Masterclass maatschappelijk aanbesteden

Transcriptie

1 Masterclass maatschappelijk aanbesteden Maatschappelijk aanbesteden van alle kanten bekeken Mark Waaijenberg

2 Maatschappelijk aanbesteden TWEE BOUWSTENEN 2

3 Een gezond brood? 3

4 Een gezonde maaltijd? 4

5 Een gezond leven? 5

6 Kunst van het vragen stellen Dit: zorgen voor huiswerkbegeleiding en trapveldjes organiseren van buurthuisactiviteiten bouwen levensloopbestendige woningen voorkomen overlast daken thuislozen Of dit: toekomst voor jongeren in de buurt doorbreken sociaal isolement van gezinnen ouderen kunnen lang zelfstandig wonen volwaardige plaats in de samenleving voor dak- en thuislozen 6

7 Kunst van het betrekken van partijen (Nieuwe) partijen die elkaar versterken Complexiteit van vraagstuk vertaald naar diversiteit van partijen Verrassende verbindingen voor een verrassend aanbod Van stakeholders naar shareholders 7

8 Maatschappelijk aanbesteden is. een manier van werken, een methodiek, een aanpak van en in gemeenten. waarbij een beroep wordt gedaan op betrokkenheid, creativiteit, innovativiteit, tijd en capaciteit van (coalities van) maatschappelijke partners, bedrijven en inwoners voor het aanpakken en oplossen van maatschappelijke vraagstukken en is gebouwd op de kunst van het vragenstellen en de kunst van het betrekken van maatschappelijke partners 8

9 Maatschappelijk aanbesteden ACHTERGROND 9

10 beheerscyclus Gemeenten en hun beheercyclus Beleidsontwikkeling Maatschappelijk rendement (Organisatie van de) uitvoering Beleidsprestaties Het gevaar als indicatoren verworden tot doelstellingen 10

11 Onverwachte maatschappelijke resultaten in gemeenten Beleidsontwikkeling Maatschappelijk rendement Coalitievorming (Organisatie van de) uitvoering Beleidsprestaties Coalitievorming als hefboom voor maatschappelijk rendement 11

12 Maatschappelijk aanbesteden HOE DE AANPAK ERUIT ZIET 12

13 Stappen in een cyclus stakeholder- en netwerkanalyse Vraagarticulatie & Aanbesteden Stellen van de goeie vraag! Maatschappelijke vraagstukken Coalitievorming Ruimte voor maatschappelijke coalities! systematiek voor sturing & monitoring Resultaten 13 13

14 Vijf aspecten/stappen A. Stip aan de horizon - maatschappelijke opgave op outcomeniveau - eigenaarschap (meer) bij samenleving - duidelijkheid over kaders en randvoorwaarden B. Vitale coalitie - vertrouwen - nieuwe partners C. Routes naar de horizon - creativiteit en durf D. Formele overdracht E. Evaluatie en verankering 14

15 Maatschappelijk aanbesteden IN PERSPECTIEF VAN ANDERE VORMEN VAN CONTRACTEREN 15

16 Verschillen met klassiek aanbesteden Klassiek aanbesteden Maatschappelijk aanbesteden Eigenaarschap bij opdrachtgever (Gevoel van) eigenaarschap bij samenleving Focus op efficiency Menselijke maat Systeemwereld staat centraal Leefwereld staat centraal Schaalvergroting Schaalverkleining Aanbod/aanbieders als uitgangspunt Vraagstuk als uitgangspunt Economische waarde Maatschappelijke waarde Versnipperd aanbod Integraal aanbod Aanbieders zijn (maatschappelijke) instellingen Aanbieders zijn (combinaties van) organisaties, inwoners en/of (sociaal) ondernemers Versterkt concurrentie Versterkt samenwerking Resultaat op outputniveau Resultaat op outcomeniveau Gemeentebreed Gericht op wijk of buurt Gericht op 1 functie Slimme functiecombinaties 16

17 Concurrentie: gewenst of ongewenst? NEE: het vraagstuk wordt opgepakt met de partijen en inwoners die zich aandienen JA: de regels voor aanbestedingen en subsidiëring worden van kracht 17

18 Motieven om taken over te dragen MOTIEVEN Vanuit overheid Vanuit bewoners Vanuit instellingen/bedrijven Principieel Inhoudelijk Relationeel Sommige taken en verantwoordelijkheden horen niet meer op ons bordje thuis. De samenleving weet meer. De samenleving kan het beter. Het moet simpeler kunnen. Ons past een bescheiden rol. We willen vitale coalities en sociale cohesie stimuleren. We willen de kloof tussen overheid en burgers dichten. We willen draagvlak creëren. Het is onze morele burgerplicht om ons in te zetten voor leefomgeving. Wij weten meer. Wij hebben de ervaring. Wij kunnen het beter. Wij willen erkenning voor onze rol in de samenleving. Wij willen iets voor anderen of de buurt betekenen. Het is leuk om iets samen te doen. Het is onze taak om een bijdrage te leveren aan de samenleving. Wij voelen ons medeverantwoordelijk. Wij weten meer. Wij kunnen het beter. Wij zijn de professionals. Wij willen erkenning. Wij willen iets voor anderen of de buurt betekenen. Wij willen samenwerken en onze krachten bundelen. Eigen belang De samenleving kan het sneller en/of goedkoper doen dan wij. Wij willen het niet meer betalen. Wij willen het probleem oplossen. Wij willen meer invloed. Wij kunnen het goedkoper doen of kunnen meer krijgen voor hetzelfde geld. Als wij niets doen gaat het mis. Wij willen het probleem oplossen. Wij willen meer invloed. Wij willen een sterkere marktpositie en beter imago. Wij willen er beter van worden. Pragmatisch Als wij niets doen, gebeurt het toch. Als wij het niet doen, doet niemand het. Het is een kleine moeite. Als wij het niet doen, doet niemand het, of de concurrent doet het. Het hoort erbij. 18

19 Toewerken naar een convenant, subsidie of contract? Opgaven terugleggen in of overlaten aan de samenleving kan op verschillende manieren: In een afspraak/convenant met gesloten beurs Gegoten in de vorm van een subsidierelatie met financiën In een onderliggend contract met verplichtingen 19

20 Overzicht van contract- en subsidievormen inclusief de onderliggende varianten Maatschappelijk aanbesteden - Uitvraag met één integraal aanbod door gezamenlijke (actieve) aanbieders - Uitvraag met selectie van aanbod door één aanbieder of één coalitie/consortium - Een of meerdere partijen vragen een coalitie te vormen en te komen tot één aanbod Bestuurlijk aanbesteden - Concurrentie in de uitvoering (zuivere vorm van bestuurlijk aanbesteden) - Concurrentie in het aanbod (de facto geen bestuurlijk aanbesteden, wel zo genoemd) Subsidie-uitvraag - Op eigen initiatief van partijen of op verzoek van gemeente - Bij verzoek: aan één partij of aan meerdere partijen in concurrentie (subsidietender) - Geen resultaatverplichting, alleen inspanningsverplichting Openbare of onderhandse aanbesteding - Privaatrechtelijk contract, openbaar/onderhands afhankelijk van (wettelijke) regelgeving Prijsvraag 20

21 Subsidies en contracten meerdere wegen leiden naar Rome Aspect Maatschappelijk aanbesteden: subsidieuitvraag, één integraal aanbod van gezamenlijke aanbieders Maatschappelijk aanbesteden: subsidieuitvraag, selectie van aanbod van één (consortium van) aanbieder(s) Maatschappelijk aanbesteden: een of enkele partijen vragen een coalitie te vormen en een aanbod te doen Zuivere vorm van bestuurlijk aanbesteden (concurrentie in uitvoering) Vorm onder noemer van bestuurlijk aanbesteden (concurrentie in het aanbod) Subsidieuitvraag aan één of enkele aanbieders Openbare en/of onderhandse aanbesteding Prijsvraag Voorbeeld Wageningen (Wmo) Veenendaal, Utrecht (Welzijn), Eindhoven Purmerend (wonen), Oss (wijken/kernen) Vele gemeenten (Wmo, huishoudelijke hulp) Rotterdam Alle gemeenten Alle gemeenten Rotterdam Inhoud Subsidieuitvraag op basis van beoogd maatschappelijk effect, opgesteld met relevante stakeholders. Selectie van één integraal aanbod van alle huidige (en eventueel nieuwe) aanbieders. Subsidieuitvraag op basis van beoogd maatschappelijk effect, opgesteld met relevante stakeholders. Selectie van één aanbod van (coalitie van) aanbieders, vaak met één hoofdaanbieder of van consortium (gezamenlijke juridische vorm, zoals stichting, BV) Uitnodiging aan één of enkele specifieke organisaties om te komen tot aanbod op basis van beoogd maatschappelijk effect, onder de voorwaarde dat andere partijen in het aanbod ook een plaats krijgen en dat het aanbod wordt besproken en uitonderhandeld met gemeente. Onderhandelingen met door gemeente te selecteren aanbieders op inhoud in een door gemeente opgestelde conceptovereenkomst. Daarna onderhandelingen over prijs voor prestatie, in beginsel per aanbieder tenzij gemeente prijs uiteindelijk generiek vastzet. Alle mogelijke financieringen mogelijk (per uur, per client, per wijk, etc.). Partijen krijgen na selectie de kwalificatie om aanbod te leveren aan doelgroep. Toe en uittreding van aanbieders is mogelijk gedurende looptijd overeenkomst (4 10 jaar). Klant (of vertegenwoordiger van klant) kiest voor een aanbieder. Algemene uitnodiging (lokaal, regionaal, landelijk) aan partijen om te komen met aanbod, waarbij een conceptovereenkomst is opgesteld door de gemeente en met potentiële aanbieders is uitonderhandeld. Uiteindelijk Selectie van één aanbod van (coalitie van) partijen. Al dan niet met uitnodiging tot het doen van een subsidieaanvraag op basis van vraag van gemeente aan (lokale) partijen, dan wel bieden van mogelijkheid om een subsidieaanvraag te doen op basis van ASV. Algemene of specifieke bekendmaking van gemeente met uitnodiging/uitvraag of bestek aan aanbieders om een aanbod te doen. Algemene bekendmaking om mee te dingen in prijsvraag met plan van aanpak met begroting voor beoogd effect. Selectie door jury. 21

22 Onleesbaar? Wat er in de tabel staat Aspecten in de tabel: Naam van contracteringsvorm/vorm van uitvragen Voorbeeld van gemeenten waar deze vorm is toegepast Korte omschrijving van vorm Voor- en nadelen van vorm, inclusief wijze waarop nadelen kunnen worden verkleind Procedurele, inkooptechnische en juridische voorwaarden voor vorm En een NB: naast deze vormen van contractering is ook in opgang het inbesteden van diensten: Gemeenten, al dan niet in regionaal verband, organiseren zelf het leveren van diensten Maatschappelijke partners kunnen daarbij worden ingezet, veelal als leverancier, onderaannemer of detacheerder Eigenlijk terug van weggeweest, zo zijn decennia geleden ook bijvoorbeeld het welzijnswerk of de bibliotheken bij gemeenten terechtgekomen 22

23 Afwegingen in vormen van contracteren komen tot keuze Breed Reikwijdte van de vraag Smal _ Kracht huidige aanbieder(s) + Vernieuwend + Kracht (potentiële) aanbieders _ Klassiek + Belang van (vitale) coalities _ Ruim Tijdspad (i.h.k.v. betrokkenheid) Beperkt 23

24 Maatschappelijk aanbesteden VRAAGFORMULERING 24

25 Een voorbeeld dak- en thuislozen in Zwolle Begroting 2013: Beperken van noodzaak tot gebruik van maatschappelijke opvang. Indien noodzakelijk opvang en ondersteuning bieden gericht op het vergroten van participatie en zelfredzaamheid Vertrekpunt (september 2012): Een andere vorm van dagbesteding met een meer activerend karakter Projectgroep (februari 2013): Dak- en thuislozen in Zwolle zetten een of meer stappen op weg naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan Definitieve formulering na meedenken van betrokken partijen (maart 2013): Dak- en thuislozen in Zwolle hebben een volwaardige plaats in de samenleving en bereiken dit door stappen te zetten op het gebied van activerende dagbesteding en maatschappelijke participatie, als onderdeel van een bredere aanpak op andere leefdomeinen 25

26 Tips voor vraagformuleringen in het proces Nodig uit Zorg voor een wenkend perspectief dat met betrokkenen wordt opgesteld Creëer een gedeelde urgentie en ambitie voor opgave en systeemverandering Nodig uit tot integrale oplossingen, dicht bij de leefwereld van mensen Ga uit van de eigen kracht en verantwoordelijkheid van partners en daag ze daarop uit Geef ruimte en houvast Formuleer de opgave niet te breed en niet te smal Beperk het aantal kaders en zorg voor eenduidige kaders Breng bestaande verplichtingen in kaart Verander niet tussentijds de spelregels Wees open Wees oprecht wat betreft ambities en belangen Toon onzekerheid en kwetsbaarheid, ga samen op ontdekkingstocht Benoem ieders belangen expliciet 26

27 Tips voor vraagformuleringen op de inhoud Doelkeuze: Streef altijd naar formulering op outcome- in plaats van outputniveau: het gaat bijvoorbeeld niet om bouwen van huizen, maar om mensen die er met plezier in komen wonen Maak opgave herkenbaar voor samenleving: het gaat bijvoorbeeld niet om huishoudelijke hulp sec, maar om inwoners die door ondersteuning op gebied van huishoudelijke hulp een volwaardiger rol kunnen spelen (op deze wijze kunnen ook meer stakeholders zich hierin vinden, is er mogelijkheid tot doelvervlechting) Vermijd (zoveel mogelijk) noemen van voorwaarden in formulering van opgave Realiseer dat formulering van doel/opgave bepalend is voor mate waarin stakeholders betrokken worden/zijn en shareholders worden Woordkeuze: Bij voorkeur positief geformuleerd: Krachtwijken in plaats van verpaupering (vrij naar een van vorige kabinetten) Bij voorkeur met handelingsperspectief, aanzettend tot actie: werken aan, realiseren, etc. Herkenbaar in woordkeuze, taalgebruik en belevingswereld van belangrijkste partners en doelgroep: bijvoorbeeld bouwen van 200 woningen richt zich vooral op de bouwers Makkelijk te onthouden 27

28 Maatschappelijk aanbesteden COALITIEVORMING 28

29 steunkousen levensloopbestendige woningen Coalitievorming als hefboom het belang van de vraagstelling Klassieke situatie Sectoraal Aanbodgericht Professionals nemen voortouw Beperkte samenwerking Grote verantwoordelijkheid overheid (kadersteller, controleur) Traditioneel, Low Trust Society cirkel van controle gemeente bingoavonden cirkel van invloed 29

30 Welke vraag verbindt partijen? Wie zorgt ervoor dat ouderen in deze wijk zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen? Verniewend contracteren Integraal Vraaggericht Zelfredzaamheid staat centraal Samenleving medeverantwoordelijk Laagdrempelig, HighTrust Society Gemeente als kadersteller en facilitator opgave Vitale coalities 30

31 Dilemma s bij maatschappelijk aanbesteden nieuwe partners duurzame partnerships initiatiefnemers representativiteit unieke situaties precedentwerking vertrouwen juridische verplichtingen experimenteerruimte aansprakelijkheid nieuwe zekerheden verantwoording sturing organische ontwikkeling 31

32 Tips voor coalitievorming op de inhoud

33 Tips voor coalitievorming op het proces Communiceren: Maak breed bekend welke taken je wilt overdragen Wees duidelijk over bedoeling, motieven en procesgang Leg de nadruk op gezamenlijkheid, samenwerking Stimuleer ook bestuurlijk partijen waarmee contacten zijn en daagt hen uit om elkaar op te zoeken (Ook) gericht benaderen en uitnodigen: Nodig unusual suspects uit voor extra creativiteit Nodig niet de hele wereld uit (Poolse landdag), durf te kiezen Zorg dat alle relevante invalshoeken aan tafel zitten Zorg dat ook actieve informele groepen/netwerken/bewoners mee kunnen doen Benut bestaande best persons en organisaties Bijeenkomsten/proces met ruimte: Zorg dat partijen en inwoners de ruimte hebben en krijgen, ook om elkaar (verder) te leren kennen Zorg voor een excellente procesgang 33

34 Betrekken van partijen en doelgroep voorbeeld Partijen en geïnteresseerden: drie bijeenkomsten in pré-competitieve fase, i.c. voor verschijnen van uitvraag: informatiebijeenkomst en twee verdiepingsbijeenkomsten brede uitnodiging: uitnodigingsbrieven, gemeentelijke websites in regio, artikel/aankondiging in lokale en regionale bladen informatiebijeenkomst voor duidelijkheid over procedure verdiepingsbijeenkomsten voor meedenken over aangedragen en zelf geagendeerde onderwerpen: vraag, meetlat, profielen, toegang Doelgroep: bijeenkomst met dak- en thuislozen over behoefte en perspectief informele setting 34

35 Maatschappelijk aanbesteden STAKEHOLDER- EN NETWERKANALYSE 35

36 invloed / positie omvang / aanwezigheid bereidheid tot samenwerking samenwerkingspartners innovativiteit / creativiteit prestaties welzijn/schulddienstverlening (gezondheids)zorg zelfstandig wonen (ambulante begeleiding) activering richting werk dagbesteding begeleid wonen crisisopvang sociaal pension/ hostel dag/nachtopvang Overzicht van potentiële partijen inventarisatie van stakeholders (voorbeeld) Organisatie Werkgebieden/domeinen Kwaliteit Samenwerking Gewicht Naam 36

37 Maatschappelijk aanbesteden STURING EN MONITORING 37

38 Beleidsambitie Kinderen groeien in een veilig en stimulerend opvoedklimaat op. Ouders zijn in staat om dit opvoedklimaat te bieden. Nulmeting Van de kinderen in de gemeente groeit 2,5% op in armoede, is bij 0,38% sprake van een melding kindermishandeling en is 2 procent bekend bij de jeugdzorg.!0 procent van de ouders ervaart opvoedingsnood of crisis. Outcome De jeugdproblematiek op de indicatoren van Kinderen in Tel neemt op elk van de indicatoren af met 5%. Indicatoren De indicatoren van Kinderen in Tel. Het percentage ouders dat opvoedingsspanning, -nood of crisis ervaart. Bronnen Kinderen in Tel Gezondheidsmonitor / Jeugdmonitor. 38

39 wijk groep individu efficiëntie effectiviteit rendement Zoeken naar een systematiek voor sturen en meten op outcome (bij)sturen op efficiëntie, effectiviteit en resultaten Input/ inbreng capaciteit, kwaliteit en middelen van Throughput/ inspanning interventies per niveau van partners Output/ resultaten prestaties per niveau van partners Outcome/ effecten zelfredzaamheidsmatrix participatieladder profielen registratie door partners focusgroepen, interviews evaluaties partners sociale index etc. statistieken, onderzoek, enquete, buurtpanel monitoren van relatie tussen outcome en input, throughput en output 39

40 Individueel niveau een voorbeeld uit het sociale domein 40

41 Aansluiting bij normaal burgerleven: wonen, werken, relaties, identiteit hoog Groepsniveau een voorbeeld van dak- en thuislozen Profiel 3 Mensen die woonden maar in een afhankelijke positie waren Profiel 2 Recent daklozen of nog wonenden met psychosociale problematiek en/of intensief knelpunt Profiel 1 Recent daklozen of nog wonenden met een licht knelpunt laag Profiel 6 Langdurig thuislozen of geinstitutionaliseerde n Profiel 5 Thuislozen in resocialisatiefase Profiel 4 Starters in de Nederlandse samenleving zeer laag Profiel 9 Thuislozen die een ernstig gevaar voor henzelf zijn Profiel 8 Chronisch thuislozen met ernstige psychiatrische of verslavingsproblematiek Profiel 7 Mensen met sterk individualistische levensstijl laag matig hoog zelfredzaamheid 41