Zelfregulatie bij Diabetes Mellitus. Interne geneeskunde

Transcriptie

1 Zelfregulatie bij Diabetes Mellitus Interne geneeskunde

2

3 Inhoudsopgave Zelfregulatie...5 De werking van insuline...6 HBA1C waarde...9 Algemene adviezen voor zelfregulatie...9 Verschijnselen van hypo- en hyperglycaemie Zelfregulatie in bijzondere situaties Producten met circa 15 gram koolhydraten Ziekte, koorts en braken Belangrijke telefoonnummers

4 4

5 Zelfregulatie voor mensen met diabetes die: Drie keer per dag (ultra)kortwerkende insuline spuiten voor de maaltijd en één keer per dag langwerkende insuline spuiten. Deze brochure geeft u algemene en veilige richtlijnen. Tevens is het van belang dat u leert van uw eigen ervaringen. Uw diabetesverpleegkundige/diëtiste/internist kan u een individueel advies geven. Voor u aan zelfregulatie begint is het belangrijk voor u om te weten hoe de door u gebruikte insuline werkt. Een belangrijke voorwaarde voor zelfregulatie is een goede zelfcontrole. Zelfcontrole is een belangrijk hulpmiddel want: meten is weten!. Zo kunt u bij bijzondere situaties zoals ziekte, stress, emoties, inspanning, sport, etentjes en alcohol de juiste maatregelen nemen. In overleg met uw diabetesverpleegkundige of arts maakt u een bloedglucosedagcurve. Dit doet u met behulp van uw eigen bloedglucosemeter. U noteert de waarden in het diabetesdagboekje. Eventueel leest u uw meter af op de computer. Wij adviseren u het dagboek of een print van de laatste uitdraai mee te nemen bij ieder controlebezoek aan het ziekenhuis. De diëtist geeft uw een voedingsadvies op maat en bekijkt met u hoe u verschillende aanpassingen in uw voeding kunt nemen en daarbij eventueel de ultra-kortwerkende insuline kunt aanpassen. 5

6 De glucosewaarden in het bloed die u na moet streven zijn: - Nuchter en voor de maaltijden tussen de 5 en de 7 mmol/l - Twee uur na de maaltijd tussen de 5 en de 10 mmol/l - Uw arts en/of diabetesverpleegkundige kan in overleg met u, een andere streefwaarde afspreken. De werking van insuline Ultra-kortwerkende insuline: NovoRapid of Humalog of Apidra De werking van deze insuline begint ongeveer 10 minuten na het inspuiten. Het maximale effect ligt ongeveer 1-3 uur na de injectie. Over het algemeen werkt deze insuline 2 à 4 uur. De ultra kortwerkende insuline spuit u als maaltijdinsuline vlak voor het eten. Ook kan deze insuline gebruikt worden als correctie insuline bij hoge bloedglucoses. Langwerkende insuline: Insulatard of Humuline NPH De werking van deze insuline begint ongeveer 1½ uur na het inspuiten. Het maximale effect ligt ongeveer 4 à 12 uur na de injectie. De totale werkingsduur is onder andere afhankelijk van de dosis: hoe meer gespoten, des te langer het effect. Over het algemeen werkt deze insuline 16 à 24 uur. De opname is onregelmatiger dan die van Lantus of Levemir. 6

7 De langwerkende insuline die u voor de nacht spuit, werkt die nacht en een groot deel van de volgende dag als basisinsuline door. Langwerkende insuline: Lantus of Levemir Deze verbeterde langwerkende insuline worden traag opgenomen. Ze hebben een vrijwel piekloos werkingsprofiel. Het tijdstip van de dag waarop Lantus of Levemir insuline wordt toegediend is flexibel, mits dit tijdstip iedere dag hetzelfde is. Lantus werkt 24 uur. Levemir werkt iets korter en moet daarom soms twee maal daags gespoten worden. Plaatsen om te spuiten De (ultra)kortwerkende insuline wordt geadviseerd in de buik te spuiten. De langwerkende insuline kan in het bovenbeen, maar ook eventueel in de buik. De diabetesverpleegkundige zal dit met u bespreken. Het is belangrijk om niet steeds op dezelfde plaats te injecteren, zodat het onderliggende weefsel niet verhard raakt. Hierdoor kan de opname van de insuline niet altijd gelijk zijn. De waarde van glucose in het bloed Om uw insulineschema te kunnen vaststellen is een bloedglucosedagcurve nodig. Wanneer u zelf uw kortwerkende insulinedosering wilt aanpassen, is het zinvol bloedglucosedagcurves te maken in verschillende situaties bijvoorbeeld op een werkdag, in het weekend, voor en na sporten, tijdens en na alcohol gebruik. 7

8 Er zijn twee mogelijkheden voor de bepaling van de bloedglucosewaarden. Onderstaand schema wordt gebruikt bij het instellen op insuline en om hypo s uit te sluiten. (Dit zijn namelijk de laagste punten van de dag.) N - Nuchter / VL - Voor Lunch / VA - Voor Avondeten / VS - Voor Slapen Dit onderstaand schema wordt gebruikt om het effect van de insuline op de maaltijd te evalueren en de hoeveelheid nachtinsuline te bepalen. N - Nuchter / NO - Na het ontbijt / NL - Na de lunch / NA - Na het avondeten / VS - Voor Slapen Na de maaltijd is ongeveer 1½ à 2 uur na de maaltijd. Andere schema s zijn ook mogelijk. Indien nodig zal de arts, diabetesverpleegkundige of diëtist u hierom vragen. De nuchtere bloedglucosewaarde geeft de basissituatie weer. Na de maaltijd loopt de bloedglucosewaarde in het bloed langzaam op, gevolgd door een geleidelijke daling. De maximale hoogte van de bloedglucosewaarden door de voeding meet u 1½ à 2 uur na de maaltijd. Daarnaast is het verstandig de bloedglucosewaarde in uw bloed te meten als u zich niet lekker voelt. 8

9 HBA1C waarde Als u diabetes hebt, wordt drie tot vier keer per jaar het zogeheten HbA1c-gehalte in het bloed bepaald. Dit is een soort gemiddelde van de bloedglucosepiegel in de voorafgaande weken. De streefwaarde voor het HbA1c wordt individueel bepaald. Het is wenselijk een HbA1c waarde te hebben van rond de 53 mmol/mol (7%). Dit zegt iets over de gemiddelde bloedglucose van de afgelopen twee à drie maanden. Let op: de waarde HbA1c 53 mmol/mol (7%) is heel wat anders dan 7 mmol/l (die u zelf meet). Het zijn verschillende dingen die worden gemeten. Vanaf april 2010 wordt de waarde op een andere manier aangegeven dan voorheen. Tot eind van 2010 werden de oude en de nieuwe manier samen gebruikt. Algemene adviezen voor zelfregulatie Het aanpassen van uw insulineschema kunt u pas achteraf doen als u uw bloedglucosewaarden heeft beoordeeld. U weet dan of de dosis insuline goed is geweest. Aanpassen langwerkende insuline: Bij het aanpassen van de insulineschema s moet u er altijd eerst voor zorgen dat de nuchtere bloedglucosewaarde normaal is: tussen de 5 en 7 mmol/l. Wanneer dit niet het geval is moet de langwerkende insuline, die u voor het slapen gaan spuit, misschien aangepast worden. Het is daarbij wel van belang dat u eerst uitzoekt of de bloedglucose in de avond daarvoor of in de nacht misschien al ontregeld was. 9

10 Bij het gebruik van de langwerkende insuline is het de bedoeling om de bloedglucosewaarde waarmee u naar bed gaat op hetzelfde peil te houden als de bloedglucosewaarde waarmee u opstaat (dit is de nuchtere glucose waarde de volgende dag). Het is aan te bevelen tenminste drie dagen dezelfde dosering te handhaven, voordat u de langwerkende insuline verder aanpast. U kunt altijd overleggen met uw diabetesteam. Aanpassen ultra-kortwerkende insuline: De (ultra) kortwerkende insulines kunnen in tegenstelling tot de langwerkende insuline meestal bij iedere dosis iets worden veranderd als dat noodzakelijk is. Het is niet aan te bevelen de insuline op twee of meerdere tijdstippen van de dag tegelijk aan te passen. Begin altijd met de meest afwijkende bloedglucosewaarde van de dag. Enkele tips bij zelfregulatie De slaap rustig regel Deze regel wil zeggen, dat u niet moet gaan slapen met een bloedglucosewaarde die lager is dan 6 mmol/l. U neemt in dat geval eerst iets te eten of te drinken met ongeveer 15 gram koolhydraten (zie lijst van producten achter in deze folder). 10

11 Een enkele hypo- of hyperglycaemie Een enkele hypo- of hyperglycaemie is nooit een reden om de behandeling blijvend te wijzigen. Wijzig alleen als dit een duidelijk patroon heeft, bijvoorbeeld twee nachten achtereen een hypoglycaemie of drie dagen achter elkaar een bloedglucosewaarde hoger dan 10 mmol/l na de lunch. Verschijnselen van hypo- en hyperglycaemie 11

12 Hyperglycaemie oorzaken Zoek altijd naar de oorzaak van de te hoge bloed glu cose waarde. Bijvoorbeeld: Heeft u uw handen gewassen? Is de meter betrouwbaar: juiste code, strips niet verlopen, meter te oud? Komt het vaker op dit tijdstip voor dat uw bloedsuiker te hoog is? Bent u ziek? Heeft u last van stress? Is uw lichaamsbeweging verminderd? (denk aan sporten, in de tuin werken, winkelen) Heeft u teveel gegeten? (vetrijke maaltijd geeft hyperglycaemie op een later tijdstip) Bent u de injectie of uw pillen vergeten? Of heeft u verkeerde eenheden insuline gespoten? Is het aantal eenheden verkeerd ingesteld? Bent u vergeten te ontluchten? Heeft u de naald te snel verwijderd? Heeft u verkeerd gespoten: andere locatie, te diep of te ondiep, harde spuitplaats? Prednison kuren kunnen een ernstige ontregeling geven. Controleer extra uw bloedglucose en neem indien nodig op tijd contact op met uw diabetesverpleegkundige/ arts. 12

13 Hyperglycaemiebehandeling: een bijspuitschema Meet u een te hoge bloedglucose, die op korte termijn naar beneden dient te worden gebracht, spuit dan extra (ultra)kortwerkende insuline volgens onderstaand schema. Meet u een te hoge bloedglucosewaarde vóór de maaltijd en u moet toch (ultra)-kortwerkende insuline spuiten dan kunt u de dosis volgens hetzelfde schema ophogen. Bloedglucosewaarde Ultra kortwerkende insuline mmol/l Twee eenheden extra mmol/l Vier eenheden extra Meer dan 20 mmol/l Zes eenheden extra; om de twee uur totdat de bloedglucose gedaald is tot 15 mmol/l. Zo niet raadpleeg dan uw arts of verpleegkundige. Na vier uur wel koolhydraten innemen. De hoeveelheid insuline die nodig is om te corrigeren is afhankelijk van het lichaamsgewicht en van uw insulinegevoeligheid. Dit verschilt per persoon. Controleer altijd het effect van bijspuiten na twee uur door middel van bepaling van de bloedglucosewaarde. Zonodig de procedure herhalen. (2-4-6 regel) Noteer alle veranderingen en uitslagen in het diabetesdagboekje. Blijf bij een te hoge bloedglucosewaarde altijd ruim voldoende drinken van de toegestane dranken. 13

14 Bij een te hoge bloedglucosewaarde voor het slapen gaan spuit u maximaal vier eenheden ultra-kortwerkende insuline en controleert u uw bloedglucose na twee uur. Is er onvoldoende verbetering of heeft u twijfels? Neem dan contact op met de diabetesverpleegkundige. Zij kan zonodig met de internist overleggen. Hypoglycaemie oorzaken Zoek altijd naar de oorzaak van de te lage bloedglucosewaarde. Bijvoorbeeld: Heeft u de meting goed uitgevoerd? Komt het vaker op dit tijdstip voor dat uw bloedsuiker te laag is? Is uw lichaamsbeweging geïntensiveerd? (denk aan sporten, in de tuin werken, winkelen) Heeft u te laat of te weinig gegeten? Heeft u verkeerd gespoten: andere locatie, te diep of te ondiep, harde spuitplaats? Heeft u verkeerde insuline gespoten? Heeft u teveel eenheden insuline gespoten? Heeft u alcohol gedronken? Hypoglycaemie (bloedglucose is lager dan 4 mmol/l) behandeling Neem bij een (aangetoonde) hypo één van onderstaande producten in de juiste hoeveelheid. Controleer na ongeveer 15 minuten (bij een ernstige hypo na 5 minuten) nogmaals uw bloedglucose. Blijft uw bloedglucose onder de 4 mmol/l neem dan nogmaals één van deze producten. 14

15 De bloedglucosewaarde stijgt ongeveer 3 mmol/l bij 20 gram koolhydraten (glucose). Het meest praktisch in gebruik is druivensuiker, omdat je het makkelijk overal mee naar toekunt nemen. Producten gram koolhydraten, bij voorkeur in de vorm van dextrosetabletten, limonadesiroop of een andere glucosebron. Zes glucose-, druivensuiker-, of dextrosetabletten (dextropur van 3 gram) 40 ml (= drie eetlepels) gewone limonadesiroop aangelengd met water 200 ml (= groot limonadeglas) gewone frisdrank. Zelfregulatie in bijzondere situaties Sport of zware arbeid Bij sportactiviteiten of lichamelijke inspanning is het belangrijk om vóór en na de inspanning de bloedglucose te meten. Bij duursport is het eveneens belangrijk om ook tijdens het sporten de bloedglucose te meten. Het wordt afgeraden om met een bloedglucosewaarde hoger dan 15 mmol/l te gaan sporten, hierdoor wordt de kans op een keto-acidose (verzuring) groter. 15

16 Bij flinke lichamelijk inspanning heeft u twee keuzemogelijkheden: - 30 minuten voor de lichamelijke inspanning eventueel extra koolhydraten eten volgens onderstaand schema; - of een verlaging van de (ultra)kortwerkende insuline bij de maaltijd voorafgaande aan de sportbeoefening of lichamelijke inspanning; - soms zijn beide maatregelen nodig. Schema om een hypoglycaemie te voorkomen bij inspanning Duur en type inspanning 30 minuten of minder lichte inspanning; bv een wandeling minuten matige inspanning; bv joggen/ tennissen of zwemmen Bloedglucosewaarde voor aanvang Onder 5.0 mmol/l Boven 5.0 mmol/l Onder 5.0 mmol/l Tussen 5.0 en 10.0 mmol/l Tussen 10.0 en 15.0 mmol/l Insulineaanpassing voor inspanning Halveren Normale dosis Overslaan Halveren Normale dosis Extra koolhydraten* gram geen gram 15 gram geen 16

17 1 uur of langer matige inspanning, bijvoorbeeld voetballen Onder 5.0 mmol/l Tussen 5.0 en 10.0 mmol/l Overslaan Halveren 45 gram per uur gram per uur Tussen 10.0 Halveren 15.0 mmol/l * zie lijst van producten achter in deze folder. 15 gram per uur Intensieve lichamelijke inspanning kan 8-24 uur nadien nog een verlagend effect hebben op de bloedglucose. Het is daarom van belang voor het slapen gaan de bloedglucose te controleren. Bij een bloedglucose lager dan 8 mmol/l is het verstandig nog iets te eten of te drinken van ongeveer gram koolhydraten (zie lijst van producten achter in de folder). Bij intensieve lichamelijke inspanning is het ook mogelijk om de nachtinsuline aan te passen: doe dit alleen na overleg met uw diabetesverpleegkundige. Alcohol De invloed van alcoholische dranken op de bloedglucosewaarde is afhankelijk van wanneer, wat én hoeveel u drinkt. Een drankje tijdens de maaltijd heeft minder invloed dan een glaasje op de lege maag. Alcohol op zich is bloedglucose verlagend, vaak pas na enkele uren. Als u s avonds alcoholische dranken drinkt, of u heeft wat meer gedronken dan anders, bepaal dan voor het slapen gaan 17

18 uw bloedglucosewaarde. Bij een bloedglucose lager dan 8 mmol/l, eet of drink voor het slapengaan nog iets met gram koolhydraten. Uit eten Het aanpassen van de (ultra)kortwerkende insuline aan meer of minder koolhydraten inname is mogelijk. Bij lang tafelen de insuline spuiten vóór het hoofdgerecht van de maaltijd. Eventueel kunt u bij het gebruiken van een nagerecht met koolhydraten voor dat nagerecht nog extra eenheden spuiten. Overleg dit met uw diabetesverpleegkundige/ diëtiste. Wanneer u extra koolhydraten gebruikt, kan het nodig zijn om extra (ultra-)kortwerkende insuline te gebruiken. U kunt dit overleggen met uw diabetesverpleegkundige/ diëtiste. Als u nog geen ervaring heeft met het effect van extra koolhydraten op uw bloedglucosewaarde, ga dan eerst aan de hand van zelfcontrole na wat het effect van extra koolhydraten op uw bloedglucosewaarde is. Mocht dit een verhogend effect zijn dan kunt u extra (ultra)kortwerkende insuline gebruiken. De algemene vuistregel is: 1:15. Dit wil zeggen: 1 eenheid extra (ultra)kortwerkende insuline voor iedere 15 gram extra koolhydraten. Controleer door middel van zelfcontrole ongeveer 1½ uur na de maaltijd met de extra koolhydraten of deze regel ook voor u geldt; pas de regel zonodig aan. Voor iedereen is de verhouding eenheden insuline op grammen koolhydraten verschillend. 18

19 Indien u van tevoren weet dat u extra zult eten en dat binnen de tijd dat de insuline zijn maximale werking heeft, kunt u de maaltijdinsuline ophogen; zo niet, dan moet u een extra keer insuline spuiten. Producten met circa 15 gram koolhydraten (en weinig vet): 1 portie fruit (bijvoorbeeld 1 appel, 1 sinaasappel of 1 kleine banaan) 1 glas ongezoet vruchtensap (150 ml) 1 plak ontbijtkoek (25 gram) 1 Evergreen 1 Sultana ( 11 gram KH) Zie voor meer variaties de koolhydraatvariatielijst. Deze is te krijgen bij uw diëtist. Ziekte, koorts en braken Bij ziekte heeft het lichaam altijd extra behoefte aan insuline. Wanneer u ziek bent, ook als u geen eetlust heeft, moet u doorgaan met de insuline injecties. In ieder geval de langwerkende. Bij een slechte eetlust moet u ervoor zorgen voldoende te drinken. Vruchtensap kan dienen als vocht- en koolhydratenbron. Vooral bij koorts kan de bloedglucosewaarde snel oplopen, dus bepaal regelmatig uw bloedglucosewaarden. Hanteer aan de hand van de bloedglucosewaarden het bijspuitschema (kortwerkende insuline). 19

20 Braken = Bijsturen en/of Bellen Indien u blijft braken en geen vocht met glucose kunt binnen houden, neem dan contact op met het ziekenhuis. De dienstdoende internist beslist dan of u eventueel opgenomen moet worden of naar de Spoedeisende Hulp moet komen. 20

21 Belangrijke telefoonnummers De diabetesverpleegkundige is telefonisch bereikbaar tussen uur. De assistente van de diabetespolikliniek is telefonisch bereikbaar tussen uur: (0341) Heeft u vragen voor de diëtist dan kunt contact opnemen met de afdeling Diëtetiek: (0341) Ziekenhuis St Jansdal: Huisartsenpost: Websites Deze folder is met zorg samengesteld door de internisten, de diabetesverpleegkundigen en de diëtisten van Ziekenhuis St Jansdal Harderwijk. 21

22 22

23 Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, maart 2016 CAZ IN

24 Ziekenhuis St Jansdal Wethouder Jansenlaan DG Harderwijk Postbus AC Harderwijk Telefoon (0341)