Duurzame verlichting met LED De technologische revolutie van de LED is niet alleen een grote stap voor wat betreft gering stroomverbruik.

Transcriptie

1 E Lichtbericht 95 Verschenen in november 2012 Duurzame verlichting met De technologische revolutie van de is niet alleen een grote stap voor wat betreft gering stroomverbruik. Intelligent vertaald in producten en lichtconcepten vormt deze ook een kwalitatieve doorontwikkeling: naar een duurzame architectuurbelichting, omdat deze is gericht op de menselijke waarneming zoals bij Bosch Siemens Hausgeräte in Hoofddorp, waar met ERCO -licht het eerste Cradle to Cradle -kantoor van Nederland ontstond.

2 Inhoud Over dit nummer Inleiding Verslag Achtergrond Over dit nummer Flitslichten Inzicht in licht BSH-hoofdkantoor Nederland, Hoofddorp Cradle to Cradle, een concept voor duurzame en ecologisch verantwoorde architectuur: BSH (Bosch Siemens Hausgeräte) brengt het in zijn nieuwe verkoophoofdkantoor voor Nederland consequent in praktijk tot en met de efficiënte en comfortabele verlichting met -techniek van ERCO. Licht & Techniek Projecten 10 Lichtplanning met : 100% is een realistische visioen Voor de verbouwing van het gemeentehuis in Schorndorf bij Stuttgart, een project met ERCO -verlichting, staat de oplevering voor de deur. In september 2012 spraken wij met architect Gunter Fleitz (Ippolito Fleitz Group) en lichtplanner prof. Stefan Hofmann (Lichtwerke) over hun ervaringen met -verlichting en hun kennis uit de praktijk Nieuwe producten 2013 ERCO innovaties een vooruitblik ERCO service wereldwijd Advies en logistiek voor perfect licht Focus Efficiënt -lenzensysteem voor downlights: technologie Dubbelfocus Efficiënt -lenzensysteem voor downlights: toepassing Duvetica showroom, Milaan -licht voor de mode Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam -licht voor gezondheid Gallerie d'italia Piazza Scala, Milaan -licht voor historische ruimtes Galerie Forsblom, Helsinki -licht voor kunst Pizza Hut, Solihull -licht in de horeca Tim Henrik Maack 100% is intussen in veel projecten de realistische praktijk geworden. Ook dit Lichtbericht staat weer geheel in het teken van de en biedt een overzicht van de brede toepassingsgebieden van deze nieuwe technologie. Het laat consequent zien dat de triomftocht van de intussen grote vorderingen heeft gemaakt en steeds vaker in projecten de analoge lampen verdringt. Om deze technologiewisseling bij ERCO op duurzame wijze te ondersteunen kiezen we bij de Nieuwe producten 2013 opnieuw voor 100%. Op pagina's 14 tot 17 treft u een eerste overzicht van onze nieuwe producten voor de binnen- en buitenruimte aan: alle belangrijke uitbreidingen van ons -productassortiment, zodat voor de meest uiteenlopende toepassingsgebieden en in de meest verschillende vermogensklassen altijd de juiste -lichtwerktuigen beschikbaar zijn. Aan de hand van de projecten in dit Lichtbericht willen we u een indruk van de talloze toepassingsmogelijkheden van -verlichting geven. Te beginnen met het hoofdkantoor van Bosch Siemens Hausgeräte (BSH) in Nederland vanaf pagina 6: een kantoor- en showroomproject dat geheel in het teken van het concept Cradle to Cradle staat en zich dus al vanaf het begin vanaf het architectonische ontwerp geheel aan ecologie en duurzaamheid heeft gewijd. Er is een gebouw ontstaan dat het mo - derne en de ecologie in een bijdetijdse symbiose omzet. Een artikel over de ervaringen met verlichting bij gemeentehuis in Schorndorf vindt u vanaf pagina 10. Gunter Fleitz van studio Ippolito Fleitz uit Stuttgart als architect, alsmede Stefan Hofmann van Lichtwerke uit Keulen als lichtplanner leggen op indruk wekkende wijze uit welke ervaringen ze bij het ontwerp en de vertaling van de -verlichting voor de renovatie van het gemeentehuis hebben opgedaan en vatten samen dat dit project een pionier voor 100% -oplossingen in de architectuur is. Duvetica, een nog jong modeconcept voor donzen jacks, heeft in Milaan nu zijn vierde showroom met de Japanse architect Tadao Ando verwezenlijkt. Op de oppervlakte van 220m 2 staan de in modische kleuren gehouden, vederlichte donzen jacks in een prachtig contrast tot de minimalistische strengheid van de betonarchitectuur van Tadao Ando. De volledige winkel wordt verlicht met Logotec -spots en Quintessence -plafondinbouwarmaturen. Kortom; een showroomconcept waarvan het raffinement in zijn heldere eenvoud ligt. Onder de 100 beste ziekenhuizen van Nederland bekleedde het Ikazia Ziekenhuis in Rotterdam de tweede plaats. Deze hoge medische eis verwoordt zich ook in de architectonische uitvoering. Op die wijze doet de nieuwe hoofdingang eerder denken aan de entree van een goed geleid, modern hotel. De prettige sfeer wordt ondersteund door een -lichtconcept dat de bezoekers helpt zich te oriënteren en met de warmwitte lichtkleur een bijdrage levert aan de vriendelijke stemming in het ziekenhuis. Indrukwekkend en met respect voor het bouwlichaam gaat het -licht met de historische ruimtes van het adellijk paleis Palazzo Anguissola in Milaan om. Dat licht in eerste instantie een dienende rol moet vervullen en daarom discreet in de architectuur moet worden ingebed, kunt u in dit project goed zien. Onopvallend ensceneren de Optec -spots in gelijke mate de tentoongestelde kunstwerken en de architectuur en slaan op zeer elegante wijze een brug vanuit het verleden naar de toekomst van licht. 32 Achterlichten ERCO Lichtbericht Impressum Uitgever: Tim H. Maack Hoofdredacteur: Martin Krautter Design/Layout: Simone Heinze, Christoph Steinke Druk: Mohn Media Mohndruck GmbH, Gütersloh ERCO Foto's (Pagina): Justin Alexander (3), Frieder Blickle (19), Howard Brundrett (4-5, 19), Julia Cawley (1, 2), Aksel Groß/electricgobo (14, 20, 21), David Kuntzsch (19), Thomas Mayer (U1, 2, 3, 6-9, 22-29), Rudi Meisel (2, 3), Thomas Pflaum (3), Alexander Ring (14-17, 18, 19, 20), Dirk Vogel (2, 10-13, 18, 19, 30-31), Edgar Zippel (2). Vertaling: Lanzillotta Translations, Düsseldorf ERCO Lichtbericht 95 1

3 Flitslichten Göteborg De stad aan het Kattegatt huisvest het Göteborg Konstmuseum dat uitsluitend met giften wordt gefinancierd en kunst uit de 15 e eeuw tot op heden verzamelt. Onlangs gerenoveerd presenteert het de werken van Scandinavische, echter ook van Nederlandse en Franse kunstenaars in het -licht van Light Board, Logotec alsmede Optec spots en wallwashers. Göteborg Konstmuseum, Göteborg Lichtplanning: Daniel Landahl, Göteborg Konstmuseum, Göteborg Parijs In het 4 e arrondissement (Le Marais) is de modescene kind aan huis. In de boetiek van een Parijse modeontwerper ontmoet de geest van de jaren 20 de moderne -techniek voor de enscenering van ruimte en artikelen. De Logotec -spots zorgen voor een harmonische samenwerking tussen de materialen en het interieur. Architect: Nicholas André, Saint-Ouen Londen Al sinds 1946 is het Franse modehuis Dior het voorbeeld voor creativiteit en uitmuntende haute couture. Als aanvulling daarop werden onder het label ruim 40 parfums voor de vrouw en de man gecreëerd. De nieuwe Dior Parfum- en cosmeticashop in het traditionele warenhuis Selfridges in Oxford Street glanst in het sprankelende licht van Optec -spots. Dior c/o Selfridges, Londen Lichtplanning: Speirs + Major, Londen Berlijn NEO is het nieuwe label van adidas voor Young Fashion. De NEO Stores zijn een toneel voor klanten en artikelen, dynamisch geënsceneerd met contrastrijk licht van Optec spots en met kleuraccenten uit ERCO varychrome -lichtwerktuigen. De Stores laten zien welke mogelijkheden de -techniek in sprankeling en variatie biedt. adidas Neo Store Tauentzienstraße, Berlijn Architect: adidas Visual Merchandising Team, Herzogenaurach New York Design is de focus van de New Yorkse showroom van Poggenpohl. De locatie aan Park Avenue biedt de Duitse keukenfabrikant de mogelijkheid zich prominent op de markt in de Verenigde Staten te positioneren. Bij hoogwaardige keukenmeubels passen hoogwaardige lichtwerktuigen: Cantax spots aan ERCO spanningsrails. Poggenpohl keukenstudio, New York Architectuur en lichtplanning: Poggenpohl Interior Design Team, Herford Kochi De eerste biënnale voor moderne, Indiase kunst vindt plaats in de historische tentoonstellingshal van Kochi in de provincie Kerala. In het tropische klimaat van Zuidwest- India spreekt deze nieuwe uitwisselingsmanier tot de verbeelding: moderne kunst van Indiase en internationale kunstenaars in de sfeer van het historische gebouw verlicht met Logotec -spots. Durbar Hall Biënnale, Kochi (Kerala) Architect: Vikas Dilawari (Head of Conservation Department at KRVIA Mumbai), Design Bureau Consultant, Mumbai Lichtplanning: Satish Rana, LVI, Pune Wenen Het natuurhistorische museum in het hart van de metropool aan de Donau staat voor moderne tentoonstellingsconcepten in historische ruimtes. Het in 1889 door Gottfried Semper en Karl von Hasenauer geconstrueerde gebouw huisvest vandaag de dag ruim 30 miljoen objecten. De imposante expositiestukken in de Sauriersaal worden door Logotec -spots in scène gezet. Sauriersaal in het natuurhistorische museum, Wenen Paddington Er zijn drie dingen die de bewoners van Sydney naar de voorstad Padding ton lokken: uitstekende restaurants, Victoriaanse rijtjeshuizen en mode. Een van de belangrijkste Australische modeontwerpers is Rachel Gilbert. Vanaf 2002 is zij het symbool voor succesvolle collecties die in 90 boetieks en e-shops wereldwijd worden verkocht. Haar nieuwe Flagship-boetiek in Padding ton is met Logotec -spots verlicht. Rachel Gilbert Flagship Boutique, Paddington Architect: Tobias Partners, Sydney Nijmegen Een gemeenschappelijk lichtconcept voor de belangrijkste winkelstraat in de oudste stad van Nederland: de Lange Hezelstraat die met ruim 40 individueel ingerichte winkels uitermate geschikt is om ontspannen te shoppen, wordt 's avonds op energiezuinige wijze verlicht door 120 Focalflood façadearmaturen. Façadeverlichting Lange Hezelstraat, Nijmegen Lichtplanning: LICHTvormgevers B.V., Dongen Stuttgart Het architectuurbureau Labor Weltenbau ontwikkelde voor Zeiss Optik een shopconcept dat internationaal wordt doorgevoerd. In hun vesti gingsstad Stuttgart hebben ze Optik Kästner volgens dit concept ingericht: lich te en reflecterende oppervlakken, verlicht door Quintessence downlights en wallwashers, Compact 100 inbouwarmaturen, alsmede Parscan en Optec spots. Zeiss Optik Kästner, Stuttgart Architect: Labor Weltenbau, Stuttgart Lichtplanning: Labor Weltenbau, Stuttgart Salsomaggiore Terme Al vanaf 1847 heet het kuuroord in Emilia-Romagna kuurgasten welkom. Het hoge mineraalgehalte van het water lokte ook celebrities als Sophia Loren. Terwijl de beschermheilige van de stad San Vitale de hand boven de stad houdt, verlichten ERCO buitenschijnwerpers en inbouwarmaturen de Piazza Lorenzo Berzieri en de façade van het historische kuurhuis. Piazza Lorenzo Berzieri, Salsomaggiore Terme Architect: Emilio Faroldi, Parma Stuttgart De nieuwe Bibliothek 21 is een tempel voor literatuur. Licht geeft zowel vorm aan het hart, een lege bezinningsruimte, alsmede aan de bovenliggende galeriezaal met zijn verticale verlichting voor de boekenplanken. Het perfecte resultaat verwezenlijkten de ontwerpers met Quintessence wallwashers voor halogeen-metaaldamplampen. Bibliothek 21, openbare stadsbibliotheek aan de Mailänder Platz, Stuttgart Architect: Prof. Eun Young Yi, Yi Architects, Keulen/Seoul Lichtplanning: Conplaning, Ulm www1.stuttgart.de/stadtbibliothek Worthing Engeland staat bekend om haar badplaatsen en de belangstelling voor haar eigen geschiedenis. Worthing biedt beide: een lange, levendige pier die al ruim 100 jaar geleden werd geopend, en Worthing Museum & Art Gallery. Het museum omschrijft zichzelf als the jewel in Worthing s crown : geschiedenis, kunst en wonderlijke objecten worden nader voorgesteld aan de bezoekers onder het licht van Opton -spots gratis entree! Worthing Museum & Art Gallery, Worthing 2 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 3

4 Inzicht in licht Kunstmuseum Bern, tentoonstelling Industrious Fotograaf: Howard Brundrett, Basel Wereldwijd legden fotografen Marco Grob, David Hiepler en Fritz Brunier (hiepler, brunier) de medewerkers en locaties van het Zwitserse concern voor bouwmaterialen, Holcim AG, vast. De tentoonstelling werd met Light Board -spots verlicht. 4 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 5

5 BSH-hoofdkantoor Nederland, Hoofddorp Cradle to Cradle, een concept voor duurzame en ecologisch verantwoorde architectuur: BSH (Bosch Siemens Hausgeräte) brengt het in zijn nieuwe verkoophoofdkantoor voor Nederland consequent in praktijk tot en met de efficiënte en comfortabele verlichting met -techniek van ERCO. Masterplan en ontwerp: William McDonough + Partners Uitvoerende architecten: KOW, Den Haag Binnenhuisarchitectuur: D/Dock, Amsterdam, Landschapsarchitectuur: Nelson Byrd Woltz, Charlottesville / New York Fotograaf: Thomas Mayer, Neuss Logotec Een universeel systeem van spots, breedstralers en wallwashers met voor montage aan spanningsrails. Het sprankelende licht accentueert bij BSH expositiestukken, ruimtelijke zones en wandoppervlakken. De optische -systemen met Spherolit-lenzen zorgen voor een superieure efficiency en lichtkwaliteit. Wanneer er overigens al een bepaalde mentaliteit aan een natie kan worden toegeschreven, dan is deze zonder twijfel door het huidige milieu vormgegeven. Nederlanders danken voor een groot deel hun huidige landoppervlakte aan de eeuwenlange strijd met de Noordzee en daadwerkelijk komt u in dit kleine, echter dichtbevolkte en zeer productieve land mensen tegen die een pragmatische houding hebben ten aanzien van de natuur, een duidelijke bekentenis ten aanzien van milieu- en klimaatbescherming er liggen echter nog vele gebieden onder de zeespiegel en aan waardering voor goede vormgeving als middel om technische en sociale innovaties te accepteren. Daardoor is het niet verbazingwekkend dat de Duitse chemicus en milieuvisionair, Michael Baumgart, aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam een leerstoel voor Cradle to Cradle (C2C)* kon opzetten en daar dit door hem samen met de Amerikaanse architect, William McDonough, ontwikkelde uitgangspunt voor ecologisch verantwoorde productie verder onderzoekt. McDonough kon het C2C-concept nu in het eerste kantorenpark van deze soort in Nederland in Hoofddorp in praktijk brengen; een stad uit de 19 e eeuw die is gesticht op het polderland ten zuiden van Amsterdam. Een ankerpunt op het Park 20/20 genoemde complex is een door McDonough ontworpen kantoorgebouw. Dat is voor het Duitse concern in huishoudelijke apparatuur, Bosch Siemens (BSH), als verkoophoofdkantoor voor Nederland, alsmede als showroom en ervaringswereld voor zijn merken Bosch, Siemens, Neff en Gaggenau bestemd. Duurzaamheid telt bij BSH al lang tot de ondernemingsdoelen en de nieuwbouw gaat met C2C nog een stap verder: het is het doel alle gebruikte materialen te recyclen of terug te geven aan de natuur. Met zijn eigenschappen als hoge efficiency, lange levensduur en goede recyclingeigenschappen kwalificeren ERCO -lichtwerktuigen zich voor de verlichting van dit project maar ook met haar superieure lichtkwaliteit die een bijdrage levert aan de acceptatie van ecologisch gunstige oplossingen bij de gebruikers van het gebouw. Als binnenhuisarchitect trad het bureau D/Dock uit Amsterdam op. Diens vormgevingsconcept verenigt de merkenwerelden en werkomgevingen onder het grondthema Ecologie in een esthetiek die bezoekers verwelkomt en rust en openheid uitstraalt. Zorgvuldig geplaatste verlichting, haptisch prettige materialen, gedempte kleuren en flexibele ruimteelementen onderstrepen dit uitgangspunt: een duidelijk geheel met oog voor detail. Hoe flexibel dit concept is, laat de kookschool zien. In de kortst mogelijke tijd kunnen hier de apparaten van de verschillende merken onderling worden uitgewisseld, zodat deze inrichting door alle merken gezamenlijk kan worden gebruikt. Flexibele verlichtingssystemen als spotspanningsrailsystemen passen zich perfect aan een dergelijke omgeving aan. Het vier verdiepingen hoge atrium vormt het hart van het gebouw. Het heeft een met groen beklede wand die zich van binnen naar buiten voortzet, alsmede een in het glazen dak geïntegreerde fotovoltaïsche installatie voor de opwekking van regeneratieve energie. Het net zo duurzame lichtconcept werkt in de openbare zones en showrooms van de BSHmerken Bosch, Siemens, Gaggenau en Neff met name met accentuerend licht. Daarvoor kozen de ontwerpers Logotec -spots voor montage op spanningsrails. Deze kunnen flexibel worden gepositioneerd en uitgelijnd. De zonder gereedschap verwisselbare Spherolit-lenzen maken bovendien de aanpassing van de lichtbundel van spot naar wide flood tot oval flood of wallwash mogelijk. Als verdere efficiënte lichtwerktuigen worden naast andere typen -spots ook plafondinbouwarmaturen uit het Quintessence programma, alsmede armaturen uit de reeks Compact 100 met compacte fluorescentielampen ingezet. Deze zorgen voor licht dat is gericht op de situatie en op de waarneming. Efficient visual comfort als duurzame gedachtegang van ERCO gaat met dit project een optimale relatie aan met het Cradle to Cradle - concept van het gebouw en helpt de merken en producten van BSH op aantrekkelijke en toekomstgerichte wijze te tonen. * Cradle to Cradle en C2C zijn geregistreerde merken van McDonough Braungart Design Chemistry (MBDC). Meer info onder: 6 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 7

6 Ook de showroomoppervlakken van het hoogwaardige assortiment huishoudelijke apparatuur van Siemens, Studioline, worden met Logotec spots aan een hangend spanningsrailsysteem verlicht. Op het formaat van hun doelopper - vlakken afgestemde, optische spotsystemen met Spherolit-lenzen zijn vrij van strooilicht en zorgen op die manier voor markante contrasten bij een optimale efficiency. Tentoongestelde producten, materialen van meubelelementen, alsmede decoratieve objecten komen perfect tot hun recht, terwijl het niet beklede plafond in het donker verdwijnt. Een met groen beklede wand, verspreid over de vier verdiepingen van het atrium, staat symbool voor de ecologische claim van de architectuur. Hier zijn ook gemeenschapsruimtes zoals vergaderruimtes of cafetaria's voor de kantoormedewerkers gesitueerd. Gemonteerd aan vrij in de ruimte hangende spanningsrailsystemen overbruggen smal stralende Logotec -spots ook grote afstanden tussen armatuur en doeloppervlak. De ervaringswerelden van de merken Bosch, Siemens, Gaggenau en Neff strekken zich uit over de onderste beide verdiepingen van het gebouw. Visuele verbindingen door het atrium dragen bij aan een uitnodigend, open karakter van het gebouw. Oval flood Optische -systemen met Spherolit-lenzen van ERCO bieden als optie de lichtsterkteverdeling oval flood die geschikt is voor de efficiënte belichting van langwerpige objecten of vlakken, maar ook voor het genereren van lichtstroken bij royale armatuurafstanden. Het auditorium is zowel bedoeld voor interne als openbare evenementen van verkooptrainingen tot aan jazzconcerten. Hier worden Logotec spots met de lichtsterkteverdeling oval flood gebruikt om de materialiteit van de wandbekleding zonder verblinding van het publiek te modeleren. 8 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 9

7 Lichtplanning met : 100% is een realistische visioen Voor de verbouwing van het gemeentehuis in Schorndorf bij Stuttgart, een project met ERCO -verlichting, staat de oplevering voor de deur. In september 2012 spraken wij met architect Gunter Fleitz (Ippolito Fleitz Group) en lichtplanner prof. Stefan Hofmann ( Lichtwerke) over hun ervaringen met -verlichting en hun kennis uit de praktijk. mische crisis on hold gezet, totdat er toch financiële steun voor de renovatie van de energievoorzieningen was. De laatste verbouwing uit de jaren 80 had veel inrichtingen van donker hout en een terracottakleurige vloer achtergelaten. Dat wilden wij opruimen en de façade opnieuw en groter openen, transparantie scheppen vanaf het marktplein het gebouw in. De trouwzaal zweeft binnen nu als een glaslichaam. Door de glaswanden versmelten de foyer en de zaal tot één ruimte die door filters, zoals gordijnen en op het glas gedrukte puntraster, wordt gedifferentieerd. Het uniforme, aan de rand gebogen akoestisch plafond met ver loopgaten ondersteunt dit ruimtelijke continuüm. verlichting. Hoe kwam de samenwerking met lichtplanner Stefan Hofmann tot stand? We hadden al samen aan een restaurantproject gewerkt. We hebben de opdrachtgever dringend geadviseerd een lichtplanner aan te trekken. Bij ons basisidee voor de binnenhuisarchitectuur hadden we ook de eerste ideeën over licht die we samen hebben uitgediept. We zijn heel goed in het ontwer pen in 3D-software en dus hadden we al vroeg visualiseringen van de ruimte. Toen we met Stefan Hofmann aan de licht planning be gonnen, waren voor de uitvoerings planning daarom nog alle mogelijkheden open. Meneer Hofmann, wat was uw eerste indruk? Uit het eerdere project wist ik al: hoe de architecten werken, wat ze belangrijk vinden vlakken, met name voor de enscenering van de gordijnen. De volgende vraag was: hoe gaan we in principe met de verlichting om? Kiezen we voor conventionele lampen of voor moderne -techniek? We hebben een open, transparante architectuur stapt de verlichting met deze vernieuwende fase mee? En dus stelden we een analyse op van de energie- en onderhoudskosten voor twee verlichtingsconcepten: een keer conventioneel met metaaldamplampen respectievelijk dimbare halogeenlampen, een keer met. Dat heeft u werkelijk doorgerekend? Ja, en in relatie tot de aanschafkosten geplaatst. In 2010 was de -verlichting ongeveer een derde duurder dan de conventionele verlichting. Dat hebben we samen met de architect aan de burgemeester voorgelegd. En hem open en eerlijk verteld: het zal wel een paar jaar duren voordat de meerkosten terugverdiend zijn, maar u hebt een gebouw dat ook verantwoordelijkheid en vooruitstrevendheid laat zien. Toen was de beslissing voor -verlichting in het volledige project snel genomen. Tot dusver leverde een enkele lamp, zo groot als een vinger, een zeer groot pakket aan lumen. Voor dezelfde lichtstroom heb ik een raster van meerdere lichtdiodes nodig. Pas samen met de geavanceerde lenstechniek, zoals ERCO die aanbiedt, krijg je ook het gewenste resultaat. We hebben in dit project verschillende scenario's met -spots ge test. Kun je bijvoorbeeld vanaf een hoogte van 10m tot op de punt nauwkeurig licht op Op bezoek in het verbouwde gemeentehuis van Schorndorf bij Stuttgart: is de verlichting ook bestand tegen kritische blikken? De ontwerpers zijn het erover eens: ja, met de ervaring uit het project is architectuurverlichting met 100% een realistisch visioen. De gespreksdeelnemers van rechts naar links: Gunter Fleitz (Ippolito Fleitz Group), Martin Krautter (hoofdredacteur ERCO Lichtbericht), Stefan Hofmann (Lichtwerke, Keulen), Hendrik Schumacher (ERCO Leuchten GmbH). Foto s: Dirk Vogel, Dortmund. Meneer Fleitz, vertelt u ons om te beginnen iets over het gemeentehuis van Schorndorf! Het staat op het historische marktplein in het centrum van de oude binnenstad en is het pronkstuk van de stad. Het werd ge- bouwd in 1730 en valt tegenwoordig onder monumentenbescherming. Karakteristiek zijn de getoogde ramen in de kelderverdieping. Vroeger was dat een open hal waar de markt plaatsvond. De doorgangen werden later gesloten. Er ontstond een foyer met veel gebruiksmogelijkheden, bijvoorbeeld voor het VVV en voor evenementen. Dan zijn er twee multifunctionele zalen: de grote raadszaal is ook bestemd voor technische bestuursvergaderingen en seminars. Daarboven zweeft als inbouw nog de trouwzaal die tegelijkertijd als besprekingsruimte voor de burgemeester en zijn team fungeert. In welke toestand trof u het gemeentehuis aan? Bij het begin van het project in 2007 had het gebouw al dringend behoefte aan renovatie door gebreken in de brandveiligheid en de gebouwentechniek. Tegelijkertijd wilde de jonge burgemeester het gemeentehuis en daardoor de stad een nieuw gezicht geven. In 2008 werd het project vanwege de econo Hoe kwam de opdracht tot stand? Was er een aanbesteding? Nee, we kregen de opdracht rechtstreeks. We hadden een paar projecten in Schorndorf, als laatste een radiologische praktijk en een verzorgingstehuis. Bij de opening maakten we kennis met de burgemeester. Hij wilde dat voor de verbouwing van het gemeentehuis iemand van buiten zou komen die een frisse blik had. Het perfecte was: de burgemeester, de bouwverantwoordelijke en de directeur van de Rijksgebouwendienst wisten allemaal wat ze wilden en trokken één lijn. Wat stond er op het wensenlijstje van de opdrachtgevers? De functionele vereisten veranderden niet zoveel. We hebben complexe, verschillende toepassingen, maar we wilden geen universele ruimte vormgeven die alles wel een beetje aankan, maar niets op de juiste wijze. Het ging om een feestelijke entree en om transparantie; ook naar de zaal voor plenaire vergaderingen. Voor niet-openbare zittingen zou overeenkomstige discretie moeten kunnen worden gewaarborgd. We hebben relatief vroeg een visueel concept gepresenteerd dat het karakter van de ruim te zeer veel veranderde. Daarmee konden we de opdrachtgevers enthousiast maken en aan hen verklappen waar de reis heenging. Dan zitten we nu midden in het onderwerp: transparantie heeft altijd veel te maken met en hoe ze de zaken aanpakken. Het licht kan altijd net zo goed zijn als de architectuur; in het beste geval beperkt het zich tot het ondersteunen van mooie architectuur. Het helpt ons als lichtplanners natuurlijk, wanneer de architect ons zijn filosofie onthult, welke ruimte welke functie heeft, hoe je je door de ruimtes verplaatst. Er was een krachtige vormgevingsvisie en daaraan konden we samen werken. Wanneer viel de eerste keer het woord in de gesprekken? Bij de ontwerpen voor de sculpturaal aandoende ringpendelarmaturen in de foyer die alleen met -lichtbronnen konden worden verwezenlijkt. Hier was het voor ons al duidelijk dat het op zou uitdraaien. Wat het totale verlichtingsconcept voor de ruimte betrof, eerst niet. Het onderwerp kwam vervolgens in vergaderingen met de opdrachtgever aan de orde. Hij stond ervoor open en Stefan Hofmann heeft dat tot in detail onderzocht. In sommige gevallen lag het gebruik van voor de hand: bij de verlichting van verticale Heeft u tijdens de planning ooit het gevoel gehad dat u met kwalitatieve compromissen moest sluiten? Nee, ook wanneer ik erover moet zeggen dat ik het licht nog nooit echt goed in de nacht heb gezien. Waardoor ik volledig enthousiast werd, is de kleurweergave en de doorgaans zeer prettige lichtkleur. 's zijn puntlichtbronnen; net zoals halogeen-laagspanningslampen. Deze integreren uitstekend in optische systemen en ik krijg indrukwekkend en sprankelend licht op de plaats waar het moet zijn. Onder de trouwzaal kunt je eventueel zien hoe goed dat inmiddels ook met de -verlichting werkt. Hoe weert zich bij de lichtkwaliteit met betrekking tot visual comfort of verblinding van de armaturen? een tafelvlak voor een enkele werkplek laten schijnen? En het resultaat laat wel degelijk zien dat het werkt. De anti-verblinding ontstaat door een geheel andere techniek, maar die is er. Er zijn echter zones waar we geen -techniek kunnen inbouwen, omdat de armaturen daarvoor gewoonweg nog niet bestaan denk maar aan plafondwashers of vloerinbouw-uplights. Maar hoe wordt uiteindelijk de beslissing genomen voor een bepaalde leverancier, voor een bepaald merk, zoals ERCO? We zijn volledig blanco gestart, hoewel Stefan Hofmann voor veel situaties uw producten heeft geadviseerd, omdat die daarvoor nu eenmaal uitstekend geschikt zijn. Ten aanzien van de vele bijzondere lichtsituaties krijg je natuurlijk niet alles vanuit één punt. Dat was relatief gemakkelijk. Naast een paar decoratief en functioneel aparte situaties komt het gros van de verlichting als puntlichtbron uit het plafond. Als lichtplanner hecht ik de voorkeur aan een fabrikant die een familie aanbiedt; een volwaardig assortiment. Bij ERCO zijn er altijd -downlights, -wallwashers en -richtbare spots in dezelfde constructie; precies de drie armatuurtypes die wij nodig hebben. Met uniforme diameters, met een uniforme verschijning. 10 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 11

8 Een nieuw gezicht voor het pronkstuk van Schorndorf: met de ligging in het centrum van de stad speelt het historische gemeentehuis met zijn multifunctionele ruimtes op de begane grond een belangrijke rol in het openbare leven: hier worden bezoekers ontvangen, geridderd, worden verkiezingen gevierd en huwelijken gesloten. Ippolito Fleitz werkten al in de ontwerpfase intensief met 3D-software. Op die wijze ontstaan krachtige, visuele concepten om de opdrachtgever enthousiast te maken (boven). Het spreekt voor de kwaliteit van de architecten, wanneer de vertaling in de praktijk niets aan fascinatie inboet. Er bestaat dus een vormgevings- en een technische kant. Was het ook een kwestie van service? Eerst een vraag over het assortiment. Voor de zaal voor plenaire vergaderingen hebben we -richtbare spots nodig met een smalle straalhoek van 10. Dan wordt de markt relatief beperkt. ERCO was de voorloper en dat leidde ten slotte tot de beslissing. En gelukkig heeft ERCO onlangs ook de lichtkleur van warmwit naar echt warmwit gewijzigd. Betekent dat dat we in het project momenteel 's hebben met een kleurtemperatuur van 3000K? Ja, dat levert een grote bijdrage aan de acceptatie. Ik vind onze architecturale taal niet nuchter. We hebben gekleurd, maar ook echt donker textiel en er is natuursteen. Desondanks: maken de bijzondere vormentaal, het moderne van deze glazen architectuur het warme licht alles lichter; daar voel je je gewoon prettig bij. Hendrik Schumacher: Ook de kleurweergave-eigenschappen zijn uitstekend. Het kleurenscala met zijn beige en bruine tinten wordt door deze kleurtemperatuur goed verzorgd. Officieel is het gemeentehuis nog niet ge opend; in welke fase zitten we nu? De bovenste kantoorgedeeltes worden nu betrokken. Vanaf maandag werken er weer mensen in het gemeentehuis, maar nog niet op de begane grond. De grote opening is gepland op 8 oktober. Meneer Hofmann, u hebt de verlichting 's nachts al gezien wat is uw oordeel? Het komt heel dicht bij hetgeen we ons hadden voorgesteld. Het vlakke licht van de downlights is indrukwekkend en sprankelt, maar is ook zeer gelijkmatig op het doeloppervlak. Hetzelfde geldt voor het gerichte licht. De overgang van conventionele verlich ting naar is gelukt; het werkt. Het was een dankbaar project om meer ervaring op te doen. Bij toekomstige projecten is duidelijk welke wattages, welke karakteristieken, welke systemen we zullen inzetten. Hendrik Schumacher: Ontstaat er langzamerhand een gevoel voor? Ja, en we krijgen ideeën wat de volgende stap zou kunnen zijn. We hebben in het project al bijzondere armaturen die gemengd zijn uitgevoerd met 's in 3000K en 4000K. Daarmee kunnen we naar wens warm licht genereren of het daglicht met neutraalwit verrijken. Die wens hebben we ook voor downlights en wallwashers; dat ze gewoonweg omschakelbaar zijn tussen deze lichtkleuren. En een richtbare spot waarvan de lichtkleur van 3000K ook bij het dimmen nog duidelijk warmer wordt dat zou bijvoorbeeld ideaal zijn voor restaurants. Volgens mij ontbreken er momenteel alleen nog maar nuances. Toen we onlangs een rondleiding hadden met de burgemeester en de bouwverantwoordelijke, heerste er nog een bepaalde mate van nervositeit op de in het algemeen halfgerede toestand van de bouwlocatie. Er werd echter gezegd: Het licht is super, sensationeel, wanneer alles zo zou zijn... En dat is voor ons natuurlijk fijn om te horen! Het was echt zo. En niet alles was al precies ingericht. Maar deze feestelijkheid was al merkbaar. Dat kan alleen, wanneer we een goede architect hebben. Wanneer je elkaar vertrouwt, naar elkaar luistert dan leidt dat tot een vruchtbare samenwerking. Het hielp echter ook dat we nog niet krap in de tijd zaten. De droogbouwwerkzaamheden voor het plafond waren het knelpunt. Daarvoor moesten de armaturen en de inbouwringen er op tijd zijn. Alles is echter goed gelukt. Of de zaak van de lichtsterkteverdelingen... Als je zegt: Dat had ik me eigenlijk een beetje zachter voorgesteld was op een paar plaatsen, namelijk daar waar wij vanwege de moerbalk een veel kleinere plafondhoogte hadden, gewoon te klein. Maar er waren andere voorzetlenzen, van spot via flood tot aan wide flood. Die hebben we geprobeerd en ten slotte vervangen. De Spherolit-lenzen maken de daadwerkelijk flexibeler dan conventionele lampen. Heeft de ontwerper daar iets aan? Dat was een interessante ervaring: op woensdag heb ik ERCO gebeld; op donderdag om 10 uur had ik de lenzen in huis; op vrijdag was ik in Schorndorf en toen heb ik ze vervangen. Dat is een voorbeeldige service. Meneer Hofmann, is er bij de productinformatie, de productdocumentatie van producten nog iets dat u mist? Duidelijke normen voor technische gegevens en meetwaarden zouden in het belang van ontwerpers en producenten zijn. Bij ERCO weet ik dat gegevens zoals lichtstroom of luminantie op het doeloppervlak realistisch zijn. Maar tot aan een standaardisering zullen er toch nog een paar jaren verstrijken. Laat me nog een onderwerp aansnijden: dat is de enorme prijsdruk door de veranderde marktsituatie met volledig nieuwe aanbieders. Niet alle opdrachtgevers zijn om te be ginnen bereid om een derde meer voor te betalen. Hendrik Schumacher: Iedereen kent het: nieuwe technologieën zijn eerst duurder, maar worden in de loop der tijd betaalbaarder. Dat zijn ook de verwachtingen voor de -techniek waarmee we als aanbieders moeten omgaan. Dus worden de gangbare verlichtingssystemen binnenkort waarschijnlijk door systemen vervangen, maar is deze markt volledig anders van structuur dan de vorige. Dan is de vraag naar de prijs en het productassortiment gerechtvaardigd. Natuurlijk zou je graag een eenvoudige, prijsvriendelijke -downlight hebben, maar dan met de kwaliteit van ERCO. Dergelijke vragen houden ons in elk geval bezig. We maken op dit moment echt enorme veranderingen door in onze branche. Bent u van mening dat ja voor mij is nu de als lichtbron in het middelpunt van de lichtplanning gearriveerd en ik zie deze als weg naar de toekomst, wanneer andere lampen verdwijnen en worden verboden? Dat, wat ik tot dusver in Schorndorf heb gezien, heeft me echt bemoedigd en laat me zien dat we in toekomstige projecten zon der twijfelen de kunnen accepteren. Het project krijgt een nieuwe kwaliteitsnorm. Mij stemt deze ervaring ook optimistisch. Dan heeft een -richtbare spot een te smalle lichtbundel en je kunt de lens verwisselen en hoeft geen nieuwe armatuur te monteren. Deze flexibiliteit biedt zekerheid. Wat dat betreft heb ik een goed gevoel erover. Architectuur met 100% ; is dat voor u dus een positief, realistisch visioen? Ja, precies. Het project is daarvoor een goede pionier. Hartelijk dank voor het gesprek en deze mooie woorden tot slot! Ippolito Fleitz Group, Stuttgart De multidisciplinaire, internationaal werkzame studio voor vormgeving is bekend als identity architects : samen met de klanten ontwikkelt het team architectuur, producten en communicatie die altijd deel van een geheel en toch volledig onverwisselbaar zijn. De beide managing partners Peter Ippolito en Gunter Fleitz richtten Studio 2002 op, nadat ze al vanaf 1999 bij zipherspaceworks hadden samengewerkt. Hun werk werd talloze keren met prijzen voor vormgeving beloond: uitmuntende projecten zijn bijvoorbeeld de nieuwe kantine van het tijdschrift DER SPIEGEL, de beursstand voor Burkhardt Leitner constructiv of het Palace of International Forums in Oezbekistan. Stefan Hofmann, Lichtwerke, Keulen Gefascineerd door het onderwerp Licht wijdt Stefan Hofmann zich vanaf zijn studie Scenografische en tentoonstellingsvormgeving aan het werken met dit medium in de context van theater en architectuur. Als medewerker van gerenommeerde lichtplanners deed hij ervaring op als projectleider, bijvoorbeeld bij de Jahr hunderthalle in Bochum of bij de Uniqa Tower in Wenen. Veel projecten ontvingen internationale onderscheidingen. Na diverse leeropdrachten aan hogescholen kreeg hij in 2008 de leerstoel voor lichtplanning aan de FH Kaiserslautern. In 2009 stichtte Hofmann zijn eigen bureau Lichtwerke voor het holistisch en individueel vormgeven van lichtprojecten ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 13

9 Nieuwe producten % Op basis van zeer geavanceerde -technologie produceert ERCO met gebruik van alle ervaring van de Lichtfabriek gemakkelijke, logische en intuïtieve lichtwerktuigen. Voor iedere gebruiker ontsluiten deze het efficient visual comfort. 100% dat is niet alleen van toepassing op de productinnovaties 2013 die we op de volgende pagina's introduceren. 100% beschrijft ook het potentieel dat ERCO toegankelijk wil maken voor alle ontwerpers en gebruikers van licht in de architectuur: voor creatieve, duurzame en energiezuinige lichtconcepten. Meer vanaf op de Light Scout: Compact - Uiterst efficiënt lenzensysteem - Uitstekend visual comfort met een cut-off van 30 - Zeer kleine inbouwdiepte - Wide flood als energiezuinige, sprankelende basisverlichting voor de detailhandel of voor kantoren - Oval flood voor de lineaire verlichting van verkeerszones of artikelschappen - Optimaal afgestemd bedrijfsapparaat wordt gebruiksklaar aangesloten - Dimbaar (fase-afsnij techniek) - DALI versies beschikbaar Downlights 8W 40W 720lm 4000lm Wide flood, oval flood Maat 3, 4, 5, 7, 8 Logotec met - Een extra, groter model voor een grotere lichtstroom - Vervangbare Spherolit-lenzen voor verschillende lichtsterkteverdelingen - Voor gedifferentieerde lichtconcepten in showrooms Pollux spots met - Cilindrische, zeer compacte armatuurkop van aluminiumgietwerk - Het programma omvat projectiespots met contourenbeeldmasker voor haarscherpe lichtbundels - Vervangbare Spherolit-lenzen voor verschillende lichtsterkteverdelingen - Voor toepassingen in de detailhandel, de horeca, in galerieën of in woningen - Dimbaar (fase-afsnij techniek, alsmede met potentiometer aan de spot), DALI versies zijn beschikbaar Spots 4W 24W 360lm 2400lm Narrow spot, spot, flood, wide flood Spots 2W 6W 180lm 600lm Narrow spot, spot, flood, wide flood Lenswallwashers 6W 540lm 600lm Breedstralers 12W 24W 1080lm 2400lm Projectiespots 6W 540lm 600lm Lenswallwashers 12W 24W 1080lm 2400lm Breedstralers 6W 540lm 600lm Quadra - Uiterst efficiënt lenzensysteem - Uitstekend visual comfort met een cut-off van 30 - Zuiver uiterlijk met vierkante lichtuittreding - Zeer kleine inbouwdiepte - Wide flood voor de basisverlichting in foyers, restaurants, hotels of woningen - Oval flood voor de lineaire verlichting van verkeerszones of artikelschappen - Optimaal afgestemd bedrijfsapparaat wordt gebruiksklaar aangesloten - Dimbaar (fase-afsnij techniek) - DALI versies beschikbaar Downlights 8W 24W 720lm 2400lm Wide flood, oval flood Maat 3, 4, 5 Optec spots met - Nieuwe generatie 's met meer output uit compactere armatuurkoppen - Drie maten en vermogenstrappen - Het programma omvat projectiespots met contourenbeeldmasker voor haarscherpe lichtbundels - Vervangbare Spherolit-lenzen voor verschillende lichtsterkteverdelingen - Universele spotfamilie voor toepassingen in showrooms tot aan musea - Dimbaar (fase-afsnij techniek, alsmede met potentiometer aan de spot), DALI versies zijn beschikbaar Spots 2W 24W 180lm 2400lm Narrow spot, spot, flood, wide flood Lenswallwashers 6W 24W 540lm 2400lm Projectiespots 6W 540lm 600lm Breedstralers 6W 24W 540lm 2400lm 14 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 15

10 Nieuwe producten % Quintessence dubbelfocusdownlights met voor schuine plafonds - Discrete, algemene verlichting voor hoge ruimtes met schuine plafonds (hellingshoek tot 30 ) - Buitengewoon goed visual comfort door de matzwarte antiverblindingsconus - Zwenk- en draaibare ophanging voor een verticale uitlijning omlaag - Uiterst efficiënte -lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen - Optimaal afgestemd bedrijfsapparaat wordt gebruiksklaar aangesloten - Inbouwring in het systeemdesign van Quintessence, montage zonder gereedschap Dubbelfocusdownlights 6W 24W 540lm 2400lm Maat 4, 7 Flood, wide flood Parscoop met - Wallwashers/plafondwashers met afgedichte huizen voor toepassingen buiten - Archetypedesign - Uiterst efficiënte -lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen - Lichtsterkteverdelingen: breed stralend en diep stralend - Twee maten en vermogenstrappen - Dimbaar (fase-afsnij techniek) - Geen strooilicht op het montageoppervlak Wallwashers/ plafondwashers 24W 48W 2160lm 4800lm Breed stralend, diep stralend Quintessence richtbare spots narrow spot - Straalhoek van <10 voor nauwkeurige accentuering ook vanaf een grotere afstand - Groot visual comfort door de darklight-reflector - Uiterst efficiënte -lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen - Optimaal afgestemd bedrijfsapparaat wordt gebruiksklaar aangesloten - Inbouwring in het systeemdesign van Quintessence, montage zonder gereedschap draaibaar, tot 30 zwenkbaar Richtbare spots 2W 24W 180lm 2400lm Maat 3, 4, 5, 7 Narrow spot, spot, flood Compact plafondinbouwarmaturen - Voor de energiezuinige algemene verlichting van ingangen en overdekte oppervlakken buiten, zoals arcades, passages of atriums - Uiterst efficiënt lenzensysteem - Twee lichtsterkteverdelingen - Uitstekend visual comfort met een cut-off van 30 - Afgedicht huis in beschermingsgraad IP65 - Dimbaar (fase-afsnij techniek) Downlights 8W 40W 720lm 4000lm Wide flood, oval flood Maat 3, 4, 5, 7, 8 Trion plafondwashers met - Archetypedesign - Twee maten en vermogenstrappen - Uiterst efficiënte -lichttechniek met collimatoren en Spherolit-lenzen - Lichtsterkteverdelingen: breed stralend en diep stralend - Dimbaar (fase-afsnij techniek) - DALI versies beschikbaar - Varychrome RGBW-versies beschikbaar Plafondwashers 12W 24W 1080lm 2400lm Breed stralend, diep stralend Compact plafondopbouwarmaturen - Voor de energiezuinige, algemene verlichting van ingangen en overdekte oppervlakken buiten, zoals arcades, passages of atriums - Uiterst efficiënt lenzensysteem - Twee lichtsterkteverdelingen - Uitstekend visual comfort met een cut-off van 30 - Cilindrisch opbouwhuis van aluminium, tweevoudig gecoat - Dimbaar (fase-afsnij techniek) Opbouwdownlights 16W 24W 1440lm 2400lm Wide flood, oval flood Maat 4, 5 16 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 17

11 ERCO service wereldwijd: advies en logistiek voor perfect licht Contact Overal in de wereld willen de ERCO medewerkers u graag leren kennen. De adresgegevens van onze kantoren en showrooms treft u aan onder: Wie met een project begint, is altijd op zoek naar de beste oplossingen. Het streven is telkens het perfecte materiaal, de optimale vorm of het beste licht dat mogelijk is, te vinden. Uiteindelijk dient er iets unieks te ontstaan, iets dat onverwisselbaar is dat de signatuur van degene heeft die zijn creativiteit heeft toegepast en met hart en ziel voor het optimum heeft gestreden. Voor architecten en lichtplanners betekent dit doel vaak dat ze producten van ERCO bij de ontwerpen betrekken. De meest voor de hand liggende ingang die overal en altijd bereikbaar is, is momenteel de Light Scout op De ERCO homepage biedt een overzicht van producten, projecten, specificaties en de snelle toegang tot de contactgegevens van de regionaal verant woordelijke experts in het wereldwijde lichtnetwerk van ERCO. In 35 metropolen staan opgeleide medewerkers klaar om de vragen van de klanten vanaf het begin van het ontwerp persoonlijk en op competente wijze te beantwoorden. Ze ondersteunen in de ontwerpfase, begeleiden in de bouwfase en zorgen ook op het terrein van de after sales voor de gewende hoge kwaliteit. Een groot voordeel van dit verkoopnetwerk voor de klanten is de mogelijkheid de producten werkend op locatie te zien, licht in de showroom of in een bestaande architectuur te ervaren. De ontwerper hoeft niet blind op catalogusgegevens te vertrouwen, maar kan lichteffecten op realistische wijze waarnemen en vergelijken. ERCO schuwt evenmin de directe vergelijking met producten van de concurrent middels be- monstering hier worden de voordelen bij de prestaties pas echt duidelijk. Als de keus op ERCO is gevallen, kan de klant van meer services gebruik maken, bijvoorbeeld het advies tijdens de bouwfase of de beschikbaarstelling van vergaderruimtes voor ontwerpbijeenkomsten en meetings. Voor de architecten schept dat de mogelijkheid zich op de kerngebieden van hun werk te concentreren en als tegenzet de jarenlange knowhow van onze medewerkers te benutten. Naast de technische support ondersteunt ERCO de projecten ook bij de lichtplanning. De lichtadviseurs in de kantoren en showrooms bestempelen zich als Consultant to the Consultant ze bieden professionele ondersteuning aan ontwerpers bij alle lichttechnische vraagstukken en projectfasen. Mochten er pro - blemen optreden, dan hebben ze een direct lijntje met de experts op het hoofdkantoor van ERCO en werken snel een geschikte oplossing uit altijd met het oog op het succes van het volledige project. Licht in de ruimte De werking van licht in de ruimte is moeilijk te verwoorden deze moet worden beleefd. De ERCO showrooms scheppen hiervoor de optimale, flexibele voorwaarden. Events en seminars Ze maken van de ERCO showrooms ontmoetingsplaatsen voor de lokale licht- en architectuurscene. Door de infrastructuur wordt de betekenis van tune the light" duidelijk: vormgeving van licht in zijn kwaliteiten van ruimte en tijd. Visualisaties en simulaties winnen in het planningsproces aan betekenis. Hier is het voor de ontwerpers van doorslaggevend belang dat ze op de gegevens van de fabrikant kunnen vertrouwen. Daarom hecht ERCO bij alle lichttechnische gegevens die bijvoorbeeld voor DIA- Lux beschikbaar worden gesteld, grote waarde aan exacte waarden uit het meettechnische laboratorium. ERCO streeft naar de meest optimale op - lossingen in het projectproces. Dat wil ook zeggen de klanten bij de focussering van de armaturen, de ingebruikname van een lichtregeling of bij onderhoudsvragen te ondersteunen. Deze dienst aan de klant zorgt ervoor dat er aan de beloofde prestaties van de armaturen, de regeling en daardoor de werking in de ruimte uitgebreid en op basis van duurzaamheid wordt voldaan. Een ander belangrijk aspect binnen het bouwproces is de logistiek. Er is niets erger voor de bouwplanning dan wanneer geplande materialen niet op het afgesproken tijdstip op locatie zijn, of wanneer deze permanent in de weg staan, omdat ze te vroeg werden geleverd. ERCO is in staat leverdata tot op de dag nauwkeurig te plannen. Bouwplanning en aanlevering sluiten op deze manier naadloos op elkaar aan logistieke problemen worden geminimaliseerd. Naast ondersteuning bij een concreet pro - ject beschouwen de regionale teams het als hun taak met seminars en evenementen het onderwerp Architectuurverlichting in het bewustzijn van architecten en ontwerpers, maar ook van installateurs of opdrachtgevers te verankeren. Veel showrooms en kantoren van ERCO wereldwijd hebben zich daardoor ook tot ontmoetingspunten van de plaatselijke licht- en architectuurscene ontwikkeld. Lichtkwaliteiten Talloze bedrijfsklaar gemonteerde, via lichtregeling adresseerbare armaturen maken het in de showroom ook mogelijk subtiele lichtkwaliteiten te demonstreren. Op locatie in bedrijf stellen De medewerkers van ERCO bieden op locatie hulp bij de focussering van de armaturen en de ingebruikname van de lichtregelingen. Op die manier kan snel worden geverifieerd of alle elementen perfect op elkaar zijn afgestemd. Projectmanagement De kantoren beschikken over optimale ruimte voor projectvergaderingen. Uw ERCO contactpersoon is ervoor opgeleid om de klanten in elke fase van een project te ondersteunen. 18 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 19

12 Focus Dubbelfocus Efficiënt -lenzensysteem voor downlights: technologie ERCO had voor het nieuwe lenzensysteem voor de basisverlichting als ontwikkelingsdoel de factoren compactheid, vlak model, sober systeemdesign, efficiency en visual comfort. Bij downlights voor conventionele armaturen wordt de afscherming meestal verbeterd door een diep terugliggende lamp die is gecombineerd met een overeenkomstige inbouwhoogte van de armaturen. -modules hebben al het voordeel van een aanzienlijk kleinere afmeting van de lamp. In combinatie met het nieuwe lenzensysteem en een beschermingselement tegen verblinding kan daaruit een bijzonder compacte, efficiënte armatuur met een goed visual comfort worden verwezenlijkt. Ter minimalisering van verliezen die uit de brekingsindex bij reflecties en overgangen tussen verschillende lenzen en lucht resulteren, combineert het lenzensysteem twee componenten: de collimator voor het verzamelen van de -lichtstralen en de lens voor de gewenste lichtsterkteverdeling. Daardoor is het lenzensysteem, wat uit een enkle deel bestaat, volgens zijn principe efficiënter dan -downlights met lichtmenger en darklight-reflector of een tweedelig systeem dat bestaat uit een collimator en een verwisselbare Spherolit-lens. Ter - wijl de flexibiliteit van de verwisselbare Spherolit-lenzen bij spots een beslissend voordeel vormt, kan ten gunste van de efficiency daarvan worden afgezien bij downlights. Als anti-verblindingselement is een vlak geconstrueerd kruisraster bestemd. Het schermt de blik op de met zijn hoge luminantie af en maakt een prettig visual comfort mogelijk. Efficiency met compacte lichttechniek Een bedrijfsrendement van de armatuur (LOR) tot 0,87 verduidelijkt de prestaties van het nieuwe -lenzensysteem in vergelijking tot conventionele modellen en plafondinbouwarmaturen. Het optische element, te beginnen bij de berekening en de constructie van model tot aan de productie, wordt compleet bij ERCO vervaardigd. Precieze lichttechniek Het eendelige lenzensysteem van optisch poly - meer maakt indruk door de hoge efficiency en streepvrije lichtbundel voor de basisverlichting. Het verleent de daarmee uitgevoerde producten een autonoom, aantrekkelijk uiterlijk. Lenzensysteem wide flood De collimator lijnt het licht allereerst parallel uit. De bovenste, ronde lens zorgt vervolgens voor een rotatiesymmetrische lichtsterkteverdeling. Lenzensysteem oval flood De bovenste, parallelle lijnenstructuur van het lenzensysteem buigt de lichtstralen en genereert een tweezijdige lichtsterkteverdeling. Door het draaien van het armatuurinzetstuk in de inbouwring kan de ovale lichtbundel vrij worden uitgelijnd. Efficiënt -lenzensysteem voor downlights: toepassing De inbouwhoogte is net zo'n factor voor spaarzaamheid van een armatuur als de aanschafprijs en exploitatiekosten, aangezien compacte armaturen ruimte en ontwerpinspanningen besparen. Tot dusver sloten zeer vlak opgebouwde armaturen vaak compromissen bij de bescherming tegen verblinding, terwijl een ver terugliggende lamppositie niet mogelijk is. Het kruisraster bij Compact biedt een cut-off van 30 dat leidt ondanks de geringe bouwhoogte tot een goed visual comfort. De directe verblinding wordt geminimaliseerd en de aandacht van de kijker wordt naar het verlichte vlak getrokken. Met twee verschillende lichtsterkteverdelingen van Compact kunnen verschillende verlichtingstaken worden uitgevoerd. De brede, ronde lichtbundel is bestemd voor de efficiënte basisverlichting van vlakken en ruimtelijke zones; met name voor de presentatie van artikelen. De ovale lichtbundel is daarentegen voor de verlichting van rijen tafels, toonbanken of ook van wegen met energiezuinig brede armatuurafstanden voorbestemd. Door het systeemdesign van de compacte -plafondinbouwarmaturen ontstaan talloze opties: gemiddelde tot hoge verlichtingssterktes door verschillende armatuurmaten, alsmede de aanpassing van de vorm aan de architectuur bij Compact met ronde en bij Quadra met vierkante armatuuropeningen. Voor buitengebruik of voor vochtige ruimtes is Compact in een hogere beschermingsgraad zowel voor plafondinbouw als voor opbouw verkrijgbaar. Thomas Schielke Goed visual comfort voor werkplekken De cut-off van 30 bij plafondinbouwarmaturen schept een prettig visual comfort bij de algemene verlichting van verkeersgebieden en werkzones. Wide flood De brede, rotatiesymmetrische lichtsterkteverdeling is in de buitenruimte geschikt voor de efficiënte basisverlichting van arcades, passages en verkeersgebieden. Oval flood De tweezijdige lichtsterkteverdeling is uiterst geschikt voor de energiezuinige verlichting van verkeersgebieden.

13 -licht voor de mode: Duvetica showroom, Milaan Architect: Tadao Ando, Osaka Foto s: Thomas Mayer, Neuss Varianten van de verticale verlichting: de Duveticashop laat zien hoe belangrijk het is door verlichte wanden de architectonische ruimte te definiëren. Gelijkmatige wallwashing accentueert de wanden van zichtbeton, wallwashing met het focale zwaartepunt ensceneert de opgelijnde kledingstukken. Horizontale verlichting door omlaag stralende -downlights wordt slechts in geringe mate ingezet, bijvoorbeeld bij de hellingen en trappen tussen de verdiepingen. Het zakelijke idee om een modemerk uitsluitend op donzen jacks te focussen maakte een omweg via Japan en nam van daaruit de architectuur van Tadao Ando mee: dat is in het kort het verhaal van Duvetica. In 2005 richtten Giampiero Vagliano en Stefano Rovoletto, twee ervaren couturiers, het label op en startten op succesvolle wijze met de verkoop in Azië. Het recept: Europese topkwaliteit in stoffen en verwerking, ethisch correct gekweekte donzen grondstoffen uit de Périgord en een modieuze, bijzonder smal gesneden snit die het eerdere imago van volumineuze donzen kleding op zijn kop zette. Intussen exploiteert Duvetica vier eigen shops in Tokio, Kitzbühel, Courmayeur en Milaan; alle zijn ontworpen door Tadao Ando, de Japanse meester van het architectonische minimalisme. Een bijzonder kenmerk van de meest recente store in de Milanese Via Santo Spirito, een zijstraat van de modemijl Via Montenapoleone: de ruimtes zijn volledig met -techniek van ERCO verlicht als duurzame weg naar de optimale lichtkwaliteit. Over twee etages met een oppervlakte van 220m 2 per stuk verspreidt de winkel zich over de begane grond. In de kelder is ook een showroom voor wederverkopers. De signatuur van Tadao Ando, het onberispelijk verwerkte zichtbeton in het tatami raster, mag niet ontbreken: twee wanden in de lengterichting uit dit materiaal schakelen de ruimte aaneen. Ze vormen met licht gestuukte plafonds en een donker grijze cementvloer een neutrale achtergrond voor de kleurrijke kledingstukken die in de schapnissen met achtergrondverlichting in scène worden gezet. Het strijklicht van Nadir vloerinbouwarmaturen wekt de sobere betonvlakken tot leven. De sprankelende lichtaccenten van de Logotec -spots lichten de glanzende stoffen van de donzen jacks op. Technische details, zoals grote flatscreens. De spanningsrails en plafondinbouwarmaturen integreren zich afsluitend in de architectuur. Zo overwint het interieur een gewaagde graatmigratie: de sfeer is enerzijds koel genoeg om ook in de zomer dons aantrekkelijk te maken anderzijds zo fascinerend in zijn zuiverheid en precisie dat het merkenbeeld zich stevig in het geheugen van de klant grift. Logotec -spots De lichtbundel van de Logotec -spots is sprankelend en arm aan strooilicht dankzij de door ERCO ontwikkelde Spherolit-lenstechniek. Voor de vormgevers van winkels betekent dat: glans en kleur van de artikelen worden contrastrijk en aantrekkelijk gepresenteerd. Quintessence downlights/wallwashers Quintessence is een uitgebreid systeem voor in het plafond geïntegreerde verlichting. Voor Duvetica kozen de ontwerpers uitvoeringen met een vierkante vorm, een met het plafond afsluitend inbouwdetail en als lichtbron met een gering stroomverbruik en een lange levensduur. Logotec -inbouwspots Als in het plafond geïntegreerde oplossing voor accentverlichting zijn de armatuurkoppen van de Logotec -spots met montageringen en -frames van het Quintessence systeem gecombineerd. Bij Duvetica accentueren breedstralers met de karakteristiek oval flood de kledingstukken. Vederlicht, glanzend, het figuur accentuerend en onconventioneel: de kleding van Duvetica heeft weinig met de donzen jacks van de vorige eeuw te maken. Op deze wijze beschermt het label modebewuste mensen wereldwijd tegen koude en het weer. Onberispelijk zichtbeton in het raster van de Japanse tatami matten, verdeeld door het puntpatroon van de bekistingsverankering: het merkteken van de architect Tadao Ando dat in 1995 met de Pritzkerprijs werd bekroond. Zijn filosofie en ingetogen vormentaal passen niet bij elk modemerk bij Duvetica klopt echter de chemie. 22 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 23

14 -licht voor gezondheid: Ikazia Ziekenhuis, Rotterdam Architectuur en lichtplanning: EGM Architecten B.V., Dordrecht Foto s: Thomas Mayer, Neuss Het visitekaartje van een instelling: de nieuwe hoofdingang toont zich in het donker aan de stad als verlichte glazen kubus. Dit effect bereikten de ontwerpers met gelijkmatige wallwashing binnenin het gebouw. Beterschap: in de ranking van de 100 beste ziekenhuizen van het Nederlandse dagblad AD beklede het Ikazia Ziekenhuis in Rotterdam in 2011 de tweede plaats. Een waardering die zuiver betrekking heeft op de medische merites van het ziekenhuis maar ook bij het bepalen van de patiëntentevredenheid slaat het ziekenhuis een goed figuur. Dat ligt zeker ook aan het belang dat hier aan de architectuur en de binnenhuisvormgeving wordt gehecht. Al vanaf de jaren 80 is er een nauwe samenwerking met architectenbureau EGM uit Dordrecht. Dit is één van de grootste Nederlandse bureaus die bouwen in de gezondheidszorg tot zijn bewezen specialismen mag rekenen. EGM ontwierp in de jaren 90 renovaties en uitbreidingen, zoals een nieuw gebouw met bedden, een auditorium en een kapel. De meest recente bouwvoorziening was het stedenbouwkundige visitekaartje van het ziekenhuis: de hoofdingang met de Eerste hulp die beide op 31 oktober 2011 werden geopend. Hier wordt duidelijk hoe het beeld van de ziekenhuisarchitectuur ten opzichte van vroeger is veranderd. De nieuwe entree doet eerder denken aan een modern hotel dan aan de donkere, met linoleum beklede en naar desinfectiemiddel ruikende toegangen van oude ziekenhuizen. Het glazen front gunt al van verre een blik in de toegangsvleugel; wand vlakken binnen worden met wallwashers verlicht, zodat in het donker het aantrekkelijke effect van een uit zichzelf verlichtende, transparante kubus ontstaat. Lichte ruimtevlakken maken niet alleen een vriendelijke indruk, maar dragen met hun hoge reflectiefactor net zo bij aan het geringe stroomverbruik, als het gangbare gebruik van ERCO -inbouwarmaturen uit het Quintessence systeem. Gerieflijke, comfortabel gemeubileerde wachtzones scheiden zich met een verlaagd verlichtingsniveau af van de verkeers- en servicezones. Het warmwitte licht van de downlights en -wallwashers heeft een hoge kleurweergavekwaliteit, wat ook bijdraagt tot een gevoel van welbehagen. Het lichtconcept ondersteunt de bezoekers bij de oriëntatie, doordat het niet alleen functioneel aangepaste verlichting voor de verschillende ruimtelijke zones biedt, maar ook de architectonische ruimte zelf definieert: intelligente planning en moderne -lichtwerktuigen vullen elkaar op deze wijze aan tot een efficient visual comfort. Vriendelijke ontvangst met menselijke maatstaven: juist voor patiënten en hun bezoekers is de positieve instelling van de servicemedewerkers net zo belangrijk als een prettig vormgegeven omgeving. De toegangsvleugel leidt de stroom bezoekers naar de verschillende vleugels van het ziekenhuis. Techniek en gevoelsindruk doen daarom eerder denken aan moderne hotels of luchthavens dan aan de ziekenhuisarchitectuur in het verleden. In de comfortabel gemeubileerde, gerieflijk vormgegeven wachtzones heeft gedempt licht de overhand. Ook de goede kleurweergave van de warmwitte 's die bij een kleurtemperatuur van 3000K een index van R a >90 bereikt, levert hier een bijdrage aan het welbehagen. Quintessence De ontwerpers werkten met vierkante Quintessence downlights en lens-wallwashers, afhankelijk van de hoogte van het vertrek met 27W of 40W modules in warmwit. Het resultaat laat zien hoe goed de -inbouwarmaturen van ERCO zich ook in dergelijke, groot gedimensioneerde projecten bewijzen met royale en daardoor energiezuinige armatuurafstanden. 24 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 25

15 -licht voor historische ruimtes: Gallerie d'italia Piazza Scala, Milaan Architect: amdl Architetto Michele De Lucchi S.r.l., Milaan Lichtplanners: Studioillumina, Arch. Adriano Caputo, Rome Foto's: Thomas Mayer, Neuss Optec met Verwisselbare Spherolitlenzen bepalen bij Optec -spots de lichtsterkteverdeling. In de nieuwe Optec generatie voor 2013 (zie pagina 15) zijn versies met narrow spot regulier verkrijgbaar die voor dit project nog als gemodificeerde versie werden geleverd. Gelijkmatige lichtbundels met een zachte, echter gedefinieerde rand en zonder storend strooilicht: ERCO spots met Spherolit-lenstechniek zijn niet alleen efficiënt en flexibel, maar bieden ook een superieure lichtkwaliteit. Vorstelijke ruimtes met weelderige plafondfresco's, marmeren haarden, overvloedig stucwerk en gepolijste terrazzo vloeren: het Milanese Palazzo Anguissola aan de Piazza Scala, een neobarok adellijk paleis uit het begin van de 19 e eeuw, staat model voor de rijkdom aan monumentale, historische architectuur waarover het cultuurland Italië beschikt. Een echte meevaller voor het gebouw is het nieuwe gebruik als kunstmuseum een samen werking van de bank Intesa Sanpaolo, alsmede de aan de bank verwante culturele stichting Fondazione Cariplo. Ze stichtten in het Palazzo en zijn naburige gebouw, het Palazzo Brentani, de Gallerie d'italia, een instituut voor Italiaanse kunst van de 19 e eeuw. Voor de tentoonstelling had curator Fernando Mazzocca royaal de keus: uit de duizenden werken in de collecties van de banken koos hij er circa 200. Meesters als Antonio Canova, Francesco Hayez, Angelo Inganni of Giovanni Boldini, tot dusver eerder bekend bij de specialisten van een bepaald tijdperk, kunnen zich daarmee opnieuw verheugen in een breed publiek. De verbouwing en de vormgeving van de tentoonstelling ontwierp de Milanese architect en designer Michele de Lucchi met zijn bureau amdl. Hij presenteerde veel werken uit respect voor het bouwmateriaal op individueel opgestelde wanden of statieven die aan schildersezels doen denken. Ook de verlichting is enerzijds onderworpen aan de overwegingen inzake monumentenbescherming, maar anderzijds slaagde lichtplanner Adriano Caputo erin de opdrachtgevers van een toekomstbestendige -lichtoplossing met een gering stroomver- bruik te overtuigen. Het resultaat laat zien hoe goed -techniek van ERCO eveneens in historisch materiaal integreert en daar zijn functionele taken perfect uitoefent ook in het samenspel met originele kroonluchters of andere decoratieve armaturen. Zoals het in historische ruimtes vaak het geval is, beschikken veel zalen van de Gallerie D'Italia over stucwerklijsten rondom aan de bovenste wandafsluiting waarop spanningsrails onopvallend kunnen worden gemonteerd. Aan de spannings rails worden afgestemd op de geometrie van de ruimte en het tentoonstellingsconcept Optec -spots met verschillende lichtsterkteverdelingen flexibel geplaatst. Ze accentueren enerzijds de kunstwerken en zorgen anderzijds voor een zachte algemene verlichting en een lichte gevoelsindruk van de ruimte door de versierde plafonds gelijkmatig te beschijnen. Als optie voor de regeling zijn ERCO -spots normaliter naar keuze met DALI interface of anders dimbaar in fase-afsnijtechniek verkrijgbaar. Op die wijze kunnen de technici van het museum naast de reeds zeer hoge efficiency van de -armaturen extra energie besparen. Dit schept een grote vrijheid voor de conservator alsmede voor enscenering. 26 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 27

16 -licht voor kunst: Galerie Forsblom, Helsinki Interieurarchitectuur en lichtplanning: Gluckman Mayner Architects, New York Foto s: Thomas Mayer, Neuss (sculpturen van Stephan Balkenhol: VG Bild-Kunst, Bonn 2012) Hij kent de kunstmarkt van Scandinavië als zijn broekzak, maar voelt zich ook thuis in de internationale scene: Kaj Forsblom, oprichter en bedrijfsleider van de gelijknamige galerie in Helsinki. Vanaf de start in 1977 heeft galerie Forsblom zich als het leidende bedrijf in Finland en één van de belangrijkste knooppunten voor moderne kunst in Noord-Europa ontwikkeld. Forsblom vertegenwoordigt beroemde, internationale kunstenaars zoals Julian Schnabel, Tony Oursler, Joel Shapiro, Günther Förg of Stephan Optec met Perfect opgeloste galerieverlichting: aan het zenitale, diffuse daglicht wordt het warmwitte licht van de -spots en wallwashers toegevoegd. Optec met is dankzij de verwisselbare Spherolit-lenzen met de lichtsterkteverdelingen spot, flood, wide flood, oval flood alsmede wallwash verkrijgbaar. Uniforme, neutrale achtergrond voor de wisselende tentoonstellingen van moderne kunstenaars: witte wanden en een plankenvloer van licht douglas hout. Gelijkmatige wall washing verleent de ruimte breedte, lichtaccenten op de kunstwerken beklemtonen hun vormen en materialen. Balkenhol. Hij biedt echter ook de nationale kunstscene in Finland een eerbiedwaardig forum. Het spreekt voor zich dat Forsblom op de belangrijkste kunstbeurzen wereldwijd aanwezig is of dat nu op de Art Paris, de Armory Show in New York of de Art Cologne is. Het centrum van zijn galactische stelsel in de kunst blijft echter Helsinki, een stad die als Wereldhoofdstad Design 2012 steeds meer de aandacht van kunstenaars en creatieven op zich vestigt. Hier opende Forsblom in 2011 nieuwe ruimtes voor zijn galerie die zijn claim helder in beeld brengen: met een expositieoppervlakte van ruim 600m 2 en maar liefst 500 gasten bij vernissages speelt hij in de Champions League. Net zo compromisloos is de architectuur van de galerie op deze claim gericht. De nieuwe ruimtes bevinden zich op de begane grond van een representatief kantoorpaleis dat in 1911 door de Finse architecten Armas Lindgren en Onni Tarjanne werd gebouwd. Oorspronkelijk diende het monumentale, in rood graniet gehulde gebouw als hoofdkantoor van verzekeringsmaatschappij Suomi. Nu opent zich uit de sombere vestibule van het gebouw een glasfront naar de lichte galerie. Deze omvat naast de receptie, kantoren en opslagruimtes twee tentoonstellingsgebieden. Als inrichting in een voormalige lichthal ontstond een hoge, natuurlijk verlichte zaal. Daarbij komt nog een reeks kabinetachtige galerieruimtes. Over de binnenhuisarchitectuur ontfermt zich bureau Gluckman Mayner Architects wiens oprichters voor absolute insiders in de kunst- en galeriescene kunnen doorgaan. De New Yorkers bezorgden legendarische galeriehouders, zoals Larry Gagosian, al charismatische expositieruimtes en bepaalden de vormgeving van musea, zoals het Dia Center for the Arts in Chelsea of het Museo Picasso in Malaga. Als neutrale achtergrond voor de circa tien wisseltentoonstellingen per jaar van de galerie volgt het interieur de moderne traditie van de white cube. Gluckman Mayner ontwierpen een extreem sobere detaillering met heldere, witte wandvlakken en het lichte douglas hout van de Deense specialist Dinesen voor vloerdelen en inbouwmeubels. Bij de verlichting van de galerie lieten de binnenhuisarchitecten van ERCO zich overtuigen voor licht met een gering stroomverbruik in museumkwaliteit vanaf het begin uitsluitend van toekomstbestendige techniek gebruik te maken. Het lichtconcept in de galerie maakt intensief gebruik van het ruimtedefiniërende effect van wallwashing, bijvoorbeeld in de verkeerszones of voor de achterwand van het receptiegedeelte. De vereisten van de conservatoren in de expositieruimtes kunnen efficiënt en flexibel door Optec -spots aan 3-fasen-spanningsrail worden vervuld: dankzij de verwisselbare Spherolitlenzen is niet alleen de opstelling en uitlijning van de spots, maar ook hun lichtsterkteverdeling snel en gemakkelijk te veranderen. Quintessence downlights en wallwashers met Receptie, verkeerszones alsmede de kantoren zijn met Quintessence -downlights en -wallwashers verlicht. De vierkante armaturen zijn met het plafondvlak afsluitend ingebouwd. Op die wijze leveren deze als nauwkeurige architectuurdetails een bijdrage aan het hoogwaardige uiterlijk van het interieur. 28 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 29

17 -licht in de horeca: Pizza Hut, Solihull Binnenhuisarchitectuur: Checkland Kindleysides, Leicester Foto s: Dirk Vogel, Dortmund Plezier voor het gehele gezin: bij Pizza Hut is er iets voor ieders smaak en het nieuwe concept vervult nog meer individuele wensen. Experimenteren is toegestaan dat dient de sfeer van interieur en verlichting over te brengen. Emanon projectiespot Projecties in een zeer lichte omgeving, zoals hier in de verkeerszones van een mall, hebben krachtige lichtbronnen nodig. Emanon projectiespots met halogeenmetaaldamplampen HIT 70W leveren op efficiënte en duurzame wijze overeenkomstige lichtstromen. Bewegende lichtpatronen zijn een bijzondere blikvanger het werktuig daarvoor is de Emanon Goborotator. Het geheim van het wereldwijde culinaire succes van de pizza is gelegen in zijn vermogen om te combineren: samen eet iedereen hetzelfde en toch zijn er door de keuze aan verschillend beleg vrijwel oneindige mogelijkheden voor de aanpassing aan iedere smaak. Met dit vermogen tot veranderen verovert de pikante deegkoek de VS in het gevolg van de Italiaanse immigranten. Van daaruit wordt deze als logistiek geperfectioneerd product van de systeemgastronomie opnieuw wereldwijd geëxporteerd. De restaurantketen Pizza Hut is vandaag de dag met ruim restaurants in 95 landen vertegenwoordigd. De onderneming ont wikkelt continu nieuwe producten en concepten om de hunkering naar zijn pizza te stimuleren. Een voorbeeld daarvan zijn testlocaties met een volledig nieuwe huisstijl die vanaf 2011 in Engeland werden geopend de eerste daarvan in het winkelcentrum Touchwood in Solihull bij Birmingham. Dit nieuwe restaurantconcept heeft Prime Time als motto. Het is ontstaan in samenwerking met het merkenbureau Checkland Kindleysides: net zoals voor de televisie thuis onder de beste zendtijd moeten hier families en vrienden zich rondom dampende pizza's verzamelen en genieten van hun gezamenlijk doorgebrachte tijd. Een gezellige, opwindende sfeer, aldus de briefing, dient de gasten aan te moedigen om ook ongewone combinaties uit het nieuw samengestelde, modulaire menu te proberen. De adviseurs, designers en binneninrichters van Checkland Kindleysides pakten het grondig aan ze bemoeiden zich met werkelijk alle momenten van contact tussen merk en gast, van het volledige interieur tot aan de vormgeving van servies en bestek, de kleding van het personeel, alsmede de menukaarten. Er werd bijzondere aandacht aan de verlichting van de ruimte geschonken. Hier lieten de ontwerpers van het bureau, zoals al met groot succes bij de bekroonde Levi's Store op Regent Street gebeurde, zich door de retailspecialisten van ERCO in Londen ondersteunen. Pollux projectiespot Al vele jaren bevat de familie spots, Pollux, compacte projectiespots, eerst met laagspanningshalogeenlampen, hier met HIT lampen van 20W. De nieuwe -generatie van Pollux biedt voor het eerst ook -projectiespots (zie pag. 15). Het resultaat is een lichtconcept dat scenografisch het beste naar boven haalt, een rijke dra - maturgie biedt en rekening houdt met alle drie soorten verlichting volgens Richard Kelly ambient luminescence, focal glow alsmede play of brilliants. Tegelijkertijd is de verlichting dankzij de huidige -techniek van ERCO duurzaam opgelost: met een laag energieverbruik, lange onderhoudscycli en daaruit voortvloeiende, gunstige exploitatiekosten. Het intensieve gebruik van projecties valt in de categorie play of brilliants. Deze trekken de aandacht als tekst of als decoratief lichtpatroon. Bescheidener, maar van een net zo'n grote betekenis, is de algemene verlichting van de ruimtes die door Quintessence -downlights met slechts 7W is uitgevoerd. Hun lichtsterkte is bewust gedempt om de accentuerende verlichting met een contrastverhouding van 1:10 een krachtige indruk te laten maken. Quintessence -richtbare spots bieden flexibel accentlicht, hun darklight-reflector zorgt tegelijkertijd voor een groot visual comfort en, in combinatie met de downlights, voor een uniforme indruk van het plafond. Een ander nieuw element van het restaurantconcept is Zoveel salade bij elk hoofdgerecht als u maar wilt. In het spoor van dit motto benadrukt een krans van Logotec -spots de saladebar. Dankzij hun sprankelend licht met uitstekende kleurweergave verschijnen de gerechten vers en smakelijk: een demonstratie van de hoge standaard van de ERCO -technologie. Logotec -spot Een krans van Logotec -spots plaatst de saladebar in het middelpunt van de aandacht. De lichtsterkteverdeling spot met een straalhoek van ca. 15 zorgt voor sprankelende en kordate contrasten. Warmwitte 's bieden een optimale kleurweergave en geven geen infrarode straling op de gerechten af. Quintessence met Het programma Quintessence plafondinbouwarmaturen is gebruikt voor verschillende verlichtingstaken met een homogene indruk van het plafond: hier geschiedt de algemene verlichting met downlights en de flexibele accentuering van de tafels met richtbare spots. 's fungeren als duurzame lichtbronnen met een lange levensduur; darklight-reflectoren zorgen voor een groot visual comfort. 30 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 31

18 Achterlichten 100% : nieuwe ERCO showrooms Sinds de beurs Light+Building afgelopen april, was het duidelijk: met het uitgebreide programma van ERCO -lichtwerktuigen is het intussen mogelijk vrijwel elk architectuurlichtconcept in een overtuigende kwaliteit te vertalen. Daarom is het alleen maar logisch dat voor de ERCO showrooms wereldwijd in de toekomst hetzelfde motto als voor de beursstand geldt: 100%. De eerste, overeenkomstig omgebouwde showrooms in metropolen als Parijs, Frankfurt of Londen werden intussen geopend. Ze laten zichtbaar zien welke prestaties de actuele -lichttechniek neerzet ongeacht of dat als spots, wallwashers, downlights of varychrome-armaturen is voor kleuraccenten boordevol effect. Neem voor een bezoekafspraak contact op met uw ERCO lichtexpert: Zweedse lichtprijs 2012 voor Götaplatsen, Göteborg De Zweedse beroepsvereniging voor licht looft jaarlijks samen met het tijdschrift Ljuskultur de Zweedse lichtprijs uit. Net zoals in de afgelopen twee jaar kon ERCO ook voor het winnende project van dit jaar, Götaplatsen in het centrum van Göteborg, een bijdrage leveren aan het succes. Er werd jarenlang verhit gediscussieerd in Göteborg over de verbouwing van dit plein: hoewel belangrijke openbare gebouwen, zoals het Kunstmuseum en het theater, er liggen, was het geen sfeervolle omgeving en gaf het weinig gevoel van veiligheid. Dit is met het nieuwe lichtconcept veranderd dat ook bij de bevolking volmondig werd aanvaard. Een centraal element in het concept van de planningsdienstverlener, Ramböll Sweden AB, is de verticale verlichting van de façaden als ruimtebegrenzende vlakken door Tesis wallwashers voor halogeen-metaaldamp lampen. Alle deelnemers aan het project: van harte gefeliciteerd! Lichtplanning, architectuur en elektroplanning: Ramböll Sweden AB Foto s: Thomas Mayer, Neuss Pas de verticale verlichting op de façaden definieert de ruimte in de in nacht gehulde stad. Daarvoor gebruikten lichtplanners Tesis vloerinbouw-wallwashers voor halogeen-metaaldamplampen. Parijs ERCO Lumières E u r l 6ter, rue des Saints-Pères Paris France Tel.: Fax: info.fr@erco.com Museum Kunstpalast, Düsseldorf: El Greco en de modernisten Ruim bezoekers konden van tot met eigen ogen zien in welke mate de modernisten in de kunst door de in 1541 op Kreta geboren en in 1614 in Toledo overleden schilder El Greco werden beïnvloed. Het Düssel dorfer Museum Kunstpalast toonde circa 40 werken van El Greco uit belangrijke Europese en Amerikaanse collecties. Tegenover deze werken stelden de curatoren rond 100 werken op van moderne kunstenaars die met de beeldenwereld van El Greco van gedachten wisselden: Cézanne, Picasso en Delaunay, maar ook Beckmann, Kokoschka of Franz Marc verhaalden over de enorme fascinatie die de schilder op hen uitoefende. Aan de geconcentreerde, dramatische presentatie van de kunstwerken leverden ERCO Logotec -spots een bijdrage die duurzaamheid met ideale eigenschappen voor de verlichting van kunst combineren. Frankfurt ERCO Leuchten GmbH Showroom Frankfurt Zum Gipelhof Frankfurt Germany Tel.: Fax: info.frankfurt@erco.com Londen ERCO Lighting Ltd. 38 Dover Street London W1S 4NL Great Britain Tel.: Fax: info.uk@erco.com Architectuur: O.M. Ungers, Keulen Tentoonstellingsvormgeving: Andreas Nabrotzky, Bastian Erhard (SMKP Düsseldorf) Foto s: Thomas Mayer, Neuss Velichting met veel dramatiek, vrij van strooilicht, zeer goede kleurweergave, beschermend voor de expositiestukken vanwege het gebrek aan IR- en UVaandelen: het licht van de Logotec -spot geeft El Greco's meesterwerken optimaal weer bij een minimaal energieverbruik. 32 ERCO Lichtbericht 95 ERCO Lichtbericht 95 33

19 Galleria Nazionale di Arte Moderna (GNAM), Rome Tentoonstellingsvormgeving en lichtplanning: larderarch studio di architettura, dott. arch. Federico Lardera, Rome Het aan de kunst van de 19 e en 20 e eeuw gewijde museum werd in de afgelopen jaren ingrijpend gerenoveerd. Deze renovatie behelsde een volledig nieuw presentatieconcept alsmede de beslissing om bij de verlichting in ruime mate met ERCO -spots te werken. Dat gebeurde ook in zaal 7 die is gewijd aan Overleven van de mythe van het neoclassicisme tot het symbolisme : in het centrum staat de monumentale, marmeren sculptuur Hercules en Lichas van Antonio Canova ( ). Als toeschouwers bij een strijdscène zijn twee rijen andere standbeelden van Griekse goden, gedeeltelijk van leerlingen van Canova, gegroepeerd. Logotec In de Logotec -spots, -breedstralers en -wallwashers wordt het door ERCO ontwikkelde optisch -systeem met collimatoren en Spherolitlenzen ingezet. Dit biedt de grootst mogelijke effi - ciency, een nauwkeurige lichtbundel die vrij is van strooilicht, en veel verschillende lichtsterkteverdelingen: naast wallwash en oval flood zijn er ook rotatiesymmetrische lichtverdelingen van wide flood tot de hier gebruikte narrow spot met een straalhoek van < 10. E ERCO GmbH Postfach Lüdenscheid Germany Tel.: Fax: info@erco.com