Geologische Processen achter Diepzee-voorkomens

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geologische Processen achter Diepzee-voorkomens"

Transcriptie

1 Geologische Processen achter Diepzee-voorkomens J.H.L. Voncken TU Delft, Civiele Techniek en Geowetenschappen Afdeling Geotechnologie Sectie Toegepaste Geologie Stevinweg CN Delft 1

2 Soorten Afzettingen Onderzeese ertsafzettingen kunnen worden onderverdeeld in een aantal soorten: 1. Afzettingen gerelateerd aan magmatische processen. 2. Afzettingen gerelateerd aan geochemische processen in zeewater. 3. Afzettingen gerelateerd aan subductieprocessen. 4. Sedimentaire afzettingen in zeewater. 2

3 1. Afzettingen Gerelateerd aan Magmatische Processen 3

4 magmatische processen Deze categorie bestaat uit de ertsen gerelateerd aan onderzees vulkanisme. Vulkanisme kan metaalhoudende waterige vloeistoffen genereren (waterige hydrothermale oplossingen). Door de hitte van magma kunnen deze waterige oplossingen in de zeebodem gaan percoleren in de vorm van convectiecellen. De percolerende oplossingen kunnen uit het zeebodemgesteente metalen oplossen. Ook kan er menging optreden met magmatische (hydrothermale) vloeistoffen. 4

5 magmatische processen De vloeistoffen raken zo aangerijkt aan Fe, Cu, Zn en S. Temperaturen van deze oplossingen zijn ongeveer 275 C C. De metalen komen in de oplossingen voor als chloridecomplexen. 5

6 magmatische processen Deze hydrothermale systemen komen via rekbreuksystemen weer aan de oppervlakte (zeebodem). Daar treedt versnelde afkoeling op en als gevolg daarvan slaan sulfides als chalcopyriet (CuFeS 2 ), sfaleriet (ZnS), en pyriet (FeS 2 ) neer. Chalcopyriet (CuFeS 2 ) sfaleriet (ZnS) pyriet (FeS 2 ) 6

7 magmatische processen Reactie van de hydrothermale oplossingen met zeewater leidt tot vorming van CaSO 4 -rijke kegels. Ook deze bevatten sulfide. De oplossingen uit deze kegels zien er zwart uit door de grote hoeveelheid sulfide die uitgestoten wordt. Toen men deze voor het eerst waarnam, zag men een analogie met schoorstenen met zwarte rook. Ze worden daarom Black Smokers genoemd. De sulfides accumuleren nabij de kegels en vormen zo onderzeese massieve sulfide-afzettingen. 7

8 magmatische processen 8

9 magmatische processen Periodieke instorting van de schoorstenenen draagt bij aan de accumulatie van sulfides op de zeebodem. Dergelijke massieve afzettingen worden Vulcanogene Massieve Sulfide afzettingen (VMS-afzettingen) genoemd. Ook de term Sea Floor Massive Sulphide afzettingen (SMSafzettingen) wordt hiervoor gebruikt. Het betreft dus met name koper- en zinkertsen, maar ook lood en goud en zilver komen erin voor. 9

10 magmatische processen Interessant detail is dat vlak bij deze schoorstenen (op een diepte waar geen licht meer doordringt) leven voorkomt, en dat er compleet aparte ecosystemen zijn ontstaan. (Chemosynthese i.p.v. fotosynthese). Men vind er bijvoorbeeld een verder niet voorkomende soort van kokerworm, en diverse aangepaste soorten van (blinde) zeedieren. 10

11 magmatische processen Black Smokers 11

12 magmatische processen Kokerwormen (en een blind kreeftje) in het hete milieu bij een Black Smoker.

13 magmatische processen Black Smokers en hun ecosystemen zijn ontdekt door een team van wetenschappers met o.a. de beroemde Amerikaanse oceanograaf Robert Ballard tijdens duikbootexpedities bij de Galápagos Rift. Temperaturen tot 350 C werden gemeten. Publicatie: Submarine Thermal Springs on the Galápagos Rift. Science (1979) Vol no. 4385, pp

14 magmatische processen Een ander onderzees type erts zijn de zogenaamde fosforieten. Deze afzettingen kunnen een hydrothermale of een biogene oorsprong hebben. Hydrothermale fosforieten bevatten hoofdzakelijk fluor-apatiet ( Ca 5 (PO 4 ) 3 F ). Biogene fosorieten bevatten hydroxyl-apatiet ( Ca 5 (PO 4 ) 3 OH ). 14

15 magmatische processen Nieuwe Ontdekking (2011): REE-rijke en Y-rijke modder (REY-mud) komt voor in de Oostelijke Zuid-Pacific en de centrale Noord-Pacific. REY-mud bevat ppm totaal REY. HREE komen hier twee keer zoveel in voor dan in de Chinese afzettingen. Diktes variëren van 30 tot 70 meter. Voorkomen tot op 50 m onder zeebodem-oppervlak. 15

16 magmatische processen Bovendien zijn deze modders rijk aan V, Co, Ni, Zn, Mo en Mn (2 ordes van grootte meer dan gemiddelde continentale korst afzettingen). De afzettingen zijn mogelijk gerelateerd aan Mid-Ocean Ridge hydrothermale activiteit. Bron: Y. Kato, K. Fujinaga, K. Nakamura, Y. Takaya, K. Kitamura, J. Ohta, R. Toda, T. Nakashima, H. Iwamore, (2011) Deep-sea mud in the Pacific Ocean as a potential resource for rare-earth elements. Nature Geoscience, Vol. 4, p

17 2. Afzettingen Gerelateerd aan Geochemische Processen in Zeewater. 17

18 Mangaanknollen 18

19 geochemische processen in zeewater. De belangrijkste ertsen uit deze groep zijn de zogenaamde Mangaanknollen. De oppervlakte van de oceanbodem is 320 miljoen km 2. Gemiddelde diepte > 3.8 km. Levensduur ongeveer 1 x 10 7 jaar ( jaar). Zeer weinig sedimentatie (< 7 µm/jaar). 19

20 geochemische processen in zeewater. Faeces en overblijfselen van oppervlakte-biota vallen op de oceaanbodem. Deze bevatten spore-hoeveelheden van metalen. Onderzees vulkanisme draagt ook bij aan de concentratie metalen in zeewater. Opgelost Fe en Mn precipiteren als oxides op vaste deeltjes zoals zandkorrels en haaietanden. Er ontstaan concentrische lagen rond deze nuclei: concentrische bal of nodule. De aangroeisnelheid van de nodules is zeer laag. Ze vormen zich over een tijdsbestek van miljoenen jaren. 20

21 geochemische processen in zeewater. Nodule-afzettingen van economisch belang komen voor in 3 gebieden: De noordelijke centrale Pacifische Oceaan Het Peru Bekken in de Zuid-Oostelijke Pacifische Oceaan. Centrum van de noordelijke Indische Oceaan. De meest veelbelovende van deze afzettingen in termen van nodule rijkdom en metaal concentraties komt voor in de Clipperton Breukzone van de Oost-Equatoriale Pacific tussen Hawaii en Midden-America. De nodules komen voor op een diepte van m. 21

22 geochemische processen in zeewater. Mangaanknollen hebben afmetingen vergelijkbaar met die van aardappels. 22

23 geochemische processen in zeewater. Geïdealiseerde doorsnede nucleus Gelamineerde Microstructuur (micron-schaal) 23

24 geochemische processen in zeewater. Belangrijkste Mn-oxides: vernadiet (δ-mno 2 ), todorokiet Na 0.2 Ca 0.05 K 0.02 Mn 4+ 4Mn 3+ 2O 12 3(H 2 O) birnessiet (Na,Ca,K) x (Mn 4+,Mn 3+ ) 2 O 4 1.5(H 2 O). Fe komt er ook in voor, meestal als FeOOH (goethiet). De samenstelling van de nodules kan variëren. 24

25 geochemische processen in zeewater. Winning op grote schaal heeft men geprobeerd in de jaren zeventig, maar men is er mee opgehouden. De winning was economisch niet rendabel. De ratificatie van de VN Conventie over het zeerecht in 1982 (UNCLOS = United Nations Conference on the Law(s) of the Sea) heeft ook sterk bijgedragen aan de terugloop van het interesse in mangaanknollen. Als gevolg van de UNCLOS is de EEZ ingesteld. Dit is de Exclusive Economic Zone, een gebied 200 mijl offshore van kusten, waarin kuststaten exclusieve rechten hebben. 25

26 Kobalt-rijke Korsten op Seamounts 26

27 geochemische processen in zeewater. Hellingen van onderzeese bergen en vulkanen in de Stille Oceaan zijn bedekt met een korst van kobalt, titanium, cerium, mangaan en nikkel. Het belangrijkste metaal is kobalt. Ook mangaan komt veel voor. Ook deze afzettingen zijn, zo denkt men, grotendeels neergeslagen uit zeewater, waarschijnlijk onder invloed van bacteriële activiteit. De vormingstijd ligt in de tientallen miljoenen jaren. 27

28 geochemische processen in zeewater. De korsten komen niet voor op plaatsen waar sediment op de oceaanbodem aanwezig is. Waterdieptes variëren van 400 tot 4000 meter. De dikste korsten die het rijkst aan kobalt zijn, komen voor op de terrassen aan de buitenkant van seamounts, en in brede zadels op de toppen ervan. De diepten bedragen meter. 28

29 geochemische processen in zeewater. De korsten zijn zo n 25 cm dik. Als 1.7% van de oceaankorst ermee bedekt is, betekent dat ongeveer 1 miljard ton kobalt. De centraal equatoriale Pacific is het meest geschikt voor mijnbouw, in het bijzonder de EEZ rond Johnston Island en Hawaii, de Marshall Eilanden, Micronesië, en de internationale wateren van de mid-pacific. Johnston Island Marshall Eilanden 29

30 3. Afzettingen Gerelateerd aan Subductieprocessen. 30

31 subductieprocessen. Onderzeese hydrothermale mangaanafzettingen komen voor in een aantal island arc settings. (Tonga-Kermadec Rug, Ogasawa trog, Bonin boog, Mariana boog, Bismarck Archipel. Grote volumes aan waterige oplossingen komen vrij als gevolg van de ontwatering van sedimenten onderhavig aan subductie. Uit dergelijke oplossingen precipiteren hydrothermale mangaan afzettingen. 31

32 subductieprocessen. Ogasawa trog + Bonin boog, Mariana boog Bismarck Archipel Tonga-Kermadec Rug 32

33 4. Afzettingen Gerelateerd aan Sedimentaire Processen 33

34 Placers & Heavy Mineral Sands 34

35 sedimentaire processen Placers of placer-afzettingen zijn accumulaties van waardevolle mineralen als gevolg van zwaartekrachtscheiding gedurende sedimentaire processen. Diamant-placers komen voor langs de kust van Namibië (zowel onshore en offshore). Deze worden ontgonnen door De Beers Marine, Sakawe Mining Ltd. (Samincor), en Diamond Fields Namibia. (Zogenaamde Sperrgebiet ). Onderzeese tin-placers (met het mineraal cassiteriet SnO 2 ) komen voor in China, Thailand, Burma, Maleisië, en Indonesië (Bangka en Belitung, Billiton ). Deze landen leveren ongeveer 80 % van het tin in de wereld. 35

36 sedimentaire processen Ook van belang zijn de zogenaamde Heavy Minerals. Afgezien van het al genoemde cassiteriet (SnO 2 ) gaat het om: rutiel (TiO 2 ), monaziet (Ce, La)PO 4, met ook andere lichte REE, zoals Pr en Nd. zirkoon (ZrSiO 4 ), granaat (X 3 Y 2 (SiO 4 ) 3 met X= Ca 2+, Mg 2+, Fe 2+ ) en Y = (Al 3+, Fe 3+, Cr 3+ ), ilmeniet (FeTiO 3 ), chromiet (FeCr 2 O 4 ) 36

37 sedimentaire processen Offshore Diamant Mijnbouw, Namibia. Offshore Tin Mijnbouw, Indonesia. Offshore Tin Mijnbouw, Thailand. Alluviaal cassiteriet. 37

38 Fosforieten 38

39 sedimentaire processen Ook van groot belang zijn de onderzeese fosforieten. Dit zijn gesteenten die hoofdzakelijk bestaan uit fluor-apatiet ( Ca 5 (PO 4 ) 3 F ) of hydroxyl-apatiet ( Ca 5 (PO 4 ) 3 OH ). De afzettingen kunnen een biogene (beenderen van vertebraten en tanden) of hydrothermale oorsprong hebben. Fosforieten van hydrothermale oorsprong bevatten fluorapatiet. 39

40 sedimentaire processen Het betreft doorgaans zeer fijnkorrelige gesteenten (cryptokristallijne gesteenten), met een korrelgrootte < 1 µm. Fosforieten komen ook veel op het land voor, en dit zijn de meest ontgonnen afzettingen. Commerciëel ontgonnen fosforieten op het land bevinden zich in Frankrijk, België, Spanje, Marokko, Tunesië, Algerije en Jordanië. Vroeger werden ook in Florida (VS) fosforieten ontgonnen. 40

41 5. Mijnbouwbedrijven 41

42 Mijnbouwbedrijven Onderzeese Mijnbouw wordt uitgevoerd door grote mijnbouwbedrijven zoals: Anglo-American Plc, BHP Billiton, Rio Tinto Minerals, maar ook door het Nederlandse IHC (IHC Deep Sea Dredging & Mining). 42

43 Mijnbouwbedrijven Verder zijn de kleinere bedrijven Nautilus Minerals Inc. (Canada) en Neptune Minerals (VS) van plan om mijnbouw te bedrijven in de wateren rond Nieuw Guinea en Nieuw- Zeeland. Zij zijn geïnteresseerd in de SMS-deposits. In deze bedrijven zijn grote spelers als Anglo American Plc. aandeelhouders. 43

44 Einde Maar niemand vraagt MIJ wat IK ervan vind 44

45 ? 45

Diepzee mijnbouw Introductie

Diepzee mijnbouw Introductie Diepzee mijnbouw Introductie Blok 2 Robbert Jak Dag 24, Duurzaam werken op Zee Verschillende bronnen van mineralen Soms ook op land en dan vaak oude zeebodem In de diepe ondergrond of Oppervlaktedelfstoffen

Nadere informatie

Diepzee. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 3, 29 oktober 2013. Duurzaam werken op Zee

Diepzee. Blok 1 De Rijke Zee. Robbert Jak. Dag 3, 29 oktober 2013. Duurzaam werken op Zee Diepzee Blok 1 De Rijke Zee Robbert Jak Dag 3, Duurzaam werken op Zee > 200 m diepte, tot 11 km Voorbij continentale plat Verschillende zones Verschillende ecosystemen! Duurzaam werken op zee 2 www.ngu.no

Nadere informatie

Grondstoffen uit de oceaan

Grondstoffen uit de oceaan Grondstoffen uit de oceaan Stijn Dewaele Mineralogy & Petrology, Department of Geology, UGent 1. Mineralisatie - ertsafzettingen * Aardkorst: 99% uit 9 elementen: Al, Si, Ca, Mg, Na, K, Ti, O & Fe Elementen

Nadere informatie

Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4

Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4 Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4 Cursus 4.1: De aarde beeft Opbouw van de aarde Clip: Opbouw van de aarde De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit: 1. de binnenkern De kern van de aarde is

Nadere informatie

Biogene Mineralen een nieuwe kijk op mineraalevolutie

Biogene Mineralen een nieuwe kijk op mineraalevolutie Biogene Mineralen een nieuwe kijk op mineraalevolutie Biogene mineralen in strikte zin: Gevormd (aan aardoppervlak) door: Biochemische processen. (in organismen of daardoor uitgescheiden) exoskelet - calciet,

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers

Nadere informatie

Diepzeemijnbouw: de nieuwe gold-rush?

Diepzeemijnbouw: de nieuwe gold-rush? Diepzeemijnbouw: de nieuwe gold-rush? Hans Pirlet*, David Van Rooij** & Ellen Pape*** * Vlaams Instituut voor de Zee; hans.pirlet@vliz.be ** Universiteit Gent, Geologie & Bodemkunde, RCMG; david.vanrooij@ugent.be

Nadere informatie

VERTALING MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST

VERTALING MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST VERTALING MINISTERIE VAN HET WAALSE GEWEST N. 2003 967 [2003/200311] 16 JANUARI 2003. Besluit van de Waalse Regering houdende sectorale voorwaarden inzake watergebruik i.v.m. de vervaardiging van kleurstoffen

Nadere informatie

5 havo 2 End. en ex. processen 1-4

5 havo 2 End. en ex. processen 1-4 5 havo 2 End. en ex. processen 1-4 Rusteloze aarde De Toch miljoenenstad ging het in 79 Napels na Chr. ligt grandioos op nog geen mis 10km De inwoners van de Vesuvius, van niemand Pompei waren lijk zich

Nadere informatie

Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel

Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel ------------------------------------------------------------------------------------------ Let op: - Je bent zelf verantwoordelijk voor het

Nadere informatie

INDONESIË. Natuurlijke en landschappelijke kenmerken

INDONESIË. Natuurlijke en landschappelijke kenmerken INDONESIË Natuurlijke en landschappelijke kenmerken Structuur [1/2] De kandidaat kan gebiedskenmerken van een ontwikkelingsland beschrijven en analyseren. Het betreft: a. sociaal-geografische en fysisch-geografische

Nadere informatie

Deel A: Conflict Zuid-Chinese Zee

Deel A: Conflict Zuid-Chinese Zee Deel A: Conflict Zuid-Chinese Zee Rond de Zuid-Chinese Zee liggen landen die elkaar al heel lang als rivalen beschouwen. In het verleden zijn er dan ook verschillende conflicten geweest. Sinds korte tijd

Nadere informatie

The Caldbeck Fells Engeland De Carrock mijn en de Roughton Gill mijn (Wolfram, Lood, zink en koper)

The Caldbeck Fells Engeland De Carrock mijn en de Roughton Gill mijn (Wolfram, Lood, zink en koper) The Caldbeck Fells Engeland De Carrock mijn en de Roughton Gill mijn (Wolfram, Lood, zink en koper) Inhoud; Ligging Carrock mijn en Roughton Gill mijn Geologische informatie Condities van ontstaan van

Nadere informatie

Oktober In oktober rondde het fonds twee financieringen af:

Oktober In oktober rondde het fonds twee financieringen af: Plethora Precious Metals Fund: +0,0% Het fonds ( PPM ) bleef in oktober met +0,03% voor de leidende aandelenklasse dicht bij huis. De index voor edelmetaal producenten, Amex Gold Bugs (symbool: HUI), verloor

Nadere informatie

De metallische elementen in de mineralen

De metallische elementen in de mineralen De metallische elementen in de mineralen J. Tichelman. Mineralen zijn, behoudens de sporadisch vrij voorkomende elementen, samengesteld uit verbindingen van verschillende elementen. In de lijst van elementen

Nadere informatie

Het mysterie van zee- en oceaanbodems

Het mysterie van zee- en oceaanbodems Het mysterie van zee- en oceaanbodems Hans Pirlet* David Van Rooij** * Vlaams Instituut voor de Zee, Wandelaarkaai 7, 8400 Oostende; hans.pirlet@vliz.be ** Universiteit Gent, Renard Centre of Marine Geology,

Nadere informatie

Woord vooraf. Schatten uit de natuur.indb :09

Woord vooraf. Schatten uit de natuur.indb :09 Varisciet Hope-diamant Conus eburneus Woord vooraf Overal op onze planeet vind je wonderen uit de natuur. De gesteenten waaruit het aardoppervlak bestaat, bergen talloze verrassingen van kleurige mineralen

Nadere informatie

/14 /28 /28 /30 /100. Naam:.. Studentnr.:.. Resultaten: Totaal: Opgave 1 Opgave 2 Opgave 3 Opgave 4

/14 /28 /28 /30 /100. Naam:.. Studentnr.:.. Resultaten: Totaal: Opgave 1 Opgave 2 Opgave 3 Opgave 4 Tentamen: Fysische Chemie en Kinetiek (4052FYSCK-1415FWN) Datum: 8-4-2015 Tijd/tijdsduur: 14:00-17:00; 3 uur Plaats: Computerzaal 0.20 van het gebouw van Civiele Techniek, Delft Docent(en) en/of tweede

Nadere informatie

De Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 5. www.degeo-online.nl. 1ste druk

De Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 5. www.degeo-online.nl. 1ste druk De Geo 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden hoofdstuk 5 www.degeo-online.nl 1ste druk De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw van th - Docentenhandleiding 1 TH 1 ThiemeMeulenhoff Utrecht/Zutphen,

Nadere informatie

Samenvatting Scheikunde H3 Reacties

Samenvatting Scheikunde H3 Reacties Samenvatting Scheikunde H3 Reacties Samenvatting door L. 710 woorden 7 december 2016 6,8 24 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Chemie overal Scheikunde Hoofdstuk 3: Reacties 3.2 Kenmerken van een chemische

Nadere informatie

Mangaanknollen: een exotisch erts

Mangaanknollen: een exotisch erts Grondboor en Hamer, jrg. 42, no. 5, p. 138-142, 4 afb., oktober 1988 Mangaanknollen: een exotisch erts J.H.J. Ebbing * Door de Rijks Geologische Dienst wordt marien-geologisch onderzoek uitgevoerd in ondermeer

Nadere informatie

Relatie (geo)chemische dispersiepatronen - geologie

Relatie (geo)chemische dispersiepatronen - geologie Doelstelling: milieustudies Relatie (geo)chemische dispersiepatronen - geologie vaak interpretaties van (geo)chemische dispersiepatronen: bodem riviersedimenten (slib, ) grondwater relatie milieu? natuurlijke

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2005-II

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2005-II Actieve aarde Opgave 7 bron 12 Ouderdom van de oceanische korst bron: Berendsen, H.J.A., Fysisch-geografisch onderzoek, Assen, 1997 De ligging van delen van de oceanische korst met een verschillende geologische

Nadere informatie

http://www.kuurwater.nl/gebruik.html

http://www.kuurwater.nl/gebruik.html http://www.kuurwater.nl/gebruik.html Overgewicht, vermoeidheid, veel zitten, stress, dat zijn problemen die vaak te maken hebben met het leven van vandaag. De hydroxydase kuur kan u helpen deze problemen

Nadere informatie

Bacteriële ijzer reductie

Bacteriële ijzer reductie Bacteriële ijzer reductie Een aantal bacteriën zijn in staat om ferri ijzer te reduceren. Dit gebeurt bv in sedimenten van meren. Dit gereduceerde ijzer kan dan worden getransporteerd over zelfs grote

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

Determineren van gesteente

Determineren van gesteente Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten

Nadere informatie

Beleggingsfilosofie steunt op 3 pilaren

Beleggingsfilosofie steunt op 3 pilaren Beleggingsfilosofie steunt op 3 pilaren Investeren in beursgenoteerde mijnbouw- en exploratiebedrijven 1-Discovery Investing: Waardecreatie a.g.v ontdekkingen 2- Value Investing: Benut onderwaardering

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) (Summary in Dutch) Aardwetenschappers kijken naar de structuur van het oppervlak en inwendige van de aarde, en de processen die zich daar afspelen. De aarde lijkt op het eerste gezicht nogal hard en vast,

Nadere informatie

KPS_0120_GWL_2. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken

KPS_0120_GWL_2. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam naam grondwaterlichaam naam grondwatersysteem naam stroomgebied Duin- en kreekgebieden Oostvlaamse polders Kust- en Poldersysteem Schelde Karakteristieken

Nadere informatie

Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.

Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,

Nadere informatie

Natuurrampen. Natuurrampen. Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting.

Natuurrampen. Natuurrampen. Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting. Natuurrampen Natuurrampen Natuurrampen Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting. Gevolgen: bijvoorbeeld bedolven mensen, doden,

Nadere informatie

Delven in diepe wateren

Delven in diepe wateren tekst drs.ing. thijs van velzen Natte voorraden metalen, mineralen en methaan Delven in diepe wateren Een groeiend aantal bedrijven loopt zich warm om op de zeebodem metalen, mineralen en methaan te winnen.

Nadere informatie

CVS_0160_GWL_1. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken

CVS_0160_GWL_1. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam naam grondwaterlichaam naam grondwatersysteem naam stroomgebied Pleistocene Afzettingen (freatisch) Centraal Vlaams Systeem Schelde Karakteristieken

Nadere informatie

1.1 Het ontstaan van de aarde

1.1 Het ontstaan van de aarde Boekverslag door H. 1566 woorden 16 december 2007 6.8 27 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1.1 Het ontstaan van de aarde Actualiteitsprincipe: het heden is de sleutel tot het verleden. ONS ZONNESTELSEL.

Nadere informatie

Innovation Concepts B.V. Nieuwsbrief 2012-01 Versie NL

Innovation Concepts B.V. Nieuwsbrief 2012-01 Versie NL Algemeen Innovation Concepts B.V. is bijna twee jaar geleden opgezet door Pol Knops en Keesjan Rijnsburger. We zijn al ruim twee jaar bezig met het onderzoeken van diverse toepassingen van CO 2 binding

Nadere informatie

6,6. Antwoorden door een scholier 1458 woorden 14 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde

6,6. Antwoorden door een scholier 1458 woorden 14 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde Antwoorden door een scholier 1458 woorden 14 februari 2011 6,6 11 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Paragraaf 1: 1a rijst, zon, massage, kruiden, palmbomen, vruchtbaar land B 1(B) 2(E) 3(G) 4(A) 5(K)

Nadere informatie

Nieuwe inzichten in onderzoek naar de herkomstgebieden van vuursteen. Hans de Kruyk + Jan Timmner 25 jan. 2014

Nieuwe inzichten in onderzoek naar de herkomstgebieden van vuursteen. Hans de Kruyk + Jan Timmner 25 jan. 2014 Nieuwe inzichten in onderzoek naar de herkomstgebieden van vuursteen Hans de Kruyk + Jan Timmner 25 jan. 2014 1 Introductie - Hans de Kruyk, Leerdam - Beroep: Glastechnoloog - Pensioen - Amateur geoloog

Nadere informatie

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 15 Elektrochemie bladzijde 1

Uitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 15 Elektrochemie bladzijde 1 Hoofdstuk 15 Elektrochemie bladzijde 1 Opgave 1 Welke halfreactie kan men verwachten in de volgende gevallen? a Br ionen bij een positieve elektrode Br kan gemakkelijk elektronen afstaan, is dan reductor:

Nadere informatie

Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit

Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; Aardrijkskunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Overzicht domeinen CE Aardrijkskunde A1: Geografische benadering B1: Samenhang en verscheidenheid in de wereld C1: De aarde

Nadere informatie

SS_1300_GWL_4. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken

SS_1300_GWL_4. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam naam grondwaterlichaam naam grondwatersysteem naam stroomgebied Sokkel+Krijt Aquifersysteem (gespannen deel) Sokkelsysteem Schelde Karakteristieken

Nadere informatie

Deel 2. Basiskennis chemie

Deel 2. Basiskennis chemie Deel 2. Basiskennis chemie Achteraan vind je een periodiek systeem van de elementen. Gebruik dit waar nodig. Vraag 21 Koolstofmonoxide (C) kan gesynthetiseerd worden door stoom met methaan (CH4 ) te laten

Nadere informatie

De geologische kaart van Mars

De geologische kaart van Mars De geologische kaart van Mars De geologische kaart van Mars Geologische kaart Geologische evolutie Geologische Kaart Een geologische kaart is een grafische weergave van alle geologische fenomenen die kunnen

Nadere informatie

Standaardcondities FAAS

Standaardcondities FAAS Universiteit Utrecht Faculteit Bètawetenschappen Departement Scheikunde Scheikunde Practicum R.J. Baars, J.J. Hermans juli 29 Zilver Ag 328.683 nm (primaire lijn) lucht/acetyleen, 4 L/h, 7 mm -5 mg/l.2542

Nadere informatie

Dissolved aluminium and manganese in the polar oceans Middag, Rob

Dissolved aluminium and manganese in the polar oceans Middag, Rob Dissolved aluminium and manganese in the polar oceans Middag, Rob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document

Nadere informatie

5 Formules en reactievergelijkingen

5 Formules en reactievergelijkingen 5 Formules en reactievergelijkingen Stoffen bestaan uit moleculen en moleculen uit atomen (5.1) Stoffen bestaan uit moleculen. Een zuivere stof bestaat uit één soort moleculen. Een molecuul is een groepje

Nadere informatie

Slib van Afbraakprodukt tot Grondstof en van Voedingsstof tot Brandstof. Piet Hoekstra Geowetenschappen Waddenacademie

Slib van Afbraakprodukt tot Grondstof en van Voedingsstof tot Brandstof. Piet Hoekstra Geowetenschappen Waddenacademie MUDWELL Slib van Afbraakprodukt tot Grondstof en van Voedingsstof tot Brandstof Piet Hoekstra Geowetenschappen Waddenacademie Oerol College 19 juni 2019 - Aanvang 13.30 u. MUDWELL - Teresa van Dongen Leeuwarden,

Nadere informatie

OVER DE ZOUTCRISIS IN DE MIDDELLANDSE ZEE TIJDENS HET MESSINIEN VOOR DE WERKGROEP ALGEMENE GEOLOGIE KRING RIJNLAND 17 FEBRUARI 2015.

OVER DE ZOUTCRISIS IN DE MIDDELLANDSE ZEE TIJDENS HET MESSINIEN VOOR DE WERKGROEP ALGEMENE GEOLOGIE KRING RIJNLAND 17 FEBRUARI 2015. OVER DE ZOUTCRISIS IN DE MIDDELLANDSE ZEE TIJDENS HET MESSINIEN VOOR DE WERKGROEP ALGEMENE GEOLOGIE KRING RIJNLAND 17 FEBRUARI 2015. Inhoud Eerst spelers voorstellen. Uitstapje Sicilië: analogie zoutpan

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I

Eindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I Actieve aarde Opgave 7 Platentektoniek en klimaat Bestudeer bron 1 die bij deze opgave hoort. 1p 25 Welke atlaskaart moet je gebruiken om inzicht te krijgen in de plaattektonische bewegingen vanaf het

Nadere informatie

THEORIE UIT EXPERIMENTEN TABELLEN SCIENCE / NATUURKUNDE / SCHEIKUNDE

THEORIE UIT EXPERIMENTEN TABELLEN SCIENCE / NATUURKUNDE / SCHEIKUNDE THEORIE UIT EXPERIMENTEN ONDERBOUW TABELLEN SCIENCE / NATUURKUNDE / SCHEIKUNDE TABEL 1 DICHTHEID (bij 25 C) gram per cm 3 = g cm -3 aardgas 0,00076 alcohol 0,8 aluminium 2,7 broom 3,1 butagas 0,0024 eikenhout

Nadere informatie

Van den Herik Sliedrecht T.a.v. de heer A. Koppelaar Postbus AD Sliedrecht. Bergen op Zoom, 31 januari Geachte heer Koppelaar,

Van den Herik Sliedrecht T.a.v. de heer A. Koppelaar Postbus AD Sliedrecht. Bergen op Zoom, 31 januari Geachte heer Koppelaar, Van den Herik Sliedrecht T.a.v. de heer A. Koppelaar Postbus 191 3360 AD Sliedrecht Bergen op Zoom, 31 januari 2018 Onze referentie Uw referentie : 16085X4/br01/JSC : T-2 situatie zeewaterkwaliteit Waddenzee

Nadere informatie

Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie

Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands 129 Samenvatting in het Nederlands Het onderzoeksgebied De Middellandse Zee is een bijna-gesloten bekken dat wordt omgeven door de Afrikaanse en Euraziatische continenten. De enige verbinding met de oceaan

Nadere informatie

ASBEST Vragen Wat is asbest? Welke soorten asbest bestaan er? Waar wordt asbest gevonden? Hoe ontstaat asbest? Wat zijn asbestiforme mineralen? Bestaan er ook onschadelijke vormen van asbest? Wat

Nadere informatie

Kieming en. Jilt Sietsma. groei in metalen

Kieming en. Jilt Sietsma. groei in metalen Kieming en Jilt Sietsma groei in metalen 1 Metalen 2 METALEN STRUCTUUR microstructuur 0,5 nm 26 mei 2010 atomaire structuur Delft University of Technology 3 Challenge the future Metaal maken processing

Nadere informatie

Over de zoutcrisis in de Middellandse Zee tijdens het Messinien (2)

Over de zoutcrisis in de Middellandse Zee tijdens het Messinien (2) Over de zoutcrisis in de Middellandse Zee tijdens het Messinien (2) Voor de werkgroep Algemene Geologie Kring Rijnland Tom Kleijn 15 december 2015 Inhoud Inleiding Het Messinien en MSC Watercirculatie

Nadere informatie

INHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA

INHOUD 1 WAAR LIGT HET? 2 WAAR KOMT HET VANDAAN? 3 EUROPA INHOUD 1 WAAR LIGT HET? Hoe ziet de aarde eruit? 6-7 Hoe vind je de weg op aarde? 8-9 Afstanden 10-11 De zes continenten 12-13 Oceanen en zeeën 14-15 Waar leven walvissen en haaien? 16-17 De grootste rivieren

Nadere informatie

HERKOMST EN BESTEMMING GOEDEREN VIA ROTTERDAM

HERKOMST EN BESTEMMING GOEDEREN VIA ROTTERDAM Landen van Herkomst Agribulk Breakbulk Containers Ertsen Kolen LNG Minerale olie Overig droog Overig nat Ruwe olie TOTAAL Algerije 518 562 1.814 2.894 Angola 25 64 2.061 2.150 Argentinië 1.627 142 447

Nadere informatie

BEWEGENDE AARDE: KWARTET

BEWEGENDE AARDE: KWARTET BEWEGENDE AARDE: KWARTET Theoretisch kader In dit kwartetspel leer je door middel van het beantwoorden van vragen over van alles dat met het bewegen van de aarde te maken heeft. Elk kwartet heeft een onderwerp,

Nadere informatie

Wat zie jij op het plaatje? Schrijf het vehaal af. De golf was zo hoog als een. Er staan heel veel huizen onder

Wat zie jij op het plaatje? Schrijf het vehaal af. De golf was zo hoog als een. Er staan heel veel huizen onder Lees het verhaal van de aardbeving. Stel je voor: de aarde beweegt. De lampen schudden heen en weer. Je hele huis schudt heen en weer. Het huis stort in! Alles is kapot. Dat kan gebeuren bij een aardbeving.

Nadere informatie

Beschrijven de Ring van vuur.

Beschrijven de Ring van vuur. Samenvatting door M. 1687 woorden 8 oktober 2012 6 51 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 5, Azie rampen 1, De ring van vuur. Drie soorten natuurrampen die vaak in Azie voorkomen.

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5

Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5 Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 5 Samenvatting door M. 2129 woorden 27 juni 2012 6,3 1 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 1, De ring van vuur. Drie soorten natuurrampen die vaak in

Nadere informatie

Tentamen Marine Sciences I

Tentamen Marine Sciences I Tentamen Marine Sciences I 7 november 2013 NB1: Schrijf uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: Maak uw antwoorden compleet maar vooral ook zo kort/to the point mogelijk; gezwets levert

Nadere informatie

Thermochronologie en inversie van de Roerdalslenk

Thermochronologie en inversie van de Roerdalslenk Samenvatting De temperatuur van de ondergrond speelt belangrijke rol in veel geologische processen. Temperatuur bepaalt de weerstand van de aardkorst bij deformatie en speelt een belangrijke rol bij de

Nadere informatie

Inleiding Waarom dit onderwerp?

Inleiding Waarom dit onderwerp? Inleiding Ik zou graag willen weten hoe vulkanen ontstaan. En wat de oorzaak kan zijn dat vulkanen uitbarsten. Waarom dit onderwerp? Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik laatst heel vaak de Etna op tv

Nadere informatie

Van Schoonebeek tot schaliegas. Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015

Van Schoonebeek tot schaliegas. Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015 Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015 Aardbevingen in Groningen Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13

Nadere informatie

VAKGROEP GEOLOGIE RENARD CENTRE OF MARINE GEOLOGY

VAKGROEP GEOLOGIE RENARD CENTRE OF MARINE GEOLOGY VAKGROEP GEOLOGIE RENARD CENTRE OF MARINE GEOLOGY 1. Platentektoniek: basisbegrippen & processen 2. Platentektoniek & grondstoffen Plaatranden versus continentale randen De fossiele brandstoffen van de

Nadere informatie

verslag van een serie van drie inleidingen, gehouden door Ir. L.A.J. Pronk van Hoogeveen op 4, 13 en 27 september '68.

verslag van een serie van drie inleidingen, gehouden door Ir. L.A.J. Pronk van Hoogeveen op 4, 13 en 27 september '68. GEA vol. 2 nr. 1 pag. 1-20 maart 1969 inhoud Ertsen (II, slot) 1 Over vindplaatsen 7 Geologische geschiedenis van de Dolomieten 8 Samenvatting van een lezing over de Dolomieten 12 Fossiele en recente levenssporen

Nadere informatie

Oefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE

Oefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over

Nadere informatie

KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw

KLIMAATVERANDERING. 20e eeuw KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met

Nadere informatie

CVS_0400_GWL_1. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken

CVS_0400_GWL_1. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam naam grondwaterlichaam naam grondwatersysteem naam stroomgebied Oligoceen Aquifersysteem (gespannen) Centraal Vlaams Systeem Schelde Karakteristieken

Nadere informatie

Geologie en mineraalvorming in Portugal

Geologie en mineraalvorming in Portugal Firestone kaart: Mapas de Carreteras 1 : 500.000, nr. 3, C3. Beitrage zur Kenntnis der höheren Oberkreide der Baskischen Depression (Nordspanien) und ihrer Echinozoen-Fauna, door F. Radig; uitg. Erlanger

Nadere informatie

5,7. Werkstuk door een scholier 2362 woorden 6 januari keer beoordeeld. Natuurkunde INLEIDING

5,7. Werkstuk door een scholier 2362 woorden 6 januari keer beoordeeld. Natuurkunde INLEIDING Werkstuk door een scholier 2362 woorden 6 januari 2005 5,7 369 keer beoordeeld Vak Natuurkunde INLEIDING Ik heb het onderwerp vulkanen gekozen omdat ik wel eens op een tv programma heb gezien hoe een vulkaan

Nadere informatie

gelijk aan het aantal protonen in de kern. hebben allemaal hetzelfde aantal protonen in de kern.

gelijk aan het aantal protonen in de kern. hebben allemaal hetzelfde aantal protonen in de kern. 1 Atoombouw 1.1 Atoomnummer en massagetal Er bestaan vele miljoenen verschillende stoffen, die allemaal zijn opgebouwd uit ongeveer 100 verschillende atomen. Deze atomen zijn zelf ook weer opgebouwd uit

Nadere informatie

Van den Herik Sliedrecht T.a.v. de heer A. Koppelaar Postbus AD Sliedrecht. Bergen op Zoom, 27 september Geachte heer Koppelaar,

Van den Herik Sliedrecht T.a.v. de heer A. Koppelaar Postbus AD Sliedrecht. Bergen op Zoom, 27 september Geachte heer Koppelaar, Van den Herik Sliedrecht T.a.v. de heer A. Koppelaar Postbus 191 3360 AD Sliedrecht Bergen op Zoom, 27 september 2018 Onze referentie Uw referentie : 16085X5/br01/AKA : T-3 situatie zeewaterkwaliteit Waddenzee

Nadere informatie

Praktische opdracht Aardrijkskunde De aarde van binnen en de gevolgen daarvan

Praktische opdracht Aardrijkskunde De aarde van binnen en de gevolgen daarvan Praktische opdracht Aardrijkskunde De aarde van binnen en de gevolgen daarvan Praktische-opdracht door een scholier 3026 woorden 8 maart 2004 5,4 83 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoe is de aarde van

Nadere informatie

Geochemische Bodem Atlas van Nederland

Geochemische Bodem Atlas van Nederland Geochemische Bodem Atlas van Nederland Nut en Noodzaak van Bodemgeochemische Gegevens Paul Römkens & Gerben Mol Of hoe je gegevens kan misbruiken Atlas van de vieze bodem JOOP BOUMA 04/06/12, 00:00 Bodem

Nadere informatie

ING Investment Office

ING Investment Office ING Investment Office Publicatiedatum: 12 november 2015 Sectorcommentaar Metaal en mijnbouw Door Marina Hagoort, beleggingsanalist van het ING Investment Office In dit rapport vindt u onze vooruitzichten

Nadere informatie

Resultaten VVNH monitoring 2008

Resultaten VVNH monitoring 2008 Resultaten VVNH monitoring 2008 Resultaten totaal In totaal is er door de leden van de VVNH in 2008 iets minder dan 2,3 miljoen m 3 naaldhout, hardhout en plaatmateriaal door de respondenten geïmporteerd.

Nadere informatie

Metamorfe ontwikkeling en tektoniek van de metamorfe gesteente-opeenvolging in de Xilinhot-Linxi regio, Binnenmongolië, China

Metamorfe ontwikkeling en tektoniek van de metamorfe gesteente-opeenvolging in de Xilinhot-Linxi regio, Binnenmongolië, China Metamorfe ontwikkeling en tektoniek van de metamorfe gesteente-opeenvolging in de Xilinhot-Linxi regio, Binnenmongolië, China Samenvatting in het Nederlands De Centraalaziatische Gebergteketen (Central

Nadere informatie

Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs

Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst Appy Sluijs Temperature Using the past to project the future Scenario voor toekomstige opwarming Time Deep Ocean Temp. Using the past

Nadere informatie

Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte

Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte Verslag van onderzoek naar mogelijke relatie tussen het opbrengen van baggerslib op percelen, gehalten van elementen in gras dat groeit op die percelen

Nadere informatie

LAND WERELDDEEL VIDEOREPORTAGES VLAANDEREN VAKANTIELAND

LAND WERELDDEEL VIDEOREPORTAGES VLAANDEREN VAKANTIELAND LAND WERELDDEEL VIDEOREPORTAGES VLAANDEREN VAKANTIELAND Algerije http://www.een.be/programmas/vlaanderen-vakantieland/nic-de-oases-van-de-sahara http://www.een.be/programmas/vlaanderen-vakantieland/nic-tussen-de-kamelen-algerije

Nadere informatie

Een vulkaan onder Nederland

Een vulkaan onder Nederland lespakket Natuurkunde studie Aardwetenschappen Een vulkaan onder Nederland Jij bent de geoloog in dienst en verantwoordelijk voor het geruststellen van de (Europese) bevolking. Jij moet bepalen wie er

Nadere informatie

Geochemie van sedimenten

Geochemie van sedimenten Geochemie van sedimenten Doelstelling: tal van milieustudies (zware metalen problematiek) analyse van sediment (bodem, slib, kustzanden, ) uit wat bestaat een sediment? natuurlijke bestanddelen antropogene

Nadere informatie

VALORFOOD: Behandeling van industriële effluenten, rijk aan zware metalen, met behulp van brouwersgisten (S. cerevisiae)

VALORFOOD: Behandeling van industriële effluenten, rijk aan zware metalen, met behulp van brouwersgisten (S. cerevisiae) VALORFOOD: Behandeling van industriële effluenten, rijk aan zware metalen, met behulp van brouwersgisten (S. cerevisiae) Waarom zware metalen uit industrieel afvalwater verwijderen? 1. Toxiciteit Cu, Fe,

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2006-I Actieve aarde Opgave 6 Platentektoniek nu en in de toekomst bron 11 Plaatbewegingen langs de westkust van Noord-Amerika Huidige situatie A Juan de Fuca B Noord- Amerikaanse San Andreas breuk Pacifische

Nadere informatie

Actieve sedimenten en actieve bomen

Actieve sedimenten en actieve bomen SANEREN MET DE NATUUR Actieve sedimenten en actieve bomen Maurice Henssen en Freek van den Heuvel, Bioclear earth Lydia Plant, gemeente Almelo 7 maart 2019, ZLTO Den Bosch Case 1: Actieve sedimenten Gebruik

Nadere informatie

De horizontale bewegingen van de platen

De horizontale bewegingen van de platen De horizontale bewegingen van de platen!sommige platen bestaan uit oceanische korst, sommige uit continentale korst, sommige uit beiden.!een continentale plaat is lichter dan een oceanische plaat Platen

Nadere informatie

1) Stoffen, moleculen en atomen

1) Stoffen, moleculen en atomen Herhaling leerstof klas 3 1) Stoffen, moleculen en atomen Scheikundigen houden zich bezig met stoffen. Betekenissen van stof zijn onder andere: - Het materiaal waar kleding van gemaakt is; - Fijne vuildeeltjes;

Nadere informatie

Door Theo Mulder. Inslagen van meteorieten en zijn soorten

Door Theo Mulder. Inslagen van meteorieten en zijn soorten Door Theo Mulder Inslagen van meteorieten en zijn soorten Chicxulub krater. Diameter krater plm. 180 km. Inslag ongeveer 65 miljoen jaar geleden. Diameter meteoriet plm. 10 km. Ze denken dat door deze

Nadere informatie

Trends in bodemvruchtbaarheid in Nederlandse landbouwgronden

Trends in bodemvruchtbaarheid in Nederlandse landbouwgronden Trends in bodemvruchtbaarheid in Nederlandse landbouwgronden Arjan Reijneveld 8 N o v e m b e r 2013 Trends in bodemvruchtbaarheid in kaart gebracht met hulp van gegevens grondonderzoek Opbouw presentatie

Nadere informatie

UITWERKING CCVS-TENTAMEN 18 april 2017

UITWERKING CCVS-TENTAMEN 18 april 2017 UITWERKING CCVSTENTAMEN 18 april 2017 Frank Povel NB. Deze uitwerking is door mij gemaakt en is niet de uitwerking die de CCVS hanteert. Er kunnen dan ook op geen enkele wijze rechten aan deze uitwerking

Nadere informatie

Solepura is gelegen in de Noord centrale provincie van Sri Lanka, ruim 3 uur rijden vanaf vliegveld Colombo naar het Noorden.

Solepura is gelegen in de Noord centrale provincie van Sri Lanka, ruim 3 uur rijden vanaf vliegveld Colombo naar het Noorden. Waterzuivering regio Solepura, Sri Lanka Solepura is gelegen in de Noord centrale provincie van Sri Lanka, ruim 3 uur rijden vanaf vliegveld Colombo naar het Noorden. In mei 2012 ging Father Ajith Rohan

Nadere informatie

Grondwater beïnvloedt kwaliteit Limburgse beken

Grondwater beïnvloedt kwaliteit Limburgse beken Grondwater beïnvloedt kwaliteit Limburgse beken Resultaten WAHYD Hoe zit het in elkaar: afkijken bij Noord-Brabant In het onderzoeksproject WAHYD (Waterkwaliteit op basis van Afkomst en HYDrologische systeemanalyse)

Nadere informatie

Bijlage VWO. aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje

Bijlage VWO. aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje Bijlage VWO 213 tijdvak 2 aardrijkskunde Bronnenboekje VW-131-a-13-2-b Wereld Opgave 1 Bbp en bevolkingsomvang in Japan, India en de Verenigde Staten Ontwikkeling van het bbp en de bevolkingsomvang in

Nadere informatie

Hoofdstuk 17 Redoxreacties

Hoofdstuk 17 Redoxreacties Hoofdstuk 17 Redoxreacties bladzijde 1 Opgave 1 Bepaal de oxidatiegetallen van alle atomen in: Waterstof H: altijd +1 Zuurstof O: altijd 2 Som ladingen steeds 0 a H 2O H: +1 O: 2 2 x +1 + 2 = 0 b SO 2

Nadere informatie

4 Dodelijke vloedgolf

4 Dodelijke vloedgolf 4 Dodelijke vloedgolf 1 a voor de kust van Sumatra b 9.0 c zeer catastrofaal d doordat de zeebodem werd opgetild en weer neergegooid e omdat de golven op zee niet erg hoog waren 2 a De zeebodem remt het

Nadere informatie

MS_0100_GWL_1. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken. Quartair Aquifersysteem Maassysteem Maas.

MS_0100_GWL_1. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam. Karakteristieken. Quartair Aquifersysteem Maassysteem Maas. Stroomgebiedbeheerplan - informatie per grondwaterlichaam naam grondwaterlichaam naam grondwatersysteem naam stroomgebied Quartair Aquifersysteem Maassysteem Maas Karakteristieken oppervlakte (km²) 876

Nadere informatie

Waarom voor sommige stoffen geen woongrond bestaat en waarom schone grond industriegrond kan zijn.

Waarom voor sommige stoffen geen woongrond bestaat en waarom schone grond industriegrond kan zijn. Waarom voor sommige stoffen geen woon bestaat en waarom schone industrie kan zijn. Onder het Bsb-regime wordt bij de toetsing van een depotkeuring conform VKB 1001 per gemeten stof bekeken waar het gemiddelde

Nadere informatie