Publieksmonitor Juni 2010

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Publieksmonitor Juni 2010"

Transcriptie

1 Publieksmonitor Juni 2010

2 2 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken CentiQ, Wijzer in geldzaken ( vertegenwoordigt 45 organisaties die hun krachten bundelen om de consument wijzer in geldzaken te maken. Zij zetten zich in om het financiële inzicht van de Nederlanders te vergroten, zodat consumenten beter in staat zijn financiële beslissingen te nemen. Platform CentiQ, Wijzer in geldzaken is een initiatief van het ministerie van Financiën, waarin partners uit de financiële sector, de overheid, onderwijs-, voorlichtings- en consumentenorganisaties en de wetenschap samenwerken. Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Een onderzoek in opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken Uitgevoerd door Veldkamp onder 780 Nederlanders Juni 2010

3 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 1 Inhoud Samenvatting 2 Vooral lager opgeleiden hebben moeite met het regelen van hun financiën 2 Overheid moet beschermen en kennis bijbrengen 3 Inleiding 5 1 De financiële situatie van Nederlanders Financiële situatie van Nederlanders is achteruit gegaan Maar niet zodanig dat men minder goed kan rondkomen Economische crisis raakt vooral gepensioneerden en baanlozen Nederlander maakt zich zorgen omdat alles duurder wordt Bewustwording Nederlanders toegenomen; men neemt vaker voorzorgsmaatregelen 11 2 Behoefte aan financiële educatie Beperkte kennis over financiële producten en diensten Het regelen van financiën is moeilijker geworden, vooral voor laag opgeleiden Men wil vooral informatie over financiële producten, belasting en pensioen 16 3 De rol van de overheid Overheid heeft belangrijke rol bij het vergroten van financiële kennis en vaardigheden Overheid moet beschermen én kennis bijbrengen Groot draagvlak voor alle voorgelegde maatregelen De overheid als ondersteuner door advies en informatie te geven De overheid als beschermer door invoering van regels De overheid (school) en kinderen 24

4 2 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Samenvatting Financiële situatie verslechtert, maar vertrouwen in de toekomst stijgt Circa de helft van de Nederlanders ondervindt gevolgen van de economische crisis op hun financiële situatie. Ten opzichte van een half jaar geleden noemt men vaker dat dit heeft geleid tot een inkomensdaling (16%) of baanverlies van een lid van het huishouden (11%). In lijn hiermee zien we dat de financiële situatie van Nederlanders er in de afgelopen twaalf maanden op achteruit is gegaan. De groep die een achteruitgang constateert (29%) is duidelijk groter is dan de groep die een verbetering ondervindt (22%). Men neemt vaker dan een half jaar geleden maatregelen om de gevolgen van de crisis op te vangen. Bezuinigen is de vaakst genoemde maatregel (44%). Daarnaast verdiept men zich vaker in de kosten van financiële producten (mei 2010: 21%, september 2009: 12%). Men lijkt daarmee in staat om de achteruitgang in de financiële situatie op te vangen: de mate waarin men rond kan komen is ten opzichte van de vorige meting niet veranderd. Over de toekomst is men gematigd positief: de groep die verwacht dat de financiële situatie het aankomende jaar beter wordt (24%), is iets groter dan de groep die verwacht dat deze verslechtert (21%). Een half jaar geleden leunde de verhouding tussen deze groepen nog naar de negatieve kant. Vooral lager opgeleiden hebben moeite met het regelen van hun financiën Nederlanders vinden dat het regelen van de eigen financiën in de afgelopen tien jaar moeilijker is geworden. De meest genoemde redenen hiervoor zijn de toegenomen keuzemogelijkheden (62%) en de complexiteit van financiële producten (46%). Waarom is het voor u moeilijker geworden om uw eigen financiën te regelen? (N=256; meer antwoorden mogelijk) Waarom is het voor u gemakkelijker geworden om uw eigen financiën te regelen (N=156; meer antwoorden mogelijk) er zijn steeds meer keuzes die je moet maken 62 je kunt steeds meer financiële zaken zelf via internet regelen 54 financiële producten zijn ingewikkelder geworden 46 het is gemakkelijker geworden om goede informatie te vinden 46 mijn financiële situatie is veranderd 45 ik heb meer kennis van financiën gekregen 46 je moet steeds meer zaken zelf via internet regelen 24 mijn financiele situatie is veranderd 32 het is moeilijker geworden om goede informatie te vinden 18 er zijn meer zaken die je zelf kunt kiezen 30 vroeger regelden anderen mijn financiën 13 ik hoef mijn eigen financiën niet meer te regelen

5 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 3 De kennis over financiële producten en diensten is beperkt. Bijna vier op de tien geeft aan te weinig af te weten van pensioenopbouw, de werking van de economie en de financiële markt en aandelen en beleggen. Een derde van de Nederlanders geeft aan te weinig kennis te hebben van verzekeringen en drie op de tien van regels die consumenten beschermen. Een kwart weet onvoldoende van belastingen. De kennis van spaarproducten is minder beperkt: slechts 11% geeft aan hier onvoldoende vanaf te weten. Om de eigen financiën (nog) beter te kunnen regelen, heeft men vooral behoefte aan vergelijkende informatie over financiële producten (26%), informatie over belastingen (23%) en over pensioenopbouw (21%). Minder vaak heeft men behoefte aan informatie over de beurs, aandelen, beleggen (5%), of hoe men met schulden om kan gaan (6%). Er is een duidelijk onderscheid tussen hoger opgeleiden, die relatief veel kennis hebben en het regelen van de financiën relatief gemakkelijk vinden, en mensen met een lager of middelbaar opleidingsniveau. Lager en middelbaar opgeleiden: hebben minder kennis over financiële producten en diensten; hebben meer moeite met het regelen van de eigen financiën; geven vaker aan dat men met meer kennis de financiën beter zou kunnen regelen; maar kunnen minder vaak benoemen welke kennis zij hiervoor nodig hebben. Dit laatste punt duidt erop dat deze groepen geholpen zullen moeten worden bij het vergroten van de financiële kennis en vaardigheden. Het ligt daarom voor de hand om beleid gericht op het vergroten van financiële zelfredzaamheid, vooral te richten op lager en middelbaar opgeleide doelgroepen. Overheid moet beschermen en kennis bijbrengen Als het gaat om de verantwoordelijkheid voor verbeteren van eigen financiële kennis en vaardigheden, zien burgers allereerst een verantwoordelijkheid voor zichzelf. In de tweede plaats wordt de overheid genoemd. De overheid wordt vaker verantwoordelijk gehouden voor de financiële kennis en vaardigheden van Nederlanders dan banken, het onderwijs en consumentenorganisaties. Er zijn twee strategieën voorgelegd waarmee de overheid haar verantwoordelijkheid kan nemen: enerzijds door kennis en vaardigheden bij te brengen, anderzijds door regels te maken die burgers beschermen tegen verkeerde financiële keuzes. Beide strategieën worden door een meerderheid van de Nederlanders ondersteund: 72% vindt dat de overheid een rol moet spelen bij het vergroten van de financiële kennis van burgers, en 74% vindt dat de overheid consumenten moet beschermen door regels te stellen aan aanbieders van financiële producten. Voor beide strategieën is een aantal concrete maatregelen voorgelegd die de overheid zou kunnen nemen. Op het terrein van het bijbrengen van kennis en vaardigheden worden alle voorgelegde maatregelen door een meerderheid ondersteund. De meeste steun bestaat voor het wijzen op de gevaren van lenen. Ook staat een groot gedeelte positief tegenover een financieel loket bij elke gemeente, waar mensen terecht kunnen voor objectief advies over financiële zaken.

6 4 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken De overheid die kennis en vaardigheden bijbrengt De overheid die burgers beschermt door de invoering van regels % eens % eens De overheid moet burgers wijzen op de gevaren van lenen 85 werkgevers moeten verplicht worden goede pensioenvoorlichting aan werknemers te geven 89 De overheid moet zorgen dat er in elke gemeente een financieel loket komt 79 de overheid moet strengere regels opstellen waaraan financiële producten moeten voldoen 87 De overheid moet burgers wijzen op hun rechten en plichten bij het nemen van belangrijke financiële beslissingen 74 De overheid/toezichthouder moet nieuwe financiële producten goedkeuren voordat ze op de markt komen 87 De overheid zou sparen moeten stimuleren 69 de overheid moet eenvoudige en veilige financiële producten voorzien van een keurmerk 77 De overheid zou burgers moeten adviseren wat verstandige financiële keuzes zijn 62 het zou moeilijker moeten worden gemaakt om geld te lenen en te kopen op afbetaling 75 financiële producten die voor gewone mensen niet te begrijpen zijn, zouden moeten worden verboden 67 Het zou verplicht moeten worden om eerst een examen af te leggen, voordat je complexe financiële producten mag kopen 19 Op het terrein van de overheid als beschermer door het stellen van regels, worden zes van de zeven voorgelegde maatregelen door een meerderheid ondersteund. Een zeer ruime meerderheid is voorstander van het verplicht stellen van werkgevers om goede pensioenvoorlichting te geven. Ook voor strengere regels voor financiële producten en een keuring voor nieuwe financiële producten bestaat veel draagvlak. De enige regel die men niet ondersteunt, is om een examen in te voeren voor diegenen die complexe financiële producten willen kopen. Dit toont ook aan dat burgers een voorkeur hebben voor maatregelen die gericht zijn op andere partijen, en minder geneigd zijn maatregelen te steunen die consequenties voor henzelf kunnen hebben.

7 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 5 Inleiding Achtergrond en doelstelling De financiële situatie van Nederlandse huishoudens is de afgelopen jaren complexer geworden. Van mensen wordt verwacht dat zij zelf keuzes maken voor financiële producten, bijvoorbeeld voor zorgverzekeringen of voor pensioenen. Daarnaast worden financiële producten steeds ingewikkelder, en zijn de werking en risico s vaak onbekend. Ook is er bij bepaalde groepen in de samenleving sprake van een toename van schulden. Platform CentiQ, Wijzer in geldzaken vertegenwoordigt 45 organisaties, die hun krachten bundelen om de consument wijzer in geldzaken te maken, zodat consumenten beter in staat zijn financiële beslissingen te nemen. Het platform is een initiatief van het ministerie van Financiën, waarin partners uit de financiële sector, de overheid, onderwijs-, voorlichtings- en consumentenorganisaties en de wetenschap samenwerken. CentiQ, Wijzer in geldzaken richt zich niet alleen op het bijbrengen van kennis over geldzaken, maar ook op het vergroten van de interesse, het zelfvertrouwen en vaardigheden en het innemen van een actieve rol van personen in hun financiële huishouding, met als doel dat mensen uiteindelijk weloverwogen financiële beslissingen kunnen nemen. Op basis van de grootschalige onderzoeken Financiële kennis van de Nederlander (juni 2008) en Financiële kennis van 8 18 jarigen (november 2008) is een Actieplan ontwikkeld waarvan inmiddels tal van activiteiten in gang zijn gezet. Sinds juni 2009 wordt deze periodieke publieksmonitor uitgevoerd om de financiële situatie en de ontwikkeling van kennis, houding en het gedrag van financiële consumenten in de tijd te volgen. In deze editie staat de vraag centraal hoe de financiële zelfredzaamheid van Nederlandse burgers kan worden vergroot. Er wordt eerst ingegaan op de huidige financiële situatie van Nederlandse burgers, waarna de volgende vragen aan bod komen: in welke mate ervaren burgers problemen bij het regelen van hun financiën? wie is verantwoordelijk voor het verbeteren van de financiële zelfredzaamheid van burgers welke rol van de overheid vinden burgers het meest passend? Aan de hand van de uitkomsten van deze publieksmonitor worden concrete, praktische hulpmiddelen en tools ontwikkeld voor een sterkere en slagvaardiger financiële consument. Meer informatie over Platform CentiQ, Wijzer in geldzaken en haar partners: Uitvoering van het onderzoek De publieksmonitor is een kwantitatief onderzoek dat periodiek wordt uitgevoerd. De meting die in dit rapport wordt beschreven is uitgevoerd onder een representatieve steekproef van n=780 personen van 18 jaar en ouder. Het veldwerk is uitgevoerd met behulp van de steekproefbron TNS NIPObase, waarbij de enquêtes online zijn ingevuld. Het veldwerk vond plaats van 4 tot en met 11 mei Een uitgebreide onderzoeksverantwoording is apart verkrijgbaar.

8 6 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Opbouw van dit rapport Allereerst gaan we in hoofdstuk 1 in op de financiële situatie van Nederlanders, hoe die zich in het afgelopen half jaar heeft ontwikkeld, wat de verwachtingen van Nederlanders zijn voor de nabije toekomst en hoe men hierop anticipeert. Hoofdstuk 2 gaat over financiële educatie; we gaan in op de vraag in welke mate Nederlanders financiële educatie nodig denken te hebben, wie hiervoor verantwoordelijk is en hoe men denkt over verschillende manieren om dit te bewerkstelligen. In hoofdstuk 3 beschrijven we hoe Nederlanders denken over de rol die de overheid zou kunnen spelen om ervoor te zorgen dat mensen beter met hun geld omgaan. Moet de overheid een ondersteunende of een meer beschermende rol spelen?

9 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 7 1. De financiële situatie van Nederlanders In dit hoofdstuk beschrijven we de financiële situatie van Nederlanders van 18 jaar en ouder. In paragraaf 1.1 gaan we in op de financiële situatie van de afgelopen 12 maanden en de verwachtingen voor de nabije toekomst. Hoe tevreden men over de situatie is en hoe moeilijk (of makkelijk) men rond kan komen behandelen we in paragraaf 1.2. In paragraaf 1.3 beschrijven we de invloed van de crisis op de financiële situatie, waarna we in 1.4 ingaan op de voorzorgmaatregelen die men ten aanzien van de economische crisis heeft genomen. 1.1 Financiële situatie van Nederlanders is achteruit gegaan Ten opzichte van mei 2009 is de financiële situatie van Nederlanders naar eigen zeggen achteruit gegaan. In mei 2009 was de groep die een achteruitgang rapporteerde (27%) even groot als de groep die aangaf dat de situatie was verbeterd. Thans zien we dat de groep die een achteruitgang constateert (29%) groter is dan de groep die een verbetering ondervindt (22%). 1 Gerapporteerde financiële situatie en verwachtingen hierover De financiële situatie van mijn huishouden is de laatste 12 maanden Ik verwacht dat de financiële situatie van mijn huishouden in de komende 12 maanden mei 2010 (N=779) september 2009 (N=1.137) 5 4 mei 2009 (N= mei 2010 (N=779) 23 4 september 2009 (N=1.137) 13 2 mei 2009 (N=1.013) hetzelfde gebleven duidelijk verbeterd duidelijk verslechterd iets verbeterd iets verslechterd hetzelfde gebleven duidelijk verbeterd duidelijk verslechterd iets verbeterd iets verslechterd Anderzijds is men positiever gestemd over de toekomst; de groep die verwacht dat de financiële situatie het aankomende jaar beter wordt (24%), is iets groter dan de groep die verwacht dat deze verslechtert (21%). Een half jaar geleden leunde de verhouding tussen deze groepen nog naar de negatieve kant. Het lijkt er op dat het consumentenvertrouwen sinds de financiële crisis weer een beetje toeneemt. Hoger opgeleiden verwachten vaker dat de financiële situatie van het huishouden de komende 12 maanden verbetert (eenverdieners: 42%, tweeverdieners: 35%). Gepensioneerden zijn het minst positief over verbeteringen in de toekomst; slechts 8% van deze groep verwacht dat de eigen situatie in de aankomende 12 maanden iets of duidelijk verbetert.

10 8 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 1.2 Maar niet zodanig dat men minder goed kan rondkomen In lijn met het slechter worden van de eigen financiële situatie is de tevredenheid hierover ook afgenomen sinds mei 2009: 14% is (zeer) ontevreden over de eigen huidige financiële situatie. De groep die aangeeft tevreden te zijn over de eigen huidige financiële situatie is in het afgelopen half jaar gelijk gebleven. 2 Gerapporteerde financiële situatie en verwachtingen hierover Hoe tevreden bent u over de huidige financiële situatie van uw huishouden? Hoe kan uw huishouden in het algemeen met uw huidige gezinsinkomen rondkomen? mei 2010 (n=780) september 2009 (N=1.137) 9 1 mei 2009 (N=1.013) mei 2010 (n=780) september 2009 (N=1.137) mei 2009 (N=1.013) noch tevreden/ ontevreden zeer tevreden zeer ontevreden tevreden ontevreden noch moelijk/ gemakkelijk zeer gemakkelijk zeer moeilijk gemakkelijk moeilijk De mate waarin men moeilijk of gemakkelijk rond kan komen is ten opzichte van de vorige meting ongeveer gelijk gebleven. Dit geeft aan dat, hoewel men de financiële situatie achteruitgaat, dit niet zodanig is dat men moeilijker kan rondkomen. 1.3 Economische crisis raakt vooral gepensioneerden en baanlozen De economische crisis is ingezet in 2007 doordat de huizenmarkt in de Verenigde Staten stagneerde. In de zomer van 2008 ontstond er een escalatie van problemen, waardoor het internationale financiële systeem instortte. Hoewel sinds het afgelopen half jaar het consumentenvertrouwen licht stijgt, zijn de gevolgen van de economische voor veel Nederlanders nog voelbaar. Circa de helft van de Nederlanders heeft invloed ervaren van de economische crisis op de financiële situatie van het huishouden. Ten opzichte van het vorige kwartaal noemt men vaker dat dit heeft geleid tot een inkomensdaling (mei 2010: 16%, september 2009: 12%) en eigen baanverlies, of baanverlies van een ander lid van het huishouden (mei 2010: 11%, september 2009: 5%). Andere genoemde invloeden zijn het verlies van spaargeld en een daling van het (verwachte) pensioen.

11 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 9 3 Huidige en toekomstig verwachte Invloed van de economische crisis Heeft de economische crisis invloed (gehad) op de financiële situatie? Zo ja, op welke manier? Verwacht u dat de economische crisis invloed gaat hebben op de financiële situatie van uw huishouden in de komende 6 maanden? Zo ja, op welke manier? verlies spaargeld/vermogen verlies spaargeld/vermogen 1 2 daling (verwachte) pensioen daling (verwachte) pensioen 5 6 inkomensdaling/slechtere financiële situatie inkomensdaling/slechtere financiële situatie 6 10 baanverlies lid huishouden baanverlies lid huishouden 2 2 geen invloed geen invloed % % mei 2010 (N=780) september 2009 (N=1.137) mei 2009 (N=1.013) mei 2010 (N=780) september 2009 (N=1.137) In paragraaf 2.1 zagen we dat het vertrouwen in een verbetering van de financiële situatie in het afgelopen half jaar iets is toegenomen. In lijn hiermee verwachten minder Nederlanders dat de economische crisis de aankomende 6 maanden invloed gaat hebben op het huishoudinkomen (78% geen invloed ). Ook dit is een aanwijzing voor een toenemend consumentenvertrouwen. 4 Heeft de economische crisis invloed (gehad) op de financiële situatie? Zo ja, op welke manier geen inkomen uit arbeid N=72 MBO één inkomen N=158 MBO twee inkomens N=176 HBO+ één inkomen N=102 HBO+ twee inkomens N=110 gepensioneerd N=160 totaal N=780 % % % % % % % verlies spaargeld/vermogen daling (verwachte) pensioen inkomensdaling baanverlies lid huishouden geen invloed De crisis heeft op alle groepen invloed gehad; het vaakst op de financiële situatie van personen zonder werk (inkomensdaling) en gepensioneerden (pensioendaling). Dit was in de vorige meting ook al het geval. In het afgelopen half jaar is de invloed van de crisis op de financiële situatie van hoger opgeleiden groter geworden. Zij zijn relatief vaak spaargeld of vermogen kwijtgeraakt door de crisis.

12 10 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 1.4 Nederlander maakt zich zorgen omdat alles duurder wordt Hoewel men positief is over de toekomst (men verwacht vaker dat de crisis geen invloed meer gaat hebben op het huishoudinkomen); geeft wel 43% aan zich zorgen te maken over de persoonlijke invloed van de crisis en is 42% bang voor een afname van de levensstandaard. Deze zorgen zijn gelijk gebleven ten opzichte van een half jaar geleden. 5 Stellingen over de zorgen ten gevolge van de economische crisis ik ben bang dat mijn levensstandaard de komende tijd afneemt ik maak me zorgen om de gevolgen die de financiële en economische crisis voor mij persoonlijk zal hebben % mei 2010 (N=780) september 2009 (N=1.137) mei 2009 (N=1.013) Men maakt zich vooral zorgen om de gevolgen van de crisis, omdat men verwacht dat alles duurder wordt (door 75% genoemd). Dit verwacht men vaker dan een half jaar geleden (58%). Andere redenen tot zorgen zijn de berichten vanuit de media omtrent de crisis (door 42% genoemd) en de verslechterde financiële situatie (door 41% genoemd). 6 Kunt u aangeven waarom u zich zorgen maakt over de gevolgen van de financiële en economische crisis? mei 2010 N=335 september 2009 N=454 mei 2009 N=260 % % % alles wordt duurder door alles wat ik in de media zie, lees of hoor onze financiële situatie is verslechterd/ zal verslechteren ik zie wat er allemaal in mijn omgeving gebeurt ik weet niet of ik straks nog voldoende pensioen heb ik ben bang dat ik of mijn partner wordt ontslagen de waarde van mijn spaargeld /beleggingen is gedaald Men is minder vaak angstig voor ontslag of ontslag van partner (15%) dan een half jaar geleden (22%).

13 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 11 Concluderend kan gesteld worden dat consumenten het gevoel hebben dat de ergste fase van de crisis voorbij is, maar dat men zich nog altijd zorgen maakt over de gevolgen ervan. 1.5 Bewustwording Nederlanders toegenomen; men neemt vaker voorzorgsmaatregelen Gepaard met een toenemende bezorgdheid lijkt men meer betrokken te zijn met de eigen financiën dan een jaar geleden. Een steeds groter deel van de Nederlanders let tegenwoordig meer op wat men uitgeeft. Dit komt deels doordat men minder te besteden heeft dan een jaar geleden. Daarnaast is 40% zich bewust geworden van het feit dat men moet gaan bezuinigen, omdat men minder te besteden heeft (september 2009: 33%). Dat men even goed rondkomt, ondanks een verslechterde financiële situatie, kan dus worden verklaard doordat men minder uitgeeft. 7 Stellingen over de omgang met de gevolgen van de economische crisis ik let tegenwoordig meer op wat ik uitgeef ik moet wel bezuinigen, want ik heb minder te besteden % mei 2010 (N=780) september 2009 (N=1.137) mei 2009 (N=1.013) Dat men meer let op uitgaven en moet bezuinigen wordt bevestigd wanneer we vragen naar welke (specifieke) voorzorgsmaatregelen men dan neemt als gevolg van de crisis. Het aandeel Nederlanders dat geen enkele voorzorgsmaatregel neemt is gedaald van 38% in september 2009 naar 31% in mei Bezuinigen is de vaakst genoemde maatregel. Dit is licht gestegen (44%) ten opzichte van een half jaar geleden (41%). Ook geeft men nu aan vaker de lasten terug te willen brengen door zich te gaan verdiepen in de kosten van financiële producten (mei 2010: 21%, september 2009: 12%).

14 12 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Welke voorzorgsmaatregelen neemt u als gevolg van de economische crisis? Op welke van de volgende productcategorieën zou u bezuinigen? (Meer antwoorden mogelijk) bezuinigen uitgaan extra sparen vakanties en uitjes grote uitgaven uitstellen kleding terugbrengen lasten fin. producten media meer gaan werken woninginrichting geen enkele dagelijkse boodschappen % % mei 2010 (N=780) september 2009 mei 2009 (N=1.013) (N=1.137) mei 2010 (N=780) september 2009 mei 2009 (N=1.013) (N=1.137) Aan degenen die als voorzorgsmaatregel willen bezuinigen of hun uitgavenpatroon willen veranderen, is gevraagd op welke productcategorieën men dit wil doen. Men noemt het vaakst te willen besparen op uitgaan en kleding. Op vakanties en uitjes wil men minder vaak bezuinigen ten opzichte van vorig jaar september. 8 Op welke van de volgende productcategorieën zou u bezuinigen? (meer antwoorden mogelijk) geen inkomen uit arbeid N=38 MBO één inkomen N=79 MBO twee inkomens N=78 HBO+ één inkomen N=42 HBO+ twee inkomens N=39 gepensioneerd N=66 totaal N=343 % % % % % % % uitgaan vakanties en uitjes kleding media wooninrichting dagelijkse boodschappen Er zijn enkele verschillen naar doelgroep. Personen zonder inkomen uit arbeid zouden relatief vaak willen bezuinigen op kleding, lager opgeleiden met twee inkomens op uitgaan en wooninrichting. Hoger opgeleiden met een inkomen willen relatief vaak bezuinigen op uitgaan en hoger opgeleiden met twee inkomens op kleding en media. Gepensioneerden noemen vaker vakanties en uitjes als bezuinigingscategorie.

15 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Behoefte aan financiële educatie In dit hoofdstuk onderzoeken we in welke mate Nederlanders behoefte hebben aan financiële educatie. In paragraaf 2.1 beschrijven we de financiële kennis en vaardigheden, waarna we in paragraaf 2.2 ingaan op de probleemperceptie: waarom is het moeilijk of gemakkelijk om je eigen financiën te regelen? In paragraaf 2.3 geven we antwoord op de vraag op welke manier men geholpen zou willen worden en in paragraaf 2.4 beschrijven we wie deze hulp op financieel gebied zou moeten bieden. 2.1 Beperkte kennis over financiële producten en diensten Vinden Nederlanders dat ze voldoende kennis hebben over de financiële diensten of producten waar ze mee te maken hebben? De ervaring leert dat men geneigd is de eigen kennis te overschatten. Ondanks dit gegeven zien we dat meer dan drie op de tien Nederlanders aangeeft onvoldoende af te weten van belastingen, financiële producten, aandelen en beleggen, pensioenopbouw en de werking van de economie en de financiële markt. Ongeveer een kwart geeft aan te weinig af te weten van verzekeringen en regels die consumenten beschermen. De kennis van spaarproducten is beter: slechts 11% geeft aan hier onvoldoende vanaf te weten. 9 Ik heb voldoende kennis over ** spaarrekening (N=675)* verzekeringen (N=763) belastingen (N=758) financiële producten (N=758) aandelen en beleggen (N=173)* regels die consumenten beschermen (N=755) pensioenopbouw (N=761) de werking van de economie en de financiële markt (N=759) neutraal mee oneens mee eens * alleen gevraagd aan degenen die een dergelijk product afnemen ** de antwoordcategorie weet niet is niet opgenomen in de grafiek. De getoonde percentages zijn geherpercenteerd.

16 14 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Wanneer we inzoomen op de verschillende leeftijds- en opleidingsgroepen, komen we de volgende verschillen tegen: opleiding hangt samen met de kennis die men over de financiële producten en diensten heeft; hoe hoger men opgeleid is, des te meer kennis men heeft; jongeren (18 24 jaar) weten beduidend minder van sparen en de eigen spaarrekening (35% heeft voldoende kennis); de kennis over verzekeringen en pensioenopbouw wordt groter naar mate men ouder is; 65-plussers geven vaker aan voldoende over belastingen te weten. Ondanks deze beperkte kennis, zijn Nederlanders gematigd positief over het regelen van de eigen financiën. Ruim een derde (35%) vindt dit gemakkelijk tot heel gemakkelijk, 52% vindt dit niet moeilijk maar ook niet gemakkelijk en 13% vindt dit moeilijk tot heel moeilijk. Dit is opvallend, aangezien de kennis over financiën beperkt is. Financiële kennis helpt wel bij het regelen van de financiën: naarmate men hier meer kennis over heeft, vindt men het gemakkelijker om de eigen financiën te regelen. 10 Hoe moeilijk of gemakkelijk vindt u het om uw eigen financiën te regelen? geen inkomen uit arbeid N=72 MBO één inkomen N=158 MBO twee inkomens N=176 HBO+ één inkomen N=102 HBO+ twee inkomens N=110 gepensioneerd N=160 totaal N=780 % % % % % % % (heel) moeilijk) niet moeilijk, maar ook niet gemakkelijk (heel) gemakkelijk) Ook hier valt op dat er verschillen zijn naar opleidingsniveau; lager opgeleiden vinden het minder vaak gemakkelijk om de eigen financiën te regelen dan hoger opgeleiden. Dit geldt ook voor personen zonder inkomen uit arbeid. Gepensioneerden geven vaker dan gemiddeld aan weinig moeite te hebben met het regelen van de financiën. 2.2 Het regelen van financiën is moeilijker geworden, vooral voor laag opgeleiden Is het regelen van de financiën in de afgelopen tien jaar moeilijker of gemakkelijker geworden? De groep die dit moeilijker vindt geworden (33%) is duidelijk groter dan de groep die dit gemakkelijker vindt geworden (20%). De grootste groep ervaart dat dit niet veranderd is (39%).

17 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Als u een vergelijking maakt met tien jaar geleden; vindt u het dan moeilijker of gemakkelijker geworden om uw eigen financiën te regelen? geen inkomen uit arbeid N=72 MBO één inkomen N=158 MBO twee inkomens N=176 HBO+ één inkomen N=102 HBO+ twee inkomens N=110 gepensioneerd N=160 totaal N=780 % % % % % % % (veel) moeilijker niet veranderd (veel) gemakkelijker niet van toepassing/kan geen vergelijking maken Vooral bij lager opgeleiden en mensen zonder inkomen uit arbeid is de groep die het moeilijker vindt geworden om de financiën te regelen, groter dan de groep die dit gemakkelijker vindt geworden. Gepensioneerden vinden relatief vaak dat dit niet veranderd is. Degenen die aangeven dat het nu moeilijker is om de eigen financiën te regelen dan tien jaar geleden, geven hiervoor het vaakst de toegenomen keuzes als reden (62%). Ook vindt deze groep vaak dat financiële producten ingewikkelder zijn geworden (46%) en ervaart men dat de eigen financiële situatie is veranderd (45%). 12 Redenen waarom het moeilijker of gemakkelijker is geworden om de eigen financiën te regelen Waarom is het voor u moeilijker geworden om uw eigen financiën te regelen? (N=256; meer antwoorden mogelijk) Waarom is het voor u gemakkelijker geworden om uw eigen financiën te regelen (N=156; meer antwoorden mogelijk) er zijn steeds meer keuzes die je moet maken 62 je kunt steeds meer financiële zaken zelf via internet regelen 54 financiële producten zijn ingewikkelder geworden 46 het is gemakkelijker geworden om goede informatie te vinden 46 mijn financiële situatie is veranderd 45 ik heb meer kennis van financiën gekregen 46 je moet steeds meer zaken zelf via internet regelen 24 mijn financiele situatie is veranderd 32 het is moeilijker geworden om goede informatie te vinden 18 er zijn meer zaken die je zelf kunt kiezen 30 vroeger regelden anderen mijn financiën 13 ik hoef mijn eigen financien niet meer te regelen

18 16 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Degenen die aangeven dat het nu gemakkelijker is geworden om de financiën te regelen, geven het vaakst als reden dat er meer mogelijkheden zijn om financiële zaken zelf via internet te regelen (54%). Ook benoemt men vaak dat het gemakkelijker is geworden om goede informatie te vinden (46%) en dat men meer kennis van financiën heeft gekregen (46%). Nederlanders zijn optimistisch over de organisatie van de eigen financiën. Bijna tweederde vindt dat deze niet beter geregeld hoeven te worden (63%). Ruim een derde vindt dat de financiën wel beter zouden kunnen worden geregeld. Een deel van deze groep heeft vooral meer kennis nodig om dit te kunnen doen (15%), een ander deel geeft aan vooral meer tijd nodig te hebben. (22%). 13 Welke uitspraak is op u het meeste van toepassing Geen inkomen uit arbeid N=72 MBO één inkomen N=158 MBO twee inkomens N=176 HBO+ één inkomen N=102 HBO+ twee inkomens N=110 gepensioneerd N=160 totaal N=780 % % % % % % % ik zou mijn financiën graag beter willen regelen, maar ik weet niet hoe ik zou mijn financiën best beter kunnen regelen, maar ik maak er geen tijd voor mijn financiën hoeven niet beter geregeld te worden Ook hier zien we dat vooral lager opgeleiden behoefte hebben aan meer kennis en vaardigheden. Gepensioneerden zijn er het vaakst van overtuigd dat hun financiën niet beter geregeld hoeven te worden (79%). Er is een duidelijk onderscheid tussen hoger opgeleiden, die relatief veel kennis hebben en het regelen van de financiën relatief gemakkelijk vinden, en mensen met een lager of middelbaar opleidingsniveau. Lager en middelbaar opgeleiden: hebben minder kennis over financiële producten en diensten; hebben meer moeite met het regelen van de eigen financiën; geven vaker aan dat men met meer kennis de financiën beter zou kunnen regelen; maar kunnen minder vaak benoemen welke kennis zij hiervoor nodig hebben. Dit laatste punt duidt erop dat deze groepen geholpen zullen moeten worden bij het vergroten van de financiële kennis en vaardigheden. Het ligt daarom voor de hand om beleid gericht op het vergroten van financiële zelfredzaamheid, vooral te richten op lager en middelbaar opgeleide doelgroepen.

19 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Men wil vooral informatie over financiële producten, belasting en pensioen Gevraagd is welke informatie men nodig heeft om ervoor te zorgen dat men de eigen financiën (nog) beter kan regelen. Het vaakst geeft men aan behoefte te hebben aan vergelijkende informatie over financiële producten (26%). Ook geeft bijna een kwart aan (23%) informatie over belastingen te willen en 21% over de pensioenopbouw. Minder vaak heeft men behoefte aan informatie over de beurs, aandelen, beleggen, of hoe men met schulden om kan gaan. 14 Wat zou u helpen om ervoor te zorgen dat u uw financiën nog beter kunt regelen (meer antwoorden mogelijk) mei 2010 N=780 % vergelijkende informatie over financiële producten (vergelijkingssites) 26 informatie over belasting 23 informatie over mijn pensioen 21 informatie over inkomensondersteuning (toeslagen e.d.) 21 informatie over de werking van bepaalde financiële producten 17 informatie over hoe ik met mijn geld en vermogen om kan gaan 16 informatie over de aanbieders van bepaalde financiële producten 9 informatie over hoe ik met mijn schulden om kan gaan 6 informatie over de beurs, aandelen en beleggen 5 De groep die de eigen financiën beter zou willen regelen, maar niet weet hoe, heeft een duidelijk grotere informatiebehoefte, vooral over de werking van bepaalde financiële producten (31%), hoe met geld en vermogen om te gaan (34%), schulden (24%) en inkomensondersteuning: (47%). Wanneer we inzoomen op de doelgroepen, dan komen we de volgende verschillen tegen: Personen zonder inkomen uit arbeid willen relatief vaak informatie over inkomensondersteuning (33%) en hoe om te gaan met schulden (12%). Deze groep is minder geïnteresseerd in informatie over financiële producten; Lager opgeleiden (zowel een- als tweeverdieners) geven vaker dan gemiddeld aan niet te weten waar men informatie over zou willen; Hoger opgeleide eenverdieners zouden vaker informatie willen over financiële producten, hoe met geld om te gaan, belasting, inkomensondersteuning en pensioen; Hoger opgeleide tweeverdieners over financiële producten, belasting en pensioen; Gepensioneerden hebben minder behoefte aan hulp via informatievoorziening; zij kruisen minder antwoorden aan.

20 18 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 15 Kunt u aangeven op welke manier u dit soort informatie zou willen ontvangen? vergelijkende informatie over financiele producten (N= informatie over mijn belasting (N=182) informatie over mijn pensioen (N=161) informatie over inkomensondersteuning (N=161) informatie op internet schriftelijke informatie werking van bepaalde financiele producten (N=134) persoonlijk advies cursus informatie over hoe ik met mijn geld en vermogen kan omgaan (N=125) informatie over de aanbieders van financiele producten (N=73) informatie over hoe ik met mijn schulden kan omgaan (N=45) informatie over de beurs, aandelen, beleggen (N=39) Per methode van informatievoorziening is gevraagd op welke manier men deze vorm van informatie dan zou willen ontvangen. Hierbij valt het volgende op: Internet is bij alle categorieën een gewild kanaal, vooral bij vergelijkende informatie over financiële producten, informatie over aanbieders en over bepaalde financiële producten. Informatie op schriftelijke wijze wordt het op twee na vaakst genoemd, relatief vaak als het om informatie over pensioenopbouw of vermogensbeheer gaat. Persoonlijk advies scoort relatief hoog als het gaat om het omgaan met schulden, beleggen, vermogensbeheer en pensioeninformatie. Cursussen vindt men vaker geschikt bij vermogensbeheer en beleggen. Per type informatie is daarnaast gevraagd van welke afzender deze afkomstig moet zijn. Opvallend is dat men, ongeacht het type informatie, graag consumentenorganisaties (zoals het NIBUD of de Consumentenbond) als afzender ziet; het vertrouwen in dergelijke organisaties is groot als het om financiële voorlichting gaat. Overheidsinstellingen volgen op een tweede plaats. Het minst vaak worden tussenpersonen of financiële adviseurs als afzender genoemd.

21 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Van wie zou u dit soort informatie willen ontvangen? Wat zou u helpen uw financiën beter te regelen? consumentenorganisaties (NIBUD/ Consumentenbond) overheidsinstellingen financiële instellingen (banken/ verzekeraars) toezichthouders zoals de AFM tussenpersonen/financiële adviseurs % % % % % vergelijkende informatie over financiële producten informatie over belasting informatie over mijn pensioen informatie over inkomensondersteuning (toeslagen e.d.) informatie over de werking van bepaalde financiële producten informatie over hoe ik met mijn geld en vermogen om kan gaan informatie over de aanbieders van bepaalde financiële producten informatie over hoe ik met mijn schulden om kan gaan informatie over de beurs, aandelen en beleggen Consumentenorganisaties worden vaak genoemd als het gaat om informatie over financiële producten, hetzelfde geldt voor toezichthouders, zoals de Autoriteit Financiële Markten. Informatie over belastingen of inkomensondersteuning ontvangt men het liefst van overheidsinstellingen. Financiële instellingen ziet men graag als informatiebron als het gaat over de beurs, aandelen en beleggen en financiële producten.

22 20 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 3. De rol van de overheid In het vorige hoofdstuk hebben we gezien dat voor veel Nederlanders het regelen van de financiën in de afgelopen tien jaar moeilijker is geworden. Vooral het toegenomen aantal keuzes dat mensen moeten maken en de complexiteit van financiële producten spelen hierbij een rol. Met name lager opgeleiden geven aan dat zij hun financiën beter zouden willen regelen, maar niet weten hoe ze dit moeten doen.. In dit hoofdstuk gaan we allereerst in op de vraag wiens verantwoordelijk het is om de financiële kennis en vaardigheden van burgers te vergroten. Daarna gaan we in op de vraag welke rol de overheid hierin kan spelen en welke strategie daarbij op het grootste draagvlak van burgers kan rekenen. 3.1 Overheid heeft belangrijke rol bij het vergroten van financiële kennis en vaardigheden Als het gaat om de verantwoordelijkheid voor verbeteren van eigen financiële kennis en vaardigheden, zien burgers allereerst een verantwoordelijkheid voor zichzelf (bij 80% in de top 3 ). Daarna wordt de overheid het meest genoemd (door 62% van de ondervraagden in de top 3 ). De overheid wordt vaker verantwoordelijk gehouden voor de financiële kennis en vaardigheden van Nederlanders dan banken, het onderwijs en consumentenorganisaties. 17 Welke van de volgende partijen is volgens u als eerste verantwoordelijk om ervoor te zorgen dat mensen voldoende kennis en vaardigheden hebben om hun financiën goed te regelen? (top 3) In de top 3 Als eerste genoemd (1) Als tweede genoemd (2) Als derde genoemd (3) % % % % de mensen zelf de overheid ouders/opvoeders banken en financiële instellingen het onderwijs consumentenorganisaties zoals de Consumentenbond en het NIBUD weetniet/geen van deze/anders Ook degenen die hun financiële situatie graag zouden willen verbeteren, maar niet weten hoe ze dit zouden moeten doen (zie het vorige hoofdstuk) vinden desondanks vaak dat ze zelf verantwoordelijk zijn (70% in de top 3 ) voor het zorgen voor voldoende kennis en vaardigheden om de financiën te regelen. Daarnaast dicht deze groep relatief vaak een rol toe aan de overheid om hiervoor te zorgen (70%).

23 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Overheid moet beschermen én kennis bijbrengen Op welke manier zou de overheid haar verantwoordelijkheid voor het vergroten van de financiële kennis en vaardigheden van burgers het beste kunnen invullen? Er zijn twee mogelijke routes aan de ondervraagden voorgelegd: enerzijds door kennis bij te brengen, anderzijds door regels te maken die burgers beschermen. In beide routes zien de Nederlanders een rol voor de overheid weggelegd. Een meerderheid (72%) vindt dat de overheid een rol moet spelen bij het vergroten van financiële kennis van burgers. Slechts 5% vindt dat de overheid dit niet of helemaal niet hoeft te doen. 18 We laten twee manieren zien waarop de overheid ervoor kan zorgen dat mensen hun financiën beter op orde krijgen. Kunt u van elke manier aangeven of u vindt dat de overheid dit zou moeten doen? (N=780 een rol spelen bij het vergroten van financiële kennis van burgers helemaal mee oneens neutraal helemaal mee eens mensen beschermen tegen verkeerde keuzes, door meer regels te stellen aan aanbieders van financiële producten helemaal niet in sterke mate Bijna driekwart van de Nederlanders (74%) vindt dat de overheid consumenten moet beschermen door regels te stellen aan aanbieders van financiële producten. Slechts 6% van de ondervraagden is hiertegen. Enkele opmerkelijke resultaten: 58% van de ondervraagden is voorstander van beide vormen van invloed, slechts 1% is tegenstander van beide vormen (en dus pertinent tegen de invloed van de overheid); Degenen die ontevreden zijn over de eigen financiële situatie, maar niet weten hoe ze deze zouden moeten verbeteren, vinden vaker dat de overheid verantwoordelijk is voor het bijbrengen van kennis (86%) en het beschermen van consumenten (85%); Hoger opgeleide eenverdieners zijn relatief vaak voorstander van de overheid als voorlichter ( %). 3.3 Groot draagvlak voor alle voorgelegde maatregelen De rol van de overheid kan dus onderverdeeld worden in enerzijds het informeren, adviseren of steunen van burgers en anderzijds het maken van regels waardoor burgers worden beschermd. Welke maatregelen zou de overheid specifiek op deze twee vlakken kunnen nemen en hoe staan Nederlanders hier tegenover?

24 22 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken De overheid als ondersteuner door advies en informatie te geven Allereerst hebben we stellingen voorgelegd die betrekking hebben op de rol van de overheid als informant, adviseur of steunpunt voor burgers. Nederlanders staan positief tegenover dergelijke maatregelen van de overheid. De meest populaire maatregel is dat de overheid burgers moet wijzen op de gevaren van lenen (85% mee eens). Ook staat een groot gedeelte positief tegenover een financieel loket bij elke gemeente, waar mensen terecht kunnen voor objectief advies over financiële zaken (79% mee eens). 19 Stellingen m.b.t. vormen van advies of informatievoorziening door overheid (N=780) de overheid moet burgers wijzen op de gevaren van lenen de overheid moet zorgen dat er in elke gemeente een financieel loket komt de overheid moet burgers wijzen op hun rechten en plichten bij het nemen van belangrijke financiële beslissingen de overheid zou sparen moeten stimuleren de overheid moet burgers adviseren wat verstandige financiële keuzes zijn helemaal mee oneens neutraal helemaal mee eens Meer dan tweederde van de Nederlanders vindt dat de overheid burgers moet wijzen op hun rechten en plichten, en sparen moet stimuleren. In mindere mate, maar nog steeds met een ruime meerderheid, vindt men dat de overheid burgers moet adviseren over wat verstandige financiële keuzes zijn. Degenen die hun financiën beter willen regelen, maar niet weten hoe ze dit moeten doen, bevestigen hun informatiebehoefte in de scores op de stellingen. Bij bijna alle stellingen is de groep die het eens is met de stellingen minimaal 10% groter dan gemiddeld. Een ander opmerkelijk verschil is dat mensen zonder inkomen uit arbeid minder vaak vinden dat de overheid sparen zou moeten stimuleren De overheid als beschermer door invoering van regels Een nog groter draagvlak is er voor de rol van de overheid als beschermer van de consument. Voor alle stellingen op dit vlak geldt dat meer dan tweederde het ermee eens is.

25 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 23 De regel die het meest ondersteund wordt, is dat werkgevers verplicht moeten worden goede pensioenvoorlichting aan werknemers te geven (89% mee eens). Ook vindt 87% dat de overheid strengere regels moet opstellen waaraan financiële producten moeten voldoen en dat nieuwe financiële producten goedgekeurd moeten worden voordat ze op de markt komen. 20 Stellingen m.b.t. invoeren van regels ter bescherming van de consument (N=780) werkgevers moeten verplicht worden goede pensioenvoorlichting aan werknemers te geven de overheid moet strengere regels opstellen waaraan financiële producten moeten voldoen de overheid/toezichthouder moet nieuwe financiële producten goedkeuren voordat ze op de markt komen de overheid moet eenvoudige en veilige financiële producten voorzien van een keurmerk het zou moeilijker moeten worden gemaakt om geld te lenen en te kopen op afbetaling financële producten die voor gewone mensen niet te begrijpen zijn, zouden moeten worden verboden het zou verplicht moeten worden om eerst een examen afte leggen voordat je complexe financiële producten mag kopen helemaal mee oneens neutraal helemaal mee eens In mindere mate, maar nog steeds bovenmatig veel draagvlak is er voor invoering van een keurmerk voor financiële producten, het moeilijk maken van lenen en kopen op afbetaling en het verbieden van financiële producten die voor de gewone mens niet te begrijpen zijn. Opvallend is dat men sterk voorstander is van verschillende regels ter bescherming van de consument, maar zodra men zélf aan regels moet voldoen haakt een groot deel af. Slechts 19% van de mensen is het eens met de stelling dat het verplicht zou moeten worden om eerst een examen af te leggen, voordat men complexe financiële producten mag kopen. Verder vallen de volgende verschillen tussen groepen op: degenen die ontevreden zijn over de eigen financiële situatie, maar niet weten hoe ze deze zouden moeten verbeteren, vinden vaker dat de overheid nieuwe financiële producten moet goedkeuren voordat deze op de markt komen en dat een examen verplicht is, voordat men complexe financiële producten mag kopen; gepensioneerden vinden vaker dat de overheid strengere regels moet opstellen waaraan financiële producten moeten voldoen, dat moeilijk te begrijpen financiële producten verboden moeten worden en dat het moeilijker gemaakt zou moeten worden om geld te lenen en te kopen op afbetaling;

26 24 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken mensen zonder inkomen uit arbeid vinden minder vaak (53%) dat financiële producten die voor de gewone mens niet te begrijpen zijn, verboden zouden moeten worden en dat werkgevers verplicht moeten worden goede pensioenvoorlichting aan de werknemers te geven De overheid (school) en kinderen Niet alleen voor volwassenen, maar ook voor kinderen kan de overheid een rol spelen om er voor te zorgen dat ze beter met geld kunnen omgaan. Negen op de tien Nederlanders vindt dat kinderen op school al moeten leren hoe ze met geld moeten omgaan. Acht op de tien vindt dat de school naast de ouders de verantwoordelijkheid heeft om deze leerschool te verzorgen. 21 Stellingen rol overheid ten opzichte van kinderen (N=780) kinderen moeten op school leren omgaan met geld naast ouders heeft ook de school een verantwoordelijkheid om kinderen te leren om met geld om te gaan helemaal mee oneens neutraal helemaal mee eens Veel Nederlanders vinden kortom dat de overheid een taak heeft bij én het vergroten van de financiële kennis en vaardigheden van burgers, én het beschermen van burgers tegen zichzelf en aanbieders van financiële producten. Hoewel voor beide strategieën een meerderheid is, is het draagvlak voor het beschermen nog groter dan voor het financieel (laten) opvoeden van burgers. Degenen die hun financiën beter willen regelen, maar niet weten hoe zijn het met beide stellingen vaker eens. Mensen zonder inkomen uit arbeid vinden juist minder vaak dat naast ouders ook de school een verantwoordelijkheid heeft om kinderen te leren om met geld om te gaan (68%).

27 Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 25 Wilt u meer weten? Opmerkingen of vragen? info@wijzeringeldzaken.nl Adresgegevens CentiQ, Wijzer in geldzaken Korte Voorhout 7 Postbus EE Den Haag

Publieksmonitor. Wijzer in geldzaken. Een onderzoek in opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken Uitgevoerd door Veldkamp

Publieksmonitor. Wijzer in geldzaken. Een onderzoek in opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken Uitgevoerd door Veldkamp Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Een onderzoek in opdracht van CentiQ, Wijzer in geldzaken Uitgevoerd door Veldkamp Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Een onderzoek in opdracht van CentiQ, Wijzer in

Nadere informatie

Publieksmonitor Wijzer in Geldzaken. Meting najaar 2012

Publieksmonitor Wijzer in Geldzaken. Meting najaar 2012 Publieksmonitor Wijzer in Geldzaken Meting najaar 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Financiële situatie 3. Financieel overzicht Publieksmonitor Wijzer in Geldzaken 4. Financieel beheer 5. Informatie zoekgedrag

Nadere informatie

Publieksmonitor. Meting 3 Oktober 2010. Een onderzoek in opdracht van Wijzer in geldzaken

Publieksmonitor. Meting 3 Oktober 2010. Een onderzoek in opdracht van Wijzer in geldzaken Publieksmonitor Meting 3 Oktober 2010 Een onderzoek in opdracht van Wijzer in geldzaken Publieksmonitor Wijzer in geldzaken 2 Wijzer in geldzaken (www.wijzeringeldzaken.nl) vertegenwoordigt meer dan 40

Nadere informatie

Onderzoek financieel fitte werknemers

Onderzoek financieel fitte werknemers Onderzoek financieel fitte werknemers Een onderzoek naar de wensen en behoeften rondom hulp van de werkgever bij financiële vragen 1 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Inleiding 7 Resultaten Financiële gevolgen

Nadere informatie

Zorgen over het pensioeninkomen. 6 oktober 2011

Zorgen over het pensioeninkomen. 6 oktober 2011 Zorgen over het pensioeninkomen 6 oktober 2011 Inhoudsopgave 1. Samenvatting 2. De pensioensituatie van Nederlanders 3. De situatie van gepensioneerden 4. Kennis en informatievoorziening 5. Kennis van

Nadere informatie

Jongeren & hun financiële verwachtingen

Jongeren & hun financiële verwachtingen Nibud, februari Jongeren & hun financiële verwachtingen Anna van der Schors Daisy van der Burg Nibud in samenwerking met het 1V Jongerenpanel van EenVandaag Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet Het Nibud doet

Nadere informatie

Publieksmonitor Wijzer in geldzaken

Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Publieksmonitor Wijzer in geldzaken Meting 4 september

Nadere informatie

Hoofdstuk 24 Financiële situatie

Hoofdstuk 24 Financiële situatie Hoofdstuk 24 Financiële situatie Samenvatting De gemeente voert diverse inkomensondersteunende maatregelen uit die bedoeld zijn voor huishoudens met een lager inkomen. Zes op de tien Leidenaren zijn bekend

Nadere informatie

Wijzer in geldzaken - 10 jaar. Een onderzoek onder n = Nederlanders (18+) over het gemak van het regelen van geldzaken

Wijzer in geldzaken - 10 jaar. Een onderzoek onder n = Nederlanders (18+) over het gemak van het regelen van geldzaken Wijzer in geldzaken - 10 jaar Een onderzoek onder n = 1.06 Nederlanders (18+) over het gemak van het regelen van geldzaken Juni 2018 Is het regelen van geldzaken moeilijker of makkelijker geworden de afgelopen

Nadere informatie

betaalt nederland 2013 in het kort

betaalt nederland 2013 in het kort ZO in het kort 1 ZO Betaalgedragindex (BGX) De Betaalgedragindex (BGX) geeft in één oogopslag weer of Nederland het afgelopen jaar beter of slechter is gaan betalen. Deze index is samengesteld op basis

Nadere informatie

53% 47% 51% 54% 54% 53% 49% 0% 25% 50% 75% 100% zeer moeilijk moeilijk komt net rond gemakkelijk zeer gemakkelijk

53% 47% 51% 54% 54% 53% 49% 0% 25% 50% 75% 100% zeer moeilijk moeilijk komt net rond gemakkelijk zeer gemakkelijk 30 FINANCIËLE SITUATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de financiële situatie van de Leidse burgers. In de enquête wordt onder andere gevraagd hoe moeilijk of gemakkelijk men rond kan komen met het

Nadere informatie

Eén panellid, werkzaam in de juridische dienstverlening, geeft juist aan dat zijn omzet is toegenomen door de kredietcrisis.

Eén panellid, werkzaam in de juridische dienstverlening, geeft juist aan dat zijn omzet is toegenomen door de kredietcrisis. Respons Van 25 juni tot en met 5 juli is aan de leden van het Brabantpanel een vragenlijst voorgelegd met als thema Kredietcrisis. Ruim de helft van de 1601 panelleden (54%) vulde de vragenlijst in. Hieronder

Nadere informatie

Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc.

Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc. Uitkomsten analyse genderverschillen FinQ onderzoek door WOMEN Inc. Over het FinQ onderzoek: Het FinQ onderzoek is in 2018 uitgevoerd door Motivaction. Voor de inhoudelijke begeleiding van het onderzoek,

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie Samenvatting Hfst 10. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 43. Financiële situatie Samenvatting Circa tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, ruim een kwart komt net rond en kan moeilijk

Nadere informatie

Onderzoek financiële goede voornemens

Onderzoek financiële goede voornemens Onderzoek financiële goede voornemens Een onderzoek naar financiële goede voornemens voor 2019 1 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Inleiding 7 Resultaten Financiële goede voornemens 8 Wijzer in geldzaken Onderzoek

Nadere informatie

Monitor financieel gedrag 2019

Monitor financieel gedrag 2019 Monitor financieel gedrag 2019 1 Inhoudsopgave Achtergrond, doel- en probleemstelling 3 Methode en opzet 4 Samenvatting 8 Resultaten 15 Bijlage 26 2 Achtergrond Op verzoek van Wijzer in geldzaken heeft

Nadere informatie

Opvattingen over de figuur Zwarte Piet

Opvattingen over de figuur Zwarte Piet Opvattingen over de figuur Zwarte Piet Een opinieonderzoek onder het Nederlandse publiek, met uitsplitsingen naar autochtone Nederlanders en Surinaamse- en Antilliaanse-Nederlanders meting 4 November 2017

Nadere informatie

GELDZAKEN VOOR NU EN STRAKS

GELDZAKEN VOOR NU EN STRAKS GELDZAKEN VOOR NU EN STRAKS Uitstelgedrag onder financiële consumenten Juni 2015 1 Inhoudsopgave 3 6 Management Summary Grafische samenvatting Opvallende resultaten Onderzoeksresultaten Uitstelgedrag Zorg

Nadere informatie

FINANCIELE ZEKERHEID. GfK September 2015. GfK 2015 Achmea Financiële Zekerheid september 2015

FINANCIELE ZEKERHEID. GfK September 2015. GfK 2015 Achmea Financiële Zekerheid september 2015 FINANCIELE ZEKERHEID GfK September 2015 1 Opvallende resultaten Meer dan de helft van de Nederlanders staat negatief tegenover de terugtredende overheid Financiële zekerheid: een aanzienlijk deel treft

Nadere informatie

Op eigen benen Onderzoek onder ouders over de financiën van kinderen die uit huis gaan

Op eigen benen Onderzoek onder ouders over de financiën van kinderen die uit huis gaan Op eigen benen Onderzoek onder ouders over de financiën van kinderen die uit huis gaan Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inleiding 6 Resultaten 8 1. Omgaan met geld 9 2. Opvoeding en gedrag ouders 14 3. Financiële

Nadere informatie

Geldzaken in de praktijk

Geldzaken in de praktijk Geldzaken in de praktijk 2018-2019 Laatst bijgewerkt: 27 mei 2019 Hoe regelden Nederlanders in 2018 hun geldzaken? En zijn ze de afgelopen 15 jaar meer of minder financieel redzaam geworden? Het Nibud

Nadere informatie

Onderzoek. Rapportage. September 2012. Pensioenmodule Publieksmonitor

Onderzoek. Rapportage. September 2012. Pensioenmodule Publieksmonitor Onderzoek Meer grip op pensioen Rapportage Pensioenmodule Publieksmonitor September 2012 Samenvatting (1/4) 1. Kennis over het eigen pensioen De helft van de mensen die via werkgever pensioen opbouwen

Nadere informatie

Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek

Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek Presentatie onderzoeksresultaten consumentenonderzoek Pauline van Esterik-Plasmeijer Voorzitter Projectgroep Onderzoek Fred van Raaij Hoogleraar Economische psychologie, Universiteit van Tilburg Den Haag,

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële positie van de Leidenaar. De resultaten

Nadere informatie

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Samenvatting Dit hoofdstuk behandelt de bekendheid en het gebruik van vijf Leidse inkomensondersteunende regelingen onder respondenten met een netto huishoudinkomen

Nadere informatie

Flitspeiling begeleid wonen

Flitspeiling begeleid wonen Grote Bickersstraat 76 1013 KS Amsterdam Postbus 1903 1000 BX Amsterdam tel 020 522 59 99 fax 020 622 15 44 e-mail info@veldkamp.net www.veldkamp.net Flitspeiling begeleid wonen Bart Koenen, Valerie Vieira

Nadere informatie

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Samenvatting Dit hoofdstuk behandelt de bekendheid en het gebruik van vijf Leidse inkomensondersteunende regelingen onder respondenten met een netto huishoudinkomen

Nadere informatie

3 Hoe pensioenbewust zijn we?

3 Hoe pensioenbewust zijn we? 3 Hoe pensioenbewust zijn we? Door verschillende instanties en bedrijven wordt onderzoek gedaan naar het pensioenbewustzijn van burgers, hun houding tegenover pensioen en de kennis die zij hebben van (hun)

Nadere informatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie Stadsenquête Leiden 008 Hoofdstuk 19. Financiële situatie Samenvatting Ruim tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, bijna een kwart komt net rond en een

Nadere informatie

Geld & relatie. Juni Marjan Verberk-de Kruik, Elise van den Biggelaar, Gea Schonewille

Geld & relatie. Juni Marjan Verberk-de Kruik, Elise van den Biggelaar, Gea Schonewille Geld & relatie Juni 2019 Marjan Verberk-de Kruik, Elise van den Biggelaar, Gea Schonewille Geld & relatie Juni 2019 Auteurs Marjan Verberk-de Kruik Elise van den Biggelaar Gea Schonewille Nibud, juni 2019

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 7. Financiële situatie Samenvatting Bijna driekwart van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, twee op de tien komt net rond en bijna een

Nadere informatie

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Samenvatting Hfst 5. Trendvragen financiële situatie Na twee jaar van stijgende inkomens zien Leidenaren dit jaar hun inkomenspositie verslechteren. Het zijn

Nadere informatie

Koopkracht onderzoek Inkomens- en uitgavenzekerheid en belastingmoraal 2019

Koopkracht onderzoek Inkomens- en uitgavenzekerheid en belastingmoraal 2019 Koopkracht onderzoek Inkomens- en uitgavenzekerheid en belastingmoraal 2019 1 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Resultaten 8 Bijlagen 22 2 Samenvatting Koopkracht onderzoek 3 Inleiding Inkomens- en uitgavenzekerheid

Nadere informatie

FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager

FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager FinQ 2018 Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager 14-1-2019 Projectnummer B3433 Achtergrond van de FinQ monitor Nederlanders in staat

Nadere informatie

Vakantiegeld-enquête 2016. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Vakantiegeld-enquête 2016. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Vakantiegeld-enquête 2016 Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Vakantiegeld-enquête 2016 Auteurs Gea Schonewille Jasja Bos Inhoud SAMENVATTING... 6 1 INLEIDING... 8 2 AANTAL KEREN OP VAKANTIE...

Nadere informatie

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1 Management Summary Pensioen Niet-gepensioneerden hebben steeds minder vertrouwen in de afgegeven pensioenindicatie. Een ruime meerderheid schat in dat de

Nadere informatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

Factsheet: financiële planning MBO-ers

Factsheet: financiële planning MBO-ers bezoekadres Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam postadres Postbus 15262 1001 MG Amsterdam E moti@motivaction.nl T +31 (0)20 589 83 83 W www.motivaction.nl Factsheet: financiële planning MBO-ers Onderzoek

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor

AFM Consumentenmonitor AFM Consumentenmonitor Rechtsbijstandverzekeringen Voorjaar 2018 GfK April 2018 1 Achtergrond & Leeswijzer Achtergrond Leeswijzer De AFM maakt zich sterk voor eerlijke en transparante financiële markten.

Nadere informatie

Publieksmonitor. & social media. Rapportage I. van Dijk 15 mei 2012

Publieksmonitor. & social media. Rapportage I. van Dijk 15 mei 2012 Publieksmonitor II: Mobiel bankieren, financiële informatie & social media Rapportage I. van Dijk 15 mei 2012 Samenvatting (1/2) Mobiel bankieren 1. Twee op de tien Nederlanders van 18 jaar en ouder maken

Nadere informatie

April 2013, Nibud. Nederland bezuinigt. Onderzoek naar de bezuinigingsstrategieën van Nederlanders. Auteurs Tamara Madern Minou van der Werf

April 2013, Nibud. Nederland bezuinigt. Onderzoek naar de bezuinigingsstrategieën van Nederlanders. Auteurs Tamara Madern Minou van der Werf April 2013, Nibud Nederland bezuinigt Onderzoek naar de bezuinigingsstrategieën van Nederlanders Auteurs Tamara Madern Minou van der Werf 1. Inleiding 3 2. Bezuinigen is vaak 4 2.1 Nederlanders zijn slecht

Nadere informatie

Onderzoek. Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs

Onderzoek. Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs Onderzoek Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs Rapportage Publieksmonitor: module provisieverbod December 2012 Samenvatting (1/2) 1. Bekendheid provisieverbod laag Nog niet veel Nederlanders

Nadere informatie

Monitor financieel gedrag 2017

Monitor financieel gedrag 2017 Monitor financieel gedrag 2017 Inhoudsopgave Achtergrond, doel- en probleemstelling Pagina 3 Methode, opzet en leeswijzer Pagina 4 Samenvatting Pagina 8 Resultaten Pagina 16 Bijlage Pagina 27 2 Achtergrond,

Nadere informatie

Vakantiegeldenquete 2010

Vakantiegeldenquete 2010 Vakantiegeldenquete 2010 Inleiding Net als vorig jaar heeft het Nibud onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen zich in financieel opzicht voorbereiden op de vakantie en of men zich aan hun budget

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor voorjaar 2013 Roodstand

AFM Consumentenmonitor voorjaar 2013 Roodstand AFM Consumentenmonitor voorjaar 20 Roodstand Juni 20 GfK 20 AFM Consumentenmonitor Juni 20 1 Management Summary Bijna de helft van alle Nederlanders staat wel eens rood. Diegenen die niet rood kunnen staan,

Nadere informatie

Hoofdstuk 17. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 17. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 17. Financiële dienstverlening Samenvatting In dit hoofdstuk wordt allereerst gekeken naar de bekendheid en het gebruik van vijf inkomensondersteunende regelingen, te weten: Kwijtschelding gemeentelijke

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor najaar 2014 Beleggers

AFM Consumentenmonitor najaar 2014 Beleggers AFM Consumentenmonitor najaar 2014 Beleggers November 2014 GfK 2014 AFM Consumentenmonitor November 2014 1 Beleggingsportefeuille GfK 2014 AFM Consumentenmonitor November 2014 2 Zes op de tien beleggers

Nadere informatie

Publieksmonitor Gebruik digitale huishoudboekjes & geld besteden aan leuke dingen

Publieksmonitor Gebruik digitale huishoudboekjes & geld besteden aan leuke dingen Publieksmonitor Gebruik digitale huishoudboekjes & geld besteden aan leuke dingen Wijzer in geldzaken Mei 2012 Samenvatting (1/2) Digitale huishoudboekjes 1. Het bekijken van de uitgaven via het online

Nadere informatie

Consumentenbond Onderzoek Financiële Toezichthouders

Consumentenbond Onderzoek Financiële Toezichthouders Consumentenbond Onderzoek Financiële Toezichthouders Inleiding De Consumentenbond heeft onderzoek uitgevoerd naar de bekendheid en beoordeling van twee financieel toezichthouders in Nederland: De Autoriteit

Nadere informatie

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2017 kwartaal 1 Persoonlijke ontwikkeling en loopbaanontwikkeling. Randstad Nederland

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2017 kwartaal 1 Persoonlijke ontwikkeling en loopbaanontwikkeling. Randstad Nederland Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2017 kwartaal 1 Persoonlijke ontwikkeling en loopbaanontwikkeling Randstad Nederland Maart 2017 INHOUDSOPGAVE Persoonlijke ontwikkeling 3 Loopbaanontwikkeling 8 Mobiliteit

Nadere informatie

Hoe staan werkzame 50-plussers tegenover pensioen? oktober 2015

Hoe staan werkzame 50-plussers tegenover pensioen? oktober 2015 Hoe staan werkzame 50-plussers tegenover pensioen? oktober 2015 Inhoudsopgave Management Summary Pagina 3 Onderzoeksresultaten Pagina 7 Onderzoeksverantwoording Pagina 40 oktober 2015 2 Management Summary

Nadere informatie

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1

GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1 GfK 2012 AFM Consumentenmonitor December 2012 1 Inhoudsopgave 1. Management Summary 2. Onderzoeksresultaten in detail Type beleggingsverzekering en wijze van afsluiten Kennis van- en informatie over de

Nadere informatie

Feitenkaart Collectieve zorgverzekering

Feitenkaart Collectieve zorgverzekering Feitenkaart Collectieve zorgverzekering Peiling onder het Digitaal Stadspanel Achtergrond De gemeente heeft afspraken gemaakt met zorgverzekeraar VGZ over een collectieve zorgverzekering ( het Rotterdampakket

Nadere informatie

Hoofdstuk 17. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 17. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 17. Financiële dienstverlening Samenvatting Leiden kent verschillende inkomensondersteunende regelingen, te weten: Kwijtschelding gemeentelijke belastingen, Bijzondere bijstand, Declaratieregeling,

Nadere informatie

pggm.nl Financiële balans in de beleving van PGGM- leden Enquête De financiële balans

pggm.nl Financiële balans in de beleving van PGGM- leden Enquête De financiële balans pggm.nl Financiële balans in de beleving van PGGM- leden Enquête De financiële balans In september 2013 heeft PGGM haar leden gevraagd naar hun financiële situatie: hoe hebben zij hun geldzaken geregeld?

Nadere informatie

Sparen voor een koopwoning

Sparen voor een koopwoning Sparen voor een koopwoning Consumentenonderzoek in opdracht van de Volksbank GfK februari 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 Management summary Onderzoeksresultaten Onderzoeksverantwoording Contact 2 Management summary

Nadere informatie

Minder geld. Hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Minder geld. Hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Minder geld Hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting 2 / Minder geld; hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling Minder geld Hoe huishoudens omgaan

Nadere informatie

Hoofdstuk H 11. Financiële situatie

Hoofdstuk H 11. Financiële situatie Hoofdstuk H 11. Financiële situatie Samenvatting verslechterd. Dit wordt bevestigd door het aandeel Leidenaren dat aangeeft rond te kunnen komen met hun inkomen. Dit jaar geeft bijna tweederde van de Leidenaren

Nadere informatie

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017 Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515

Nadere informatie

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2015 kwartaal 1 Gevolgen wet werk en zekerheid (WWZ) Randstad Nederland

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2015 kwartaal 1 Gevolgen wet werk en zekerheid (WWZ) Randstad Nederland Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2015 kwartaal 1 Gevolgen wet werk en zekerheid (WWZ) Randstad Nederland Maart 2015 INHOUDSOPGAVE Kennis en houding wet werk en zekerheid 3 Ervaring met wet werk en

Nadere informatie

Monitor financieel gedrag 2015

Monitor financieel gedrag 2015 Monitor financieel gedrag 2015 Inhoudsopgave Achtergrond, doel- en probleemstelling Pagina 3 Methode en opzet Pagina 4 Samenvatting Pagina 8 Resultaten Pagina 11 Bijlage Pagina 19 2 Achtergrond, doel-

Nadere informatie

Monitor financieel gedrag. September 2014

Monitor financieel gedrag. September 2014 Monitor financieel gedrag September 2014 Inhoudsopgave Achtergrond, doel- en probleemstelling Pagina 3 Methode, opzet en leeswijzer Pagina 4 Samenvatting Pagina 7 Resultaten Pagina 10-25 Bijlage Pagina

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 40 t/m 51. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 40 t/m 51. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 40 t/m 51 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 27 december 2016 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Resultaten

Nadere informatie

Hoofdstuk 24. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 24. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 24. Financiële dienstverlening Samenvatting De gemeente voert diverse inkomensondersteunende maatregelen uit die bedoeld zijn voor huishoudens met een lager inkomen. Ruim zeven op de tien Leidenaren

Nadere informatie

ING International Survey. De ik -generatie: Grip op financiële doelstellingen en eigen dromen nastreven

ING International Survey. De ik -generatie: Grip op financiële doelstellingen en eigen dromen nastreven april 2014 De ik -generatie: Grip op financiële doelstellingen en eigen dromen nastreven Deze enquête is samengesteld door Ipsos namens ING Grote belangstelling voor geldzaken, maar het beheren van geld

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 28 t/m 39. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 28 t/m 39. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 28 t/m 39 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 29 september 2016 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting

Nadere informatie

April 2012 Vakantiegeldenquête 2012

April 2012 Vakantiegeldenquête 2012 April Vakantiegeldenquête Auteurs Jasja Bos Daisy van der Burg 2. Aantal keer op 3. Uitgaven aan Inhoudsopgave 3 2. Aantal keer op 4 4 5 3. Uitgaven aan 6 6 7 8 10 11 2 2. Aantal keer op 3. Uitgaven aan

Nadere informatie

Impact Crisis op Pensioen Gedrag

Impact Crisis op Pensioen Gedrag Impact Crisis op Pensioen Gedrag Een onderzoek onder het Klankbord Geld & Toekomst panel (en de NetPanel Adviesraad) In opdracht van: Joris de Jongh Martijn van der Veen INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave Resultaten

Nadere informatie

Consumentenvertrouwen in Amsterdam

Consumentenvertrouwen in Amsterdam Consumentenvertrouwen in Amsterdam Hoe wordt het vakantiegeld dit jaar besteed? In opdracht van: Het Parool Projectnummer: 14054-2 Carine van Oosteren Merel van der Wouden Bezoekadres: Oudezijds Voorburgwal

Nadere informatie

Monitor Beleving Publiekscommunicatie

Monitor Beleving Publiekscommunicatie Monitor Beleving Publiekscommunicatie Definitieve rapportage 25-1-2019 244405842 Inhoud Inleiding 3 Samenvatting 4 2 Informatievoorziening van de Rijksoverheid 6 3 Informatiekanalen: bekendheid en gebruik

Nadere informatie

Samenvatting van de belangrijkste onderzoeksresultaten. Juni 2015

Samenvatting van de belangrijkste onderzoeksresultaten. Juni 2015 2015 Samenvatting van de belangrijkste onderzoeksresultaten Juni 2015 Alle doelstellingen behaald Kinderen en ouders: Doelstelling: 40% van de ouders van kinderen tussen de 8 en 12 jaar is bereikt met

Nadere informatie

Alleen-Pinnen-Monitor

Alleen-Pinnen-Monitor 1 Alleen-Pinnen-Monitor Perceptie van alleen-pinnen kassa s 2 e meting Erwin Boom & Markus Leineweber, 11 september 2012 Uitgevoerd in opdracht van de Betaalvereniging Nederland en Stichting BEB Vertrouwelijk

Nadere informatie

Arbeidsmarktanalyse Elektrotechnische detailhandel

Arbeidsmarktanalyse Elektrotechnische detailhandel Arbeidsmarktanalyse Elektrotechnische detailhandel Op hoofdlijnen Quickscan over 2018 Uitgevoerd door a-advies 2 Inhoud Blok 1: Kengetallen bedrijven Blok 2: Kengetallen werknemers Blok 3: Instroom van

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week t/m week Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week t/m week Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers Rapport monitor Opvang asielzoekers week 52 2016 t/m week 13 2017 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 13 april 2017 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting

Nadere informatie

Marktwerking in de energiesector

Marktwerking in de energiesector Grote Bickersstraat 74 1013 KS Amsterdam Postbus 247 1000 AE Amsterdam t 020 522 54 44 f 020 522 53 33 e info@tns-nipo.com www.tns-nipo.com Rapport Marktwerking in de energiesector Remy Bleijendaal F3175

Nadere informatie

Oudedagsvoorziening in het MKB

Oudedagsvoorziening in het MKB A201309 Oudedagsvoorziening in het MKB Vormen van pensioenopbouw en de verwachtingen van MKB-ondernemers in beeld gebracht drs. K. L. Bangma drs. J. Snoei Zoetermeer, februari 2013 Oudedagsvoorziening

Nadere informatie

JEUGD WERKLOOSHEID 1-METING Onderzoek naar de perceptie van jeugdwerkloosheid onder jongeren in opdracht van het Ministerie VWS - Jeugd en Gezin

JEUGD WERKLOOSHEID 1-METING Onderzoek naar de perceptie van jeugdwerkloosheid onder jongeren in opdracht van het Ministerie VWS - Jeugd en Gezin JEUGD WERKLOOSHEID 1-METING Onderzoek naar de perceptie van jeugdwerkloosheid onder jongeren in opdracht van het Ministerie VWS - Jeugd en Gezin FERNANDO MC DOUGAL MSC ODETTE VLEK MSC AMSTERDAM, AUGUSTUS

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor Najaar 2011 Pensioen. December 2011

AFM Consumentenmonitor Najaar 2011 Pensioen. December 2011 AFM Consumentenmonitor Najaar 2011 Pensioen December 2011 1 Inhoudsopgave 2 1 2 Management Summary Onderzoeksresultaten in detail 2a Pensioen algemeen 2b Pensioencommunicatie 2c Pensioenregeling 3 Onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten

Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten Gemeente s-hertogenbosch, afdeling Onderzoek & Statistiek, februari 2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Vrijwilligerswerk... 4 3. Mantelzorg... 8

Nadere informatie

AFM Consumentenmonitor voorjaar 2015 Beleggers

AFM Consumentenmonitor voorjaar 2015 Beleggers AFM Consumentenmonitor voorjaar 2015 Beleggers Juni 2015 GfK 2015 AFM Consumentenmonitor Juni 2015 1 Inhoudsopgave 1. Onderzoeksresultaten in detail Beleggersprofiel Beleggingsportefeuille Risico, rendement

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese

Nadere informatie

Maatschappelijke waardering van Nederlandse landbouw en visserij 2017

Maatschappelijke waardering van Nederlandse landbouw en visserij 2017 Nederlandse landbouw en visserij 2017 Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 14 5 Waardering en

Nadere informatie

Rapportage. Keurmerk Klantgericht Verzekeren

Rapportage. Keurmerk Klantgericht Verzekeren Rapportage Keurmerk Klantgericht Verzekeren In opdracht van: Stichting toetsing verzekeraars Datum: 27 januari 2015 Projectnummer: 2014026 Auteurs: Marit Koelman & John Ruiter Index Achtergrond van het

Nadere informatie

Onderzoek hypotheken en bekendheid maatregelen Maart/april 2014

Onderzoek hypotheken en bekendheid maatregelen Maart/april 2014 Onderzoek hypotheken en bekendheid maatregelen Maart/april 2014 Doelgroepinformatie De doelgroep bestaat uit huizenbezitters met hypotheek, die voornemens zijn binnen 2 jaar een nieuw huis te kopen. Dit

Nadere informatie

HUMO enquête naar de koopkracht

HUMO enquête naar de koopkracht HUMO enquête naar de koopkracht Steekproef N= 1000 respondenten representatief voor de Nederlandstalige 20-plussers (geen studenten) Methode Combinatie van telefonisch (23%; bij 65-plussers) en online

Nadere informatie

Hoofdstuk 11. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 11. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 11. Financiële dienstverlening Samenvatting Dit hoofdstuk behandelt de bekendheid en het gebruik van de vijf Leidse inkomensondersteunende regelingen onder respondenten met een netto huishoudinkomen

Nadere informatie

Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen

Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen Nieuwe tijden, nieuwe collectieve pensioenen Werkgevers en werknemers aan het woord Onderzoek verricht in opdracht van Nationale-Nederlanden door Motivaction. Wat vinden werkgevers en werknemers van pensioenen.

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting In hoofdstuk 9 is aan de hand van een aantal trendvragen kort ingegaan op de financiële situatie van de inwoners van Leiden. In dit hoofdstuk is uitgebreider

Nadere informatie

Actieplan 'Wijzer in geldzaken'

Actieplan 'Wijzer in geldzaken' DD-NR Regelingen en voorzieningen CODE 5.2.5.5 Actieplan 'Wijzer in geldzaken' bronnen Brief van de minister van Financiën, 19.6.2008, Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-1008, Kamerstuk 29507, nr. 62 In Nederland

Nadere informatie

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2014 kwartaal 3 Impact van economisch herstel op de werkvloer. Randstad Nederland

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2014 kwartaal 3 Impact van economisch herstel op de werkvloer. Randstad Nederland Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2014 kwartaal 3 Impact van economisch herstel op de werkvloer Randstad Nederland September 2014 INHOUDSOPGAVE Impact economische ontwikkelingen op de werkvloer 3

Nadere informatie

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Inleiding Voor u ligt de rapportage naar aanleiding van het onderzoek Waar blijft mijn geld? In totaal hebben

Nadere informatie

Maatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij

Maatschappelijke waardering van Nederlandse Landbouw en Visserij Nederlandse Landbouw en Visserij Inhoud 1 Inleiding 03 2 Samenvatting en conclusies landbouw en visserij 3 Maatschappelijke waardering landbouw 09 4 Associaties agrarische sector 13 5 Waardering en bekendheid

Nadere informatie

Minder geld. Hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Minder geld. Hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Minder geld Hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting 2 / Minder geld; hoe huishoudens omgaan met een inkomensdaling Minder geld Hoe huishoudens omgaan

Nadere informatie

Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren

Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren Stichting toetsing verzekeraars Datum: 8 februari 2016 Projectnummer: 2015522 Auteur: Marit Koelman Inhoud 1 Achtergrond onderzoek 3 2

Nadere informatie

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2016 kwartaal 1 Houding ten aanzien van vluchtelingen/ vergunningshouders en arbeid. Randstad Nederland

Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2016 kwartaal 1 Houding ten aanzien van vluchtelingen/ vergunningshouders en arbeid. Randstad Nederland Onderzoeksrapport Randstad WerkMonitor 2016 kwartaal 1 Houding ten aanzien van vluchtelingen/ vergunningshouders en arbeid Randstad Nederland Maart 2016 INHOUDSOPGAVE Houding ten aanzien van vluchtelingen

Nadere informatie

Goede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen

Goede zorg van groot belang. Nederlanders staan open voor private investeringen Goede zorg van groot belang Nederlanders staan open voor private investeringen Index 1. Inleiding p. 3. Huidige en toekomstige gezondheidszorg in Nederland p. 6 3. Houding ten aanzien van private investeerders

Nadere informatie

HOE DENKT NEDERLAND OVER SOCIAAL- ECONOMSICHE ZAKEN?

HOE DENKT NEDERLAND OVER SOCIAAL- ECONOMSICHE ZAKEN? HOE DENKT NEDERLAND OVER SOCIAAL- ECONOMSICHE ZAKEN? ONDERZOEKSRAPPORT November 2018 20845 INHOUDSOPGAVE GESCHREVEN DOOR 1. INLEIDING P AGINA 3 2. CONCLUSIES P AGINA 5 3. RESULTATEN P AGINA 7 BERTINA RANSIJN

Nadere informatie

September 2014. Jongeren & geld. De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen. Anna van der Schors Minou van der Werf

September 2014. Jongeren & geld. De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen. Anna van der Schors Minou van der Werf September 2014 Jongeren & geld De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen Anna van der Schors Minou van der Werf SAMENVATTING EN CONCLUSIE... 5 De financiële situatie en de beleving

Nadere informatie