rbs.nl/markets Turbo s op Grondstoffen

Transcriptie

1 rbs.nl/markets Turbo s op Grondstoffen

2 Waarom beleggen in grondstoffen? Een belegging in grondstoffen kan interessant zijn voor een particuliere belegger. RBS* heeft een ruim aanbod aan Turbo s op grondstoffen. In deze brochure vindt u uitgebreide informatie hierover. Deze brochure dient te worden gelezen in combinatie met de algemene Turbo brochure (verkrijgbaar via We benadrukken dat Turbo s op grondstoffen beleggingsproducten zijn voor ervaren, actieve beleggers met een zeer hoge risicoacceptatie. Om meerdere redenen is de interesse om te beleggen in grondstoffen de laatste jaren enorm toegenomen. Eén van de redenen is dat beleggers willen profiteren van de koersbewegingen in deze sector. Denk bijvoorbeeld aan de recordprijs van olie in 2008 en de recente stijging van de goudprijs. Ook zijn er beleggers die in grondstoffen investeren om zich (deels) te beschermen tegen eventuele inflatie. Een andere reden voor de toegenomen belangstelling is dat de prijzen van grondstoffen zich vaak in een andere richting bewegen dan een beleggingscategorie zoals aandelen. Hierdoor kan een breed gespreide investering in grondstoffen worden gezien als een goede toevoeging aan een beleggingsportefeuille. Onder grondstoffen verstaan we niet alleen delfstoffen zoals olie en goud, maar ook natuurlijke producten zoals granen, suiker en katoen. Met Turbo s op grondstoffen kunt u eenvoudig met een hefboom inspelen op stijgingen of dalingen van deze vaak zeer beweeglijke markten. Turbo s op aan grondstoffen gerelateerde aandelen of indices worden niet behandeld in deze brochure. In deze brochure worden eerst een aantal belangrijke eigenschappen van grondstoffenmarkten in het algemeen behandeld. Vervolgens beschrijven we kort alle grondstoffen waarop Turbo s beschikbaar zijn, met informatie over de beurs waarop de grondstof wordt verhandeld, de (huidige) handelstijden en het ticker-symbool 1. De tijden in de overzichten zijn Nederlandse tijden. Behalve bij aluminium, koper, nikkel en zink zijn de genoemde handelstijden ook de tijden waarop het stop loss-niveau kan worden bereikt. Achterin deze brochure vindt u een samenvatting van de kenmerken van elke onderliggende waarde en een beschrijving van een aantal beurzen waarop grondstoffen worden verhandeld. Uitleg over alle aan Turbo s gerelateerde termen vindt u in de algemene Turbo brochure. *Turbo s op grondstoffen worden uitgegeven door zowel The Royal Bank of Scotland N.V. als The Royal Bank of Scotland plc ( RBS ). Op staat op de productdetailpagina van elke Turbo aangegeven of de betreffende Turbo wordt uitgegeven door The Royal Bank of Scotland N.V. of The Royal Bank of Scotland plc. 1 De ticker is de afkorting die op de beurs gebruikt wordt voor elke onderliggende waarde. Bij futures wordt deze code uitgebreid met een code voor de afloopdatum. 2

3 Het huidige aanbod van grondstoffen Turbo s is: Edelmetalen Goud, palladium, platina en zilver Energie Aardgas, benzine en olie Industriële metalen Aluminium, koper, nikkel en zink Landbouw Cacao, katoen, koffie, maïs, rijst, sinaasappelsap, sojabonen, suiker, tarwe en palmolie Vee Magere varkens, runderen Waarom beleggen met Turbo s? Sinds de introductie in 2004 is de Turbo uitgegroeid tot één van de populairste beleggingsproducten voor actieve, ervaren beleggers. Met een Turbo kunt u met een hefboom (versneld) inspelen op koersbewegingen van onder andere de AEX-Index ( AEX ) goud en de euro/ dollar koers. Door de hefboom kunt u een extra hoog rendement realiseren en is een Turbo risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Als u een stijging van de onderliggende waarde verwacht dan koopt u een Turbo Long. Bij een verwachte daling koopt u een Turbo Short. Omdat u met Turbo s kunt profiteren van zowel koersstijgingen als dalingen is het een beleggingsproduct dat zowel in een positief als in een negatief beursklimaat bruikbaar is. Turbo s zijn uitsluitend geschikt voor ervaren, actieve beleggers met een hoge risicoacceptatie. Lees voor meer informatie over de werking, kosten en risico s van Turbo s de algemene Turbo brochure, het prospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden die u op onze website kunt vinden. 3

4 Futures en spotprijzen De onderliggende waarden van grondstoffen Turbo s zijn spotprijzen of futureprijzen. In de volgende paragrafen worden beide begrippen en de invloed van het gebruik van spot- of futureprijzen op Turbo s nader verklaard. Spotprijs De spotprijs is de prijs voor directe levering van een grondstof. De spotprijs wordt beïnvloed door vraag en aanbod uit de markt. Alle Turbo s op edelmetalen zijn gebaseerd op de spotprijs. De Turbo op goud is bijvoorbeeld gekoppeld aan de spotprijs van het edelmetaal goud. Spotprijzen van edelmetalen worden 24 uur per dag afgegeven. Turbo s op edelmetalen kunnen om deze reden ook 24 uur per dag het stop loss-niveau bereiken. De handelstijden van deze Turbo s zijn echter van 8:00 uur tot 18:30 uur (Nederlandse tijd). Het is dus mogelijk dat een Turbo buiten de handelsuren van Euronext Amsterdam van NYSE Euronext ( Euronext Amsterdam ) het stop lossniveau bereikt. RBS gebruikt koersdata van Reuters om te bepalen of het stop lossniveau van Turbo s op grondstoffen is bereikt. De gegevens op Reuters zijn gebaseerd op de bied- en laatprijzen van internationale banken, en komen in tegenstelling tot bijvoorbeeld aandelen niet tot stand op basis van de verhandelde koersen op een beurs. Hierdoor kunnen de prijzen op Reuters afwijken van prijzen die andere dataleveranciers tonen. Bij Turbo s Long en Short op edelmetalen wordt om te bepalen of het stop loss-niveau is bereikt, gekeken naar de bied-, de laat- of de middenprijs (het gemiddelde van de bied- en laatprijs) op Reuters. Bovenaan de productpagina van elke Turbo op edelmetalen en in de definitieve voorwaarden op kunt u vinden welke koers bepalend is voor elke Turbo. Future prijs Behalve bij edelmetalen wordt over het algemeen in grondstoffen belegd door middel van termijncontracten (die ook bekend staan als future contracten) in plaats van in fysieke grondstoffen. Dit geldt ook voor Turbo s op grondstoffen. Futurecontracten zijn contracten waarbij een vooraf vastgestelde hoeveelheid van een bepaalde grondstof wordt geleverd en betaald op een vooraf vastgesteld moment in de toekomst. Futurecontracten zijn op een termijnmarkt (beurs) verhandelbaar. Een termijnmarkt is een beurs waar transacties in futurecontracten plaatsvinden tegen een op dat moment geldende (termijn- of future)prijs, waarbij de goederen op een toekomstig moment worden geleverd. De fysieke aanschaf van grondstoffen tegen de dan geldende prijs ( spotprijs ) is voor beleggers lastig en vaak niet wenselijk. Door te beleggen in futurecontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Hierdoor kan toch worden geprofiteerd van mogelijke prijsstijgingen zonder dat de belegger zelf grondstoffen hoeft te bezitten. De waarde en het koersverloop van een future kunnen (positief en negatief) verschillen van de waarde en het koersverloop van de spotprijs. Dit verschil zal in de komende paragrafen worden toegelicht. Futurecontracten op een bepaalde grondstof zijn beschikbaar met diverse looptijden. Op kunt u bij elke Turbo op grondstoffen onder productkenmerken vinden welke future op dit moment als onderliggende waarde wordt gebruikt. Het stop loss-niveau van deze Turbo s kan worden bereikt als de onderliggende waarde wordt verhandeld. Deze tijden kunnen afwijken van de handelstijden voor Turbo s. Het is dus mogelijk dat een Turbo buiten de handelsuren van Euronext Amsterdam het stop loss-niveau bereikt. Voor aluminium, koper, zink en nikkel geldt dat het stop lossniveau slechts eenmaal per dag kan worden bereikt. De referentie hierbij is de laatste koers die tot stand komt als de vloerhandel van de LME (Londen Metal Exchange) eindigt. RBS gebruikt koersdata van Reuters om te bepalen of het stop loss-niveau van Turbo s op grondstoffen is bereikt. Per 28 mei 2012 zijn de handelstijden voor Turbo s aangepast. Turbo s op edelmetalen, de Brent Crude Oil future, Light Sweet Crude Oil future en de Natural Gas future zijn sinds 28 mei van 8:00 tot 18:30 uur verhandelbaar. De overige Turbo s op grondstoffen blijven verhandelbaar van 9:05 tot 17:30 uur. In de tabel op pagina 28 vindt u een overzicht van de handelstijden per onderliggende waarde. 4

5 Op het gebied van Turbo s is RBS marktleider op Euronext Amsterdam 5

6 Backwardation en Contango Afhankelijk van de onderliggende grondstof, worden er futurecontracten uitgegeven met verschillende afloopdata. Deze verschillende futurecontracten kunnen verschillende prijzen hebben. Wanneer de futureprijzen en afloopmaanden in een grafiek tegen elkaar worden afgezet, ontstaat de futurecurve. Indien de prijs voor een futurecontract waarbij levering van de betreffende grondstof meteen of binnenkort plaatsvindt, lager ligt dan de prijs voor een futurecontract met levering op een latere datum spreekt men van contango. In figuur 1 op deze pagina wordt de futurecurve in een contangosituatie weergegeven. Een contangosituatie kan een aantal mogelijke oorzaken hebben, waaronder kosten voor opslag, verzekering en financiering of onzekerheid over de toekomstige voorraden. De omgekeerde situatie van contango is backwardation. In dat geval is de prijs van futurecontracten voor levering op termijn lager dan die van futurecontracten die meteen of binnenkort tot leveren overgaan (zie figuur 2 op deze pagina voor de futurecurve in een backwardationsituatie). Dit komt bijvoorbeeld voor in geval van schaarste, een hoge vraag voor onmiddellijke levering dan wel wanneer veel investeerders verwachten dat de vraag of schaarste in de toekomst zal verminderen. Het is mogelijk dat de vorm van de futurecurve verandert, zo heeft bijvoorbeeld de Brent Crude Oil futurecurve sinds het jaar 2000 zowel een backwardation als een contango patroon laten zien. Voor beleggers in grondstoffenfutures (en Turbo s op deze grondstoffenfutures) is het zeer belangrijk om te realiseren dat zowel bij contango als backwardation geldt dat de futureprijzen op afloopdatum convergeren met de spotkoers. Het effect hiervan is dat er een verschil is tussen het rendement dat theoretisch (het is immers vrijwel onmogelijk fysiek te beleggen) behaald kan worden op basis van spotprijzen en het rendement op een futurepositie. Dit verschil zal over het algemeen groter zijn indien de positie langer wordt aangehouden. Of dit verschil positief of negatief is hangt af van de vorm van de futurecurve (contango of backwardation) en of de belegger inspeelt op een stijging (met een Turbo Long) of een daling (met een Turbo Short). Ter verduidelijking kijken we weer naar figuren 1 en 2. Een contangosituatie zoals in figuur 1 zal ertoe leiden dat in de komende tijd de koers van de januari future gelijk wordt aan de spotkoers, en als de futurecurve niet verandert, betekent dat een daling van de koers van de januari future (naar het niveau van de spotprijs). Ook zal bij een gelijkblijvende futurecurve de koers van de februari future dalen richting de koers van de januari future. Deze dalingen ten opzichte van de spotprijs zijn ongunstig voor beleggers met een long positie (de kopers van deze future) en Turbo Long beleggers (die inspelen op een stijging), en gunstig voor beleggers met een short positie (de verkopers van deze future) en Turbo Short beleggers (die inspelen op een daling). Contango Futureprijs januari spotprijs februari Figuur 1: futurecurve in contango. Backwardation spotprijs Futureprijs januari februari Figuur 2: futurecurve in backwardation. Tijd Tijd Figuur 1 en figuur 2: Schematische weergave van grondstoffen futurecurves in contango en backwardation. Beide grafieken zijn gebaseerd op aannames en zijn ter illustratie opgenomen. De grafieken zijn niet representatief voor toekomstige resultaten of rendementen. Bron: RBS, 17 augustus

7 Ook bij een backwardationsituatie zoals in figuur 2 zal de komende tijd de koers van de januari future gelijk worden aan de spotkoers. Het effect hiervan is echter tegenovergesteld aan het effect bij contango: nu betekent een gelijkblijvende futurecurve een stijging van de koers van de januari future. Ook zal bij een gelijkblijvende futurecurve de koers van de februari future stijgen richting de koers van de januari future. Deze stijgingen ten opzichte van de spotprijs zijn gunstig voor beleggers met een long positie (de kopers van deze future) en Turbo Long beleggers (die inspelen op een stijging), en ongunstig voor beleggers met een short positie (de verkopers van deze future) en Turbo Short beleggers (die inspelen op een daling). Hoe steiler de curve, hoe groter het effect. De steilheid en de vorm van de futurecurve verschillen per grondstof en kunnen veranderen. Echter, bij contango is het rendement van de future ten opzichte van de spotprijs in principe altijd lager, dus minder hoog bij stijgingen en lager bij dalingen. Bij backwardation is het rendement van de future ten opzichte van de spotprijs in principe altijd hoger, dus hoger bij stijgingen en minder negatief bij dalingen. Hierdoor geldt: een contango situatie is negatief voor beleggers die met een (Turbo ) Long positie in grondstoffen futures willen inspelen op prijsstijgingen en positief voor beleggers die met een (Turbo ) Short positie in grondstoffen futures willen inspelen op dalingen. Een backwardation situatie is positief voor beleggers die met een (Turbo ) Long positie in grondstoffen futures willen inspelen op prijsstijgingen en negatief voor beleggers die met een (Turbo ) Short positie in grondstoffen futures willen inspelen op dalingen. Behalve het effect van de futurecurve hebben algehele koersstijgingen of -dalingen invloed op het rendement van een belegging in grondstoffen (al dan niet met Turbo s). 7

8 Doorrollen Wanneer voor langere termijn met futures in een bepaalde grondstof wordt belegd, dient het futurecontract, om fysieke levering van de grondstof te voorkomen, vo o r het aflopen te worden doorgerold naar een futurecontract met een langere looptijd. Doorrollen betekent dat het aflopende contract wordt verkocht en een volgend (langer lopend) contract wordt gekocht. In het geval van backwardation zal dat nieuwe contract lager geprijsd zijn. In het geval van contango zal het nieuwe contract hoger geprijsd zijn. Bij Turbo s op grondstoffen betekent dit dat de onderliggende waarde verandert, en deze verandering wordt verwerkt door zowel het financieringsniveau als het stop loss-niveau aan te passen. Het uitgangspunt is hierbij om de waarde van de Turbo op het moment van doorrollen gelijk te houden, ongeacht of het een Turbo Long of Short betreft, en of de future markt een contango of backwardation curve laat zien. Zoals beschreven in de vorige paragraaf heeft de vorm van de futurecurve over een bepaalde periode wel effect. Ter illustratie een voorbeeld van een Turbo Long waarbij de onderliggende future in een contango markt wordt doorgerold Indicatieve prijzen of analysen in deze brochure zijn te goeder trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analysen. Voorbeeld doorrollen: de Brent Crude Oil future Turbo Long Futurekoersen bij het doorrollen Koers van het aflopende (korter lopende) contract: USD 75,00 Koers van het contract met de volgende afloopdatum: USD 75,50 Koersverschil van beide contracten: USD 0,50 EUR/USD Wisselkoers: EUR 1,25 Gegevens Turbo Long voor het doorrollen Financieringsniveau: USD 60,00 Stop-loss niveau: USD 62,40 Waarde van de Turbo : EUR 12,00 Het koersverschil van USD 0,50 tussen beide contracten wordt bij het financieringsniveau opgeteld, zodat op het moment van doorrollen de waarde van de Turbo in principe gelijk blijft. Gegevens Turbo Long na het doorrollen Financieringsniveau: USD 60,50 Stop-loss niveau: USD 62,92 Waarde van de Turbo : EUR 12,00 8

9 De waarde van de Turbo Long wordt als volgt berekend: Stap 1: verschil tussen de koers en het financieringsniveau USD 75,00 - USD 60,00 = USD 15,00 Stap 2: Deel door de wisselkoers USD 15,00 / 1,25 = EUR 12,00 De waarde van de nieuwe Turbo wordt als volgt berekend: Stap 1: verschil tussen de koers en het financieringsniveau USD 75,50 - USD 60,50 = USD 15,00 Stap 2: Deel door de wisselkoers USD 15,00 / 1,25= EUR 12,00 Het stop loss-niveau wordt bij Brent Crude Future Turbo s Long aangepast naar een niveau van 4% boven het financieringsniveau: Nieuwe stop lossniveau = USD 60,50 x 1,04 = USD 62,92 3 Het financieringsniveau wordt dus aangepast met het verschil tussen beide futures, waardoor de waarde van de Turbo niet verandert op het moment van doorrollen. Behalve het financieringsniveau wordt ook het stop loss-niveau aangepast. Voor elke onderliggende waarde geldt dat een bepaald percentage van het financieringsniveau het stop loss-niveau bepaalt. Voor de Brent Crude Oil future is dat bijvoorbeeld 4%. In dit voorbeeld wordt het nieuwe stop loss-niveau om deze reden USD 60,50 + 4% = USD 62, Deze aannames en veronderstellingen zijn ter illustratie opgenomen en zijn geen indicator voor toekomstige resultaten en rendementen De nieuwe niveau s worden over het algemeen de eerste werkdag nadat het doorrollen heeft plaatsgevonden aangepast in de kenmerken van de Turbo, dit kan niet tijdens beursuren worden aangepast. Let op: wanneer, zoals in dit voorbeeld, de koers van de langer lopende future hoger ligt dan de koers van de korter lopende future, kan het na het doorrollen lijken alsof de onderliggende future is gestegen terwijl de waarde van de Turbo gelijk is gebleven. De waarde van de future is echter niet gestegen; de onderliggende waarde is een andere future geworden met een andere (hogere) prijs. (Overeenkomstig kan het bij een backwardation situatie lijken alsof de onderliggende future is gedaald.) Welke futures worden voor Turbo s gebruikt? Bij Turbo s op grondstoffen wordt doorgaans de meest liquide future als onderliggende waarde gebruikt. Bij Turbo s op energie en landbouw is dit meestal de dichtstbijzijnde future (de future met de kortste looptijd). Uitzondering is palmolie, waarbij de derde future uit de cyclus januari t/m december gebruikt wordt. Met andere woorden op bijvoorbeeld 1 januari wordt niet de januari, maar de maart future gebruikt. Minimaal tien handelsdagen voor de laatste handelsdag of de First Notice Date van de onderliggende future wordt er doorgerold naar de eerstvolgende future. De First Notice Date is de eerste dag waarop de koper van een future verplicht kan worden om de onderliggende waarde te kopen. Een uitzondering hierop zijn de Turbo s op de Brent Crude Oil future. Voor deze Turbo s geldt dat wordt doorgerold binnen de laatste tien handelsdagen van de onderliggende future. Binnen deze periode kiest RBS, rekening houdend met de liquiditeit, een geschikte dag om door te rollen. Bij Turbo s op industriële metalen is de onderliggende waarde in principe niet de dichtstbijzijnde (kortst lopende), maar de tweede future uit de cyclus maart, juni, september en december. Op de derde woensdag in de maand waarop de dichtstbijzijnde future afloopt, wordt doorgerold. In mei is de onderliggende future dus de september future. Op de derde woensdag van juni wordt deze vervolgens doorgerold naar de december future. Wisselkoeren De onderliggende waarden van de Turbo s op edelmetalen, industriële metalen en energie zijn genoteerd in Amerikaanse dollar (behalve benzine; deze is genoteerd in Amerikaanse dollarcent). Bij Turbo s op landbouwproducten zijn de onderliggende waarden genoteerd in Amerikaanse dollarcent, behalve rijst, cacao en palmolie. Rijst is genoteerd in Amerikaanse dollar, cacao is genoteerd in Britse pond en palmolie in Maleisische ringgit. Vee is genoteerd in Amerikaanse dollarcent. Turbo s zelf zijn genoteerd in euro. Veranderingen van de wisselkoersen hebben dus invloed op de waarde van uw Turbo (zie ook de paragraaf Risico s ). 9

10 Edelmetalen Turbo s op edelmetalen worden al sinds 2004 verhandeld en genieten een grote populariteit. Voor Turbo s op edelmetalen wordt gebruik gemaakt van spotprijzen. Dit zijn prijzen die refereren aan directe levering van de grondstof. Spotprijzen op edelmetalen worden 24 uur per dag afgegeven in Amerikaanse dollar. Het stop loss-niveau kan hierdoor op elk moment van de dag worden bereikt. Bij Turbo s Long en Short op edelmetalen wordt om te bepalen of het stop loss-niveau is bereikt, gekeken naar de bied-, de laat- of de middenprijs (het gemiddelde van de bied- en laatprijs) op Reuters. Bovenaan de productpagina van elke Turbo op edelmetalen en in de definitieve voorwaarden op kunt u vinden welke koers bepalend is voor elke Turbo. Goud Goud is een zacht, natuurlijk materiaal dat miljoenen jaren geleden onder grote druk, diep in de aardkorst, is ontstaan. Hoewel goud voor het eerst werd ontdekt in rivierbeddingen in Azië en Afrika, wordt het vandaag de dag voornamelijk verkregen via ondergrondse mijnwinning. Het winnen van goud is een moeizaam en intensief proces. Op een diepte van zo n meter moet gemiddeld drie ton erts gedolven en verwerkt worden om één ons goud te winnen. Goud is zeldzaam en heeft daarom sinds de 26e eeuw voor Christus als betaalmiddel gediend. Tijdens economische crises en onzekerheid in de geldmarkt is goud een populair toevluchtsoord waardoor de prijs kan stijgen. Bron: 17 augustus USD / oz. goud Bron: Bloomberg, 11 mei 2012 Informatie over de onderliggende waarde van de goud Turbo Spot Gold XAU Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) De waarde van uw belegging kan fluctueren, in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. 10

11 Palladium Palladium is een zacht, zilverwit metaal dat chemisch gezien op platina lijkt: het reageert niet met zuurstof uit de lucht. Palladium behoort, met platina, tot een groep elementen die bekend staat als de platina groep metalen (PGM). Palladium komt voor als vrij metaal in combinatie met platina en andere PGM in Australië, Brazilië, Rusland, Ethiopië en Noord- en Zuid-Amerika. Als poeder is palladium een goede katalysator en ook wordt het gebruikt bij het opwerken van petroleum in raffinaderijen. Sieradenmakers gebruiken palladium als legering voor hun sieraden. Bron: augustus USD / oz. palladium Informatie over de onderliggende waarde van de palladium Turbo Spot Palladium XPT Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) Platina Platina is grijswit van kleur en lijkt erg op witgoud. Het bewerken van platina is arbeidsintensief door de hardheid van het materiaal. Het metaal kan nauwelijks beschadigd raken en krassen zorgen enkel voor een verschuiving van het materiaal en niet voor gewichtsverlies. Dit komt door de, vergeleken met andere witte metalen zoals witgoud en zilver, veel hechtere structuur van de moleculen. Deze eigenschappen maken platina tot één van de duurste en zeldzaamste grondstoffen ter wereld. Bijna 80 procent van alle platina wordt in Zuid- Afrika geproduceerd. Anglo Platinum, dochterbedrijf van Anglo American, is goed voor meer dan een derde van de totale wereldproductie. Zowel platina als palladium worden vooral gebruikt in katalysatoren voor auto s en vrachtwagens. Bron: augustus USD / oz. platina Informatie over de onderliggende waarde van de platina Turbo Spot Platinum XPD Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) 11

12 12 Schrijf u op in voor het grondstoffen weekoverzicht en ontvang iedere week een update op grondstoffen gebied

13 Zilver Zilver is een zacht, natuurlijk materiaal dat voor het eerst werd ontdekt in Spaanse zilvermijnen. Tegenwoordig wordt dit bijzondere edelmetaal vooral gewonnen in mijnen in Canada, de VS, Zuid-Amerika en Australië. In tegenstelling tot goud wordt zilver zelden in zuivere toestand in de natuur gevonden. Slechts 30 procent van alle zilver is afkomstig van primaire zilvermijnen. Het wordt meestal gewonnen in verbinding met niet-edele metalen als lood en koper. Dit mengsel wordt bewerkt om het zuivere zilver te scheiden van de andere metalen. Vroeger was dit een zeer ingewikkeld en moeizaam proces. Zilver was in die tijd dan ook kostbaarder dan goud. Bron: 17 augustus USD / oz. zilver Informatie over de onderliggende waarde van de zilver Turbo Spot Silver XAG Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) 13

14 Energie De prijsdalingen in 2008 bij de grondstoffen waren het meest uitgesproken op de energiemarkten. Dit is niet onlogisch, want ook de voorafgaande hausse was bepaald spectaculair. In de zomer van 2008 koerste de prijs van een vat ruwe olie naar een recordniveau van 147 dollar. Iets meer dan een half jaar later kostte eenzelfde hoeveelheid amper 33 dollar. De onderliggende waarde van Turbo s op energie zijn termijncontracten (futures) genoteerd in Amerikaanse dollar. Aardgas Aardgas is een fossiele brandstof. Het ontstaat via hetzelfde proces dat tot de vorming van aardolie leidt. Aardgas wordt als energiebron gebruikt voor koken en verwarming. Tevens wordt het gebruikt als brandstof voor bijvoorbeeld auto s en bussen. Maar er zijn ook andere, nietenergetische toepassingen: zo gebruikt DSM aardgas als grondstof voor de kunstmestfabricage. Daarnaast wordt aardgas gebruikt voor de productie van ammoniak. Sinds de zomer van 2005 is de populariteit van aardgas als bron voor de verwarming van huizen gegroeid. Sinds de ontdekking van aardgas in Nederland schommelt de aardgasprijs flink. We hebben drastische prijsdalingen meegemaakt, maar ook enorme stijgingen gezien (denk aan de eerste en tweede oliecrisis, in 1973 en in 1979). De gasprijs reageert ook sterk op politieke ontwikkelingen. Het prijsconflict in 2006 tussen Rusland en Oekraïne zorgde bijvoorbeeld direct voor een hogere gasprijs. Als gevolg van de economische crisis is met name de industriële vraag naar gas sterk afgenomen. Let er wel op dat de Turbo gebaseerd is op de future van het Amerikaanse gas. Deze future wordt verhandeld op een Amerikaanse beurs. De prijs van Europees gas kan sterk afwijken van de Amerikaanse prijs. Bron: augustus USD / MMBtu. Natural gas Informatie over de onderliggende waarde van de Natural Gas future Turbo Natural Gas future Beurs (openingstijden): New York Mercantile Exchange (NYMEX) NG Januari t/m december Handelstijd o.w.*: Elektronisch 00.00u u (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel 15.00u u (maandag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 14

15 Aardolie Aardolie is één van de fossiele brandstoffen: olie ontstaat uit afzettingen van plantenresten die in een ver verleden zijn gevormd en daarna langdurig aan hoge druk en warmte zijn blootgesteld (net als aardgas en steenkool). Aardolie wordt op veel plaatsen in de wereld gevonden. De grootste olievelden liggen in het Midden-Oosten. Op sommige plekken is de druk in de oliereserve zo hoog dat de olie vanzelf uit de grond spuit wanneer er een gat is geboord. Op andere plekken moet de aardolie worden opgepompt, soms uit de diepe zee. De economische winbaarheid hangt duidelijk af van deze verschillen. Het Tupi-veld voor de kust van Brazilië is de grootste olievondst van de voorbije decennia. Het potentieel van Tupi en aangrenzende velden als Carioca en Iara op 7 kilometer diepte in het Santos Basin wordt door specialisten op 50 tot 80 miljard vaten geschat. Ondanks de vele inspanningen om alternatieve energie te promoten, is aardolie nog steeds de belangrijkste energiebron met een aandeel van 35 procent in de wereldwijde energieconsumptie. De twee belangrijkste olies zijn de Brent Crude (ook wel Brent genoemd) en de Light Sweet Crude (ook wel Crude of West Texas Intermediate Crude genoemd). De Brent is voornamelijk afkomstig uit de Noordzee. De Crude is de benchmark voor de ruwe olie in Amerika. Er is een kwaliteitsverschil: de samenstelling van de Crude is zuiverder dan die van de Brent. In principe zou je dus verwachten dat de Crude iets duurder is. Dat blijkt niet altijd zo te zijn. Dit wordt veroorzaakt doordat er soms een grotere vraag naar olie is uit Amerika (en dus naar de Brent) en soms meer uit Europa (en dus naar de Crude). Daarnaast kunnen problemen met de olievelden van Nigeria invloed hebben op de prijs van Brent, omdat de Nigeriaanse olie sterk op de olie uit de Noordzee lijkt. Ook het klimaat kan een flinke invloed hebben op de olieprijzen: zo steeg in 2005 de prijs van de Crude toen orkanen verschillende olieplatforms beschadigden. Bron: augustus BP Statistical Review of World Energy 2008 USD / MMBtu. Brent crude Oil USD / MMBtu. Light Sweet Crude Oil Informatie over de onderliggende waarde van de Brent Crude Oil future Turbo Brent Crude Oil future Beurs: Intercontinental Exchange (ICE) CO Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: uur uur (maandag t/m vrijdag) Informatie over de onderliggende waarde van de Light Sweet Crude Oil future Turbo Light Sweet Crude Oil future Beurs: New York Mercantile Exchange (NYMEX) CL Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: 00:00 uur uur (zondag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 15

16 Benzine Benzine is een mengsel van koolwaterstoffen dat wordt gebruikt als brandstof voor benzinemotoren en als oplos- en schoonmaakmiddel. Benzine is kleurloos. Het bestaat uit een mengsel van koolwaterstoffen met doorgaans 5 tot circa 12 koolstofatomen. Aan benzine die als brandstof gebruikt wordt, worden additieven (ook wel dopes genoemd) toegevoegd om te voorkomen dat de motor gaat kloppen. De klopvastheid wordt uitgedrukt in het octaangetal van de benzine. De prijs van benzine wordt sterk beïnvloed door de prijs van olie, aangezien olie een bestanddeel is van benzine. En zoals reeds bekend is, worden fossiele brandstoffen steeds schaarser. Bron: 17 augustus USD / MMBtu. Gasoline Informatie over de onderliggende waarde van de Benzine Turbo RBOB Gasoline Future Beurs: NYM-New York Mercantile Exchange Ticker-Symbool: XB Januari t/m december Handelstijd onderliggende waarde*: 00:00uur 23:15uur (zondag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 16

17 Industriële metalen Industriële metalen worden verhandeld op de London Metal Exchange ( LME ). De handel vindt plaats op de vloer en verloopt geheel elektronisch. Als onderliggende waarden worden de 3-maands futures uit de cyclus maart, juni, september en december gebruikt. Hierbij wordt in principe de future na de kortst lopende future gebruikt. In mei wordt bijvoorbeeld de september future gebruikt. In juni wordt deze doorgerold naar de december future. De valuta-eenheid is Amerikaanse dollar. Turbo s op industriële metalen hebben als uniek kenmerk dat als referentie voor het stop loss-niveau slechts gekeken wordt naar de koers op één moment van de dag. Dit is de koers die tot stand komt aan het einde van de vloerhandel om 18:00 uur (Nederlandse tijd). Het stop loss-niveau kan dus maar eenmaal per dag worden bereikt, na sluiting van Euronext Amsterdam. Aluminium Aluminium komt niet in pure vorm in de natuur voor. Aluminiumhoudende mineralen zijn verantwoordelijk voor circa 8% van de aardkorst. De aluminiumindustrie gebruikt bij voorkeur het mineraal bauxiet als erts om aluminium uit te winnen. Dit wordt onder andere in Australië en Suriname gewonnen. Aluminium is een zilverwit en buigzaam metaal. Het heeft een dunne en gesloten oxidelaag dat het metaal een doffe glans geeft. Het metaal is nu ruim een eeuw beschikbaar en heeft de wereld sindsdien veroverd. Aluminium is uitgegroeid tot het meest gebruikte metaal ter wereld. Aluminium is licht (slechts één derde van het gewicht van staal of brons) en - als het een kleine hoeveelheid onzuiverheden bevat - sterk, slijtvast en bestendig tegen corrosie. Aluminium is daarmee hét constructiemateriaal bij uitstek voor de vliegtuig- en ruimtevaart-industrie. Tevens wordt het gebruikt in verpakkingen, huishoudapparatuur en constructiebouw. Bron: London Metal Exchange, 17 augustus USD / MTBtu. Aluminium Informatie over de onderliggende waarde van de aluminium future Turbo Aluminium future MAL Beurs: London Metal Exchange (LME) Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) 17

18 Koper Bewijs van archeologen toont aan dat de mens al minstens jaar lang koper gebruikt. Koper is vrij makkelijk te winnen en te bewerken. Mensen ontdekten ruim jaar geleden extractiemethoden voor koper uit ertsen. Het Romeinse Rijk verkreeg koper voor het grootste deel van het eiland Cyprus, waar de naam koper ook vandaan komt. Grote hoeveelheden kopererts zijn gevonden in de Verenigde Staten, Chili, Zambia, Zaïre, Peru en Canada. Koper wordt in grote hoeveelheden door de elektrische industrie gebruikt in de vorm van koperdraad. Alleen zilver heeft een hogere elektrische geleidbaarheid dan koper. Omdat het corrosiebestendig is in lucht, vocht en zeewater wordt koper veel gebruikt om munten te maken. Koper wordt ook gebruikt om watertransportleidingen en juwelen te maken. Koper wordt door sommige analisten ook wel als Doctor Copper omschreven omdat het metaal beter dan wie ook een voorspellende functie heeft wat de conjunctuurevolutie betreft. Bron: www. lenntech.nl, London Metal Exchange, 17 augustus USD / mt. Koper Informatie over de onderliggende waarde van de koper future Turbo Copper future MCU Beurs: London Metal Exchange (LME) Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) Nikkel Nikkel is een hard en corrosiebestendig metaal. Nikkel wordt gebruikt om verschillende soorten munten en batterijen te maken. Nikkel vormt legeringen met andere metalen waardoor de hardheid en corrosiebestendigheid wordt vergroot. Zo vormt nikkel bijvoorbeeld een legering met staal voor de productie van wapenrusting, kluizen en machineonderdelen. En vormt het een legering met koper om pijpleidingen te maken. Ongeveer 30% van alle wereldwijd gedolven nikkel komt uit bronnen in Ontario, Canada. Verder zijn er bronnen te vinden in Rusland, Australië, Cuba en Indonesië. De vraag naar nikkel is sterk afhankelijk van de vraag naar roestvrij staal, die op zijn beurt sterk samenhangt met de ontwikkeling van de economie. Bron: London Metal Exchange, 17 augustus USD / mt. Nikkel Informatie over de onderliggende waarde van de nikkel future Turbo Nickel future MNI Beurs: London Metal Exchange (LME) Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) 18

19 Zink In de industrie wordt zink veelal gebruikt in legeringen. Het wordt onder andere toegepast als bescherming tegen corrosie door verzinking en voor de productie van messing, zilvernikkel en soldeertin. De toepassing van zink is divers: we vinden het terug in batterijen, maar ook als waterdichte dakbedekking. Zinkoxide wordt door de verfindustrie gebruikt als kleurstof en door farmaceuten als werkzaam bestanddeel van diverse zalven bij eczeem. Het heeft een indrogende, verkoelende en samentrekkende werking. Bij de bewerking van rubber wordt zinkoxide als katalysator gebruikt. Bron: London Metal Exchange, 17 augustus USD / mt. Zink Informatie over de onderliggende waarde van de zink future Turbo Zinc future MZN Beurs: London Metal Exchange (LME) Maart, juni, september, december Handelstijd onderliggende waarde: 24 uur (maandag t/m vrijdag) 19

20 Landbouw Onder de categorie landbouw Turbo s vallen de zogenaamde soft commodities en granen. Alle grondstoffen uit deze categorie worden genoteerd in Amerikaanse dollar cent, behalve rijst, cacao en palmolie. Rijst is genoteerd in Amerikaanse dollar, cacao is genoteerd in Britse ponden en palmolie in Maleisische ringgit. Onder soft commodities vallen: koffie, suiker, cacao, sinaasappelsap, katoen en palmolie. De granen bestaan uit tarwe, maïs, rijst en sojabonen. Klimatologische omstandigheden zijn een zeer belangrijke factor bij de prijsbepaling. Cacao Cacaobonen groeien alleen in de warmste zones van de wereld, rond de evenaar. Naast West-Afrika gelden Zuidoost-Azië en Midden- en Zuid- Amerika als voornaamste producenten. Het productieproces van cacao neemt veel tijd in beslag, ongeveer vijf jaar vanaf het aanplanten tot de eerste oogst. Hierdoor is het evenwicht tussen vraag en aanbod kwetsbaar wat, net als bij koffie, voor grote prijsuitslagen kan zorgen. Dit effect wordt versterkt door de veelal instabiele politieke situatie in grote productielanden, zoals Ivoorkust en Nigeria. De prijsevolutie van cacao is erg volatiel. Schimmelziektes in West-Afrika zijn erg frequent en het gebruik van pesticiden ligt eerder laag. Dit maakt de oogstprognoses weinig betrouwbaar waardoor de eigenlijke productiecijfers de markt kunnen verrassen. Bron: International Cocoa organization: 17 augustus GBP / mt. Cacao Informatie over de onderliggende waarde van de cacao future Turbo Cocoa future Beurs: London International Financial Futures and Options Exchange (LIFFE) QC Maart, mei, juli, september en december Handelstijd onderliggende waarde*: uur uur (maandag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 20

21 Katoen Katoen is een zeer waardevol gewas, omdat slechts 10% van het ruwe gewicht bij de verwerking verloren gaat. Als sporen van was, eiwit en dergelijke worden verwijderd, blijft een natuurlijke polymeer van zuivere cellulose over. Deze cellulose is in moleculair opzicht gerangschikt op een manier die katoen unieke eigenschappen geeft op het gebied van sterkte, duurzaamheid en absorptie. Elke vezel is samengesteld uit twintig tot dertig laagjes cellulose die keurig om elkaar heen gedraaid zijn. Wanneer de katoenbol (zaaddoos) wordt geopend, drogen de vezels tot gedraaide platte lintvormige draden die met elkaar zijn verbonden. Deze vorm is ideaal voor het spinnen tot een fijn garen. Deze garens worden gebruikt om de bekende stof katoen te maken. De belangrijkste gebieden waar katoen verbouwd wordt, zijn: de zuidelijke staten van Noord- Amerika, Peru, Brazilië, Turkije, Egypte, Zuid-Rusland, China en India. China is wereldwijd de grootste verbruiker en de hoeveelheid katoen die het land jaarlijks importeert is dan ook sterk prijsbepalend. Bron: 17 augustus USDcent / lb. Katoen Informatie over de onderliggende waarde van de katoen future Turbo Cotton future Beurs (openingstijden): ICE Futures US CT Maart, mei, juli, oktober, december Handelstijd onderliggende waarde*: uur uur (maandag t/m vrijdag) Koffie Koffie is van oorsprong afkomstig uit Afrika en wordt tegenwoordig in zo n 70 tot 80 landen verbouwd op een geschatte totale oppervlakte van 11 miljard hectare. Vier daarvan liggen in Zuid-Amerika, drie in Azië, twee in Afrika en de resterende twee in Midden- en Noord-Amerika. Brazilië en Vietnam zijn de twee voornaamste koffieproducenten. Brazilië produceert voornamelijk de arabica variant terwijl dit in Vietnam robusta is. De afgelopen jaren was het aanbod redelijk stabiel terwijl de vraag eerder toeneemt. Het productieproces van koffie neemt ongeveer vier jaar in beslag. Dit product is dus zeer kwetsbaar voor bijvoorbeeld slechte weersomstandigheden. Daarom is het voor producenten moeilijk om in te spelen op grote veranderingen in vraag en aanbod. Dit kan zorgen voor sterke prijsschommelingen. Bron: International Coffee Organization: 17 augustus USDcent / lb. Koffie Informatie over de onderliggende waarde van de koffie future Turbo Coffee C future Beurs: ICE Futures US KC Maart, mei, juli, september en december Handelstijd onderliggende waarde*: uur uur (maandag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 21

22 Maïs Maïs is een grasachtig landbouwgewas en afkomstig uit Mexico. De plant is door Columbus meegenomen naar Europa en wordt momenteel overal ter wereld verbouwd. De grootste maïsproducenten zijn Afrika, Azië en Australië. Maïs is na tarwe de meest verbouwde graansoort ter wereld. Tortillachips, cornflakes, maïsgriesmeel en maizena zijn een paar van de vele toepassingen van maïs. Het gewas heeft een zaai-oogst tijd van ongeveer een jaar, waardoor weersomstandigheden een grote invloed op de prijs van maïs kunnen hebben. Bron: diverse publicaties van het Amerikaanse Ministerie van Landbouw en AgWeb: 17 augustus USDcent / bu. Mais Informatie over de onderliggende waarde van de maïs future Turbo Corn future Beurs (openingstijden): Chicago Board of Trade CBOT C Maart, mei, juli, september en december Handelstijd o.w.*: Elektronisch uur uur (maandag t/m vrijdag) Vloerhandel uur uur (zondag t/m vrijdag) Palmolie Palmolie is een veelzijdige plantaardige olie, die wordt gewonnen uit de vruchten van de oliepalm. Palmolie is eveneens een subsituut voor soja-olie. De olie wordt gebruikt in vele duizenden producten waaronder: margarine, zeep, chips, sauzen, koekjes en als brandstof voor de opwekking van zogeheten groene stroom. Indonesië en Maleisië leveren 89% van de wereldproductie van palmolie. Binnen de Europese Unie is Nederland de belangrijkste importeur van palmolie. Na bewerking wordt ongeveer de helft weer geëxporteerd naar het buitenland. Met name dankzij de hoge olie- en gasprijzen wordt palmolie in toenemende mate ook gebruikt als energiebron. In Nederland is dit echter omstreden omdat de aanleg van nieuwe plantages meestal ten koste gaat van tropisch oerbos. USD / mt. Palmolie Informatie over de onderliggende waarde van de palmolie future Turbo Palm oil future Beurs: Malaysian Derivatives Exchange (MDE) Ticker-Symbool: KO Januari t/m december Handelstijden onderliggende waarde*: uur uur en uur uur maandag t/m vrijdag * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 22

23 Rijst Rijst is een graangewas dat het basisvoedsel vormt voor meer dan 3 miljard mensen, bijna de helft van de wereldbevolking. Er bestaan meer dan 50 verschillende soorten rijst die worden gerangschikt volgens de kwaliteit en de mate waarin ze al een verwerkingsproces achter de rug hebben, voordat ze te koop worden aangeboden. De grootste rijstproducenten vinden we terug in Azië, met China en India op kop. Er wordt jaarlijks zo n 600 miljoen ton rijst geproduceerd, maar slechts een klein gedeelte daarvan is voor de export bestemd. De Amerikaanse Food and Agriculture Organisation van de Verenigde Naties schat dit aandeel op ongeveer 30 miljoen ton of zo n 5%. Bron: USD / cwt. Rijst Informatie over de onderliggende waarde van de rijst future Turbo US No. 2 Rough Rice future Beurs: Chicago Board of Trade (CBOT) RR januari, maart, mei, juli, september, november Handelstijd o.w.*: Elektronisch 01.00u u (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel 16.30u u (maandag t/m vrijdag) Sinaasappelsap Sinaasappels worden wereldwijd verbouwd in (sub)tropische zones. Maar liefst 90% van de sinaasappelsapproductie komt uit de regio rondom São Paulo (Brazilië) en uit de Amerikaanse staat Florida. De sapproductie neemt vier jaar in beslag en is dus kwetsbaar voor slechte weersomstandigheden in deze regio s (bijvoorbeeld orkanen). Om die reden is het voor producenten moeilijk om in te spelen op grote veranderingen in vraag en aanbod. Dit kan zorgen voor sterke prijsschommelingen. Een belangrijke factor in de prijsvorming van sinaasappelsap is daarnaast de veranderingen in eetpatronen. Zo vormde de opkomst van het Atkins-dieet in de Verenigde Staten (vanaf 2002) een negatieve invloed op de sinaasappelsapprijs. Het Atkins dieet promoot namelijk eiwitten en ontmoedigt het gebruik van koolhydraten, die veel in sinaasappels zitten. Over de periode daalde de consumptie van sinaasappelsap in de V.S. en de EU, terwijl er in bijvoorbeeld Rusland, China, Australië en Brazilië juist meer sinaasappelsap werd geconsumeerd. Wereldwijd nam de consumptie af Bron: Bloomberg, 21 juli USDcent / lb. Frozen Conentrated Orange Juice Informatie over de onderliggende waarde van de sinaasappelsap future Turbo Frozen Concentrated Orange Juice future Beurs: ICE Futures US JO Januari, maart, mei, juli, september en november Handelstijd onderliggende waarde*: uur uur (maandag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 23

24 Sojabonen Sojabonen rijpen in de peul tot een harde droge boon. Er zijn ongeveer varianten van de sojaboon, met elk verschillende eigenschappen. Hoewel de meeste sojabonen geel zijn, zijn er ook enkele minder courante variëteiten met een zwarte, bruine of groene kleur. In het Verre Oosten vormt de sojaboon al duizenden jaren het hoofdbestanddeel van het voedselpakket. De sojaboon is zelfs één van de oudste Chinese landbouwgewassen. De toepassing van sojabonen is zeer divers: ze kunnen zo gebruikt worden, of verwerkt worden tot sojamelk, tofu, tempeh en sojasaus. Soja is net als palmolie een basisgrondstof voor de productie van biodiesel. Sojabonen zijn een uitstekende bron van eiwitten (40%) en dieetvezel. De sojaboon overtreft alle andere voedingsmiddelen, zelfs vis en vlees, wat betreft het eiwitgehalte. Daarnaast zijn de eiwitten van de sojaboon ook van zeer goede kwaliteit. De sojaboon bevat de acht essentiële aminozuren. Tot 1995 waren de Verenigde Staten de belangrijkste producent en exporteur van sojabonen. Sinds 1995 breidt het soja-areaal in Zuid-Amerika zich sterk uit. De VS zijn nu nog steeds de belangrijkste sojaproducent, gevolgd door Brazilië en Argentinië. Door onder meer de groeiende bevolking in China stijgt de vraag naar sojaproducten. China is de grootste importeur van soja. Bron: 23 maart maart 2011 Informatie over de onderliggende waarde van de sojabonen future Turbo Soybean future Beurs: Chicago Board of Trade (CBOT) S Januari, maart, mei, juli, november Handelstijd o.w.*: Elektronisch 01.00u u (maandag t/m vrijdag) Vloerhandel 16.30u u (maandag t/m vrijdag) USDcent / bu Sojabonen 400 * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 24

25 Suiker De voornaamste productielanden voor suiker zijn Brazilië, India, de Europese Unie, China, Thailand en Cuba. Vooral in India en China neemt de consumptie van suiker sterk toe, nu de inwoners van deze landen steeds vaker een westers voedingspatroon volgen. China is de op 1 na grootste consument en op twee na grootste producent van suiker. Niettemin ligt het verbruik per capita nog een stuk onder het gemiddelde. Ter vergelijking: een Chinees consumeert nu tien kilo suiker per jaar, veel minder dan de 36 kilo die een gemiddelde inwoner van de EU gebruikt Suiker heeft naast de bekende functie als zoetstof, in toenemende mate een andere functie; namelijk brandstof. Brazilië heeft hierin een voortrekkersrol. Al in 1974, ten tijde van de eerste oliecrisis, startte daar een programma om ethanol -gewonnen uit suiker- als brandstof voor auto s te gebruiken. Er is momenteel nog steeds een importverbod in de Verenigde Staten voor ethanol uit Brazilië. Dit komt omdat de Amerikanen hun eigen ethanolindustrie, waar de biobrandstof uit maïs wordt vervaardigd, willen beschermen. Bron: 24 mei 2011, USDcent / lb. Suiker Informatie over de onderliggende waarde van de suiker future Turbo Sugar No. 11 World future Beurs: ICE Futures US SB Maart, mei, juli, en oktober Handelstijd onderliggende waarde*: uur uur (maandag t/m vrijdag) Tarwe Tarwe behoort tot de belangrijkste gewassen ter wereld en wordt vooral in China, India, Europa, Rusland, Australië en de Verenigde Staten verbouwd. De tarweprijs is tussen 2004 en begin 2008 bijna verviervoudigd als gevolg van een dalend aanbod na enkele mislukte oogsten en een explosieve toename van de vraag. Tarwe is in tegenstelling tot de meeste andere granen vooral voor menselijke consumptie bestemd. Tarwe wordt wereldwijd verbouwd zodat een mislukte oogst in één regio niet noodzakelijk een ramp hoeft te zijn. Uit het maandelijkse rapport van de Untited States Department of Agriculture van september 2011 blijkt dat de toename van de wereldwijde tarwe productie groter is dan de toename van de consumptie, waardoor de verwachting is dat voorraden zullen toenemen. Bron: september 2011 USDcent / bu. Tarwe Informatie over de onderliggende waarde van de tarwe future Turbo Wheat future Beurs: Chicago Board of Trade (CBOT) W Maart, mei, juli, september en december Handelstijd o.w.*: Elektronisch uur uur (zondag t/m vrijdag) Vloerhandel (maandag t/m vrijdag) * Weergegeven in Nederlandse tijd. Let op de tijdelijke verschillen bij de aanpassing van zomer- en wintertijd en eventuele verandering van beurstijden. 25