Gemeente Den Haag. De voorzitter van Commissie Bestuur

Transcriptie

1 Wethouder van Financiën en Stadsbeheer B.A. Revis Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag De voorzitter van Commissie Bestuur Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk BSD/ RIS Doorkiesnummer adres Aantal bijlagen Onderwerp Gemeentelijk aandeelhouderschap Datum 9 juli 2013 Naar aanleiding van het verzoek van de Commissie Bestuur gaat deze brief in op het aandeelhouderschap van de gemeente in haar deelnemingen. De hier bedoelde deelnemingen zijn vennootschappen waarin de gemeente een belang (aandeel) houdt. Het gaat om BV s of NV s die door een zelfstandige directie worden bestuurd en waarvan het primaire toezicht in handen ligt van een Raad van Commissarissen (RvC). Deelnemingen van de gemeente Gemeente Den Haag is aandeelhouder in verschillende besloten en naamloze vennootschappen (BV s resp. NV s). De gemeente heeft deelnemingen in Eneco NV, HTM Personenvervoer NV (HTM), NV ADO Den Haag, Dunea NV, NV Haagse Milieu Services (HMS), United Fish Auctions (UFA), N.V Stadsherstel, Bank Nederlandse Gemeenten NV (BNG), World Trade Center BV en OCW Panden BV/CV. Deze brief gaat specifiek over deze vennootschappen en niet over de andere verbonden partijen van de gemeente, zoals stichtingen. Ook cv/bv constructies die specifiek betrekking hebben op grondexploitaties en ontwikkeling, maken geen deel uit van deze brief. Deze worden vanuit het perspectief van de grondexploitatie bestuurd. Alle verbonden partijen vindt u in de jaarrekening 2012 in de paragraaf verbonden partijen. Kenmerken deelnemingen In alle gevallen van gemeentelijk aandeelhouderschap is sprake van een publiek belang. Dat wil zeggen dat de gemeente hecht aan de goede uitvoering van de taak van de organisatie waar de gemeente een belang bij heeft. De gemeente houdt geen deelnemingen in bedrijven die louter op de markt zijn gericht en waarbij niet ook een publiek belang in het spel is. Het publieke belang per deelneming is verschillend. Ook door historische ontwikkelingen kan het publieke belang van een deelneming gewijzigd zijn, bijvoorbeeld bij energiebedrijven. Doorgaans is indertijd bewust gekozen voor het uitvoeren van de publieke taken door een aparte private rechtspersoon. Dit hing bijvoorbeeld samen met bedrijfseconomische of fiscale voordelen die een privaatbedrijf heeft ten opzichte van de gemeente. Doorgaans, maar niet in alle gevallen, vinden de taken ook plaats in een verzorgingsgebied dat (veel) groter is dan alleen de gemeente Den Haag. De veelheid aan aandeelhouderschappen weerspiegelt de veelheid aan publieke taken. De deelnemingen van de gemeente zijn verschillend. Niet alleen in grootte van onderneming, maar ook op het geografische gebied waarbinnen men opereert. De grootte van het belang van de gemeente verschillend. Inlichtingen bij Postadres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Telefoon: Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Fax: Internetadres:

2 BSD/ Bij HMS is de gemeente 100 procent aandeelhouder, bij de BNG is de gemeente voor 2,3 procent aandeelhouder, in ADO Den Haag heeft de gemeente één aandeel. De bedrijven waarin de gemeente Den Haag deelneemt, opereren doorgaans in een private, commerciële omgeving met een wisselende mate van concurrentie. Het zijn organisaties met bedrijfsmatige processen en een met het bedrijfsleven overeenkomstige structuur. Echter, de achterliggende overweging van het aandeelhouderschap van de gemeente is altijd het publieke belang De Haagse deelnemingen bevinden zich dus op het snijvlak van een publieke- en een marktomgeving. Doordat er sprake is van een deelneming, staat de gemeente op afstand van de uitvoering van de taken van de vennootschap. De gemeente houdt zich niet bezig met de dagelijkse beleids- en bedrijfsvoering van het bedrijf. De directie ( het bestuur in de terminologie van het vennootschapsrecht) vormt de leiding van het bedrijf, en de Raad van Commissarissen voert het toezicht. Middels wet- en regelgeving (m.n. het vennootschapsrecht op basis van het Burgerlijk Wetboek), in statuten en reglementen en in governancecodes als de Code Tabaksblat - zijn de kaders voor deze sturing vastgelegd. Dat geldt ook voor de rechten en plichten van de aandeelhouder. Rechten en plichten van de gemeente als aandeelhouder In algemene zin komen de belangrijkste bevoegdheden van de aandeelhouder tot uitdrukking via de besluitvorming in de Algemene vergadering van Aandeelhouders (AvA). De AvA stelt bijvoorbeeld de jaarrekening vast en verleent decharge aan het bestuur en de RvC van de onderneming. Enkele andere bevoegdheden zijn statutenwijziging, liquidatie en dividendbeleid. Belangrijke strategische keuzes of veranderingen in de structuur van het bedrijf worden doorgaans in de AvA geagendeerd. Ook heeft de AvA richting de directie en de Raad van Commissarissen (RvC) in beginsel het recht op alle verlangde relevante inlichtingen. De AvA heeft in sommige gevallen ook een rol in het benoemingsbeleid van de directie en Raad van commissarissen. De precieze rechten en plichten van de aandeelhouder bij het benoemingsbeleid hangen af van het soort onderneming. Voor structuurvennootschappen gelden andere bevoegdheden dan voor andere ondernemingen. Structuurvennootschappen Bij grotere NV/BV s, de zgn. structuurvennootschappen is wettelijk geregeld dat het ontslag van het bestuur (individueel of collectief) een bevoegdheid is van de Raad van Commissarissen, en niet van de AvA. De RvC heeft daar ook belangrijkere bevoegdheden, en leden van de RvC worden door de RvC zelf benoemd. Ook is er wettelijk geregelde invloed van de Ondernemingsraad (aanbevelingsrecht voor een commissaris). De AvA kan slechts bij een fundamenteel gebrek aan vertrouwen de gehele Raad van Commissarissen ontslaan, en dan nog alleen na rechterlijke toetsing door de Ondernemingskamer. Bij ontslag van de gehele RvC benoemt de Ondernemingskamer de nieuwe (tijdelijke) RvC. De grote deelnemingen HTM en Eneco zijn structuurvennootschappen. Uiteraard kunnen aandeelhouders wel suggesties doen voor de invulling van vacatures en informeel invloed uitoefenen op benoemingen. Andere ondernemingen Bij de niet-structuur vennootschappen zijn de rechten en plichten van de aandeelhouder groter. De AvA is bevoegd bestuurders (directeuren) en commissarissen te benoemen, te schorsen of te ontslaan. Verder berusten bij de AvA alle bevoegdheden die niet door wet of statuten aan andere organen (directie, RvC, prioriteitsaandeelhouders) zijn toebedeeld. Bij deze kleinere vennootschappen biedt de wet de aandeelhouder meer mogelijkheden ten opzichte van de RvC. Belangrijke opmerking daarbij is dat de gemeente veelal niet de enige aandeelhouder is. De invloed van de gemeente is sterk afhankelijk van de omvang van het aandeel.

3 BSD/ Rol als aandeelhouder Zoals aangegeven betekent de keuze voor het aandeelhouderschap en de daaruit volgende verdeling van bevoegdheden in de deelneming dat de gemeente op afstand van de deelneming opereert en zich niet bezighoudt met de dagelijkse bedrijfsvoering. Uitgangspunt voor het college is dat het vertrouwen heeft in: de lange termijn strategie van de onderneming; de mate waarin het bestuur van de vennootschap in staat is deze strategie te realiseren; de wijze waarop en de regelmaat waarmee het bestuur hierover communiceert; de wijze waarop de RvC het bestuur hierin kan steunen en controleren. Commissarissen zijn daarbij verplicht zich te richten naar het belang van de vennootschap en de daarmee verbonden onderneming, dus niet primair naar het algemeen belang of een deelbelang (zoals het belang van een aandeelhouder). Om goed invulling te kunnen geven aan betrokken aandeelhouderschap en bij het uitoefenen van invloed op haar deelnemingen moet de AvA (bij een 100 procent deelneming: de gemeente) in principe over een minimum aantal zeggenschapsrechten beschikken: benoeming en ontslag van bestuurders en commissarissen (behalve bij grote of structuurvennootschappen of als deze bevoegdheid aan de RvC is toegekend); goedkeuring van belangrijke bestuursbesluiten, zoals een wijziging van het karakter of identiteit van de vennootschap, een majeure overname en/of afsplitsing en de verkoop van vrijwel de gehele onderneming; goedkeuring van een statutenwijziging; goedkeuring van directievoornemens om nieuwe aandelen uit te geven en/of om bestaande aandelen in te kopen; als die bevoegdheid aan de AvA is toebedeeld: vaststelling of goedkeuring van het bezoldigingsbeleid van het bestuur en goedkeuring van aandelen- en/of optieregelingen; het verzoeken tot de bijeenroeping van een (buitengewone) aandeelhoudersvergadering; het aandragen van onderwerpen voor de agenda van de aandeelhoudersvergadering. Voor dit alles is een hoge mate van transparantie van de vennootschap vereist. Voor de gemeente in haar rol als aandeelhouder betekent dit dat voldoende relevante informatie voorhanden moet zijn over het (financiële) reilen en zeilen van de vennootschap, de strategie, het risicomanagement en de corporate governance structuur. Invulling aandeelhouderschap Om zeggenschapsrechten uit te oefenen in het deelnemingenbeleid is een aantal kaders gesteld. De reguliere bedrijfsvoering van de vennootschappen is een zaak van de onderneming. Toezicht hierop voert de RvC. Het aandeelhouderschap is als het ware het sluitstuk: aandeelhouders blijven weg van de going concern taken van de onderneming. Desalniettemin zal de gemeente ook als aandeelhouder altijd de publieke, primaire taken die direct samenhangen met het bestaan van de deelneming blijven bewaken. Dat was immers oorspronkelijk de reden voor de gemeente om deel te nemen in de onderneming. De gemeente bewaakt bijvoorbeeld: het belang van goede en efficiënte drinkwatervoorziening (Dunea), leveringszekerheid van energie (Eneco), beschikbaar openbaar vervoer (HTM), toegang tot de kapitaalmarkt tegen lage tarieven (BNG). De precieze scheidslijn tussen de primaire taak van de onderneming en overige taken is soms lastig te maken. In het verleden was er soms sprake van te grote verwevenheid van beleidsmatige inbreng en opdrachtgeverschap en daardoor te weinig aandacht voor juiste vennootschapsrechtelijke aansturing en bevoegdheden. Het college probeert daarom een zo zuiver mogelijke lijn te betrachten. Beleidsmatige gesprekken over andere zaken dan het publieke belang vinden plaats tussen de beleidsportefeuillehouders en de betreffende ondernemingen. Voorbeelden hiervan zijn de kwaliteit van afvalverwerking met HMS, de veiligheid rond voelbalwedstrijden bij ADO, het afsluiten van leningen met de BNG of het beheren van het duinlandschap met Dunea.

4 BSD/ In de meeste deelnemingen (maar niet allemaal) heeft de gemeente een financieel belang in de vorm van dividenduitkeringen bij winst, of lage prijzen voor de afnemers. Ook deze belangen houdt de aandeelhouder goed in het oog. Daarnaast vertegenwoordigen de meeste deelnemingen ook een waarde op de balans van de gemeente. Tenslotte heeft de gemeente als aandeelhouder ook een rol in het bewaken van goed bestuur ( good governance ) in de onderneming, met name door er op toe te zien dat de verschillende vennootschappelijke organen hun taak naar behoren vervullen. Samengevat in onderstaande tabel is wat de aandeelhouder wel en wat de aandeelhouder niet doet. Taken aandeelhouder Taken anderen Waarborgen publieke belang kerntaak onderneming Waarborgen eigen financiële belang Toezicht op de RvC Deelname aandeelhoudersvergadering: financiën, strategie en goed bestuur Bij niet-structuurvennootschappen: waarborgen evenwichtige samenstelling: benoemen / aanstellen/ontslaan commissarissen en directeuren Beleidsafspraken (is taak beleidsportefeuillewethouder) Dagelijkse beleids- en bedrijfsvoering (is taak directie) Toezicht op de directie (is taak RvC) Deelname directievergaderingen, vergaderingen raden van commissarissen. Bij structuurvennootschap / grote onderneming: voordragen/ontslaan commissarissen en benoemen/schorsen/ontslaan directeuren (taken RvC) Bij structuurvennootschap / grote onderneming: suggesties voor invulling vacatures, benoemen commissarissen Ontwikkelingen Op twee onderwerpen zijn er ontwikkelingen in het aandeelhouderschap die om een nadere toelichting vragen: de borging van de toezichtsrol door de RvC en het beloningsbeleid voor het bestuur van de onderneming. Actief aandeelhouderschap: borging van de toezichtsrol Het organiseren van actief, deskundig en professioneel intern toezicht op het bestuur van de vennootschap is essentieel, zeker bij grote of complexe ondernemingen. Dat betekent ook dat het belangrijkste interne toezichtsorgaan, de RvC, zijn taken goed moet organiseren en ook evalueren. Daarbij speelt een goede vertegenwoordiging van alle belangrijke aandachtspunten voor de onderneming (financiële deskundigheid, inzicht in de markt en relevante omgeving, technische kennis, etc.), een georganiseerde en professionele wijze van werken (verslaglegging, uitvoering van besluiten) en periodieke evaluatie niet alleen van de directie (het bestuur) maar ook van de RvC zelf. Aandeelhouders, en dus ook de gemeente in haar deelnemingen, moeten een dergelijk systematisch toezicht zekerstellen. Een ander onderdeel is de organisatie van benoeming van leden van de RvC, die immers slechts een beperkte zittingstijd hebben. Ook (bij structuurvennootschappen) als de RvC hier bevoegd is, streeft de gemeente er als aandeelhouder naar om: in een vroeg stadium en wel minstens één jaar van te voren een gesprek met de presidentcommissaris te voeren naar aanleiding van het rooster van aftreden van de commissarissen; werving van commissarissen door een onafhankelijke organisatie, zoals het Nationaal Register voor Commissarissen en Toezichthouders, te laten begeleiden.

5 BSD/ Beloningsbeleid voor het bestuur van de onderneming Het beloningsbeleid voor de publieke sector wordt sinds januari 2013 gereguleerd door de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT). Deze wet vervangt de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (Wopt) en daarmee ook de zgn. Balkenende-norm. Voor deelnemingen van de gemeente is van belang dat de WNT zelf niet van toepassing is voor NV s en BV s. Dat houdt in dat de vennootschappelijke organen zelf het beloningsbeleid van de onderneming bepalen. Aangezien alle deelnemingen tenminste ook een publieke taak uitvoeren (soms naast markttaken) zal dit moeten doorwegen in de discussie over beloningen. De gemeente heeft daarom het beloningsbeleid voor deelnemingen geënt op het beloningsbeleid van de deelnemingen van de Staat. Dit gemeentelijke beleid is recent aangepast n.a.v. de wijziging van Wopt naar WNT (zie bijlage voor het actuele beleid). De maximumbeloning in de eerste categorie, publiek, is nu de conform de WNT. De interne organisatie Deze paragraaf gaat in op de interne organisatie van het aandeelhouderschap. Voorop staat dat de rechtspersoon gemeente Den Haag de aandeelhouder is (dus niet het college of een portefeuillehouder). De bevoegdheid tot het nemen van besluiten, samenhangend met het aandeelhouderschap, ligt bij het college, dat deze bevoegdheid beperkt of ad hoc kan mandateren aan afzonderlijke portefeuillehouders of ambtenaren. Daarnaast zal degene die de gemeente bijvoorbeeld in een AvA vertegenwoordigt over een volmacht moeten beschikken van de burgemeester als degene die volgens de Gemeentewet de gemeente (als rechtspersoon) naar buiten toe vertegenwoordigt. Den Haag heeft voor de interne verdeling van taken al sinds midden jaren negentig als uitgangspunt dat de aandeelhoudersverantwoordelijkheid waar mogelijk gescheiden is van de beleidsmatige verantwoordelijkheid (zie bijv. RIS 16845). Intern is het aandeelhouderschap van de deelnemingen doorgaans onderdeel van de portefeuille Financiën, standpunten voor AvA s worden dan voorbereid op initiatief van de BSD/Financiën. Hier kan beargumenteerd van worden afgeweken. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de recent opgerichte The Hague Trains Holding (RIS ). De betrokken beleidsafdeling resp. vakportefeuillehouder(s) worden voor hun inhoudelijke aspecten betrokken bij de standpuntvoorbereiding van de aandeelhoudersvergadering (bijvoorbeeld Stadsbeheer bij de AvA van N.V. Haagse Milieu Services). Als er punten zijn die van belang zijn in het kader van de publieke taak (zie ook eerder) dan kunnen die in de AvA aan de orde worden gesteld. De gemeente heeft ook beleid inzake de rol van bestuurders en ambtenaren bij vennootschappen. De mogelijke rol als commissaris en de bij dergelijke benoemingen te betrachten terughoudendheid komt uitgebreid aan de orde in de raadsmededeling van april 2005 (RIS ). Tot slot De gemeente zorgt via haar deelnemingen voor borging van de publieke taak. Den Haag streeft naar een evenwichtige afweging tussen de verschillende rollen die de gemeente in haar relatie met NV s en BV s, waarin zij een belang heeft, vervult. Dit is hiervoor uitgebreid beschreven. Relevant is daarbij nog te vermelden dat het in beginsel niet toegestaan is voor zowel gemeentelijke bestuurders als ambtenaren een permanente toezichthoudende rol te vervullen in deelnemingen en/of andere verbonden partijen. Deskundige invulling van het aandeelhouderschap staat voorop. Zo waarborgen we onafhankelijkheid en goed bestuur. Met vriendelijke groet, B.A. Revis Wethouder Financiën en Stadsbeheer