Méér dan alleen licht en techniek

Transcriptie

1 Méér dan alleen licht en techniek Beleidsplan Openbare Verlichting Ingenieursbureau Stadsbedrijven in opdracht van de afdeling Wijk en Welzijn november 2004

2 COLOFON Samenstelling en redactie: Ad Huijbregts Ingenieursbureau Stadsbedrijven () Met medewerking van: Ad Burger Coen van den Hout Cor Beenhakkers Dennis den Tenter Eugène Winthagen Hanneke Don Han Kilsdonk Jan Ligtvoet Johan van de Vrie John Willemse Kees de Rooij Monique van Zundert Otto Knitel Peter van Stratum Met dank aan: Cires Imtech Infra Industria Technische Verlichting Infra Engineering Politie Midden en West Brabant Van Mook VerlichtingAdvies Ontwerp, vormgeving en druk: Total Print B.V. Omslagfoto en illustraties: Industria Technische Verlichting Oplage: 75 stuks Dit beleidsplan is gedrukt op totaal chloorvrij papier

3 INHOUDSOPGAVE Blz. SAMENVATTING EN AANBEVELINGEN 1 1. INLEIDING EN LEESWIJZER 9 2. FUNCTIES VAN DE OPENBARE VERLICHTING Doel van de openbare verlichting Sociale veiligheid Verkeersveiligheid Leefbaarheid en ruimtelijke inrichting LANDELIJKE WET- EN REGELGEVING Aansprakelijkheid wegbeheerder Nieuw Burgerlijk Wetboek Soorten landelijke normen Betekenis van de normen VERLICHTINGSKWALITEIT Te onderscheiden ruimten Specifieke beleidsuitgangspunten openbare ruimten Semi-openbare ruimten OVERIGE BELEIDSASPECTEN Milieu Lichthinder Energie Openbaar groen Onderhoud van de openbare verlichting FINANCIEN Huidig beleid Knelpunten Nieuw beleid PRIORITEITEN EN BENODIGD BUDGET Prioriteit Benodigd budget TOTSTANDKOMING EN NAZORG LITERATUURLIJST 49 Ingenieursbureau Stadsbedrijven Beleidsplan Openbare Verlichting

4 BIJLAGEN A Kwaliteitsaspecten van de openbare verlichting B Beschrijving van de openbare verlichtingsinstallatie C Overzicht bestand openbare verlichtingsinstallatie D Verlichtingcriteria (in bewerking) E Veilige elektrotechnische bedrijfsvoering volgens de NEN 3140 F Organisatie van de openbare verlichting F.1. Omgevingsanalyse F.2. Omschrijving van de werkzaamheden F.3. OV-Beheersysteem F.4. Standaardisatie F.5. Inkoop- en aanbesteding F.6. Uitvoering van de werkzaamheden G Leeftijdsopbouw masten en armaturen G.1. Leeftijdsopbouw masten G.2. Leeftijdsopbouw armaturen H Kosten reguliere vervanging en inlopen achterstalligheid I Effecten beleidskeuze J Kaart actorennetwerk K Communicatieplan Ingenieursbureau Stadsbedrijven Beleidsplan Openbare Verlichting

5 SAMENVATTING Openbare verlichting is méér dan alleen licht en techniek. Openbare verlichting grijpt in belangrijke mate op verschillende gemeentelijke beleidsvelden in. Het beleid voor de openbare verlichting moet dan ook zo zijn geformuleerd dat er een goede afstemming wordt verkregen tussen de diverse betrokken gemeentelijke beleidsterreinen. Bovendien moet inzicht worden gegeven en helder en eenduidig worden vastgesteld, op welke wijze, met welke mensen, middelen en activiteiten, de doelstellingen van het beleid kunnen worden gerealiseerd. Van belang bij het effectief maken van de verlichting is het vergroten van de verkeersveiligheid, het vergroten van de sociale veiligheid en het vergroten van de leefbaarheid en de aantrekkingskracht van de gemeente. Daarnaast is het minder belasten van het milieu van belang door efficiënt omgaan met grondstoffen en energie, het verbeteren van het energetisch- en lichttechnisch rendement, het verlagen van de energiekosten en onderhoudskosten en het beperken van ongewenste neveneffecten zoals lichthinder. Om zich als gemeente te conformeren aan de huidige landelijke standaarden, dan spreekt het voor zich dat in Oosterhout als referentie de vernieuwde Aanbevelingen van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) en het PolitieKeurmerk Veilig Wonen (PKVW) worden gehanteerd. Het beleid van vrijwel alle gemeenten in Nederland is immers gebaseerd op deze Aanbevelingen van de NSVV en het PolitieKeurmerk Veilig Wonen. Het toepassen van deze richtlijnen zal een positief effect hebben op de sociale veiligheid en de verkeersveiligheid, in zowel de verkeersruimten als ook de verblijfsruimten. De gemeente is verantwoordelijk voor het goed functioneren van de openbare verlichtingsinstallatie en kan als wegbeheerder aansprakelijk worden gesteld voor de openbare verlichting als onderdeel van de weguitrusting. Omdat de gemeente op deze verantwoordelijkheid kan worden aangesproken, is het belangrijk dat de uitgangspunten en de randvoorwaarden, die ten grondslag liggen aan een verantwoorde aanleg en aan een verantwoord beheer en onderhoud, in een beleidsplan worden uiteengezet en vastgesteld. De aansprakelijkheid staat los van de wijze waarop het eigendom van de openbare verlichting is geregeld. Met andere woorden de gemeente ontkomt niet aan een eventuele aansprakelijkheid door het eigendom en/of het beheer en onderhoud van de verlichtingsinstallatie aan derden over te dragen. De gemeente hoeft niet alle bovengenoemde werkzaamheden zelf uit te voeren. De gemeente moet nadrukkelijk zelf wel de regierol voeren door: 1. De kwaliteitseisen vast te stellen, in zowel lichttechnische zin als voor wat betreft het beheer en onderhoud; 2. De uitbestede werkzaamheden kunnen controleren, om vast te stellen of de uitgevoerde werkzaamheden aan de gestelde normen voldoen; 3. Naast de technische kennis die nodig is voor het dagelijkse beheer, inzicht moeten hebben in de maatschappelijke aspecten van de openbare verlichting. De regierol en het voorliggende beleidsplan bieden de gemeente de mogelijkheid om de uiteindelijke zeggenschap over de openbare verlichting te behouden. Daarnaast kan de gemeente op deze wijze steeds gebruik maken van het meest kosteneffectieve alternatief. Bovendien kan de gemeente op de hoogte blijven van de meeste actuele technische ontwikkelingen op het gebied van de openbare verlichting. De openbare verlichtingsinstallatie moet zodanig worden onderhouden dat ze aan de gestelde normen blijft voldoen. Voor de regeling van aansprakelijkheid bij eventuele ongevallen of misdrijven is het van belang, dat duidelijk kan worden aangetoond dat het beheer en het onderhoud naar behoren zijn en worden uitgevoerd. De grens van het minimaal verantwoorde onderhoudsniveau mag niet in negatieve zin worden onderschreden. Slecht onderhoud aan de openbare verlichtingsinstallatie is altijd kapitaalvernietiging. Een slecht of gedeeltelijk functionerende openbare verlichting doet op onaanvaardbare en ernstig verwijtbare wijze, afbreuk aan de sociale veiligheid en de verkeersveiligheid. Door de veroudering van de openbare verlichtingsinstallatie en het gebrek aan voldoende middelen en structurele plannen, is de vervanging van de inmiddels sterk verouderde lichtmasten en versleten armaturen niet consequent uitgevoerd. Door de gemeente is in het verleden niet genoeg geld gereserveerd voor de vernieuwing van deze lichtmasten en armaturen. Met het uitvoeren van de onderhoudswerkzaamheden wordt dan ook daadwerkelijk steeds vaker geconstateerd dat de Ingenieursbureau Stadsbedrijven 1 Beleidsplan Openbare Verlichting

6 technische staat van de bestaande lichtmasten en de armaturen zo slecht is, dat ze onvermijdelijk zonder uitstel op korte termijn moeten worden vervangen. De materialen zijn vooral constructief enorm verslechterd. Gelet op het feit dat ruim 40% van de lichtmasten dateert van vóór het jaar 1978 en bijna 60% van de armaturen dateert van vóór het jaar 1988, is dat op zich niet verwonderlijk. De gemeente Oosterhout heeft immers niet voor niets in de Nota Openbare Verlichting 1990, een afschrijftermijn vastgesteld van 25 jaar voor masten en een afschrijftermijn van 15 jaar voor armaturen. Deze afschrijftermijnen zijn als dusdanig opnieuw en identiek vastgesteld in de Nota investerings- en afschrijvingsbeleid De achterstalligheid is op dit moment als volgt te kwantificeren: In het vervangen van lichtmasten is er sprake van een achterstalligheid van ruim stuks. Dit is een percentage van achterstallig onderhoud van masten van ruim 40% op een totaal van stuks. Wat het totaalbedrag voor achterstalligheid in masten bij een aantal van stuks, voor een bedrag van gemiddeld 527,00 per lichtmast, brengt op ,00. In het vervangen van armaturen is er sprake van een achterstalligheid van ruim stuks. Dit is een percentage van achterstallig onderhoud van armaturen van bijna 60% op een totaal van stuks. Dit brengt het totaalbedrag voor achterstalligheid in armaturen bij een aantal van stuks, voor een bedrag van gemiddeld 178,00 per armatuur, op ,00. Het ontbreken van financiën om het onderhoudsniveau op een aanvaardbaar peil te houden, doet de eerder genoemde aansprakelijkheid niet verminderen. Ook mogen gebreken niet met dit argument voortbestaan. Met betrekking tot het onderhoud en de planmatige vervanging van de openbare verlichtingsinstallatie bestaat of ontstaat een risico dat uitgaat boven de hieraan verbonden normale bedrijfsrisico s. Calamiteiten waarbij persoonlijke ongelukken niet zijn uit te sluiten, zullen weliswaar in schaalgrootte een beperkte omvang hebben maar zeker forse negatieve publicitaire aandacht trekken. Voorgesteld wordt om de opgelopen achterstalligheid van 20 jaar voor lichtmasten en 30 jaar voor armaturen in te lopen binnen een termijn van 10 jaar. Wanneer wordt ingestemd met de uitgangspunten zoals die in het beleidsplan staan omschreven, zullen er jaarlijks extra financiële middelen noodzakelijk zijn om de openbare verlichtingsinstallatie in zowel beheertechnische als ook in lichttechnische zin op het gewenste kwaliteitsniveau te brengen. De voorgestelde vernieuwingen zullen naast het vergroten van de veiligheid een positief effect hebben op de exploitatiekosten, zoals minder energiekosten en minder onderhoudskosten. Het huidige beleid voorziet in middelen opgenomen in de programmabegroting en productenraming, die noodzakelijk zijn voor het dagelijks beheer van de openbare verlichting. De beheerkosten bestaan met name uit de vervangingskosten van de lampen, de energiekosten en de onderhoudskosten. Op basis van de huidige inzichten zal het structurele investeringsbedrag aanzienlijk moeten worden verhoogd. In de perspectiefnota is reeds het voornemen aangegeven, het investeringsbedrag voor de openbare verlichtingsinstallatie in 2004 te verhogen tot ,00. Dit voorlopig als maximum, in afwachting van de vaststelling van het voorliggende beleidsplan. Op deze wijze echter wordt in 2004 verdere achterstalligheid in het onderhoud opgelopen. Voor het vervangen en verbeteren van de openbare verlichting zijn in de huidige meerjarenbegroting 2004 tot en met 2007, te lage vervangingsinvesteringen opgenomen van respectievelijk ,00 voor het jaar 2004 en ,00 + p.m. voor de jaren 2005, 2006 en Een en ander brengt het huidig gemiddelde structurele vervangingsbudget op ,00 per jaar. Op basis van de huidige inzichten zal het structurele investeringsbedrag aanzienlijk moeten worden verhoogd. Op basis van een zo nauwkeurig mogelijke berekening is ingeschat, dat in plaats van het huidige gemiddelde structurele vervangingsbudget van circa ,00 per jaar, er voor de komende 10 jaar ,00 jaarlijks extra nodig zal zijn, om in totaal voor ,00 jaarlijks, aan alle reguliere hoogstnoodzakelijke planmatige vervangingen inhoud te kunnen geven. Het verdient aanbeveling het beleidsplan gestadig te actualiseren en één keer in de 4 jaar geheel te herzien. Wijzigingen in de verkeersfunctie van wegen, andere opvattingen met betrekking tot de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid, en veranderende technieken en inzichten in de openbare verlichtingsinstallatie vragen om een voortdurende actualisatie. Alle genoemde bedragen in het beleidsplan openbare verlichting zijn exclusief BTW en prijspeil De bedragen die in het beleidsplan worden genoemd, zullen jaarlijks worden bijgesteld. Ingenieursbureau Stadsbedrijven 2 Beleidsplan Openbare Verlichting

7 AANBEVELINGEN Deze paragraaf bevat een opsomming van alle aanbevelingen, zoals aangegeven in het voorliggende beleidsplan. De aanbevelingen zijn genummerd en tevens is aangegeven bij welke paragraaf deze horen. Prioriteiten 1. Voorgesteld wordt alle masten en armaturen die er door achterstalligheid in het onderhoud slecht aan toe zijn planmatig te vervangen. Bij de masten betreft het ernstige mechanische en constructieve gebreken. Bij de armaturen betreft het naast de constructieve schade een slecht lichttechnisch en slecht energetisch rendement. (Paragraaf 8.2.) 2. Voorgesteld wordt om de opgelopen achterstalligheid van 20 jaar voor masten en 30 jaar voor armaturen in te lopen binnen een termijn van 10 jaar. Na vaststelling van het beleidsplan zal een meerjarenplan worden gemaakt voor de renovatie per straat, buurt of wijk. Per buurt of wijk zal nader worden onderzocht en vastgesteld op welke wijze de verlichtingskwaliteit moet worden verbeterd. Jaarlijks zal een overzicht worden samengesteld van de exacte vervangingsprognose voor de komende vier jaar, met daarbij het bedrag dat per jaar voor de vervanging nodig is. (Paragraaf 8.2.) 3. Voorgesteld wordt om de openbare verlichting bij alle uitbreidingen en planmatige vervangingen in de openbare ruimten, zowel buiten als ook binnen de bebouwde kom, op de aanbevolen lichttechnische kwaliteit te brengen zoals is omschreven in de huidige nieuwe aanbevelingen voor de openbare verlichting van de Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde (NSVV) en voor zover van toepassing de normen van het PolitieKeurmerk Veilig Wonen (PKVW). (Paragraaf ) 4. Voorgesteld wordt om op korte termijn de gegevensinventarisatie en het gegevensbeheer te organiseren en het vervolgens gaan vervaardigen van actuele tekeningen op digitale basis. Tegen een vaste vergoeding per lichtmast per jaar kan de complete inventarisatie en de invoer van de gegevens van het openbare verlichtingsnet in het digitale OV-beheer, door derden worden uitgevoerd en onderhouden. (Paragraaf 6.3.) 5. Voorgesteld wordt de objectgegevens van de afzonderlijke delen van de openbare verlichting nader te specificeren met behulp van de groepsremplace en vervolgens met deze objectgegevens de beheerkaarten te actualiseren. Parallel hieraan door derden het digitaal OV-beheersysteem laten vullen en het maandelijks door derden actualiseren hiervan. (Paragraaf ) 6. Voorgesteld wordt nader te onderzoeken en afhankelijk daarvan, voorstellen uit te werken voor het in 2005 gaan aanbrengen van (oriëntatie)verlichting in het buitengebied van woonlocaties, weglocaties en (niet recreatieve) fietsroutes op basis van een nog op en vast te stellen projectenlijst. (Paragraaf ) 7. Voorgesteld wordt dat er met betrekking tot het beheer en onderhoud op een meer bedrijfsmatige manier, efficiënt en effectief, wordt omgegaan met de benodigde middelen. Met de richtlijnen van het voorliggende beleidsplan als genomen uitgangspunt dient zowel de openbare verlichtingsinstallatie als ook de organisatie van beheer en onderhoud hiervan ingrijpend te worden verbeterd. (Paragraaf ) Functies van de openbare verlichting 8. Voorgesteld wordt met betrekking tot het aspect sociale veiligheid binnen de kaders van het voorliggende beleidsplan vraaggericht te werken, door de als onveilig ervaren donkere plekken te voorzien van een betere verlichting. (Paragraaf 2.2.) 9. Niet alle problemen op het gebied van sociale veiligheid zijn eenvoudigweg op te lossen door het aanleggen van meer, of het verbeteren van de openbare verlichting. Als voorbeelden zijn hierbij te noemen hangplekken, plantsoenen, speelvelden, schoolpleinen, en parkeerplaatsen nabij sportaccommodaties. Deze plekken verdienen voortdurende aandacht en er zal adequaat moeten worden gereageerd op signalen van overlast en een oplossing moeten worden nagestreefd, afhankelijk van de omvang, de aard en de oorzaak van de overlast. In veel van deze gevallen echter zal de oplossing hier meer liggen in de rol en handelend optreden van de partners in buurtbeheer, waaronder de buurtcoördinator, de wijkagent, Cires, Merites, de buurtbewoners en in het ontwerpstadium de rol van de stedenbouwkundige. (Paragraaf 2.2.) Ingenieursbureau Stadsbedrijven 3 Beleidsplan Openbare Verlichting

8 10. Op hangplekken wordt afhankelijk van de omvang, de aard en de oorzaak van de overlast voorgesteld alléén in uiterste noodzaak, daar waar aantoonbaar, alle andere niet technische oplossingen zijn beproefd en niet baten, aanvullende verlichting aan te brengen. (Paragraaf 2.2.) Landelijke wet- en regelgeving 11. Wil de gemeente Oosterhout zich conformeren aan de huidige landelijke standaarden, dan spreekt het voor zich dat de Aanbevelingen van de NSVV en het PolitieKeurmerk Veilig Wonen als referentie worden gehanteerd. Het toepassen van deze richtlijnen zal een positief effect hebben op de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid, in zowel de verkeersruimten als ook de verblijfsruimten. (Paragraaf 3.3.) 12. De Aanbevelingen voor Openbare Verlichting van de NSVV en het PolitieKeurmerk Veilig Wonen kunnen door de gemeente in de privaatrechtelijke sfeer worden voorgeschreven (bijvoorbeeld in een bestek of contract tussen de gemeente en een leverancier, aannemer en/of energiebedrijf). (Paragraaf 3.3.) 13. In het samenwerkingsplan Veiligheid in Oosterhout , vastgesteld door de Raad op 20 mei 2003, is als beleidsvoornemen opgenomen dat de toepassing van het PolitieKeurmerk Veilig Wonen zal worden gepropageerd in de nieuwbouw en in de bestaande bouw. (Paragraaf 3.3.) 14. Uiteraard moet de openbare verlichtingsinstallatie zodanig worden onderhouden dat ze aan de gestelde normen blijft voldoen. Voor de regeling van aansprakelijkheid bij eventuele ongevallen of misdrijven is het van belang, dat duidelijk kan worden aangetoond dat het beheer en het onderhoud naar behoren zijn en worden uitgevoerd. (Paragraaf 3.3.) Verlichtingskwaliteit 15. Wanneer de gemeentelijke verkeerswegen buiten de bebouwde kom op het minimumniveau van de Aanbevelingen van de NSVV worden gebracht, zullen hierdoor tegelijkertijd de daar nabij gelegen parallelwegen en de fiets- en voetpaden beter worden verlicht. (Paragraaf ) 16. Op de landbouwwegen zal er naast de verkeersveiligheid, extra aandacht moeten worden besteed aan het aspect sociale veiligheid, omdat er langs de landbouwwegen kleine woongebieden aanwezig zijn. (Paragraaf ) 17. Voorgesteld wordt een onderzoek in te stellen naar welke woonlocaties en weglocaties in het buitengebied, in aanmerking komen voor oriëntatieverlichting. Mits er geen tegenstrijdige ecologische eisen zijn en afhankelijk van wat de kosten zijn, wordt aanbevolen om de incidentele kleine woongebieden en de weglocaties door middel van openbare verlichting van oriëntatieverlichting te voorzien. (Paragraaf ) 18. In het geval van oriëntatieverlichting tenminste één lichtpunt plaatsen op de kop van elke wegaansluiting, kruising of splitsing, in bochten, bij een overgang van de verharding in een zand- of puinweg, en daar waar dit uit overwegingen van verkeersveiligheid is gewenst. (Paragraaf ) 19. In het buitengebied zal in principe alléén daar worden overgegaan tot de aanleg van openbare verlichting, waar dit in alle redelijkheid economisch verantwoord en technisch uitvoerbaar, en niet strijdig is met belangen van het milieu. Bijvoorbeeld door het gaan toepassen van zonnepanelen als energievoorziening. (Paragraaf ) 20. Vrijliggende functionele fietspaden langs wegen buiten de bebouwde kom met een toegekend gebruiksdoel, tenzij uitsluitend van een recreatief karakter, als ook gevaarlijke kruispunten, bochten, bruggen en bushaltes in het buitengebied voorzien van openbare verlichting. (Paragraaf ) 21. Tussen Oosterhout en Dorst, langs de Hoevestraat en de Wethouder van Dijklaan, is de onderlinge afstand tussen de masten (te) groot (in afstand wisselend, maar veelal 120 meter). De indertijd gemonteerde armaturen zijn verkregen uit oude voorraad en moeten spoedig worden vernieuwd. Extra masten zullen vanwege de te grote tussenafstand moeten worden bijgeplaatst. (Paragraaf ) 22. Binnen de bebouwde kom zal afhankelijk van de functie van de wegen in de regel het voorgeschreven minimale lichtniveau worden toegepast. Afhankelijk van het gebruik van de ruimte spelen hierin ook afwegingen van sociale veiligheid en leefbaarheid een belangrijke rol. (Paragraaf ) Ingenieursbureau Stadsbedrijven 4 Beleidsplan Openbare Verlichting

9 23. De gelijkmatigheid van de verlichting binnen de bebouwde kom is net zo belangrijk als het lichtniveau en is daarom mede maatgevend voor de verkeersveiligheid. Het uitschakelen om en om van lichtmasten langs de tangentwegen is, omdat het een buitensporige afname van de gelijkmatigheid van de verlichting veroorzaakt, niet langer toelaatbaar. Met het vernieuwen van de armaturen kan met een gelijkblijvend energiegebruik de aanbevolen en gewenste gelijkmatigheid worden verkregen. Voorgesteld wordt alle masten en armaturen langs de tangentwegen de gehele nacht te laten branden. (Paragraaf ) 24. In verblijfsgebieden waar het meer gaat om de sociale veiligheid dan om de verkeersintensiteit zullen s nachts de eisen aan de openbare en de sociale veiligheid juist eerder toe- dan afnemen. Verlagen van het lichtniveau door middel van een avond- en nachtschakeling zal hier niet langer toelaatbaar zijn. Voorgesteld wordt in verblijfsgebieden het nominale avondniveau van de openbare verlichting na uur niet meer te schakelen naar het lagere nachtniveau. Het veranderen van de dag- en nachtschakeling vindt alleen en dan groepsgewijs plaats, pas na de vervanging van de oude armaturen door de nieuwe energiezuinige verlichting. (Paragraaf ) 25. In de winkelstraten kan het omgekeerde mogelijk zijn. Zolang de etalageverlichting aan is, kan de openbare verlichting wel op een lager niveau branden. Pas na het uitschakelen van de etalageverlichting ontstaat behoefte aan openbare verlichting van een voldoend niveau. Terreinen waar het wel toelaatbaar is s nachts het lichtniveau te verminderen zijn bijvoorbeeld de parkeerterreinen bij sportcomplexen en de carpoolplaatsen buiten de bebouwde kom. (Paragraaf ) 26. In de openbare ruimte met een verblijfsfunctie, wordt voorgesteld om van het in de openbare verlichting aanwezige gele licht, het niveau te verhogen of te vervangen door wit licht. Geel licht geeft een slechte kleurherkenning, maar een betere lichtopbrengst en een hoge contrastwerking. Geel licht is daarom vooral geschikt voor wegen met hoofdzakelijk een verkeerskarakter, of industrie- en bedrijven terreinen. Wit licht wordt door de mens echter als aangenamer ervaren dan geel licht door de genoemde betere kleurherkenning. (Paragraaf ) 27. Niet alle delen van de openbare ruimten zoals voetpaden, parken en speelgelegenheden moeten in zijn geheel worden verlicht. Parken, speelvelden en uitlaatgebieden voor honden worden in beginsel niet verlicht om schijnveiligheid te voorkomen. Wel wordt voorgesteld dat die delen van de voornoemde openbare ruimten worden verlicht, waarvoor gedurende de avond en de nacht geen alternatieve route bestaat. De doorgaande route(s) daarentegen worden wel verlicht, op voorwaarde dat deze overzichtelijk en controleerbaar zijn. (Paragraaf ) 28. Langs fietspaden die bij duisternis veelvuldig worden gebruikt, wordt voorgesteld om een verlichting aan te leggen. Functionele verbindingen komen eerder in aanmerking dan recreatieve. Recreatieve fietstochten worden doorgaans bij daglicht gemaakt. Daarnaast is er voor een recreatieve verbinding vaak een alternatief via een verlicht traject beschikbaar. Ook kan de plaatsing van verlichting de landschappelijke (en recreatieve) waarde verminderen. (Paragraaf ) 29. In beginsel wordt voorgesteld vrijliggende fietspaden die door een tussenberm van minder dan 2 meter worden gescheiden van de rijbaan, met de rijbaan mee te verlichten. Wanneer het verlichtingstechnisch mogelijk is om zowel de rijbaan als het fietspad te verlichten, verdient het de voorkeur om beide te verlichten met een combinatieverlichting bijvoorbeeld met één lichtmast met eventueel twee lamphouders. Een en ander wordt ook aanbevolen in de Fietsnota Gemeente Oosterhout (1998). (Paragraaf ) 30. Fietswegen door natuurgebieden worden in beginsel niet verlicht, tenzij daarvoor zwaarwegende veiligheidsoverwegingen bestaan. Wanneer openbare verlichting noodzakelijk is, worden aan de verlichtingsinstallatie speciale lichteisen gesteld om de lichthinder te beperken, bijvoorbeeld door lage armaturen te gebruiken en de lichtstraal meer neerwaarts te richten. Het is zeker in natuurgebieden zoals de ecologische zone, wenselijk het licht gedurende een deel van de nacht (bijvoorbeeld tussen en uur) te doven. (Paragraaf ) 31. De gemeente zal daar waar mogelijk bevorderen dat, openbare achterpaden en brandgangen die niet in eigendom toebehoren aan de gemeente door de desbetreffende eigenaar zelf in eigen beheer worden voorzien van verlichting, en/of de lichtmasten van de eigen openbare verlichting in de aangrenzende straten zodanig plaatsen dat de achterpaden en brandgangen worden mee verlicht. De verlichting zal volgens het PolitieKeurmerk Veilig Wonen in de nacht op een overeenkomstig met de avond gelijkblijvend niveau blijven branden. (Paragraaf ) Ingenieursbureau Stadsbedrijven 5 Beleidsplan Openbare Verlichting

10 32. Voorgesteld wordt dat bij wensen en klachten over de verlichting van de semi-openbare ruimten, de gemeente in overleg treedt met de eigenaar en de bewoners. Indien zowel de bewoners als de eigenaar bereid zijn zelf de kosten voor hun rekening te nemen, is de gemeente bereid te adviseren in de keuze en te adviseren in de aanleg van de verlichting. (Paragraaf ) 33. In semi-openbare ruimten zoals achterpaden en brandgangen, die in eigendom toebehoren aan stichtingen, corporaties en/of andere instellingen, dient de aanleg van de verlichting door en voor rekening van de eigenaar te gebeuren. De kosten voor het onderhouden van de installatie zijn eveneens voor rekening van de eigenaar. De eigenaar blijft zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van het verlichtingsniveau en de veiligheidsvoorschriften van elektriciteit. (Paragraaf ) 34. De verlichting van derden in de semi-openbare ruimten, zal op grond van de forse areaaluitbreiding van de openbare verlichtingsinstallatie en de hieruit voortvloeiende hoge kostentoename van beheer, onderhoud en energie en de aspecten van mogelijke wettelijke aansprakelijkheid, géén deel gaan uitmaken van de openbare verlichting. (Paragraaf ) Overige beleidsaspecten 35. Het streven bij het ontwerpen van een installatie volgens de richtlijnen is dusdanig, dat met een minimale verlichting, een maximale verkeers- en sociale veiligheid voor de weggebruiker wordt verkregen. Minimale verlichting betekent niet dat de verlichting in zijn geheel niet aanwezig mag zijn. Minimale verlichting betekent dat de mate van verlichting wordt afgestemd op de situatie ter plaatse. (Paragraaf ) 36. Voorgesteld wordt het alléén plaatsen van verlichting als dit volgens bestaande richtlijnen noodzakelijk is en het alléén daar aanbrengen van licht waar het functioneel is, dus waar het bijdraagt aan verkeers- en sociale veiligheid of aan oriëntatie. (Paragraaf ) 37. In verband met het milieu is het van groot belang om te letten op het energiegebruik. Besparingen op het energiegebruik kunnen alleen daar worden toegepast daar, waar het lichtniveau ten opzichte van de aanbevelingen te hoog is of daar, waar het vereiste niveau kan worden bereikt met verbeterde moderne technieken. Zo kan in de openbare verlichting efficiënt met energie worden omgegaan door het toepassen van energiezuinige lampen, verbeterde armaturen en moderne elektronische voorschakelapparatuur. (Paragraaf ) 38. Uit het onderzoek naar verkeersveiligheid en sociale veiligheid is gebleken dat in plaats van de avond- en nachtschakeling, de verlichting continue moet branden en dat donkere plekken moeten worden voorkomen. (Paragraaf ) 39. Het uitschakelen om en om van lichtmasten langs de tangentwegen is, omdat het een buitensporige afname van de gelijkmatigheid van de verlichting veroorzaakt, niet langer toelaatbaar. Met het vernieuwen van de armaturen kan met een gelijkblijvend energiegebruik de aanbevolen en gewenste gelijkmatigheid worden verkregen. Voorgesteld wordt alle masten en armaturen langs de tangentwegen de gehele nacht te laten branden. (Paragraaf ) 40. Zeer belangrijk is de wijze waarop de verlichting wordt ingeschakeld en hoe de inrichting van de omgeving is. Steeds geldt hoe overzichtelijker een gebied, des te minder verlichting er nodig zal zijn. Het in een vroegtijdig planstadium goed definiëren van de functionele eisen en de ontwerpeisen van bouwkundige uitbreidingen, reconstructies, en groenvoorzieningen, bepalen de efficiëntie van het energiegebruik. (Paragraaf ) 41. De belangrijkste doelstellingen van de openbare verlichting, het verbeteren van de verkeersveiligheid en de sociale veiligheid, mogen op grond van wettelijke aspecten niet ondergeschikt worden gemaakt aan de doelstelling van de groenvoorziening, het bevorderen van de leefbaarheid. Om deze reden wordt voorgesteld om bij het ontwerpen van de stedelijke inrichting, het projecteren van de groenvoorziening in goed overleg af te stemmen op het ontwerp van de lichtmasten en de armaturen. De keuze van de lichtpunthoogten, vormgeving van de lichtmasten en de armaturen komt voort uit de te behalen lichttechnische kwaliteit overeenkomstig de NPRnorm.(Paragraaf ) 42. Voorgesteld wordt de bestaande knelpunten in afstemming tussen de openbare verlichting en het openbare groen, zoveel mogelijk in samenhang met renovatieplannen en reconstructies op te lossen. Hierdoor worden extra kosten zoveel mogelijk vermeden. Bij de uitvoering van renovatiewerkzaamheden moeten het Ingenieursbureau van de afdeling Stadsbedrijven en de unit Groen Ingenieursbureau Stadsbedrijven 6 Beleidsplan Openbare Verlichting

11 en Ecologie van de afdeling Wijk en Welzijn in een vroegtijdig stadium overleggen over de maatregelen die genomen moeten worden om het verlichtingsniveau te verhogen. (Paragraaf ) 43. Voorgesteld wordt de lichtmasten die volgens het totaaloverzicht ouder zijn dan 25 jaar, planmatig te vervangen. Tevens wordt voorgesteld per direct de masten te vervangen die met code 5 voorkomen op het jaarlijks overzicht. Voor armaturen geldt dat de levensduur ongeveer 15 jaar is. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door slijtage, maar ook doordat er geen onderdelen meer te krijgen zijn, er te veel onderhoud aan komt, of doordat ze lichttechnisch en energietechnisch niet meer voldoen. (Paragraaf 5.7.) Organisatie van de openbare verlichting (bijlage) 44. Het gebruik van een vast of standaard assortiment lichtmasten, armaturen en lamptypen, zal het mogelijk maken om kwantumkortingen te bedingen, waardoor het investeringsniveau laag kan worden gehouden. Daarnaast vereenvoudigt een niet al te breed assortiment, het beheer en het onderhoud aanzienlijk. Aan de andere kant moet het assortiment wel zodanig zijn opgebouwd dat bepaalde gebieden kunnen worden gekarakteriseerd. (Bijlage F.4.) 45. Een vorm van standaardisatie wordt bereikt in het vaststellen van een selectie van de toe te passen materialen. Dit houdt voor de lichtmasten een keuze in, met betrekking tot de lichtpunthoogten, en de materiaalkeuze tussen staal en aluminium. Voor de armaturen betekent dit een begrenzing in keuze van het aantal modellen en het aantal leveranciers. (Bijlage F.4.) 46. Als Installatieverantwoordelijke is de Specialist Openbare Verlichting en Projecten verantwoordelijk voor het veilig maken en houden van de elektrotechnische installatie en de bedrijfsvoering daarvan. Dit betekent dat hij verantwoordelijk is voor een (technisch) veilige nieuwbouw en uitbreiding van de installatie, alsmede onderhoud om de installatie veilig te houden en de werking te waarborgen. (Paragraaf ) 47. De rol van de gemeente zal worden beperkt tot de regierol, zoals is vastgesteld in het afdelingsplan Ingenieursbureau Stadsbedrijven In de huidige organisatie is binnen de afdeling Stadsbedrijven vanuit het Ingenieursbureau, de Specialist Openbare Verlichting en Projecten de Regievoerder van de openbare verlichting, en in die functie eerstverantwoordelijk voor het beleid en beheer van de openbare verlichting. Voor het instandhouden casu quo verbeteren van de kwaliteit van de gemeentelijke openbare verlichting en het realiseren van diverse projecten, ontwikkelt casu quo initieert hij het beleid met betrekking tot de openbare verlichting en draagt vanuit een regierol zorg voor de uitvoering hiervan. (Bijlage F.6.7.) 48. De werkgever is primair verantwoordelijk voor de arbeidsomstandigheden in zijn bedrijf. In grotere organisaties zoals de gemeente Oosterhout, is het overdragen van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden een absolute vereiste om de zorg voor arbeidsomstandigheden goed inhoud te kunnen geven. De toewijzing dient schriftelijk te gebeuren. Voor een bepaalde taak kan nooit meer dan één persoon verantwoordelijk zijn. Naast taken en verantwoordelijkheden dienen ook bevoegdheden en middelen te worden overgedragen. (Bijlage F.6.7.) 49. Aan de Installatieverantwoordelijke moeten de nodige persoonlijke en financiële middelen worden aangewezen voor de opgedragen taken die moeten worden uitgevoerd. In de praktijk blijkt nogal eens dat er taken op het gebied van de arbeidsomstandigheden worden opgedragen, zonder dat is nagedacht bijvoorbeeld over de tijd dat dit zal vergen. Op die manier worden taken niet of slechts gedeeltelijk uitgevoerd en ontstaat daarmee een bedreiging voor de veiligheid van de werknemers. (Bijlage F.6.7.) 50. Om duidelijkheid te verschaffen over de bevoegdheden van personen vindt deze schriftelijk plaats door de directie of iemand die daartoe door de directie is gemachtigd. Het schriftelijk geven van bevoegdheden aan een werknemer gaat door middel van een aanwijzing. Bij een schriftelijke aanwijzing van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden kan geen verschil van mening ontstaan over hetgeen wel of niet is toegewezen. De schriftelijke aanwijzing kan geschieden door een afzonderlijk document. De werknemer verplicht zich ertoe volgens de normen te werken en de werkgever verplicht zich ertoe de daarvoor benodigde tijd en middelen te verstrekken. (Bijlage F.6.7.) Ingenieursbureau Stadsbedrijven 7 Beleidsplan Openbare Verlichting

12 51. Voorgesteld wordt een bedrijfsinstructie NEN 3140 en NEN-EN op te stellen met hierin een overzicht van de wettelijke bepalingen en termijnen. Vervolgens introductielezingen te verzorgen voor alle medewerkers die er zijdelings mee te maken hebben en daarnaast instructie te geven voor de medewerkers die werkzaamheden verrichten aan of nabij elektrotechnische installaties. (Bijlage F.6.7.) 52. Eerstelijns onderhoud zoals het vrijwel direct of op zeer korte termijn regelen en herstellen van schades, en het verhelpen van kleine storingen, kunnen op voorwaarde dat er de nodige aandacht wordt geschonken aan het professionaliseren van de eigen gemeentelijke organisatie, slechts dan worden uitgevoerd door de eigen gemeentelijke medewerkers elektrotechniek, als wordt voldaan aan de aan de hierboven gestelde wettelijke verplichtingen. (Bijlage F.6.7.) 53. Voorgesteld wordt zoveel als mogelijk behalve - vooralsnog - het eerstelijns onderhoud, de elektrotechnische werkzaamheden waaronder het groepsgewijs vervangen van lampen (groepsremplace) uit te besteden aan derden. Dit omwille van de kosteneffectiviteit, veiligheid en beheeraspecten en met het doel de capaciteit van de gemeentelijke organisatie zo min mogelijk te belasten. In de begroting 2005 en meerjarenramingen , in deel II Producten, zal dan door de gemeentelijke organisatie kunnen worden uitgegaan van een aantal in te zetten uren Stadsbedrijven van één eigen medewerker elektrotechniek en mechanische techniek (door de unit BOR) van 500 uur in plaats van uur per jaar. (Bijlage F.6.7.) 54. Omdat de gemeentelijke hoogwerker al vele jaren structureel meer dan de helft van de tijd stilstaat, is de aanschaf van een nieuwe hoogwerker niet rendabel te maken. Voorgesteld wordt om met het vaststellen van het beleidsplan de groepsremplace omwille van de kosteneffectiviteit, veiligheid en beheersaspecten, alleen nog door derden uit te laten voeren en de hoogwerker te verkopen. (Bijlage F.6.7.) 55. Voorgesteld wordt het gemeentelijke magazijn alleen te benutten voor een zo klein mogelijk beperkte calamiteitenvoorraad voor het eigen eerstelijns opheffen van storingen en gevaarlijke situaties, en zelf te stoppen met de inkoop van grote partijen lampen. De werkvoorraad van het materiaal dat door de eigen dienst wordt gebruikt is vrij klein te houden door met een technische groothandel duidelijke afspraken over levertijden te maken. Algemeen geldt dat, wat vandaag wordt besteld, morgen in huis is. De handelsmarge is kleiner dan de eigen magazijnopslag, oftewel de netto kostprijs voor de gemeente wordt door de uitschakeling van het eigen magazijn lager. (Bijlage F.6.7.) 56. Voorgesteld wordt in het kader van de standaardisatie richtlijnen op het gebied van de openbare verlichting op te stellen, waar de stedenbouwkundigen, architecten en (groen)ontwerpers rekening mee moeten houden, met betrekking tot het ontwerp en de realisatie van projecten in de gemeente Oosterhout. (Bijlage F.6.7.) 57. Op korte termijn organiseren van gegevensinventarisatie en gegevensbeheer en het vervaardigen van actuele tekeningen op digitale basis. Tegen een vaste vergoeding per lichtmast per jaar kan de complete inventarisatie en de invoer van gegevens van het openbare verlichtingsnet in het digitale OV-beheer door derden worden uitgevoerd en onderhouden. (Bijlage F.6.7.) 58. Een juist gekozen pakket voor digitaal OV-beheer zal de hoogstnoodzakelijke managementinformatie genereren. Belangrijk is het gaan gebruiken van digitale lichttechnische ontwerpprogramma s. Deze programma s kunnen op basis van de omgevingsvariabelen exact het juiste ter plekke voorgeschreven lichtmodel berekenen. Een beheersysteem geeft niet alleen ordening aan de grote hoeveelheid bij te houden gegevens en de gegevenssoorten, maar geeft ook duidelijkheid over de kwalitatieve toestand van de betreffende objecten, de benodigde financiën en de uitvoeringsplanning. (Bijlage F.6.7.) 59. Bestaande en lopende contracten met derden zullen in samenwerking met Centrale Inkoop niet automatisch worden verlengd. In plaats daarvan zullen daar waar mogelijk, op jaarbasis bij te stellen eenheidsprijzen voor te leveren materialen en te verrichten prestaties, in open begrotingen raamopdrachten voor meerdere jaren worden afgesloten. (Bijlage F.6.7.) Ingenieursbureau Stadsbedrijven 8 Beleidsplan Openbare Verlichting

13 1. INLEIDING EN LEESWIJZER 1.1. Inleiding Oorspronkelijk was in het verleden het beschermen van lijf en eigendommen de reden voor het toe gaan passen van een openbare weg- en straatverlichting, de persoonlijke en sociale veiligheid. De bevordering van de status en het aanzien van de steden kwam daarna, evenals de bevordering van de handel en later het toerisme, de leefbaarheid. Meer recent zijn een belangrijk argument geworden, het bevorderen van de doorstroming van het verkeer en het bevorderen van de verkeersveiligheid. Openbare verlichting speelt in onze moderne maatschappij een belangrijke rol, maar desondanks zijn we ons hiervan nauwelijks bewust. De noodzaak van een goede openbare verlichting wordt pas duidelijk, wanneer deze om wat voor reden dan ook, niet meer goed functioneert. Dan blijkt dat zonder openbare verlichting er van veiligheid op straat geen sprake meer is. Het bevorderen van het gevoel van persoonlijke veiligheid voor alle gebruikers van de openbare ruimte, de openbare veiligheid of sociale veiligheid, is de laatste tijd een aspect dat, naast de verkeersveiligheid, steeds meer de aandacht vraagt en krijgt. De gemeente is verantwoordelijk voor het goed functioneren van de openbare verlichtingsinstallatie. Omdat de burger de gemeente op deze verantwoordelijkheid kan aanspreken, is het van belang dat het beleid voor de openbare verlichting in een beleidsplan schriftelijk wordt vastgelegd. Wensen en klachten op het gebied van de verkeersveiligheid, de sociale veiligheid en de kleine criminaliteit en de toenemende aandacht binnen gemeenten voor energieaspecten en milieuaspecten, versterken de behoefte aan een goed geformuleerd gemeentelijk beleid. Naast het nut van de openbare verlichting voor de gemeenschap, is het diezelfde gemeenschap die er de kosten voor moet dragen. Ook hierin ligt een taak van de gemeentelijke overheid om, voordat tot technische realisatie en beheer kan worden overgegaan, voor de openbare verlichting een beleid vast te stellen. Beantwoorden aan het doel van openbare verlichting heeft immers meerdere gevolgen. Verlichten kost geld en zorg voor de aanleg en het beheer en veroorzaakt daarnaast nadelige effecten voor milieu en omgeving. De baten in de vorm van bijvoorbeeld vermindering van misdrijven en ongevallen wegen echter ruim op tegen de kosten van de nadelige effecten. Met de totstandkoming van het beleidsplan heeft zowel intern als ook extern overleg plaatsgevonden. De interne communicatie betrof de Vakwethouder, de Directie, het Algemeen Managementteam, de afdelingen Bouwen, Wonen en Ondernemen, Wijk en Welzijn, Publieksdiensten, Stadsbedrijven, Financiële Ondersteuning en Uitvoering, Algemene Ondersteuning en Uitvoering, en Sturing en Control. De externe communicatie heeft plaatsgevonden met de Politie Midden en West Brabant, de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), Cires (verlichting achterpaden), en Essent Netwerk Brabant B.V. De laatste keer dat er door de gemeenteraad een Nota Openbare Verlichting is vastgesteld, was in het voorjaar van Na een dusdanig lange tijdspanne, waarin zeer veel veranderingen van regelgeving, eisen en normen als ook wijzigingen in de gemeentelijke organisatie hebben plaatsgevonden, is het noodzakelijk het oude beleid nu te actualiseren. De doelstelling van het nieuwe beleidsplan ten opzichte van het referentiejaar 1990, is onder andere het aangeven van een toetsingskader waarbinnen de werkzaamheden op het gebied van de openbare verlichting zullen worden uitgevoerd. Ingenieursbureau Stadsbedrijven 9 Beleidsplan Openbare Verlichting

14 1.2 Leeswijzer Het voorliggende beleidsplan is door het Ingenieursbureau van de afdeling Stadsbedrijven in samenwerking met de afdeling Wijk en Welzijn opgesteld op basis van het model van de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) en de Nederlandse Ontwikkelingsmaatschappij voor Energie en Milieu B.V. (NOVEM). Het beleidsplan is als maatwerk toegesneden op de situatie in de gemeente Oosterhout. Samenvatting en aanbevelingen; Hoofdstuk 1: Inleiding en leeswijzer; Hoofdstuk 2: Functies van de openbare verlichting; Hoofdstuk 3: Landelijke wet- en regelgeving; Hoofdstuk 4: Verlichtingskwaliteit; Hoofdstuk 5: Overige beleidsaspecten; Hoofdstuk 6: Financiën; Hoofdstuk 7: Prioriteiten en benodigd budget; Hoofdstuk 8: Totstandkoming en nazorg; Hoofdstuk 9: Literatuurlijst. In de hoofdstukken worden per paragraaf de aandachtspunten besproken, die in deze nota aan de orde worden gesteld. De titel van de paragraaf geeft steeds het aandachtspunt weer dat wordt behandeld. Deze aandachtspunten worden steeds in de eerste alinea('s) van de paragraaf nader toegelicht. In hoofdstuk 2 wordt eerst in algemene zin ingegaan op het doel en de functies van openbare verlichting. In hoofdstuk 3 wordt de landelijke wet- en regelgeving geschetst en de daaruit voortvloeiende consequenties zichtbaar gemaakt. In hoofdstuk 4 wordt specifiek ingegaan op de kwaliteit van de openbare verlichting. Per onderscheiden openbare ruimte wordt een aantal specifieke beleidsaspecten uiteengezet. Een aantal aspecten speelt bij alle openbare ruimten een rol. Het gaat om milieu, lichthinder, energie, en het onderhoud van de openbare verlichting. Hoofdstuk 5 behandelt deze voornoemde aspecten. In hoofdstuk 6 komen de financiën aan de orde en in hoofdstuk 7 zijn de prioriteiten en het benodigde budget opgenomen. In hoofdstuk 8 wordt ingegaan op de wijze, waarop er intern en extern voor de totstandkoming, de realisatie en de nazorg van het beleid voor de openbare verlichting wordt gecommuniceerd en tenslotte wordt in hoofdstuk 9 de literatuurlijst weergeven. Ingenieursbureau Stadsbedrijven 10 Beleidsplan Openbare Verlichting

15 2. DE FUNCTIES VAN DE OPENBARE VERLICHTING In de volgende paragrafen wordt ingegaan op de relatie tussen de openbare verlichting en de sociale veiligheid, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid of ruimtelijke inrichting. Dit is het algemene kader waartegen het specifieke gemeentelijke verlichtingsbeleid wordt afgezet Doel van de openbare verlichting De activiteiten van de mens eindigen niet bij zonsondergang. Openbare verlichting heeft tot doel om het openbare leven bij duisternis (circa 4100 uur per jaar, wat bijna de helft is van het gehele jaar) zo goed mogelijk te laten functioneren. Hoewel met de openbare verlichting het niveau van het daglicht niet kan worden bereikt, zo men dat al zou wensen, moet de openbare verlichting wel bijdragen aan een sociaal veilige, verkeersveilige en leefbare situatie. Een goede kwaliteit van de openbare verlichting is om deze redenen van groot belang Sociale veiligheid Een sociaal veilige omgeving is een omgeving waarin men zich aangenaam voelt en zich veilig kan bewegen, zonder direct een gevoel te ervaren voor dreiging of gevaar voor confrontatie met mogelijk geweld. Zowel de wijze van inrichting van de woonomgeving, als ook de openbare verlichting en de groenvoorzieningen, zijn voor een belangrijk deel bepalend voor de ervaring van dit veiligheidsgevoel. Er zijn aan het begrip sociale veiligheid een tweetal aspecten die bij de bevolking leven te onderscheiden, namelijk de objectieve onveiligheid (de criminaliteit die daadwerkelijk plaatsvindt) en de subjectieve onveiligheid (de intuïtief ervaren gevoelens van angst en onveiligheid). Sociale veiligheid heeft te maken met alle openbare ruimten en alle semi-openbare ruimten* 1 waar mensen verblijven. Verlichting en sociale veiligheid staan in een nauwe relatie met elkaar. Bij duisternis is er aantoonbaar, zoals blijkt uit landelijke onderzoeken, eerder dan op klaarlichte dag sprake van vernielingen, inbraak, openlijke bedreiging en geweld. De voornoemde misdrijven zijn wandaden die een minimale zichtbaarheid vereisen. Er zijn echter ook misdrijven die plaatsvinden onafhankelijk van de aan- of afwezigheid van de openbare verlichting. Voorzichtigheid bij het generaliseren van resultaten blijft dus geboden. Met het oog op de sociale veiligheid moet de openbare verlichting het mogelijk maken om tegemoetkomende personen op een redelijke afstand te herkennen. Hierbij moet ook voldoende kleurherkenning mogelijk zijn. Deze hier genoemde gegevens stellen specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie. Deze eisen kunnen echter op hun beurt verschillen van die eisen die worden gesteld vanuit de verkeersveiligheid. Belangrijk is de continue afstemming van het beleidsplan openbare verlichting met andere reeds vastgestelde of in de toekomst op te stellen gemeentelijke beleidsplannen, zoals het beleidsplan Veiligheid in Oosterhout , het Jaarplan Politie, en het horecaconvenant Veilig uitgaan in Oosterhout. In een aantal tot nu toe hieruit voortgekomen concrete projecten is inmiddels vraaggericht specifiek aandacht besteed aan de relatie sociale veiligheid en de openbare verlichting. In het kader van deze projecten is een beperkte hoeveelheid van tot nu toe als onveilig ervaren donkere plekken, voorzien van een betere verlichting. Gezien de gewijzigde opvattingen inzake sociale veiligheid is er behoefte aan een verhoogd verlichtingsniveau in woon- en buurtstraten. Op plaatsen waar in het verleden te weinig masten zijn neergezet, zijn nu extra masten bijgeplaatst. Op routes en plaatsen die door de politie als crimineel gevoelig of sociaal onaangenaam zijn aangemerkt, is overgeschakeld van het lagere niveau van de nachtverlichting naar het continu hogere niveau van de avondverlichting. Overigens zijn niet alle problemen op het gebied van sociale veiligheid eenvoudigweg op te lossen door het aanleggen van meer, of het verbeteren van de openbare verlichting. Als voorbeelden zijn hierbij te noemen hangplekken, plantsoenen, speelvelden, schoolpleinen, en parkeerplaatsen nabij sportaccommodaties. Deze plekken verdienen voortdurende aandacht en er zal adequaat moeten worden gereageerd op signalen van overlast, en een oplossing moeten worden nagestreefd afhankelijk van de omvang, de aard en de oorzaak van de overlast. In veel van deze gevallen zal de oplossing hier meer liggen in de rol en handelend optreden van de partners in 1 In tegenstelling tot de openbare ruimten zijn de semi-openbare ruimten geen gemeentelijk eigendom. Ingenieursbureau Stadsbedrijven 11 Beleidsplan Openbare Verlichting

16 buurtbeheer, waaronder de buurtcoördinator, de wijkagent, Cires, Merites, de buurtbewoners en in het ontwerpstadium de rol van de stedenbouwkundige. Op hangplekken wordt afhankelijk van de omvang, de aard en de oorzaak van de overlast voorgesteld alléén in uiterste noodzaak, daar waar aantoonbaar, alle andere niet technische oplossingen zijn beproefd en niet baten, aanvullende verlichting aan te brengen Verkeersveiligheid Onder verkeersveiligheid wordt verstaan een veilige en vlotte afwikkeling van het verkeer. Veilig verkeer bij nacht is moeilijk te realiseren zonder straatverlichting. Uit landelijk onderzoek is gebleken dat er een relatie bestaat tussen het aantal ongevallen en het lichtniveau. Door de toename van het lichtniveau zal er een daling ontstaan in de verkeersongevallen in de avond en de nachtelijke uren. De wegen moeten zodanig worden verlicht dat de situatie in de rijrichting voor de verkeersdeelnemers is te overzien. De verkeersdeelnemers moeten het verloop van de weg die zij gaan en de aanwezigheid van zijwegen kunnen waarnemen. Met name is dit van groot belang bij ingewikkelde wegsituaties zoals kruispunten, verkeerspleinen en rotondes. De eigen voertuigverlichting van auto's of fietsen verlicht slechts een klein weggedeelte, en geeft pas in een laat stadium aan in welke richting de weg loopt. Het zogenaamde grootlicht van auto's kan dit bezwaar ondervangen, maar mag en kan in verband met verblinding van tegenliggers hoogst zelden worden gebruikt. Openbare verlichting vergroot aan de ene kant de verkeersveiligheid, maar aan de andere kant kunnen de lichtmasten zelf bij verkeersongevallen voor de weggebruikers, in geval van aanrijding van deze lichtmasten een groot gevaar vormen. Bij de materiaalkeuze van de armaturen, maar vooral bij de keuze van masten en grondstukken moet hiermee terdege rekening worden gehouden. Ook moet er uit oogpunt van het aspect veiligheid voldoende obstakelruimte worden gerealiseerd tussen de weggebruikers en de plaats van de verlichtingsartikelen. Ook met betrekking tot de verkeersveiligheid is een continue afstemming van het beleidsplan openbare verlichting met andere inmiddels vastgestelde of toekomstig op te stellen gemeentelijke beleidsplannen belangrijk, zoals het Verkeerveiligheidsplan, het beleidsplan Duurzaam Veilig, de Herijking Hoofdwegenstructuur en de Fietsnota (1998) Leefbaarheid en ruimtelijke inrichting Leefbaarheid heeft te maken met het gevoel en de beleving van de bewoners ten opzichte van hun woonomgeving. De mate waarin bewoners zich kunnen herkennen en tevreden zijn over hun woonomgeving, zegt iets van de kwaliteit van de esthetiek en techniek van de openbare ruimte. De openbare verlichting levert een belangrijke bijdrage aan de beleving van de bewoners en gebruikers van de openbare ruimte. Naast het creëren van sfeer en het goed verlichten van straten, pleinen en paden, heeft de openbare verlichting samen met andere inrichtingsaspecten ook een structurerende werking. Door samenhang in de vorm en kleur van de lichtmasten en de armaturen worden belangrijke routes herkenbaar gemaakt. Zo wordt er een onderscheid gemaakt tussen de tangenten, de wijkontsluitingswegen en de woonstraten. Langs de uitvalswegen, de doorgaande routes en de wijkontsluitingswegen staan de hoge lichtmasten. De kleinere lichtmasten worden toegepast in de woonwijken, langs de trottoirs en de fietspaden. Hierdoor wordt het mogelijk om je als bezoeker beter te oriënteren binnen de stad of dorp. De bijzondere plekken van de stad of dorp worden mede door speciale verlichting extra geaccentueerd. Hierbij kan worden gedacht aan het fraai verlichten van monumentale bouwwerken en kunstwerken. Op een karakteristiek stedelijk plein kan worden gekozen voor de plaatsing van eigentijds vormgegeven lichtmasten en armaturen. Bij de realisatie van een meer decoratief georiënteerde verlichtingsinstallatie zal altijd echter de ter plaatse vereiste functionele en operationele verlichtingskwaliteitsnormen het uitgangspunt moeten blijven. De ontwikkeling van de stad en de inrichting van de openbare ruimte is een continu proces. Bij herinrichtingen worden de straten opnieuw ingedeeld naar de nieuwe eisen en wensen van de tijd. Iedere wijk, buurt of straat heeft zijn eigen karakter en wordt mede gevormd door de periode van ontstaan. Door eenheid in armaturen en masten worden verschillende ruimtelijke gebieden herkenbaar gemaakt. Bij de keuze van nieuwe openbare verlichting dient bij het huidige karakter van een gebied stil te worden gestaan. Er moet naar synthese tussen bestaand en nieuw worden gezocht. De stijl of vorm van de verlichting is afhankelijk van de gewenste sfeer die de ontwerper wil oproepen op een bepaalde plaats. De masten en armaturen worden afgestemd op de gewenste sfeer. Ook hier Ingenieursbureau Stadsbedrijven 12 Beleidsplan Openbare Verlichting