Strepen in het landschap

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Strepen in het landschap"

Transcriptie

1 Strepen in het landschap De Hondsrug in een ander daglicht Drenthe kent geen aansprekende heuvelgebieden zoals in Midden-Nederland, om van indrukwekkende rotspartijen nog maar te zwijgen. Valt in ons ogenschijnlijk overzichtelijke gebied dan niets te beleven? Zeker wel en ook nog meer dan men zo op het oog zou vermoeden. De bodem onder onze voeten vormt een archief. Het is te lezen als een zeer oud boek, waar weliswaar bladzijden en zelfs hoofdstukken aan ontbreken, maar waaruit toch een geschiedenis valt te reconstrueren. Hierin spelen overstromingen door zeewater een rol. Ja, zeewater, ook in Drenthe. Maar het wordt pas spannend als we het verhaal lezen over gebeurtenissen waarin termen voorkomen als landijs, zwerfstenen, poolklimaat en woestijn. Met andere woorden: de directe ondergrond van Oost-Drenthe bestaat uit grondlagen die met ijstijden te maken hebben. Afbeelding 1: Vergletsjering van noordwest Europa tijdens de Saale-ijstijd De ijstijden Je kunt zeggen dat de voornaamste contouren in ons gebied veroorzaakt zijn door de gevolgen van een aantal koude klimaatperioden, die gemakshalve ijstijden worden genoemd. Voor ons gebied zijn dat er drie: De Elster-ijstijd, de Saale-ijstijd en de Weichsel-ijstijd. Blad 1 van 6

2 Tijdens de Elster-ijstijd (Elsterien), zo'n jaar geleden bedekte Scandinavisch landijs vermoedelijk voor de eerste maal grote delen van NoordNederland en dat duizenden jaren achtereen. Bijzonder is dat we van deze Elster-ijstijd nergens afzettingen vinden die met een landijsbedekking in verband te brengen zijn, zoals keileem. Ook ontbreken stuwwallen. Wat uit deze periode op heel veel plaatsen in de bodem wel is achtergebleven zijn zeer dikke afzettingen van smeltwaterzand en dito klei. Beide vormen de Formatie van Peelo. Het zand uit deze formatie is vermoedelijk bij velen bekend. Het is het bekende zandbakzand, dat in droge toestand glinstert vanwege de talrijke kleine schubjes mica die erin zitten. Ook wordt dit zand onder meer gebruikt als ophoogzand om wegen aan te leggen en bouwputten van een werkvloer te voorzien. Dit zogenoemde Peelozand is op het Balloërveld bij Rolde overal aanwezig. Berucht is de potklei uit de Formatie van Peelo. Met name in het gebied Peize, Lieveren, Roden, Leek en Roderwolde ligt deze ijstijdklei ondiep of zelfs aan de oppervlakte. De afzetting heeft zijn slechte naam te danken aan zijn ongunstige eigenschappen. Het is in de eerste plaats een zware klei, die vrijwel niet te bewerken is. Akkerbouw is niet of nauwelijks mogelijk. Ook is de waterdoorlaatbaarheid nihil. Het landschap in bovengenoemd gebied ligt daarom voornamelijk in gras. Elk najaar en winter is de bodem kletsnat door stagnerend regenwater. Afbeelding 2: Zwerfkeien Nieuw-Dordrecht. De Hondsrug is zeer rijk aan Scandinavische zwerfstenen. Blad 2 van 6

3 De Saale-ijstijd Dit is de ijstijd na die van het Elsterien. Deze Saale-ijstijd kondigde zijn komst aan door een geleidelijke daling van de gemiddelde jaartemperatuur. Deze Saale-ijstijd heeft voor het landschap in Noord- en Midden-Nederland grote gevolgen gehad. Niet alleen is in heel Noord-Nederland een pakket gletsjerpuin (=keileem) afgezet, het landijs heeft ook in de al aanwezige bodemlagen stevig huisgehouden. We kunnen gerust stellen dat de voornaamste contouren van ons landschap in die tijd zijn ontstaan. Afbeelding 3: Assenkeileem bij Gieten. Dit is de onderste van de twee keileemsoorten in het Hondsruggebied Afbeelding 4: Emmenkeileem. Dit is de bovenste van de twee Hondsrugkeilemen. Deze keileem is extreem rijk aan zwerfstenen In Drenthe hoeven we maar te denken aan het Hondsrugcomplex met als belangrijkste heuvelrug de eigenlijke Hondsrug. Dit systeem van zandruggen en het ten oosten daarvan gelegen Hunzedal is in de allerlaatste fase van de vergletsjering in de Saale-ijstijd ontstaan. Naast de Hondsrug vinden we westelijk daarvan nog vier zandruggen, te weten de rug van Tynaarlo, de Rolderrug, De Zeijenrug en de rug van Norg. Deze laatste is in het landschap niet op te merken. Alleen uit luchtopnamen en uit het gezelschap zwerfstenen dat daar wordt aangetroffen valt op te maken dat de rug van Norg ook nog deel uitmaakt van het Hondsrugcomplex. De zandruggen lopen parallel aan elkaar in NNW-ZZO richting. Deze richting staat vrijwel haaks op de aanvoerrichting van het Scandinavische landijs. De zandruggen worden van elkaar gescheiden door smalle laagtes waarin zich de bekende beekdalen hebben ontwikkeld. Oostelijk van de Hondsrug ligt het brede Hunzedal. Het is een opvallende laagte waarin zich na de laatste ijstijd op grote schaal veen heeft ontwikkeld. Hoewel het Hunzedal door velen als een smeltwaterdal wordt gezien, is het in aanleg door glaciale uitschuring ontstaan. Het merkwaardig rechtlijnige verloop van de oostrand van de Hondsrug en de asymmetrische doorsnede van het Hunzedal maken dit meer dan waarschijnlijk. Brede smeltwaterrivieren met een vrijwel rechte oever van meer dan 70 km lang bestaan nergens op aarde. Wel is duidelijk dat het Hunzedal enige tijd heeft gefungeerd als smeltwaterafvoer voor de geweldige hoeveelheid ijssmeltwater dat afkomstig was van de smeltende landijskap. Blad 3 van 6

4 De zandruggen van het Hondsrugcomplex met daartussen de smalle beekdalen hebben hun ontstaan te danken aan de stuwende en vooral de schurenderoderende werking van het ijs in de laatste fase van de ijsbedekking. De NNW-ZZO richting impliceert een ijsbeweging die uit het Noordzeebekken in zuidoostelijke richting heeft bewogen. Onderzoek heeft aangetoond dat zich op het laatst van de vergletsering in de Saale-ijstijd een relatief smalle ijsstroom heeft ontwikkeld die zich langzaam uitwaaierend voortgezet heeft over OostOverijsel tot in het Münsterland in Duitsland. Zo'n ijsstroom is te beschouwen als een 'rivier' van ijs waarvan het ijs sneller stroomt dan het ijs aan weerszijden ervan. Hoe snel is sneller? Misschien enige kilometers per jaar? Afbeelding 5: Keileemplateaus uit de Saale-ijstijd. De Hondsrug is hierop duidelijk zichtbaar. De merkwaardige bewegingsrichting van het ijs is waarschijnlijk het gevolg van een combinatie van oorzaken. In het Noordzeegebied ten noorden van ons land bevond zich op het einde van de Saale-ijstijd een lobvormige massa landijs. Door onregelmatigheden in de massabalans van het ijs zijn in het randgebied afvoerpatronen van ijs ontstaan, die wellicht overeen komen met die vandaag de dag op West-Antarctica. Daar vervullen ijsstromen een zeer belangrijke functie in de afvoer van ijs naar zee. Ruim 90% van alle ijsafvoer op Antarctica wordt verzorgd door deze ijsstromen. Blad 4 van 6

5 Het is te verwachten dat vergelijkbare ijsstromen ook in het randgebied van de Saale-ijskap aanwezig zijn geweest. Alleen is daar behalve bij de Hondsrugijsstroom niets van over gebleven. Deze ijsstromen draineren de ijsmassa stroomopwaarts. Wat vertakking en ontwikkeling betreft zijn ze te vergelijken met drainagepatronen van water. De Hondsrug-ijsstroom heeft de ondergrond in Groningen en Drenthe danig beïnvloed. Door de relatief snelle ijsbeweging ontstaat vanzelf in de bewegingsrichting van het ijs een soort wasbordreliëf van vlakke ruggen en ondiepe dalen. Hoe deze precies ontstaan is niet helemaal duidelijk, maar het heeft te maken met plaatselijke drukverschillen, waarbij uit de laagten materiaal is verplaatst richting hoogtes. Afbeelding 6: De Hondsrugijsstroom zette zich voort tot in het Münsterland De Hondsrug-ijsstroom eindigde in het Münsterland, opzij van het Teutoburgerwoud. In het Weserbergland ontstonden in die tijd opeenhopingen van geweldige hoeveelheden ijssmeltwater, die niet konden afvloeien en zich daarom ophoopten in grote smeltwatermeren. Deze meren hadden een inhoud van honderden kubieke kilometers aan smeltwater. Uit onderzoek is gebleken dat dit water via een paar overlopen in het Teutoburgerwoud in het veel lager gelegen Münsterland smeltwatermeer gestroomd is, waarin ook de HondsrugBlad 5 van 6

6 ijsstroom eindigde. Dit moeten enorme watervallen zijn geweest, te vergelijken met jokulhaups op IJsland, maar dan vele malen groter. Het gevolg was dat het waterniveau in het Münsterland-smeltwatermeer flink steeg, waardoor de rand van de Hondsrug-ijsstroom werd opgetild en afkalfde. Dit afkalvingsproces vormde de trekker die de versterkte aanvoer van landijs vanuit het Noordwesten op gang bracht en hield. Het is bekend dat het overlopen van deze smeltwatermeren verschillende malen is gebeurd. Dit laatste heeft gevolgen gehad voor de snelheid van de Hondsrug-ijsstroom. Dit laatste wordt in verband gebracht met de dikte van de keileem in het Hondsruggebied, met name in het gebied Haren-Groningen, bij Gieten, Emmen en Klazienaveen. In Groningen is de gemiddelde dikte van de keileem 10 meter. Bij Gieten is deze minimaal 7 meter. Deze keileemdikten markeren episodes waarin het ijs stagneerde. Hierdoor kon gletsjerpuin zich ophopen. Vooral bij Gieten zijn hier aanwijzingen voor gevonden. Het landijs dat aan weerszijden van de Hondsrug-ijsstroom lag vormde in die tijd een enorme massa 'dood' ijs. De aanvoer stagneerde en de ijskap was in verval. Door het stijgen van de gemiddelde temperatuur op het einde van de Saale-ijstijd, verdween het landijs tenslotte uit ons land. Wat achterbleef was een volkomen desolaat keileemlandschap met hoogtes en laagtes met in OostDrenthe een systeem van ruggen en dalen, die aan de oostkant begrensd werd door een ca. 35 meter diep gletsjer/smeltwaterdal. Vanuit dit dal gezien moet de Hondsrugrand als een imposante muur aan de horizon zijn opgerezen. Wellicht qua reliëf te vergelijken met de Lemelerberg in Overijsel, maar dan over een lengte van zo'n 70 km. Harry Huisman Conservator Geologie Hunebedcentrum Borger Geologisch adviseur Geopark de Hondsrug Blad 6 van 6

RING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT

RING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT dia 1 RING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT Helperzoomtunnel Jan Pieter Schuitemaker Helperzomtunnel dia 3 Geologie Noordoost Nederland GEOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN WAAR WE IN DE GEOTECHNIEK

Nadere informatie

2 Bemesting 44 2.1 Meststoffen 44 2.2 Soorten meststoffen 46 2.3 Grondonderzoek 49 2.4 Mestwetgeving 49

2 Bemesting 44 2.1 Meststoffen 44 2.2 Soorten meststoffen 46 2.3 Grondonderzoek 49 2.4 Mestwetgeving 49 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Bodem en grond 9 1.1 Grond, bodem en grondsoorten 9 1.2 Eigenschappen van grond 20 1.3 Problemen met de grond 23 1.4 Verbeteren van landbouwgronden 30 1.5 Transport van

Nadere informatie

Het gebied Begrenzing

Het gebied Begrenzing Cursus Reitdiep Het gebied Begrenzing -In het Oosten: de lijn Westerdijkshorn Wolddijk - Noorderhogebrug -In het Westen: de lijn Zuurdijk Lammerburen - Balmahuizen -In het Noorden: de lijn Onderwierum

Nadere informatie

De geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1).

De geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1). De geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1). Afbeelding I.1. Vorming stuwwal Nijmegen en stuwwal Reichswald Zandige

Nadere informatie

96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN

96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN 96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN Grondboor en Hamer, jrg. 43, no. 5/6, p. 225-227, 3 fig., november 1989 AFZETTINGEN VAN RIJN EN MAAS IN LIMBURG W.M. Felder* In de loop van het Mioceen, 10 tot 7 miljoenn

Nadere informatie

Roestig land. De Wijstgronden

Roestig land. De Wijstgronden Roestig land De Wijstgronden Verslag van de lezing en excursie van Professor R. T. van Balen en Nico Ettema voor de Werkgroep Geologie en Landschap. Bedafse Bergen, Uden. 10.00-1600 uur. Een mooie herfstdag.

Nadere informatie

Kustlijn van de Noordzee

Kustlijn van de Noordzee International Wadden Sea School www.iwss.org 150.000 jaar geleden - 150.000 jaar geleden was het hele Noordzeebekken bedekt met een dikke ijslaag: dit was de Saale ijstijd. - Alle zeewater was in gletsjers

Nadere informatie

1 Glaciale invloeden op basis van U1-metingen

1 Glaciale invloeden op basis van U1-metingen 1 Glaciale invloeden op basis van U1-metingen 1.1 Samenvatting In de ondergrond van Nederland worden waterspanningen (u1) bij sonderingen gemeten die ver boven de heersende waarde van de stijghoogte kunnen

Nadere informatie

De Noordzee HET ONTSTAAN

De Noordzee HET ONTSTAAN De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met

Nadere informatie

Vroeger, toen hier ijs lag...

Vroeger, toen hier ijs lag... Vroeger, toen hier ijs lag... Opdrachtenboekje bij het geologisch leerpad Datum Naam Boekje Geo-pad 1 Inleiding Vroeger, toen hier ijs lag De titel van dit opdrachtenboekje is niet voor niets gekozen.

Nadere informatie

Titel De gasbel onder Nederland

Titel De gasbel onder Nederland De gasbel onder Nederland Het ontstaan van gas en zout in de Nederlandse bodem Korte lesomschrijving In deze les maken leerlingen kennis met het ontstaan van de gasbel onder Slochteren in de provincie

Nadere informatie

IJstijden. Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd

IJstijden. Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd IJstijden Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd IJstijden Glaciaal tijdens het pleistoceen 2.500.000-100.000 jaar geleden 1. ijs duwt de bodem naast en voor zich om hoog en zo ontstonden stuwwalen. 2. ijs

Nadere informatie

Vragen over landschappen die we gaan behandelen

Vragen over landschappen die we gaan behandelen Landschappen Vragen over landschappen die we gaan behandelen Wat zijn landschappen? Waar komen ze voor? Hoe zien ze er uit? Welke informatie geven ze? Hoe zijn ze ontstaan? Wat is landschap? Dit? Kerk

Nadere informatie

Nieuwe vijver aan de Groen van Prinstererlaan.

Nieuwe vijver aan de Groen van Prinstererlaan. Nieuwe vijver aan de Groen van Prinstererlaan. Medio 2015 heeft een graafmachine een grote kuil gegraven onderaan het talud op de hoek van de Groen van Prinstererlaan en de Thorbeckelaan (zie onderstaande

Nadere informatie

LANDSCHAPSANALYSE. 3: Landschapsvormen Hoog-Nederland. Sabine Geerlings Academie van Bouwkunst - 27 aprii. 27 september 2013 Academie van Bouwkunst

LANDSCHAPSANALYSE. 3: Landschapsvormen Hoog-Nederland. Sabine Geerlings Academie van Bouwkunst - 27 aprii. 27 september 2013 Academie van Bouwkunst LANDSCHAPSANALYSE 3: Landschapsvormen Hoog-Nederland 27 september 2013 Academie van Bouwkunst Sabine Geerlings Academie van Bouwkunst - 27 aprii Onderwerpen 1. Rivierenlandschap 2. Zandlandschap 3. Krijt-

Nadere informatie

3. Hydrologie van Nederland

3. Hydrologie van Nederland 3. Hydrologie van Nederland 3.1. Geologie In Nederland liggen voornamelijk de geologische lagen van het Kwartair aan de oppervlakte. De oudere lagen uit het Tertiair liggen op grotere diepte; alleen in

Nadere informatie

De Geo. 2 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden werkboek A hoofdstuk 3. eerste druk

De Geo. 2 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden werkboek A hoofdstuk 3.  eerste druk De Geo 2 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden werkboek A hoofdstuk 3 www.degeo-online.nl eerste druk Hoofdstuk 3 Europa: van de bergen naar de zee Start 1 a de invloed van de rivieren op het

Nadere informatie

Zuidlaren (gemeente Tynaarlo) (Bron:

Zuidlaren (gemeente Tynaarlo) (Bron: Zuidlaren (gemeente Tynaarlo) (Bron: www.eropuit.nl) Introductie Zuidlaren maakt deel uit van de Drentse gemeente Tynaarlo, en is daarvan met 10.000 inwoners de op een na grootste kern. Zuidlaren is gesitueerd

Nadere informatie

Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging?

Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/

Nadere informatie

Texel Landschappelijke ontwikkelingen

Texel Landschappelijke ontwikkelingen Texel Landschappelijke ontwikkelingen Een LIA-presentatie LIA staat voor: Landschappen ontdekken In een Aantrekkelijke vorm. Lia is ook de geograaf die zich gespecialiseerd heeft in de veranderende Noord-Hollandse

Nadere informatie

Geschiedenis van de duinen

Geschiedenis van de duinen Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk en Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1.1 1.2 en 4.1 4.2 Samenvatting door een scholier 1402 woorden 5 december 2017 7 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Humboldt Aardrijkskunde toetsweek 1

Nadere informatie

Een Aardkundige Wandeling in de Appelbergen

Een Aardkundige Wandeling in de Appelbergen Een Aardkundige Wandeling in de Appelbergen door: Anja Verbers februari 2012 A. Luchtfoto Appelbergen B. Hoogtekaart Appelbergen (Bron: resp. Google Earth en AHN) C. Deze wandeling is tot stand gekomen

Nadere informatie

SAMENVATTING. www.woerden.nl/onderwerpen/wonen-en-leefomgeving/grondwaterstand en funderingen

SAMENVATTING. www.woerden.nl/onderwerpen/wonen-en-leefomgeving/grondwaterstand en funderingen SAMENVATTING Aanleiding In het westelijke deel van het Schilderskwartier zijn de woningen gefundeerd op houten palen met betonopzetters. Uit onderzoeken in de jaren 90 is gebleken dat de grondwaterstand

Nadere informatie

Averboodse Baan (N165), Laakdal

Averboodse Baan (N165), Laakdal Programma van Maatregelen Auteur: A. Schoups (veldwerkleider) Autorisatie: J.A.G. van Rooij (OE/ERK/Archeoloog/2017/00169) 1 Inleiding In opdracht heeft Vlaams Erfgoed Centrum in juni 2017 een archeologienota

Nadere informatie

Sander de Haas en Cedrick Gijsbertsen sanderdehaas@samsamwater.com cedrickgijsbertsen@samsamwater.com

Sander de Haas en Cedrick Gijsbertsen sanderdehaas@samsamwater.com cedrickgijsbertsen@samsamwater.com Aan Weebale Foundation Datum 3 oktober 2010 Project Watervoorziening Banda, Oeganda Referentie 56-1 Opgesteld Email Onderwerp Sander de Haas en Cedrick Gijsbertsen sanderdehaas@samsamwater.com cedrickgijsbertsen@samsamwater.com

Nadere informatie

PuurNatuur IVN RODEN INSTITUUT VOOR NATUUREDUCATIE EN DUURZAAMHEID NR. 58 (2) SEPTEMBER Losse verkoop 3,95

PuurNatuur IVN RODEN INSTITUUT VOOR NATUUREDUCATIE EN DUURZAAMHEID NR. 58 (2) SEPTEMBER Losse verkoop 3,95 PuurNatuur NR. 58 (2) SEPTEMBER 2016 IVN RODEN Losse verkoop 3,95 INSTITUUT VOOR NATUUREDUCATIE EN DUURZAAMHEID INHOUD COLOFON Samenstelling bestuur Voorzitter: Cees Koelewijn Secretaris: Immy Boonstra

Nadere informatie

Cursus landschapsgeschiedenis. De ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van Appelscha

Cursus landschapsgeschiedenis. De ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van Appelscha Cursus landschapsgeschiedenis De ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van Appelscha Programma van de cursus 02-04 09-04 16-04 23-04 Ontstaansgeschiedenis Dorpsgeschiedenis Veldnamen Natuur 11-04 25-04 Fietsexcursie

Nadere informatie

Tynaarlo. Bron:

Tynaarlo. Bron: Tynaarlo Bron: www.tynaarlobouwt.nl Introductie Tynaarlo is een klein dorp in de gelijknamige Drentse gemeente waarvan o.a. ook Eelde en Zuidlaren deel uitmaken. Er wonen ongeveer 1800 inwoners. In deze

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door J. 181 woorden 13 januari 2016 6,1 48 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra 2.1 Klimaten A Waardoor is het bij de evenaar warm? In bron

Nadere informatie

Geopark de Hondsrug Van alle tijden

Geopark de Hondsrug Van alle tijden Geopark de Hondsrug Van alle tijden Applicatie PartnerscHAp EGN 2012 De Hondsrug Nederland `AA Projectbureau Geopark de Hondsrug Bronnegerstraat 12 9531 TG Borger info@geoparkdehondsrug.nl www.geoparkdehondsrug.nl

Nadere informatie

D1 - Karakteristieke werkwijze D2 - Vakinhouden (kgt cursief) D3 - Karakteristieke denkwijzen

D1 - Karakteristieke werkwijze D2 - Vakinhouden (kgt cursief) D3 - Karakteristieke denkwijzen Titel: Dekzand in Nederland Vak: Aardrijkskunde Domein: Systeem aarde Sector: Vmbo 3D aspect: denkwijze: patronen werkwijze: modelontwikkeling en -gebruik 1. Intro In deze opdracht gaan de leerlingen op

Nadere informatie

De ondergrond van Groningen: een geologische geschiedenis

De ondergrond van Groningen: een geologische geschiedenis De ondergrond van Groningen: een geologische geschiedenis Erik Meijles Rijksuniversiteit Groningen Datum Juni 2015 Editors Jan van Elk & Dirk Doornhof Algemene Inleiding De door een geïnduceerde aardbeving

Nadere informatie

Les 1 Ontstaan aardgas

Les 1 Ontstaan aardgas Les 1 Ontstaan aardgas In 1959 werd onder het land van boer Boon in de buurt van Slochteren gas ontdekt. Het bleek één van de grootste gasvelden van de wereld te zijn! Hoe is dat gas in de boden van Nederland

Nadere informatie

Aquiferkaarten van Nederland

Aquiferkaarten van Nederland Aquiferkaarten van Nederland Inleiding Met behulp van de zelf ontwikkelde kd-lineaal (zie het hoofdstuk over doorlatenheden op deze website) is aan de hand van een 3-tal boorbeschrijvingen een viertal

Nadere informatie

Soms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen.

Soms moet de lucht omhoog omdat er een gebergte ligt. Ook dan koelt de lucht af. Er ontstaan wolken en neerslag. Dit is stuwingsregen. Samenvatting door een scholier 1790 woorden 1 juni 2016 7,9 13 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand samenvatting Aardrijkskunde hoofdstuk 2: KLIMATEN 2.1 Klimaten Waardoor is het niet

Nadere informatie

Samenvatting. Figuur 1: Onderzoeksgebied in paars

Samenvatting. Figuur 1: Onderzoeksgebied in paars Samenvatting Geothermie duurzame energiebron De lat voor verduurzaming in de woningbouw, tuinbouw en industrie ligt hoog. Het blijkt uit onderzoek en praktijk dat geothermie een zeer kosteneffectieve manier

Nadere informatie

6,7. Paragraaf 1, Hoe is het Nederlandse landschap ontstaan. Samenvatting door een scholier 835 woorden 10 januari keer beoordeeld

6,7. Paragraaf 1, Hoe is het Nederlandse landschap ontstaan. Samenvatting door een scholier 835 woorden 10 januari keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 835 woorden 10 januari 2005 6,7 63 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdstuk 8, Landschappen. Paragraaf 1, Hoe is het Nederlandse landschap ontstaan. 1. Landschap: Het

Nadere informatie

Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden

Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden opdrachtvel naam Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden Ben je eerder klaar met de vragen? Dan mag je beginnen met de woordzoeker op de laatste pagina. 1. Welk antwoord is goed?

Nadere informatie

De Aardkundige en landschappelijke waarde van de Havikse eng.

De Aardkundige en landschappelijke waarde van de Havikse eng. De Aardkundige en landschappelijke waarde van de Havikse eng. 2006 (SME) Hubert Mettivier Meijer, fysisch geograaf Aardkundige waarde? Omdat de term niet aan iedereen bekend is leggen we het kort uit.

Nadere informatie

Aardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar.

Aardrijkskunde samenvatting H2: Klimaat: is een beschrijving van het gemiddelde weer over een periode van 30 jaar. Samenvatting door S. 1016 woorden 28 februari 2016 6,2 47 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde samenvatting H2: Nadeel tropische klimaten: het vocht, en de insecten/ziektes.

Nadere informatie

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 29 juni-3 juli 2009

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 29 juni-3 juli 2009 Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 29 juni-3 juli 2009 - Wim Giesen, Kris Giesen & Wouter Suykerbuyk, 7 juli 2009 29 juni-3 juli 2009 is een bezoek gebracht aan de mitigatielocaties op Tholen

Nadere informatie

14. Geohydrologie Zuidbuurt eemnes Tauw Kenmerk N001-4524746BTM-V01 06-12-2007

14. Geohydrologie Zuidbuurt eemnes Tauw Kenmerk N001-4524746BTM-V01 06-12-2007 14. Geohydrologie Zuidbuurt eemnes Tauw 06-12-2007 Notitie Concept Contactpersoon Maaike Bevaart Datum 6 december 2007 Geohydrologie Zuidbuurt Eemnes 1 Inleiding Ter voorbereiding op de ontwikkeling van

Nadere informatie

Dollard: landschapsontwikkeling en geologie van vóór de Dollardinbraken

Dollard: landschapsontwikkeling en geologie van vóór de Dollardinbraken De Stichting Verdronken Geschiedenis organiseerde in het kader van het project Verhalen van de Eems-Dollard kust in het najaar van 2016 avonden, middagen en excursies waarop zeer uiteenlopende verhalen

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers

Nadere informatie

Ik heb gekozen voor vier gemeenschappelijke deelvragen, deze behandel ik per landschap.

Ik heb gekozen voor vier gemeenschappelijke deelvragen, deze behandel ik per landschap. Werkstuk door een scholier 2220 woorden 4 maart 2003 6,1 59 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1.1 Inleiding Nederland, een land wat bestaat uit verschillende soorten landschappen. Al deze landschappen

Nadere informatie

Sedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord

Sedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord Sedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord In het gebied tussen de strekdammen bij Strand Horst Noord en de bebouwing van Harderwijk ligt een klein natuurgebied

Nadere informatie

AK HF SE 2 'Wonen in NL' hoofdstuk 1

AK HF SE 2 'Wonen in NL' hoofdstuk 1 Balgstuw Opblaasbare dam in de rivier. Bij Kampen bedoeld om te voorkomen dat water van het IJsselmeer de IJssel in wordt gestuwd door de wind. Als dit wel gebeurd kan dat leiden tot hoge waterstanden

Nadere informatie

IJsvossen Toets Groot/Zout, 28 november 2015, v10 Met dank aan Krister Valtonen en Johan Porsby voor inspiratie en foto s.

IJsvossen Toets Groot/Zout, 28 november 2015, v10 Met dank aan Krister Valtonen en Johan Porsby voor inspiratie en foto s. IJsvossen Toets Groot/Zout, 28 november 2015, v10 Met dank aan Krister Valtonen en Johan Porsby voor inspiratie en foto s. Vraag 1. Je staat met je groep in een archipelago aan de Oostkust in Zweden. Het

Nadere informatie

Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta

Lesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de

Nadere informatie

Lesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE

Lesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding

Nadere informatie

Drie aardkundige monumenten

Drie aardkundige monumenten 10 Drie aardkundige monumenten Aardkundige monumenten geven iets weer van de ontstaansgeschiedenis van ons landschap. Een geschiedenis die ons honderden, duizenden of zelfs miljoenen jaren terugvoert in

Nadere informatie

1 Aanleiding. Notitie / Memo. HaskoningDHV Nederland B.V. Water

1 Aanleiding. Notitie / Memo. HaskoningDHV Nederland B.V. Water Notitie / Memo Aan: Waterschap Hunze & Aa's Van: Carolien Steinweg/Martijn van Houten Datum: 15 januari 2018 Kopie: Ons kenmerk: WATBF7316N001F1.0 Classificatie: Projectgerelateerd HaskoningDHV Nederland

Nadere informatie

Bodemwandeling door het karakteristieke landschap van Vries en Donderen. Emil Oosterhof Kimberley van Dam Lotte Hadderingh Ties Kerkhof

Bodemwandeling door het karakteristieke landschap van Vries en Donderen. Emil Oosterhof Kimberley van Dam Lotte Hadderingh Ties Kerkhof Bodemwandeling door het karakteristieke landschap van Vries en Donderen Emil Oosterhof Kimberley van Dam Lotte Hadderingh Ties Kerkhof Bodemwandeling door het karakteristieke landschap van Vries en Donderen

Nadere informatie

Naar veilige Markermeerdijken

Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Naar veilige Markermeerdijken Hoogheemraadschap Hollands Noorder kwartier versterkt 33 kilometer afgekeurde dijk tussen Hoorn en Amsterdam. Tijdens de toetsronde in 2006 zijn

Nadere informatie

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 31 augustus - 2 september 2009

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 31 augustus - 2 september 2009 Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 31 augustus - 2 september 2009 - Wim Giesen, Kris Giesen, Wouter Suykerbuyk, 19 september 2009 31 augustus 2 september 2009 is een bezoek gebracht aan de mitigatielocaties

Nadere informatie

Stichting voor Bodemkartering ~ : 'AGsSNINGEN MBLIOTHBiK

Stichting voor Bodemkartering ~ : 'AGsSNINGEN MBLIOTHBiK r STICHTING VOOfc BODEMKARTEftlNG Stichting voor Bodemkartering WAGENINGEN ~ : 'AGsSNINGEN MBLIOTHBiK Directeur; Dr.Ir. F..G. Pijl: Rapport no. 543. RAPPORT BETREFFENDE DE BODEMGESTELDHEID VAM ENIGE PERCELEN

Nadere informatie

Archeologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen

Archeologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen Archeologie en cultuurhistorie Strijpsche Kampen Bijlage 3 bij Nota van Uitgangspunten Strijpsche Kampen Definitief Gemeente Oirschot Grontmij Nederland bv Eindhoven, 11 mei 2007 Verantwoording Titel :

Nadere informatie

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE

LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is

Nadere informatie

Hoofdvraag Hoe zijn de zes belangrijkste Nederlandse landschappen ingericht en hoe is dat te verklaren?

Hoofdvraag Hoe zijn de zes belangrijkste Nederlandse landschappen ingericht en hoe is dat te verklaren? Werkstuk door een scholier 2717 woorden 21 mei 2003 6,3 1219 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdvraag Hoe zijn de zes belangrijkste Nederlandse landschappen ingericht en hoe is dat te verklaren? Deelvragen

Nadere informatie

Verdeling van al het water op aarde

Verdeling van al het water op aarde Water op Aarde Verdeling van al het water op aarde Gemiddeld genomen verdampt uit de oceanen meer water dan via neerslag terugkomt. Boven land is meer neerslag van verdamping. Het verschil stroomt via

Nadere informatie

Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015

Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Datum laag water Lauwersoog Naam Locatie/hulpmiddel Locatie(detail) Begeleiders 19-4-2015 18:06 Heffezand Wad/Schip Op het wad tussen Simonszand en de kust 2-5-2015

Nadere informatie

Glaciale afzettingen in Nederland

Glaciale afzettingen in Nederland Glaciale afzettingen in Nederland 5-3-2012 D. Edelman 1 Inleiding In Nederland worden in sedimenten uit verschillende tijdvakken kenmerken gevonden van de nabijheid van landijs in ijstijden (o.a. Doppert,

Nadere informatie

3 havo 4 water, 2 t/m 4

3 havo 4 water, 2 t/m 4 3 havo 4 water, 2 t/m 4 Mozambique: soms te veel India: vaak te weinig De blauwe planeet: alles stroomt Welke kringloop heeft de meeste betekenis voor de mens en waarom? De lange kringloop (B) omdat deze

Nadere informatie

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 2417 woorden 27 mei 24 5 49 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inleiding Nederland is een land dat bestaat uit verschillende

Nadere informatie

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, april 2013

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, april 2013 Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 15-19 april 2013 - Wim Giesen 1 & Kris Giesen 2, 30 april 2013 Halverwege april 2013 zijn korte monitoringsbezoeken geweest naar alle 10 mitigatielocaties Viane

Nadere informatie

Cultuurhistorische inventarisatiescan nieuwe scoutingterrein Broekpolder

Cultuurhistorische inventarisatiescan nieuwe scoutingterrein Broekpolder Cultuurhistorische inventarisatiescan nieuwe scoutingterrein Broekpolder Adviescode: 2015.020 Auteur: R. Terluin, archeoloog gemeente Vlaardingen Oktober 2017 Inleiding Scoutinggroepen worden verplaatst

Nadere informatie

grondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast?

grondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast? grondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast? grondwater doorgrond Grondwater bestaat uit regenwater en oppervlaktewater dat in de bodem is weg gezakt en kwelwater dat onder druk uit lager

Nadere informatie

Werfix BVBA. Drenotube drainage: beschrijving systeem

Werfix BVBA. Drenotube drainage: beschrijving systeem Drenotube drainage: beschrijving systeem DRENOTUBE is een geocomposiet (samenstelling van verschillende materialen) ter vervanging van de klassieke Franse drainage. Ze bestaat uit 4 elementen. 1. Een golvende

Nadere informatie

't Vletgoor te Holten

't Vletgoor te Holten Sportvisserij Oost Nederland 't Vletgoor te Holten Inrichtingswensen voor de stadsvijver in Holten Mark Kouwenhoven 23-2-2015 Inhoud 1 't Vletgoor Algemeen... 1 2 't Vletgoor en de HSV... 2 2.1 Vissen

Nadere informatie

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening.

Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Watermanagementcentrum Nederland Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) Droogtebericht 2 mei 2011 Nummer 2011-04 Een zeer lage Rijnafvoer, nog geen problemen met de watervoorziening. Afgelopen

Nadere informatie

2 Landschapszones op aarde SO 1

2 Landschapszones op aarde SO 1 Aardrijkskunde 1 havo/vwo 2 Landschapszones op aarde SO 1 Deze toets bestaat uit tien vragen: open vragen en meerkeuzevragen. Ook zijn er vragen waarbij de atlas (Grote Bosatlas, editie 54) nodig is. Bij

Nadere informatie

Praktische opdracht Aardrijkskunde het Nederlands Landschap

Praktische opdracht Aardrijkskunde het Nederlands Landschap Praktische opdracht Aardrijkskunde het Nederlands Landschap Praktische-opdracht door een scholier 2220 woorden 15 juni 2007 6,3 33 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Praktische opdracht 3 Inleiding Deze

Nadere informatie

Bijlage 1 Aanvullend advies archeologisch onderzoek, Wozoco Giessenburg, Neerpolderseweg 19, Giessenburg, Gemeente Giessenlanden

Bijlage 1 Aanvullend advies archeologisch onderzoek, Wozoco Giessenburg, Neerpolderseweg 19, Giessenburg, Gemeente Giessenlanden Bijlage 1 Aanvullend advies archeologisch onderzoek, Wozoco Giessenburg, Neerpolderseweg 19, Giessenburg, Gemeente Giessenlanden 0 SOB Research, 26 juni 2014 1 1. Archeologisch onderzoek 1.1 Inleiding

Nadere informatie

Informatieavond Buffer Noord 23 juni 2015

Informatieavond Buffer Noord 23 juni 2015 Informatieavond Buffer Noord 23 juni 2015 Programma vanavond - Doel - Toelichting over het proces - Onderzoeken - Randvoorwaarden - Toelichting Voorkeursalternatief - Vragen en aanvullende suggesties in

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2009 - II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2009 - II Actieve aarde Opgave 7 Geologie en klimaat in Nevada (VS) Gebruik de bronnen 13 en 14 van het bronnenboekje. Bron 13 geeft een foto weer van een landschap in Nevada. Bron 14 is een geologische doorsnede

Nadere informatie

TOELICHTING OP DE raatwfc V- 1 -'

TOELICHTING OP DE raatwfc V- 1 -' TOELICHTING OP DE raatwfc V- 1 -' ISEMWV. -:aio.- M E. ia ^^^ ^^-B^'nYt^T^-n.MET DE ZOHERGROND-.i.RSTANDEN TIJDENS DROGE I?E JAREN IN DE GEBIEDEN WAAR AL OF NIET VERANDERING IN DE PRODUKTIEWAARDE IS TE

Nadere informatie

Wandeling n 26 : La Passerelle Hotton Bewegwijzering :

Wandeling n 26 : La Passerelle Hotton Bewegwijzering : Wandeling n 26 : La Passerelle Hotton Bewegwijzering : Deze rustige en kronkelende wandeling leidt u langs de Ourthe. U ontdekt wellicht ongekende aspecten van deze rivier. De stroom, die het leven van

Nadere informatie

Grond water in Delfland

Grond water in Delfland Grond water in Delfland Een reis door de bodem Inhoud 1. Een reis door de bodem 3 2. Ons dagelijks grond water 4 3. De bodem nader bekeken 6 4.Duinen als unieke 8 drinkwatervoorziening 5. Polders: het

Nadere informatie

LANDGOED BEERZE. ROUTE 4,2 km

LANDGOED BEERZE. ROUTE 4,2 km LANDGOED BEERZE ROUTE 4,2 km Een heerlijke wandeling voor de hele familie door de bossen bij Beerze, vlak bij Ommen. Lekker lopen langs heide, stuifduinen en ook via het oude huis Beerze. Route gemaakt

Nadere informatie

Projectnummer: C01012.100139.0400/LB. Opgesteld door: Tristan Bergsma. Ons kenmerk: 078572453:0.2. Kopieën aan: Cees-Jan de Rooi (gd)

Projectnummer: C01012.100139.0400/LB. Opgesteld door: Tristan Bergsma. Ons kenmerk: 078572453:0.2. Kopieën aan: Cees-Jan de Rooi (gd) MEMO ARCADIS NEDERLAND BV Beaulieustraat 22 Postbus 264 6800 AG Arnhem Tel 026 3778 911 Fax 026 4457 549 www.arcadis.nl Onderwerp: Beknopte watersysteemanalyse de Knoop, Doetinchem Arnhem, 29 juli 2015

Nadere informatie

ArGeoBoor Archeologisch vooronderzoek & advies

ArGeoBoor Archeologisch vooronderzoek & advies ArGeoBoor Archeologisch vooronderzoek & advies B U R E A U O N D E R Z O E K A R C H E O L O G I E Geesbrug, Geeserraai 4a (Coevorden), bouw werktuigenberging Een Bureauonderzoek Het plangebied op een

Nadere informatie

Van de regen in de drup

Van de regen in de drup Doelen Kerndoel 43: De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. De leerlingen leren de waterkringloop. Kerndoel 47: De leerlingen leren de

Nadere informatie

Steekkaart. Meer uitleg over de structuur en inhoud van de steekkaarten, vindt u in de leeswijzer.

Steekkaart. Meer uitleg over de structuur en inhoud van de steekkaarten, vindt u in de leeswijzer. INVENTARIS GRONDVERSCHUIVINGEN Steekkaart Meer uitleg over de structuur en inhoud van de steekkaarten, vindt u in de leeswijzer. De gegevens in dit rapport en in de steekkaarten worden enkel meegedeeld

Nadere informatie

Werkstuk Aardrijkskunde De 6 landschappen in Nederland

Werkstuk Aardrijkskunde De 6 landschappen in Nederland Werkstuk Aardrijkskunde De 6 landschappen in Nederland Werkstuk door een scholier 1949 woorden 5 juni 2001 6,4 447 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Voor het maken van dit werkstuk heb ik de

Nadere informatie

Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging?

Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/

Nadere informatie

BODEMVERSTERKING EN STABILISATIE. Plaatsingsvoorschriften. nidagreen

BODEMVERSTERKING EN STABILISATIE. Plaatsingsvoorschriften. nidagreen BODEMVERSTERKING EN STABILISATIE Plaatsingsvoorschriften nidagreen nidagreen onderlaag voor sierkunstgras 1 - Algemeen nidagreen platen zijn honingraatplaten in polypropyleen die bedoeld zijn als stevige

Nadere informatie

LAGE WATERSTAND IN DE RIJN

LAGE WATERSTAND IN DE RIJN LESBRIEF LAGE WATERSTAND IN DE RIJN Inleiding In de winter kende de Rijn een hoge waterstand door de relatief hoge temperaturen in noordwest Europa. In de zomer van 2018 was relatief warm en er viel weinig

Nadere informatie

aardrijkskunde vwo 2015-I

aardrijkskunde vwo 2015-I Aarde Opgave 3 Fjorden in Noorwegen Bestudeer de bronnen 1 en 2 die bij deze opgave horen. Gebruik de atlas. Noorwegen ligt vrijwel helemaal in het Scandinavisch Hoogland. Dit is een oud gebergte. In dit

Nadere informatie

6, De erfenis van landijs. Samenvatting door Saskia 1715 woorden 8 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde.

6, De erfenis van landijs. Samenvatting door Saskia 1715 woorden 8 april keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Samenvatting door Saskia 1715 woorden 8 april 2014 6,6 92 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 5.1 De erfenis van landijs Het Pleistoceen De geologische afzettingen in Nl zijn gevormd in de

Nadere informatie

Beschrijving lithostratigrafische eenheid

Beschrijving lithostratigrafische eenheid Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO Princetonlaan 6 Postbus 80015 3508 TA Utrecht tel. 030 256 48 50 fax 030 256 48 55 Beschrijving lithostratigrafische eenheid Naam beschrijver:

Nadere informatie

23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar?

23/11/2018. Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Hoelang is Hol-(Zee)land nog houdbaar? Sybren Drijfhout (KNMI, Universiteit Utrecht & Southampton) De zeespiegel blijft nog eeuwen stijgen. Zelfs als Parijs wordt uitgevoerd is over 200 jaar stijging 3-4

Nadere informatie

Het geologisch reservaat bij Urk

Het geologisch reservaat bij Urk 70 jaar NGV In 1946 werd de Nederlandse Geologische Vereniging opgericht. Eén van de oprichters was Pieter van der Lijn (1870-1964), de auteur van het bekende Keienboek. Dat vanaf de eerste druk in 1924

Nadere informatie

Helder water door quaggamossel

Helder water door quaggamossel Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit

Nadere informatie

Mysteries van het Rijnland. Gilles Erkens e.a.

Mysteries van het Rijnland. Gilles Erkens e.a. Mysteries van het Rijnland Gilles Erkens e.a. Inleiding Onderzoekspartners Hoffmann Van der Meulen Dambeck Inleiding de Rijn-Maas delta Problemen in de Rijndelta Bodemdaling Zeespiegelstijging Afvoer bij

Nadere informatie

IT GODDELOAS FIERSICHT

IT GODDELOAS FIERSICHT NEXT ARCHITECTS BNA BESTE GEBOUW 2019 IDENTITEIT & ICOONWAARDE IT GODDELOAS FIERSICHT PROGRAMMA Landmark LOCATIE Friesland / NL OPDRACHTGEVER Provincie Frislân en Gemeente Dantumadiel HOOGTE 7,5 m GEREALISEERD

Nadere informatie

ONTSTAAN VAN DE UTRECHTSE HEUVELRUG EN DE EEMVALLEI doorw.h.a. Klein.

ONTSTAAN VAN DE UTRECHTSE HEUVELRUG EN DE EEMVALLEI doorw.h.a. Klein. ONTSTAAN VAN DE UTRECHTSE HEUVELRUG EN DE EEMVALLEI doorw.h.a. Klein. INLEIDING Voor de ontstaansgeschiedenis van de stuwwal waaruit het Gooi, de Soesterduinen en de Utrechtse heuvelrug zijn voortgekomen

Nadere informatie

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, september 2008

Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, september 2008 Monitoren van klein zeegras, Oosterschelde, 25-26 september 2008 - Wim Giesen, 2 oktober 2008 25-26 september is een bezoek gebracht aan de mitigatielocaties op Tholen (Dortsman Noord en Krabbenkreek Zuid),

Nadere informatie