ezonde Wijk Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: vervecht een aanpak die werkt!

Transcriptie

1 ezonde Wijk Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: vervecht een aanpak die werkt!

2 Colofon Deze uitgave is gemaakt door vertegenwoordigers van: Gemeente Utrecht Achmea Divisie Zorg & Gezondheid RIVM Centrum Gezond Leven Redactie: Annemieke Bartholomeus Vormgeving: VijfKeerBlauw Gezonde Wijk Overvecht is een samenwerkingsaanpak van partijen uit zorg, welzijn en preventie in Overvecht. Gezonde Wijk Overvecht is een onderdeel van convenant Utrecht gezond! tussen gemeente Utrecht en Achmea Divisie Zorg & Gezondheid.

3 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! Een gezonder Utrecht. Dat was de wens waarmee wij 5 jaar geleden als gemeente Utrecht en Achmea (toen Agis Zorgverzekeringen) onze samenwerking binnen het convenant Utrecht gezond! startten. In Overvecht hebben we vanaf het begin stevig ingezet op versterking van de eerstelijnszorg en het verbeteren van de samenwerking tussen eerstelijnszorg, welzijn en preventie. Dit doen we niet alleen, maar juist samen met de partijen in de wijk. Deze samenwerking is erop gericht dat inwoners de regie over hun eigen gezondheid zo veel mogelijk kunnen pakken. We denken breder dan ziekte en zorg en richten ons ook op gezondheid en gedrag. Achmea en gemeente Utrecht hebben het proces vanaf het begin gefaciliteerd door twee procescoördinatoren in te zetten. De samenwerking werpt zijn vruchten af: Overvechters zijn meer gaan bewegen en de zorgkosten zijn tussen 2006 en 2010 gedaald met 4%. En deze trend zet zich voort in Prachtige resultaten waar we trots op zijn. Bovendien geven professionals aan dat zij weer prettig werken in de wijk en dat zij het gevoel hebben de inwoners echt te kunnen ondersteunen. Hoe is dat gelukt? Welke factoren hebben geleid tot het succes? Procescoördinatoren Sabine Quak (gemeente Utrecht) & Judith van de Mast (Achmea) vertellen er in deze brochure meer over. Inmiddels werken we ook aan de Gezonde Wijkaanpak in de wijken Kanaleneiland en Ondiep/Zuilen. Ook daar zien we goede samenwerking tussen professionals in eerstelijnszorg, welzijn en preventie. Deze samenwerking is hard nodig, zeker gezien alle ontwikkelingen rond de decentralisaties van taken en bevoegdheden. Laat u inspireren door het voorbeeld in Overvecht: Zo kan het ook! Victor Everhardt Wethouder Volksgezondheid (gemeente Utrecht) Marjolein Verstappen Raad van Bestuur (Achmea Zorg en Gezondheid) Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! 1

4 Aan de slag op nieuw terrein In 2008 zetten Sabine Quak en Judith van de Mast hun eerste gezamenlijke stappen in Overvecht. Hun taak: onderzoeken hoe de samenwerking tussen de eerstelijnszorg, welzijn en preventie te verbeteren is. Want, zo is de verwachting, een betere samenwerking komt de algemene gezondheid in de wijk ten goede. En kan helpen om de zorg- en welzijnskosten in de hand te houden. De opdracht van Sabine en Judith is in veel opzichten een primeur. Ze hebben allebei een functie die nieuw is in hun organisatie. De intensieve samenwerking tussen de gemeente en verzekeraar binnen het convenant Utrecht gezond! is nieuw. En ook de wijkgerichte aanpak staat nog in de kinderschoenen. Judith: We hadden geen voorbeeldprojecten om van af te kijken, het was voor iedereen wennen. Maar we kregen de ruimte om te pionieren. De keuze is op Overvecht gevallen omdat die wijk slecht scoort op uiteenlopende gezondheidsindicatoren. Het zorggebruik is er heel hoog, zelfs voor een achterstandswijk met veel kinderen, chronisch zieken, allochtonen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. De gezondheidsproblematiek is er op een ingewikkelde manier verweven met problemen op het vlak van scholing, werken, wonen, financiën en opvoeden. De urgentie om op verschillende vlakken samen te werken, was dus hoog. Sabine vult aan: Het klimaat was er ook rijp voor: er liepen al enkele initiatieven in Overvecht waarbij we konden aanhaken. Zo was de eerstelijnszorg bezig zich beter en multidisciplinair te organiseren. Er was gestart met het beweegprogramma Big!Move voor bewoners die kampen met overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten, spanningen, vermoeidheid en eenzaamheid. En het programma Gezond Gewicht voor kinderen was er al met succes ingevoerd. We hoefden niet alles vanaf de grond op te bouwen. Sabine Quak, procesregisseur gezondheidsbevordering van GG&GD (onderdeel van de gemeente Utrecht), en Judith van de Mast, projectleider bij Achmea Integrale Zorg. Samen coördineren zij de Gezonde Wijkaanpak in Utrecht Overvecht. Sabine Quak heeft in 2013 de BOP (Beleid, Onderzoek en Praktijk) prijs gewonnen voor de meest inspirerende gezondheidsbevorderaar van Nederland. 2 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt!

5 Convenant Utrecht gezond! Gezonde Wijkaanpak Utrecht De gemeente en Achmea willen gezondheidswinst voor inwoners/verzekerden van de stad Utrecht realiseren en de kosten voor zorg en samenleving betaalbaar houden. Binnen het convenant Utrecht gezond! is de Gezonde Wijkaanpak een van de bouwstenen. Samen met bewoners en professionals wordt gewerkt aan de gezondheid van bewoners. Want gezonde mensen kunnen beter voor zichzelf zorgen en meedoen in de maatschappij. Speciale aandacht gaat uit naar de wijken Kanaleneiland en Ondiep/Zuilen, waar veel mensen naast gezondheidsproblemen ook financiële en sociale problemen hebben. Deze complexiteit vraagt om een gezamenlijke wijkgerichte aanpak. Per wijk wordt gekeken naar de behoeften en kansen. De uiteindelijke inzet kan breed gericht zijn op meedoen, leefstijl, leefomgeving en toegankelijke zorg en ondersteuning. Gemeente Utrecht en Achmea werken zo samen aan een betere gezondheid voor Utrechters. Lees meer op Utrechtgezond.nl. Gezonde Wijk Overvecht in het kort Doelstellingen: de algemene gezondheid in de wijk verbeteren, het verkleinen van gezondheidsverschillen en de zorg- en welzijnskosten in de hand houden. Door: de samenwerking tussen eerstelijnszorg, preventie en welzijn te bevorderen. En meer samenhang aan te brengen tussen verschillende activiteiten. Inmiddels zijn ook de tweedelijnszorg en het Buurtteam Sociaal nauw betrokken. Speciale aandacht voor: volwassenen met vage klachten zonder aanwijsbare medische oorzaak. Visie: meervoudige problematiek (medisch, psychisch, maatschappelijk en/of sociaal) is gebaat bij een integrale aanpak. Daarbij vindt een verschuiving plaats van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag en bewoners worden meer aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid. Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! 3

6 Van projectmatig naar een procesmatig Hoe breng je de Gezonde Wijkaanpak in de praktijk? Hoe krijg je bewoners en professionals in beweging? Waar begin je en waar wil je uitkomen? Judith: We wilden bestaande initiatieven in de wijk met elkaar verbinden, zodat ze elkaar versterken. En de samenwerking tussen professionals in de eerste lijn, welzijn en preventie op gang brengen. Daarvoor hebben we eerst uitgebreid met alle partijen gesproken. Over wat hen drijft, hoe ze tegen de wijk aankijken, waar ze zich zorgen over maken. En vooral ook waar ze zelf op in willen zetten. Sabine: We merkten dat het water de meeste hulpverleners aan de lippen stond. Hun wachtkamers zaten vol, vaak met dezelfde mensen die ze nauwelijks konden helpen. Ze waren aan het overleven. Judith: Al na de eerste gesprekken kwamen we tot de conclusie dat een projectmatige aanpak, waarbij je alle stappen achter een bureau van tevoren uitstippelt, in Overvecht niet zou werken. De situatie was er te complex en de hulpverlening te versnipperd. We moesten vanuit het proces te werk gaan. Niet zelf bedenken hoe het beter kon, maar mensen bij elkaar brengen en de initiatieven uit de groep laten komen. En die dan faciliteren. Dromen voor de wijk Zo kwamen Judith en Sabine op het idee om een sessie Dromen voor de wijk te organiseren, waarin enthousiaste professionals hardop nadachten over wat ze zouden willen voor Overvecht en wat ervoor nodig was om dat te bereiken. Sabine: Daar kwamen ruim zeventig ideeën uit. Een groot deel konden we clusteren omdat mensen vanuit verschillende disciplines tegen vergelijkbare problemen aanliepen. Het belangrijkste struikelblok voor professionals bleek het grote aantal mensen met hoofdpijn- en vermoeidheidsklachten waarvoor moeilijk een medische oorzaak te vinden is. Mensen die de huisartsenpraktijk platlopen en daarnaast bij andere zorgprofessionals in de wijk aankloppen. Zonder op te knappen. Jelle van de Meer, beleidsmaker welzijn en deelnemer aan Gezonde Wijk Overvecht van het eerste uur: Judith en Sabine hebben ons op een fantastische manier bij elkaar gebracht. Waardoor we nu over de schutting kijken. Eerder gebeurde dat weinig. Iedereen was op z n eigen eilandje aan het redderen. We hadden geen tijd, dachten dat het niet zou lonen. Ondertussen hielpen wij mensen die in schulden terechtgekomen waren, maar die vervolgens de fysieke en mentale kracht niet hadden om eruit te blijven. Onze inspanningen bleken geen blijvende oplossing, net zo min als een recept van de huisarts. De integrale aanpak van nu is veel duurzamer. 4 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt!

7 Samen met de professionals besloten Judith en Sabine zich in eerste instantie te richten op deze groep volwassenen met vage klachten zonder aanwijsbare medische oorzaak. Judith: Wat we wilden bereiken was dat professionals, van huisartsen tot fysiotherapeuten en welzijnswerkers, elkaar leerden kennen, samen die groep in kaart brachten, zich er samen voor zouden inspannen en dezelfde boodschap zouden uitdragen, vanuit één gedeelde visie: gezond gedrag stimuleren in plaats van alleen symptomen bestrijden. Wijkgezondheidsprofiel Voor Overvecht is ook een wijkgezondheidsprofiel opgesteld. Dit geeft een overzicht van de gezondheid en leefstijl van wijkbewoners en hun leefomgeving, wensen van bewoners en gezondheidsactiviteiten in de buurt. Een uitstekende basis voor gezondheidsbevordering en een goed instrument om met wijkgerichte professionals en bewoners in gesprek te gaan en prioriteiten te stellen. De Handreiking Gezonde Wijk, een product van het RIVM Centrum Gezond Leven en partners, helpt bij het maken van een wijkgezondheidsprofiel. U vindt de handreiking op Loketgezondleven.nl. Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! 5

8 Tussen dromen en daden: draagvlak creëren De professionals die hebben deelgenomen aan de droomsessie, zijn alvast enthousiast. Maar het doel is om de hele eerste lijn en iedereen die zich in de wijk bezighoudt met welzijn en preventie mee te krijgen. Sabine: Omdat professionals een sterke behoefte voelden elkaar te ontmoeten, hebben we een wijkconferentie georganiseerd. Van de ruim tweehonderd hulpverleners in Overvecht maakten er tachtig hun opwachting. Een geweldige opkomst. Voor ons was het belangrijk dat ze hier elkaar niet alleen ontmoetten, maar ook geïnspireerd raakten. Daarom hadden we een theatergezelschap gevraagd herkenbare situaties uit te beelden. Een schot in de roos: professionals voelden zich direct erkend in de problematiek waar ze tegenaan liepen. Toen voelden we: dit gaat de goede kant op. Inmiddels vindt in Overvecht elk jaar een conferentie plaats voor uitvoerende professionals in de wijk. Altijd met een herkenbaar thema, omgeven door workshops ook van de professionals aan elkaar - en ruime gelegenheid tot netwerken. Judith: Het wordt steeds drukker. We organiseren nu bovendien lunchbijeenkomsten waar behalve uitvoerende professionals ook managers bij zijn. Steeds meer professionals haken aan, ook de mensen die in het begin niet mee wilden doen omdat ze het te vaag vonden. Betrokkenheid op alle niveaus Wat begon met een groep enthousiaste professionals, heeft zich als een olievlek uitgebreid. Op uitvoerend niveau werkt een groep professionals nauw samen om (collectieve) gezondheidsbevordering in de wijk vorm te geven. De wijkraad en georganiseerde bewonersgroepen praten mee over de aanpak. Honderden bewoners doen mee aan activiteiten. Daarnaast is er op initiatief van Judith en Sabine een regiegroep in het leven geroepen die op bestuurlijk en managementniveau meedenkt en -beslist. En ten slotte is er brede steun vanuit de Utrechtse politiek en de Raad van Bestuur van Achmea. Wethouders en bestuurders zijn trots op Gezonde Wijk Overvecht en dragen dat ook uit. Nikki Makkes, huisarts in Overvecht: Als ik nu een patiënt binnenkrijg met suikerziekte, die ook slecht Nederlands spreekt, financiële problemen heeft, angstig is en door alle ellende met iedereen ruzie maakt, dan ga ik eerst met de praktijkverpleegkundige-ggz analyseren welke problemen er in welk domein spelen. We spreken af wie wat aanpakt en nemen met de patiënt door wat hij kan verwachten en wat hij zelf kan doen. Dat werkt. En het geeft ons én de patiënt beter inzicht in wat er speelt. Voorheen was ik eerder geneigd zo iemand medicijnen voor te schrijven of door te verwijzen, terwijl ik eigenlijk wist dat dat weinig zou oplossen. 6 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt!

9 Tips uit Overvecht Laat zien welke activiteiten in de wijk al bijdragen aan de gezondheidsbevordering van wijkbewoners. Start met een klein en haalbaar doel dat past binnen de ambitie. Liever klein beginnen en groots eindigen dan andersom. Kruip in de huid van de ander. Weet hoe hij werkt, welke taal hij spreekt en wat zijn verantwoordelijkheden zijn. Werken aan een Gezonde Wijk vraagt om een wijkgerichte integrale aanpak. Hoe werk je samen met bijvoorbeeld eerstelijnszorg, scholen, welzijnsinstanties, bedrijfsleven of wijkbewoners? In de Handreiking Gezonde Wijk op Loketgezondleven.nl. vind je meer tips, praktische voorbeelden en instrumenten. Geef jouw samenwerking vorm aan de hand van de vier basisstappen. Je kunt direct aan de slag met vraagstukken als: hoe kom ik met partners tot een gezamenlijke ambitie, hoe ga ik om met de belangen van anderen en hoe onderhoud ik de samenwerking? Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! 7

10 Van ziekte en zorg naar gezond gedrag Inmiddels timmert Gezonde wijk Overvecht op verschillende manieren aan de weg: Er is een ontwikkeling van een andere houding, werkwijze en competenties van wijkprofessionals (lerende werkomgeving). Judith: Werken in een wijk als Overvecht vraagt meer van professionals dan wat ze leren tijdens hun opleiding. We zetten in op gezonde professionals, zowel voor zichzelf als de bewoners. Die hun houding veranderen en het accent verleggen van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag van ZZ naar GG. Dat betekent bijvoorbeeld dat hulpverleners patiënten wezenlijk anders aanspreken, ze ook wijzen op wat ze zelf kunnen doen om ergere klachten te voorkomen. Daarbij kiezen we voor een methode van werkend leren, met en van elkaar, die past bij de wijk. Er wordt gewerkt aan een sluitend netwerk: samenwerking tussen gezondheidscentra en met het sociale domein. Sabine: In 2010 heeft de eerstelijnszorg de Stichting Overvecht Gezond opgericht die de samenwerking tussen gezondheidscentra bevordert, op inhoudelijk én organisatorisch niveau. Deze stichting heeft in 2011 de prijs voor meest innovatieve zorgorganisatie gewonnen. Daarnaast streven we naar een krachtige basiszorg. Daarbij vinden we de verbinding tussen het medische en sociale domein, dus tussen huisartsenzorg en het Buurtteam Sociaal, erg belangrijk. Samenwerking is gericht op preventie, rond thema s als bewegen en ontspannen. Judith: Van ZZ naar GG zit ook in de activiteiten die partijen samen voor en met bewoners organiseren en met elkaar afstemmen. Van wandelingen tot yoga en Fit en Gezond-ochtenden. Voeding, bewegen, stress en ontspannen zijn belangrijke thema s. Het doel is om mensen bewust te maken van hun gezondheid en hen te stimuleren in beweging te komen. Nieuw is de verbinding tussen gezondheidscentra en preventieve activiteiten. Professionals met veel kennis van de mogelijkheden in de wijk, zoals de beweegmakelaar, leefstijlcoach, wijkgezondheidswerker en community coördinator GGZ, stellen zich tijdens lunches voor aan de eerstelijnshulpverleners. Die daardoor patiënten gemakkelijker kunnen wijzen op activiteiten in de wijk wanneer ze voor een consult langskomen. Bewoonster van Overvecht (van Kameroenese afkomst): Via wijkgezondheidswerk hoorde ik van de Fit en Gezond-ochtend in het buurthuis. Daar krijg je ook tests: je gewicht, je spiermassa, er wordt van alles gemeten. Ik ben wel geschrokken van wat daar voor mij uitkwam. Ik ben meteen echt gaan sporten, en ik wil nu ook meer weten over gezonde voeding. 8 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt!

11 Klinkend resultaat Gezonde Wijk Overvecht begon in 2008, met open vizier. De projectmatige aanpak werd al snel ingewisseld voor een procesmatige, waarbij de coördinatoren de regie over het proces voeren, maar de inhoud aan de professionals overlaten. Die aanpak werpt vruchten af: In de periode zijn de zorgkosten in Overvecht gedaald, zowel in 2009 als in 2010 elk met 4%. Ook voor 2011 zijn de cijfers bekend, de dalende trend zet zich voort naar 4,3%. Het aantal Overvechters van 19 jaar en ouder dat de beweegnorm haalt, is gestegen van 54% in 2006 naar 65% in Er is een stevig netwerk ontstaan van partijen en organisaties die elkaar steeds beter weten te vinden. Naast eerstelijnszorg, welzijn en preventie zijn sinds een jaar ook het ziekenhuis en het Buurtteam Sociaal betrokken. Steeds meer professionals lukt het om van ZZ naar GG toe te passen in hun houding en werkwijze. Zij vinden dat ze de bewoners beter kunnen ondersteunen en ervaren meer werkplezier. De resultaten van de volksgezondheidsmonitor worden in februari 2014 verwacht. Financiering In Overvecht vinden activiteiten en de inzet van professionals zo veel mogelijk plaats binnen bestaande budgetten. De gemeente en Achmea stellen wel de uren voor Sabine en Judith beschikbaar en sinds 2011 leggen alle deelnemende partijen een beperkt bedrag in voor gezamenlijke activiteiten en netwerkbijeenkomsten. Gezonde Wijk Overvecht kan daardoor zonder subsidies bestaan. Judith: Een enkele keer zoeken we wel naar een geldbron voor een initiatief. Dit helpt om het van de grond te tillen en te ontwikkelen. Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! 9

12 Toekomstmuziek Overvecht scoort nog steeds laag op bijna alle gezondheidsindicatoren, maar de weg omhoog is ingezet. Sabine: We gaan op deze voet door en scherpen de gezamenlijke visie elk jaar aan. In 2014 start de Populatie Gebonden Management Pilot van VWS Betere Zorg voor Minder Kosten. Hierbij wordt kwalitatief hoogstaande, geïntegreerde nulde-, eerste- en tweedelijnszorg geboden en worden de zogenoemde schotten opgeheven. Ook preventie krijgt hierin een plek. Deze pilot vormt ook een onderdeel van het vernieuwde convenant Utrecht gezond! 2014 tot en met Ondertussen werken we aan een stevige verbinding met de tweede lijn. Zo komen we steeds een stap verder. En kunnen wij ons als regisseurs uiteindelijk langzaam terugtrekken. Tom Zwaan, manager Longen en Transmurale Zorg, Antoniusziekenhuis: Voor ons is het lastig samenwerken met de eerste lijn als die versnipperd is. Inmiddels heeft die zich veel beter georganiseerd, en vonden wij het van belang om ook in te stappen. We zijn een proef gestart met wijkspecialisten. Zij nemen namens het ziekenhuis deel aan het overleg op de gezondheidscentra. Wisselen informatie uit en praten mee over hoe we bijvoorbeeld met doorverwijzingen omgaan. Zodat mensen met vage klachten niet binnen het ziekenhuis ook nog eens voor verder onderzoek van afdeling naar afdeling worden gestuurd. 10 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt!

13 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt! 11

14 Succesfactoren Gezonde wijk Overvecht voor een integrale wijkaanpak Een procesaanpak in plaats van een projectmatige aanpak. Bottom-up: haal de inbreng van de werkvloer en stel die zeker met mandaat bij bestuurders. Een open houding: denk niet voor de professionals, maar stimuleer ze om zelf met ideeën en oplossingen te komen en faciliteer hun verbeterplannen. Continuïteit: vaste gezichten en een inzet van minimaal drie jaar. Focus: bepaal gezamenlijk met professionals en bewoners per discipline waar de prioriteiten in een wijk liggen en ga daarmee aan de slag. Start met één of twee prioriteiten. Zo blijft het behapbaar voor alle partijen. Financiering binnen het domein: subsidies zijn mooi, maar ga in eerste instantie uit van bestaande budgetten. Gezamenlijke visie en doelstelling: steek daar tijd in en maak ieder jaar ruimte voor verdere aanscherping. Laat de visie en doelstelling terugkomen in alle activiteiten en reguliere werkzaamheden. Werkend leren: deel kennis, ervaar en evalueer, bouw vervolgens verder uit. Zo is onderweg ruimte voor nieuwe inzichten. Kansen zien: staar je niet blind op beperkingen, maar kijk naar wat er wél kan, naar waar je wél invloed op hebt. Regisseur of trekker: wie is geschikt? Samenwerken in een netwerk vraagt om coördinatie. Deze rol moet een of meerdere partijen of personen gegund worden, zoals bij Judith en Sabine. Dat betekent dat een procescoördinator uit een bepaald hout gesneden moet zijn. Bij Gezonde wijk Overvecht bleken de volgende competenties en eigenschappen belangrijk: oprecht open houding; stappen zetten vanuit de wijkbehoefte (bottum-up); verbinder zijn, zodat gekoerst kan worden op gezamenlijke doelen, visie en inzet; kunnen schakelen tussen proces en inhoud en tussen resultaat en relaties, op verschillende niveaus; empathisch zijn, zich kunnen inleven in hoe anderen enthousiast raken en betrokken blijven; analytisch sterk zijn, het overzicht houden en de kern van een probleem vinden; anderen laten schitteren, je dienstbaar opstellen aan de wijk. Lees meer in de Handreiking Gezonde Wijk op Loketgezondleven.nl. 12 Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht: een aanpak die werkt!

15 Handreiking Gezonde Wijk Gebruik de digitale Handreiking Gezonde Wijk op Loketgezondleven.nl bij het opstellen en uitvoeren van een wijkgerichte aanpak voor gezondheidsbevordering. De handreiking bevat informatie, tips en praktijkvoorbeelden voor een integrale wijkgerichte aanpak. Voorbereiden Waarom een Gezonde Wijk en wat is wijkgerichte gezondheidsbevordering precies? Hoe creëer je een breed draagvlak? In dit onderdeel krijg je antwoord op deze vragen en helpen we je bij het opstellen van een wijkgezondheidsprofiel. Wijk. Het e-boek bevat tips, voorbeelden, successen en lessen. Het bundelt de uitkomsten en ervaringen van de dertien steden die aan het experiment meedoen. Handreiking Gezonde Gemeente Kijk voor handvatten bij het maken, uitvoeren en evalueren van gemeentelijk gezondheidsbeleid in de Handreiking Gezonde Gemeente op Loketgezondleven.nl. Daar vind je ook informatie om het preventiebeleid van diverse actuele gezondheidsthema s in te vullen zoals overgewicht, sport en bewegen, alcohol, drugs, roken, depressie, seksuele gezondheid en letsel. Uitvoeren Tips bij het kiezen van prioriteiten, informatie over samenwerking, burgerparticipatie en de verbinding tussen eerstelijnszorg en leefomgeving. Evalueren Hoe kun je afzonderlijke activiteiten monitoren en evalueren? Het proces? Wat levert dat op? Inclusief tips en materialen. Interventieoverzicht Hier vind je een overzicht van aanbevolen en goed beschreven leefstijlinterventies en programma s voor gezondheidsbevordering in de wijk. Op zoek naar meer ervaringen? Het vernieuwde e-boek Gezonde Wijk in de Praktijk (pdf, 2,46 Mb) presenteert de resultaten van het landelijke experiment Gezonde

16 Het RIVM Centrum Gezond Leven en partners versterken samenhangende en effectieve lokale gezondheidsbevordering en geven een impuls aan de gezonde leefstijl van jongeren. Neem een abonnement op de gratis digitale nieuwsbrief van het RIVM Centrum Gezond Leven (zie Loketgezondleven.nl). Word lid van de LinkedIn-groep Centrum Gezond Leven. Volg ons op Twitter Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Postbus BA Bilthoven Contact: RIVM Centrum Gezond Leven centrumgezondleven@rivm.nl december 2013