio hebben er belang bij als er een grote werkgever wordt binnengehaald. Van een sterke agrofoodsector in de plattelandsgemeenten profiteert iedereen. Alle inwoners hebben er belang bij als er nog meer toeristen komen overnachten. Elk van de zeven individuele gemeenten in Midden-Limburg is dus onderdeel van het grotere geheel. In dat grotere geheel werken we niet alleen met elkaar samen maar ook met het bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. We zijn dus meer dan de som der delen. Die delen of afzonderlijke gemeenten zijn allemaal verschillend. Dat is ook prima, want zo houden we als geheel een goed voorzieningenniveau in stand. Dit economisch profiel schetst de situatie in Midden-Limburg: het DNA, de ontwikkelingen, de zorgpunten en de opgaven om zo, samen met de Provincie Limburg, te komen tot een samenhangende strategische investeringsagenda voor Midden-Limburg. Wij gaan ervoor! Samenwerking Midden-Limburg, werkveld Economie Economisch Profiel Midden-Limburg 4

5 1. INLEIDING Provinciale Staten van Limburg heeft op 12 mei 2016 het statenvoorstel Kader stedelijke ontwikkeling vastgesteld. Hierin staan de kaders voor de (door)ontwikkeling van de Limburgse steden. De provincie heeft hier gelden voor beschikbaar gesteld. De wethouders van Roermond en Weert hebben ingesproken tijdens de vergadering van Provinciale Staten, waarbij de kansen en zorgen voor Midden-Limburg aan bod zijn gekomen. Dit leidde tot het aannemen van de motie samenhangende strategische agenda Midden-Limburg (zie kader). Gedeputeerde Staten wordt opgeroepen om Midden-Limburgse gemeentebesturen uit te dagen om samen met Gedeputeerde Staten te komen tot een samenhangende strategische investeringsagenda met regionale plannen voor de economische ontwikkeling van Midden-Limburg en een daarbij passende, eenduidige structuur. Motie Werrij, Provinciale Staten van 12 mei 2016 Doel van dit document is om de economische vitaliteit van Midden-Limburg onder de loep te nemen en op basis daarvan te komen tot die investeringsagenda voor Midden-Limburg. Voor de reikwijdte van dit profiel is het relevant om naar de definitie van economie te kijken. Op internet circuleren talloze definities, bijvoorbeeld: Economie is de manier waarop de handel en het geld functioneren in een land, en de wetenschap die dat onderzoekt, of de wetenschap die bestudeert hoe mensen omgaan met alternatief aanwendbare middelen (bijvoorbeeld geld), die ze gebruiken om er hun behoeften mee te bevredigen. Economie is dus een breed begrip dat diverse raakvlakken heeft met andere werkvelden (mobiliteit, arbeidsmarkt, landbouw etc.), en vormt daar een belangrijke basis voor. In dit profiel wordt daarom ook ingegaan op enkele relevante aanverwante werkvelden. Ook in dit opzicht fungeert dit profiel als een brede basis voor de investeringsagenda. Na de samenvatting (hoofdstuk 2) bevat hoofdstuk 3 de economische verkenning en positionering van Midden-Limburg. Hoe ziet het economisch DNA van de regio er uit? Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen? Daarnaast is er aandacht voor specifieke sectoren. Hierbij is er geen nieuw onderzoek verricht maar gebruik gemaakt van bestaande data en beleidsdocumenten. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de belangrijkste trends en ontwikkelingen, waarna een SWOT-analyse volgt. Hoofdstuk 5 bevat de opgaven die daar uit voortvloeien. Deze vormen de basis voor het vervolg: het opstellen van een samenhangende strategische investeringsagenda. Economisch Profiel Midden-Limburg 5

6 NEDERWEERT WEERT LEUDAL ROERMOND MAASGOUW ROERDALEN ECHT-SUSTEREN Economisch Profiel Midden-Limburg 6

7 2. SAMENVATTING Voorliggend economisch profiel dient als bouwsteen voor de economische investeringsagenda waartoe de provinciale motie Werrij oproept. Het doel van het stuk is om, op basis van analyses van economische kerncijfers en trends en ontwikkelingen, de opgaven voor de regio te benoemen. Het profiel van Midden-Limburg kenmerkt zich ten eerste door de positionering tussen een groot aantal sterke economische regio s en de redelijk goede verbindingen daarmee. Het aantrekkelijke woonklimaat van de regio is een belangrijke kwaliteit. Demografisch is sprake van vergrijzing en een geringer aandeel van jeugd ten opzichte van landelijk gemiddeld. De economische sectoren die voor Midden-Limburg in termen van werkgelegenheid, innovatie en uitstraling belangrijk zijn, zijn de maakindustrie, agribusiness, groothandel en logistiek, detailhandel en leisure. Het MKB is in verschillende van deze sectoren sterk vertegenwoordigd en is vergeleken met het Nederlands gemiddelde financieel zeer gezond. Midden-Limburg kent daarmee een sterke ondernemerscultuur. Qua werkgelegenheid heeft de regio zich goed hersteld van de forse klappen van de crisis. De werkloosheid (5,2%) ligt in juni 2016 op een lager niveau dan Limburg (5,3%), maar hoger dan het Nederlandse gemiddelde (4,9%). Er wordt redelijk goed verdiend in de regio. De groei in de werkgelegenheid bevindt zich met name in laagopgeleide banen (50% aandeel), de banen op middelbaar en hoger niveau nemen in aandeel af. Het aandeel van de hoogopgeleiden blijft ten opzichte van Nederland achter. Positief is dat beroepsbevolking en werkgelegenheid qua opleidingsniveau op elkaar zijn afgestemd. Toch is dit een ietwat zorgelijke indicator voor de concurrentiekracht van de Midden-Limburgse economie: het menselijk kapitaal (opleidingsniveau) is een belangrijke vestigingsplaatsfactor en een bron van innovatie. In dit verband is het ook relevant dat de regio geen hogere opleidingsinstituten kent. Op het gebied van pendel valt het negatieve saldo op: er reizen meer mensen vanuit Midden-Limburg naar hun werk elders dan andersom. Binnen de regio zijn Roermond en Weert de uitzonderingen in het beeld van de negatieve pendelsaldi; de centrumsteden functioneren als banenmotor voor de omliggende gebieden. Daarnaast valt op dat de pendelstromen laten zien dat er een scheiding is tussen het oostelijke en westelijke deel van Midden-Limburg. Als het gaat om woon-werk verkeer of zakelijk verkeer, vormt vooral de oostelijke Maasoever van Venlo tot en met Sittard een integrale regio; Weert en Nederweert zijn beperkt verbonden met de oostelijke kant van Midden-Limburg maar vooral sterke banden met Brainportregio Eindhoven-Helmond. Qua verzorgings- en recreatief verkeer is deze oost-west scheiding minder aanwezig. Voordeel is dat door deze uiteenlopende functionele relaties met omliggende gebieden, de regio met verschillende economische centra is verbonden. Nadeel is dat Midden-Limburg zelf weinig marktmassa kent. De regio is zo bezien functioneel niet een feit, maar een opgave. Economisch Profiel Midden-Limburg 7

8 Juist op het economische gebied gaan ingrijpende ontwikkelingen plaatsvinden. In de eerste plaats wordt kennis steeds meer de belangrijkste productie- en vestigingsfactor. Samenhangend daarmee is het gegeven dat stedelijke omgevingen meer en meer de belangrijkste productiemilieus worden: hier vindt de zichzelf versterkende uitwisseling van jongeren, onderwijs en werkgelegenheid plaats. Op het gebied van werk is sprake van het significant verdwijnen van banen door technologisering. Groei en kansen voor werkgelegenheid liggen in de mensgerichte economie. Flexibilisering van werk tenslotte vraagt andere competenties van werknemers. In de laatste plaats zal de economie een andere verschijningsvorm krijgen doordat vormen van bedrijvigheid veranderen en zich vermengen. Op basis van de analyses van Midden-Limburg in combinatie met economische trends zijn de opgaves voor de regio als volgt. In de eerste plaats is er de zorg voor vitale werklocaties, als gevolg van de veranderende ruimtevraag van bedrijvigheid. In de tweede plaats gaat het om aandacht voor diverse aspecten van het functioneren van de arbeidsmarkt: goede opleiding, voldoende stages, voldoende gekwalificeerd personeel, binden van de jeugd aan de regio en zorgen voor een aantrekkelijk woonklimaat. In de derde plaats zijn innovatie en ondernemerschap belangrijk voor het vestigingsprofiel en het kennisniveau van de regio, en vanwege het kwetsbare economische profiel daarmee een speerpunt. In de vierde plaats is leisure als consumentgerichte sector belangrijk, vanwege de verwevenheid met detailhandel, vitale binnensteden en plattelandsgebieden en de potentie voor werkgelegenheid. In de vijfde plaats zijn mobiliteit en infrastructuur van belang voor de verwevenheid met de omliggende economische centra en het versterken van de interne functionele samenhang. Tenslotte is verduurzaming een opgave: uit oogpunt van toekomstbestendigheid, maar ook vanwege de kansen die de sterk aanwezige agribusiness biedt voor innovatie. 21% 55+ qqqqq Komende 35 jaar arbeidsmarkt industrie bouw overheid Grootste krimp Pendel MKB productiviteit 4 FUNCTIONEEL NOG GEEN REGIO 1200 banen ^ 2/3 verdwijnt Knelpunten Infrastructuur Winkels Kantoren VAB Leegstandsproblematiek Onvoldoende kwaliteit Veel LAAG & MIDDEL weinig HOOG opgeleid Economisch Profiel Midden-Limburg 8

9 Economisch Profiel Midden-Limburg 9

10 Oslo 3. ECONOMISCHE ANALYSE EN ONTWIKKELINGEN Kennis en begrip van de lokale en regionale bouwstenen zijn noodzakelijk om het DNA van een economie te kunnen doorgronden. In de volgende paragrafen komen de meest voorname economische aspecten beknopt aan bod. A Co Dublin Dublin Vestigingsplaatsfactoren Liverpool Liverpool Cork 3.1 Strategische ligging Ligging binnen een marktmassa (voor toeleveringen en afzet, gepaard aan bereikbaarheid) is, naast het menselijk kapitaal, één van de twee cruciale vestigingsvoorwaarden. Wat dat betreft ligt Limburg zeer gunstig in de Blauwe Banaan : dit gebied omvat verschillende metropolen uit verschillende (West-) Europese landen. Grofweg begint de Blauwe Banaan bij de agglomeraties van Milaan en Turijn, en eindigt bij de West-Midlands van Groot-Brittannië. De blauwe banaan is hét centrum van Europa als het gaat om economie en innovatie: 75% van alle economische activiteiten van de Europese Unie vinden hier plaats. Limburg, met Midden-Limburg in het bijzonder, ligt in het centrum van dit gebied. Amsterdam London 4 Am Rotterdam Rotte Midden-Limburg London Antwerp Dusseldorf An Frankfurt Paris Paris Munic 500 KM 160 mln consumers Midden-Limburg ligt daarbinnen tussen een aantal economisch sterke regio s: Agrifood Capital, Greenport Venlo, Brainport Eindhoven, Campussen in ZuidLimburg, Vlaamse ruit, Ruhrgebied en de Belgische en Nederlandse havens, met name die van Antwerpen en Rotterdam. Wat betreft logistiek is vooral de ligging in het verband van de Eurodelta (Randstad-Vlaamse Stedenruit-Ruhrgebied) relevant. Wat betreft consumentendiensten gaat het om de aanpalende grootstedelijke regio s, waaronder vooral de Brabantse stedenrij, Zuid-Limburg en het Ruhrgebied. Wat betreft arbeidsmarkten (en pendelstromen) zijn weer nog meer nabijgelegen gebieden relevant. De regio is goed ontsloten via A2 en A73, dankzij intercity verbindingen en de luchthavens van Maastricht, Eindhoven en Düsseldorf op een steenworp afstand. Binnen Lisbon Midden-Limburg zijn de N280 en N266 belangrijke verbindende schakels. De Maas en de kanalen fungeren steeds meer als internationale hoofdtransportrouten. Hamburg Cork Lyon Bern 1000 KM 220 mln consumers Marseille Madrid Lisbon 4 Economisch Profiel Midden-Limburg 10 Madrid Madrid Milan 2 M R 1500 KMMadrid 500 mln consumers 500 m

11 Economisch Profiel Midden-Limburg 11 ome Berlin Bari Athens Athens Ankara Ankara Vienna Vienna Bratislava Bratislava Zagreb Zagreb Ljubljana Ljubljana Belgrade Belgrade Riga Riga Stockholm Stockholm Bucharest Bucharest Sarajevo Sarajevo Tirana Tirana Budapest Budapest Sofia Sofia Skopje Skopje Warsaw Warsaw Vilnius Vilnius Minsk Minsk penhagen penhagen Tallinn Tallinn Prague Prague h Economi

12 3.2 Aantrekkelijk woonklimaat Bevolking Midden-Limburg omvat de kernen Echt-Susteren, Leudal, Maasgouw, Nederweert, Roerdalen, Roermond en Weert. Gezamenlijk tellen deze, per 1 juli 2016, ruim inwoners (zie figuur 2). In de komende decennia wordt een geleidelijke afname verwacht naar in 2030 en iets meer dan inwoners in 2050 (E til 2015). Toenemende ontgroening en vergrijzing hebben ook in Midden-Limburg hun invloed. Midden-Limburg is de een na meest vergrijsde arbeidsmarktregio van Nederland: 21 procent van alle arbeid wordt ingevuld door 55-plussers. Binnen de regio heeft Roerdalen de hoogste demografische druk, met name door hoge vergrijzing; Roermond de laagste (relatief lage vergrijzing). In figuur 3 is de toenemende druk van de vergrijzing duidelijk zichtbaar. Deze heeft diverse gevolgen, zoals druk op de beroepsbevolking om deze groep (boven de AOW leeftijd) te onderhouden, vervangingsvraag op de arbeidsmarkt, andere bestedingspatronen, behoefte aan zorg en aangepaste woningen Figuur 3: Ontwikkeling Demografische Druk < < < < >= Figuur 2: Bevolkingsaantallen Midden-Limburg Bron: CBS - Bevolkingsstatistiek Economisch Profiel Midden-Limburg 12