Jaarverslag 2012 Jouw pensioenfonds dichtbij

Transcriptie

1 Jaarversag 2012 Jouw pensioenfonds dichtbij

2 Stichting Personeespensioenfonds APG Jaarversag 2012

3 4 Personeespensioenfonds APG inhoud JAARVERSLAG Voorwoord en vooruitbik naar 2013 / 7 Kerngegevens / 10 Bestuurijke organisatie / 13 Fondsontwikkeingen in 2012 / 15 Risicobeeid / 19 Premie- en toesagbeeid / 23 Vermogensbeheer / 25 Verkort actuariee versag / 31 Rapportage van de Compiance Officer / 35 Versag van de visitatiecommissie / 37 Reactie van het bestuur op het versag van de visitatiecommissie / 41 Oordee van het verantwoordingsorgaan / 43 Reactie van het bestuur op het oordee van het verantwoordingsorgaan / 45 Jaarrekening 2012 / 47 Overige gegevens / 77 Bijagen / 81 1 Afkortingen en begrippen / 82 2 (Neven)functies bestuurseden /84 3 Vergoedingen / 85 Coofon / 86

4 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Voorwoord en vooruitbik naar 2013 Dit is het eerste jaarversag dat wordt uitgebracht onder de nieuwe naam van het fonds: Stichting Personeespensioenfonds APG (afgekort: PPF APG). Tot eind apri 2013 uidde de naam van het fonds Stichting Personeespensioenfonds Cordares. Het bestuur heeft besoten tot de naamswijziging omdat per 1 januari 2013 ae werknemers van Cordares arbeidsrechteijk zijn overgegaan naar APG Agemene Pensioen Groep nv. Per die datum is één ondernemingspensioenfonds tot stand gekomen voor (een dee van) de werknemers binnen APG. Dat zijn de werknemers van APG Groep nv, APG Agemene Pensioen Groep nv, APG Investment Services nv, APG Treasury Center bv, Loyais nv en Inovita bv. Vogens de CAO APG Groep kunnen APG-werknemers die (wegens vrijwiige aansuiting) deenemer zijn bij Stichting Pensioenfonds ABP per 1 jui 2013 overstappen naar PPF APG. Cao-partijen hebben afgesproken dat geen sprake za zijn van coectieve waardeoverdracht. PPF APG voert ook (vanwege vrijwiige aansuiting) de pensioenregeing uit van enkee ondernemingen die een historische band hebben met Cordares. Dit zijn Stichting Technisch Bureau Bouwnijverheid, Bouwinvest Rea Estate Investment Management bv, Stichting Arbouw en Stichting Economisch Instituut voor de Bouw. In dit jaarversag egt het bestuur verantwoording af over de behaade resutaten en het gevoerde beeid over het boekjaar In dit voorwoord bikt het bestuur van PPF APG kort daarop terug. Een beangrijk onderwerp van de bestuurijke aandacht in het versagjaar vormde (het herste van) de dekkings graad. Het bestuur van PPF APG kon in apri 2013 aan De Nederandsche Bank berichten dat het kortermijnherstepan is beëindigd. In het versagjaar heeft het bestuur caopartijen bijgestaan bij een onderzoek naar aanpassing van de pensioenregeing met as doe de houdbaarheid daarvan op ange termijn te waarborgen. Hiermee heeft het bestuur bijgedragen aan het tot stand komen van een versobering van de pensioenregeing per 1 januari Voor dit moment is de pensioenregeing in financiëe zin

5 8 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG toekomstbestendig gemaakt. Door wetswijzigingen op het gebied van AOW, fiscaiteit en financiee toezicht za de pensioenregeing in vogende jaren opnieuw moeten worden aangepast. Omdat het bestuur eindverantwoordeijk is voor de uitbestede werkzaamheden monitorde PPF APG in het versagjaar periodiek de resutaten en het nakomen van de serviceafspraken bij het pensioen- en het vermogens beheer en van de uitvoeringskosten. Het bestuur is in 2012 een onderzoek gestart naar de bestuurijke opzet van het fonds. Dit heeft te maken met de vrijwiige toetreding per 1 jui 2013 van APG-ers die op dit moment nog deenemen in de pensioenregeing van ABP en met de inwerkingtreding van de Wet versterking bestuur pensioenfondsen. Daarbij za ook de continuïteit binnen het bestuur worden bewaakt. In 2013 oopt de zittingstermijn van een aanta bestuurseden af. Daarop vooruitopend heeft het bestuur het statutair mogeijk gemaakt om de zittingstermijn van de werkgeversvoorzitter te verengen tot 1 december PPF APG dankt hierbij iedereen die in 2012 werkzaam is geweest voor het fonds. De heer Marco Brouwer heeft begin 2013 zijn bestuurszete opgegeven om zich gehee te kunnen wijden aan het project waarbij APGers die actief ABP-deenemer zijn kunnen overstappen naar PPF APG. Wij danken Marco voor zijn grote bijdrage gedurende a die jaren waarin hij het bestuur versterkt heeft. Hij heeft voora een beangrijke bijdrage geeverd aan ae trajecten die met uitbesteding, contractering en governance te maken hadden. Wij hopen dat hij professionee en bestuurijk zijn bijdrage aan de pensioensector za kunnen bijven everen. Amsterdam, 18 juni 2013 Namens het bestuur van Stichting Personeespensioenfonds APG Dr. A.G. Oeremans CFA FRM, werknemersvoorzitter Dr. A.W.I.M. van der Wurff, werkgeversvoorzitter In 2012 heeft PPF APG ten opzichte van 2011 de communicatie richting beanghebbenden geïntensiveerd. In de eerste heft van 2013 heeft het bestuur de communicatiemiddeen aangepast om ae beanghebbenden, nieuwe en bestaande, zich thuis te aten voeen bij PPF APG.

6 10 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Kerngegevens (Bedragen in duizenden euro s) Aantaen Deenemers Gewezen deenemers Invaide deenemers Pensioengerechtigden Totaa Toesagverening Reguiere toesagverening actieven 0,20% 0,00% 1,50% 0,00% 2,75% As percentage van de norm 13% - 75% - 100% Inhaatoesagverening actieven 0% 0% 0% 0% 0% Toesagverening inactieven 0,20% 0,00% 1,50% 0,00% 2,83% As percentage van de norm 13% - 75% - 100% Inhaatoesagverening inactieven 0% 0% 0% 0% 0% Pensioenuitvoering Premiepercentage 27,8% 24,9% 22,9% 21,2% 15,0% Premiepercentage exc. aanvuingsregeing 24,2% 22,9% 18,5% 21,2% 10,9% Feiteijke premie Kostendekkende premie Pensioenuitvoeringskosten Uitkeringen Beeggingsrendement Beeggingsrendement exc. derivaten 11,6% 0,3% 12,3% 16,2% -/- 18,8% Beeggingsrendement inc. derivaten 16,3% 5,8% 12,0% 0% 0% Benchmark inc. derivaten 15,6% 6,7% 10,8% 0% 0% Vermogen en verpichtingen Totaa beegd vermogen Verpichting ontvangen zekerheden Beegd vermogen -/- zekerheden Opbrengst uit beegd vermogen / Totae pensioenverpichtingen Stichtingskapitaa en reserves Beschikbaar vermogen Dekkingsgraad Aanwezige dekkingsgraad 110,0% 102,7% 112,3% 112,8% 104,9% Minimaa vereiste dekkingsgraad 104,2% 104,2% 104,3% 104,2% 104,3% Vereiste dekkingsgraad 118,8% 119,6% 119,0% 119,5% 118,6% Beeggingsportefeuie Vastrentende waarden 43,9% 44,6% 40,8% 47,7% 49,3% Aandeen (incusief private equity) 39,5% 37,3% 42,5% 39,5% 36,0% Vastgoed (incusief infrastructuur) 9,9% 10,2% 8,2% 8,4% 10,8% Overige beeggingen 6,8% 7,9% 8,5% 4,5% 3,8%

7 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Bestuurijke organisatie bestuur Het bestuur van PPF APG bestaat uit acht eden: vier bestuurseden van werkgeverszijde en vier bestuurseden van werknemerszijde. De pensioengerechtigden zijn in het bestuur rechtstreeks vertegenwoordigd met twee speciae zetes aan werknemerszijde. Bij de bestuurseden van werkgeverszijde gedt een benoemingstermijn van twaaf jaar. Bij de bestuurseden van werknemerszijde gedt een benoemingstermijn na verkiezingen van vier jaar met tweemaa de mogeijkheid tot herbenoeming. Samensteing van het bestuur eind 2012: Leden namens de werkgever Mw. Drs. K. (Karin) Bisschop EMFC RC MSc Drs. M. (Marco) Brouwer MPLA 1 Mw. R. (Rita) van Ewijk Dr. A.W.I.M. (Adri) van der Wurff, werkgeversvoorzitter 2 1 De heer Brouwer heeft per 1 apri 2013 afscheid genomen van het bestuur vanwege een wijziging van zijn werkzaamheden binnen APG. Zijn beoogde opvoger wordt voorgedragen aan DNB. 2 De heer Van der Wurff bereikt per 1 juni 2013 de maximum zittingstermijn. Met instemming van het bestuur is zijn zittingstermijn verengd tot 1 december 2013 onder gebruikmaking van de statutaire mogeijkheid daartoe. Leden namens de werknemers J.D. (Jan Dof) Abraham H. (Harrie) Eerdhuijzen Dr. A.G. (Awin) Oeremans CFA FRM, werknemersvoorzitter en tevens fungerend voorzitter van het bestuur C.P. (Cor) van Zanden Bestuurijke commissies PPF APG kent een drieta vaste commissies. Dat zijn de commissie Risico beeid en ALM (Asset Liabiity Management), de commissie Communicatie en de commissie Houdbaar Pensioen. Mocht het nodig zijn, dan richt het bestuur voor een specifiek doe een tijdeijke commissie op. Commissie Risicobeeid en ALM Deze commissie adviseert het bestuur ten aanzien van het risico- en beeggingsbeeid. De commissie kwam in het versagjaar zesmaa bijeen. De samensteing van de commissie eind 2012 was: Mw. Drs. K. (Karin) Bisschop EMFC RC MSc Dr. A.G.(Awin) Oeremans CFA FRM, voorzitter C.P. (Cor) van Zanden Dr. A.W.I.M. (Adri) van der Wurff Commissie Communicatie Deze commissie adviseert het bestuur over communicatiebesuiten. De commissie kwam in het versagjaar viermaa bijeen. De samensteing van de commissie eind 2012 was: J.D. (Jan Dof) Abraham H. (Harrie) Eerdhuijzen Mw. R. (Rita) van Ewijk Commissie Houdbaar Pensioen Deze commissie adviseert en informeert het bestuur over diverse onderwerpen. Dit zijn onder andere het toesagbeeid, de communicatie met sociae partners, de risico s en uitvoeringstechnische knepunten van de regeing en de administratiekosten en de aanvuingsregeingen van PPF APG. De commissie kwam in het versagjaar vijfmaa bijeen. De samensteing van de commissie eind 2012 was: J.D. (Jan Dof) Abraham Mw. Drs. K. (Karin) Bisschop EMFC RC MSc Drs. M. (Marco) Brouwer MPLA Dr. A.G. (Awin) Oeremans CFA FRM Advisering vermogensbeheer PPF APG heeft, samen met Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid, een Beeggingsadviescommissie die het bestuur gevraagd en ongevraagd adviseert over beeggingsaangeegenheden. Deze commissie bestaat onder meer uit externe deskundigen. Dit waren eind 2012: Prof. Dr. R.G.C. van den Brink Dr. F.J. Baendux Drs. L.K. Dijkstra Drs. R. Buck Per 1 januari 2012 heeft het bestuur de heer drs. F. A. van Immerzee RBA aangested as adviseur vermogensbeheer van PPF APG. Hij is aangested voor

8 14 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG een periode van vier jaar. Na twee jaar wordt het adviseurschap geëvaueerd en mogeijk verengd. De heer Van Immerzee neemt dee aan de vergaderingen van de beeggingsadviescommissie en aan de commissie Risicobeeid en ALM. Hij voorziet PPF APG van fondsspecifieke beeggingsadviezen. De adviseur vergroot de countervaiing power van het bestuur ten opzichte van de vermogensbeheerder. Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan bestaat uit zes personen die de werkgevers, de werknemers en de pensioengerechtigden vertegenwoordigen 3. De samensteing van het verantwoordingsorgaan eind 2012 was: Namens werkgevers Drs. Th.J.W.M. (Ted) Bosman, voorzitter Vacature 4 Namens deenemers Drs. G. (Gursev) Singh Vacature 5 Namens pensioengerechtigden A.C.Th. (Amédée) Daran Scharten, vice-voorzitter A.P.M. (Arie) van der Eng 3 Het fonds kent geen deenemersraad vanwege de vertegenwoordiging van pensioengerechtigden in het bestuur. 4 Sinds 1 januari Deze zete werd tot 1 december 2012 bekeed door de heer Drs. A. (Arjen) van Nes EMIA RO. Hij is afgetreden vanwege zijn uitdiensttreding bij APG. Hij is per 18 januari 2013 opgevogd door Ir. F.D. (Foppe) Hoekstra De rapportage van het verantwoordingsorgaan over 2012 en de reactie daarop van het bestuur maken dee uit van dit jaarversag. Visitatiecommissie Deze commissie bestaat uit drie externe deskundigen die jaarijks een visitatie uitvoeren ten aanzien van het functioneren van het bestuur. Een samenvatting van de rapportage over het versagjaar en de reactie daarop van het bestuur maken dee uit van dit jaarversag. De samensteing van de visitatiecommissie eind 2012 was: Mw. N. Atenburg Mw. Mr. H. de Lange Mw. M. Verheu Uitbesteding De pensioenadministratie is uitbesteed aan APG Pensioenbeheer bv, en het vermogensbeheer is uitbesteed aan APG Investment Services nv. Certificerend actuaris Aon Consuting Nederand cv Controerend Accountant Ernst & Young Accountants LLP Fondsontwikkeingen in 2012 Ontwikkeing van de dekkingsgraad De dekkingsgraad is gedurende 2012 gestegen van 102,7 procent naar 110,0 procent en bevond zich daarmee eind 2012 boven de kritieke dekkingsgraad van 104,2 procent. De kritieke dekkingsgraad is de minimaa vereiste dekkingsgraad die PPF APG binnen de wetteijk gestede termijn moet behaen. De stijging van de dekkingsgraad is grotendees te danken aan het positieve beeggingsresutaat van PPF APG. Het rendement in 2012 was 16,3 procent. Een dee van dit rendement was het gevog van het renteafdekkingsbeeid van PPF APG. Met dit beeid wordt een dee van de stijging van de verpichtingen gecompenseerd door een stijging van de beeggingen. De stijging van de verpichtingen is het gevog van een daing van de rente. Het fondsrendement is tevens sterk positief beïnvoed door het rendement op de aandeenportefeuie. De stijging van de dekkingsgraad is daarnaast voor een dee veroorzaakt door de invoering van de Utimate Forward Rate (UFR). Dit gebeurde naar aaneiding van het zogenoemde Septemberpakket. DNB besoot dat de dekkingsgraad van pensioenfondsen vanaf eind september 2012 moet worden vastgested op basis van de UFR, omdat zij van mening was dat de marktrente voor de angere ooptijden (vanaf 20 jaar) een onreaistisch beed gaf. Daardoor is de rente waarmee de verpichtingen worden gewaardeerd gestegen. De waarde van de verpichtingen van PPF APG nam hierdoor af, wat een positief effect van circa 4,2 procentpunt had op de dekkingsgraad. De toepassing van de UFR heeft eind 2012 nog maar een positief effect van circa 2,8 procentpunt op de dekkingsgraad doordat de feiteijke rente in de tusseniggende periode is gestegen. In totaiteit heeft de renteontwikkeing het fonds toch nog 6,6 procentpunt dekkingsgraad gekost. Zonder UFR zou dit dus nog 2,8 procentpunt meer zijn geweest oftewe 9,4 procentpunt. Onderstaande grafiek toont de gehanteerde rentetermijnstructuur Figuur 1: De rentetermijnstructuur per einde 2011 en per einde 2012 Rente 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Rentetermijnstructuur (RTS) per einde 2011 en per einde Om inzicht te geven in het effect op de RTS van de invoering van de UFR (in september 2012) en de driemaandsmiddeing van de RTS (voor het eerst per einde 2011) is ook de zuivere RTS per einde 2012 in de grafiek opgenomen. Het verschi tussen de gehanteerde RTS en de zuivere RTS wordt voor ooptijden tot en met twintig jaar veroorzaakt door de driemaandsmiddeing. Voor ooptijden anger dan 20 jaar zorgt ook de toegepaste UFR voor een dee van het verschi. Het effect van de UFR is zichtbaar door de knik in de rode ijn bij ooptijd twintig. Het Koninkijk Actuariee Genootschap (AG) heeft in september 2012 nieuwe overevingstafes gepubiceerd Looptijd in jaren (zuiver)

9 16 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG (AG-Prognosetafe ). Deze tafes zijn gebaseerd op waarnemingen van de Nederandse bevoking en een inschatting van de toekomstige ontwikkeingen van de overevingskansen. PPF APG gebruikt de AG-tafes as basis voor de overevingsgrondsagen gecombineerd met fondsspecifieke correctiefactoren op de sterftekansen. Ook deze correctiefactoren zijn eind 2012 herzien. Bij het bepaen van de correctiefactoren is uitgegaan van het mode van Aon Hewitt, dat uitgaat van een combinatie van ervaringssterfteanayse en postcode-anayse. Op grond van de postcode van deenemers kunnen deenemers ingedeed wor den in verschiende sociaaeconomische statussen. De aanpassing van de overevingsgrondsagen (overevingstafe en correctiefactoren samen) heeft eind 2012 een beperkte invoed gehad op de dekkingsgraad. De hoogte van de dekkingsgraad wordt beïnvoed door diverse factoren. In tabe 1 is schematisch weergegeven weke factoren dat zijn en weke invoed zij hebben gehad in De premiebijdrage had een negatief effect van 0,5 procentpunt, omdat de ontvangen premie ager was dan de kostendekkende premie. De pensioenuitkeringen hadden een kein positief effect van 0,1 procentpunt. Dit wordt verkaard door het vrijvaen van buffers over opende pensioenuitkeringen. In 2012 is sechts 0,2 procent toesag vereend, gefinancierd uit een a gevormde voorziening. Dit had dan ook geen effect op de dekkingsgraad. Het gemiddede niveau van de rente termijnstructuur is over 2012 afgenomen. Hierdoor nam de waarde van de pensioenverpichtingen toe. Dit had een negatief effect op de dekkingsgraad van 6,6 procentpunt. Het overrendement verhoogde de dekkingsgraad met 15,2 procentpunt. Hierin is het effect van de gestegen waarde van de beeggingen zichtbaar. Overige oorzaken hadden een negatief effect op de dek Figuur 2: Ontwikkeing van de dekkingsgraad in 2012 ten opzichte van beoogde ontwikkeing in het herstepan 125,0% 120,0% 115,0% 110,0% 105,0% 100,0% 95,0% 90,0% 85,0% jan.-12 feb.-12 mrt-12 Dekkingsgraad primo ,7 Premiebijdrage./. 0,5 Pensioenuitkeringen 0,1 Toesagverening 0,0 Verandering rentetermijnstructuur (incusief UFR)./. 6,6 Rendement 15,2 Overig/kruiseffecten./. 0,9 Dekkingsgraad utimo ,0 kingsgraad van 0,9 procentpunt. De overige oor zaken bestaan onder andere uit bestands ontwikkeing, wijziging van over evingsgrondsagen en kruiseffecten tussen de reeds gespecificeerde oorzaken (premiebijdragen, pensioenuitkeringen, enz.). In totaa eiden bovenstaande oorzaken tot een toename van de dekkingsgraad utimo 2012 tot 110,0 procent. apr-12 mei-12 jun.-12 Tabe 1: Invoed van factoren op de mutatie van de dekkingsgraad over 2012 (in procenten) Financiëe positie van het fonds in reatie tot het herstepan Begin 2009 heeft het bestuur bij DNB een gecombineerd korte- en angetermijnherstepan ingediend. Vogens ju.-12 aug.-12 sept.-12 okt.-12 nov.-12 dec.-12 dekkingsgraad herstepan officiëe dekkingsgraad dekkingsgraad zonder UFR dit herstepan moet de dekkingsgraad van PPF APG eind 2013 op het minimaa vereiste niveau zitten (bepaing kortetermijnherstepan) en vóór 1 januari 2024 op het vereiste niveau (bepaing angetermijnherstepan). De dekkingsgraad van PPF APG was eind ,0 procent. Daarmee ag de dekkingsgraad boven het mini maa vereist eigen vermogen. Er is daarom géén sprake meer van een dekkingstekort. Vogens het oorspronkeijke herstepan had de dekkingsgraad eind 2012 overigens 114,1 procent moeten bedragen. Het fonds oopt daarmee we iets achter op het oorspronkeijke pan. Niettemin zou het fonds nog steeds ruim op tijd vóór 1 januari 2024 uit het reser vetekort kunnen zijn. Het bestuur heeft, op basis van de gegevens utimo 2012, een (jaarijkse) evauatie van het herstepan bij DNB ingediend. DNB heeft PPF APG naar aaneiding van deze evauatie meegedeed dat zij geen opmerkingen had. Verwachtingen herstepan Aan het einde van het eerste kwartaa van 2013 had PPF APG drie opeenvogende kwartaaeinden geen dekkingstekort, zodat vanaf dat moment aeen nog het angetermijnherstepan gedt (gericht op opheffing van het reservetekort), zoas het bestuur dat in 2009 heeft opgested. Op basis van de evauatie van het herstepan za de dekkingsgraad eind 2014 het vereiste niveau bereiken. Zoang de verwachting is dat de dekkingsgraad van het fonds zich tijdig herstet, hoeft het bestuur geen aanvuende maatregeen te nemen. Initiatieven tot oprichting bedrijfstakpensioenfonds In het jaarversag over 2011 heeft het bestuur gecommuniceerd over pannen van een aanta werkgevers, waaronder APG, om een vrijwiig bedrijfstakpensioenfonds voor de financiëe sector op te richten. In het versagjaar bereidde het bestuur van PPF APG zich goed voor op de mogeijke consequenties van de overgang van de regeing naar dit bedrijfstakpensioenfonds. Ook hied het bestuur rekening met de mogeijkheid dat deze pannen niet zouden worden gereaiseerd. In oktober van het versagjaar beek dat onder de werkgevers en betrokken organisatie van werknemers het draagvak voor een dergeijk bedrijfstakpensioenfonds onvodoende was. Integratie APG In 2012 werd de integratie op het personeesvak van APG en Cordares votooid. In jui werd een gezamenijke nieuwe cao afgesoten voor ae werkgevers binnen APG: de CAO APG Groep. Dat betekende ook dat PPF APG het ondernemingspensioenfonds werd voor gehee APG. Voor ae werknemers die tot 2013 hebben deegenomen aan de pensioenregeing van ABP gedt vogens deze cao een overgangsperiode. De eerste heft van 2013 bijven zij deenemen aan ABP. Tot 1 jui 2013 hebben deze werknemers de mogeijkheid om per die datum over te stappen naar PPF APG. Aanpassing pensioenregeing In 2012 zijn in de CAO APG Groep afspraken gemaakt over aanpassing van de pensioenregeing. De aanpassingen gaan in per 1 januari 2013 en betreffen onder meer het veragen van het jaarijkse opbouwpercentage van het ouderdomspensioen en de opbouw van het partnerpensioen. Cao-partijen beogen met deze aanpassingen de pensioenregeing toekomstbestendiger te maken. Wijzigingen in regementen en statuten Aan het eind van het versagjaar heeft het bestuur zowe de statuten van PPF APG as het Pensioenregement aangepast overeenkomstig de CAO APG Groep. Voor de statuten betekende dit een uitbreiding van het begrip werkgever, omdat ae werkgevers binnen APG zich hebben aangesoten bij PPF APG. Het Pensioenregement werd aangepast op de nieuwe regeing. Nieuwe wetgeving In 2012 is de ingangsdatum van de AOW van de eerste van de maand waarin de pensioengerechtigde eeftijd wordt bereikt, opgeschoven naar de verjaardagsdatum. Hierdoor vat dit niet meer samen met de ingangsdatum van het pensioen van PPF APG. Dat is de eerste dag van de maand waarin iemand de 65-jarige eeftijd bereikt. Met ingang van 2013 wordt de AOWeeftijd stapsgewijs verhoogd. Vanaf 2014 veranderen de fiscae reges voor de pensioenopbouw. Daardoor za de pensioenregeing opnieuw moeten worden aangepast. Vak voor de verkiezingen van 2012 heeft het parement nieuwe wetgeving op dit gebied aangenomen. In het regeerakkoord van VVD en PvdA zijn intussen afspraken gemaakt om de stapsgewijze verhoging van de AOWeeftijd vanaf 2016 nog sneer uit te voeren en ook om de fiscae ruimte voor de pensioenopbouw nog verder te beperken. Verdere verhogingen van de AOW-eeftijd en van de fiscae pensioen richteeftijd worden in beide gevaen afgestemd op de ontwikkeing van de evensverwachting. Het kabinet wi de pannen voor een nieuw Financiee Toetsingskader verder uitwerken. Dit za echter niet vóór 2015 gebeuren. Toch roept DNB de pensioenfondsen op om zich hier nu a op voor te bereiden. Tot sot wi het kabinet de reges voor het besturen van fondsen (governance) aanpassen. Communicatieactiviteiten door het fonds Pensioeninformatiebijeenkomsten In 2012 heeft het bestuur pensioeninformatiebijeenkomsten voor beanghebbenden gehouden. Dat was in Amsterdam op 24 januari, 31 mei en 11 oktober en in Heeren op 11 juni en 17 december. Deze bijeenkomsten zijn bedoed om de ontwikkeingen bij PPF APG toe te ichten. De bijeenkomsten werden bezocht door een beperkt aanta beangsteenden Communicatiejaarpan Het communicatiejaarpan 2012 is eind 2011 vastgested. De daarin opgenomen communicatiedoesteingen zijn behaad.

10 18 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Kanttevredenheidsonderzoek Eind 2011 heeft PPF APG een keinschaig kanttevredenheidsonderzoek uitgevoerd onder deenemers en gepensioneerden. Naar aaneiding van de uitkomsten zijn de vogende acties ingezet: Het aanta informatiebijeenkomsten is verhoogd. De vormgeving van de website is aangepast. PPF APG heeft twee digitae nieuwsbrieven verstuurd met as doe de informatievoorziening te verbeteren en tevens de betrokkenheid onder deenemers en gepensioneerden te stimueren. Indien een beanghebbende een e-maibericht stuurt ontvangt hij of zij een automatische ontvangstbevestiging waarin de verwachte reactietijd is vermed. Website Via de website communiceert PPF APG regematig met beanghebbenden over de financiëe- en fondsontwikkeingen. Het bestuur maakt hier ook de aatste besuiten bekend. Ook pubiceert PPF APG iedere maand de actuee dekkingsgraad en is een ijst met vragen en antwoorden beschikbaar met informatie over de financiëe positie. Correspondentie In het versagjaar zijn via een steekproef brieven geseecteerd en getoetst op duideijkheid en begrijpeijkheid. De brieven zijn waar nodig herschreven en op het gewenste eesbaarheidsniveau gebracht. 6 Ae beeggingsgereateerde kosten die niet in één van de door de Pensioenfederatie gedefinieerde kostencategorieën vaen. Hieronder vaen bijvoorbeed geboekte audit fees, administratiekosten, bankkosten. 7 Dit is het aanta deenemers (incusief invaide deenemers) en gepensioneerden vogens de CEMrichtijnen. In het jaarversag 2011 is as maatstaf voor kostenvergeijking gerekend met het aanta normverzekerden. Dit is het aanta deenemers (incusief invaide deenemers) vermeerderd met 20 procent van het aanta gewezen deenemers en 120 procent van het aanta pensioengerechtigden. Uitvoeringskosten PPF APG rapporteert de kosten vogens de aanbeveingen die de Pensioenfederatie in november 2011 heeft gedaan. In dit jaarversag zet PPF APG, net as in het jaarversag 2011, weer een beangrijke stap as het gaat om de vermogensbeheerkosten transparanter te maken. In de weergave van deze kosten is een aanta aannames gedaan voor de omvang van kosten die in de oop van 2013 bekend zuen worden. In de jaarrekening worden, net as in voorgaande jaren, uitsuitend de kosten opgenomen die worden gefactureerd. Dit is in ijn met de aanbeveingen van de Pensioenfederatie. Momentee werkt de Pensioenfederatie aan een verdere uitwerking van de definities van de overige kosten 6. Daarnaast onderzoekt de Pensioenfederatie de wijze van rapporteren van de transactiekosten en de daarbij gebruikte aannames. Hiermee za in vogende boekjaren rekening worden gehouden bij de versagegging. Bij de evauatie van de kosten van vermogensbeheer moet niet aeen naar de absoute hoogte van de gerapporteerde kosten worden gekeken. Deze kosten hangen onder meer samen met de grootte van het beegd vermogen, de beeggingscategorieën waarin wordt geïnvesteerd, de verhouding tussen iquide en iiquide beeggingen, de risicohouding van het fonds, de wijze waarop wordt geïnvesteerd, de gekozen tijdshorizon en de behaade performance. Aeen een integrae afweging van a deze onderdeen maakt een juiste evauatie van de kosten van het vermogensbeheer mogeijk. De totae pensioenuitvoeringskosten over 2012 bedroegen 6,2 mijoen euro (2011: 4,8 mijoen euro). Dit bedrag bestaat uit: kosten voor het pensioenbeheer: 1,1 mijoen euro (2011: 1,0 mijoen euro). Vogens de CEM-benchmark 7 waren de gemiddede kosten over 2012 per deenemer van PPF APG 374 euro; kosten voor het vermogensbeheer: 5,0 mijoen euro (2011: 3,8 mijoen euro), waarvan de beheervergoeding 3,0 mijoen euro (2011: 2,5 mijoen euro) bedraagt. De kosten van vermogensbeheer komen nader aan de orde in het hoofdstuk Vermogensbeheer; kosten voor de expoitatie van het direct vastgoed: 110 duizend euro (2011: 154 duizend euro). De kosten in bovenstaande opsomming zijn excusief de transactiekosten van 0,6 mijoen euro (2011: 0,8 mijoen euro). De transactiekosten worden verder toegeicht in het hoofdstuk Vermogensbeheer. Meding Op grond van artike 96 van de Pensioenwet In het versagjaar was bij PPF APG geen sprake van: het opeggen van dwangsommen en boetes door de toezichthouder; een aanwijzing van de toezichthouder as bedoed in artike 171 van de Pensioenwet; de aansteing van een bewindvoerder door de toezichthouder as bedoed in artike 173 van de Pensioenwet; de beëindiging van de situatie, bedoed in artike 172 van de Pensioenwet, waarin de bevoegdheidsuitoefening van ae of bepaade organen van een pensioenfonds is gebonden aan toestemming van de toezichthouder. In het versagjaar was sprake van een kortetermijnherstepan en een angetermijnherstepan as bedoed in artike 140, respectieveijk artike 138 van de Pensioenwet. Risicomanagement Een pensioenfonds heeft atijd te maken met risico s. Risico s speen een ro bij het bepaen van de strategie voor de angere termijn, maar ook bij de uitvoering van de pensioenregeing, de communicatie aan beanghebbenden en het beheren van het pensioenvermogen. Het is dan ook beangrijk goed zicht te hebben op de risico s op ae beeidsterreinen en deze in samenhang met ekaar te bezien. Sommige risico s worden daarbij zovee mogeijk gereduceerd. Andere risico s worden juist bewust en gecontroeerd genomen. Denk bijvoorbeed aan beeggingsrisico s waarmee rendement kan worden gegenereerd. Door het weoverwogen nemen van deze risico s, wordt het mogeijk een betaabaar pensioen te reaiseren voor ae deenemers en gepensioneerden. Risicohouding en in contro zijn Het integraa risicomanagement is beschreven in het risicobeeid van PPF APG en is zo ingericht dat doesteingen en ambitie van het fonds zo optimaa mogeijk kunnen worden bereikt. Op basis van deze doesteingen en de ambitie van PPF APG en rekening houdend met de pensioenregeing, de popuatie en de financiëe positie van het fonds, bepaat het bestuur de bijbehorende risicohouding. Die Risicobeeid risicohouding geeft aan wat de mate is waarin PPF APG bereid is om risico s te nemen en weke maatregeen en infrastructuur (organisatie en processen) nodig zijn. Met behup van rapportages over risico s en beheersing kan het bestuur tijdig ingrijpen en is het in staat om in contro te zijn. 5. bijsteen aan de hand van praktijkervaring Een integrae aanpak De integrae aanpak die PPF APG voor het risicomanagement gebruikt is as vogt weer te geven (zie figuur 3). Figuur 3: Integrae aanpak voor risicomanagement 4. monitoren/ controeren van de beheersmaatregeen Vaststeen van de risico s en risicohouding (stap 1) Eind 2012 heeft het bestuur samen met het verantwoordingsorgaan van PPF APG een risicoanayse uitgevoerd, in de vorm van een Risk Sef Assessment. Daarbij is gebruik gemaakt van de Financiëe Insteingen Risicoanayse Methodiek (FIRM) van DNB en het actuee toezichtkader FOCUS!. De conceptresutaten zijn besproken en worden in 2013 definitief vastgested. De in het schema genoemde 1. Vaststeen van de risico s, hun kans en gevog, en van de eigen risicotoerantie 2. vaststeen van passende beheersmaatregeen 3. uitvoeren van beheersmaatregeen

11 20 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG risico s zijn in de risicoanayse aan bod geweest en zijn opgenomen in het risicobeeid: Financiëe risico s Matching- en renterisico Marktrisico Kredietrisico Verzekeringtechnisch risico Sovabiiteitsbeheer Liquiditeitsrisico Het bestuur is eindverantwoordeijk voor het risicomanagement van PPF APG en ziet toe op een adequate opzet, inrichting en effectieve uitvoering ervan. Daarbij vindt ondersteuning paats door de Commissie Risicobeeid en ALM die adviseert over beangrijke beeidsvoorsteen op het gebied van risicomanagement. Ook de risico Vaststeen en uitvoeren van beheersmaatregeen (stap 2 en 3) Om de risico s tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen, zijn beheersmaatregeen nodig. Deze beheersmaatregeen zijn onderdee van de administratieve organisatie en de interne controe (AO/IC) van het fonds en zijn op hoofdijnen beschreven in het risicobeeid. Twee beangrijke onderdeen van het risico beeid zijn het financiee beeid, vastgeegd in de Actuariëe Bedrijfstechnische nota (Abtn) en het uitbestedingsbeeid. Het financiee beeid Het financiee beeid beschrijft hoe het bestuur omgaat met de inzet van de financiëe sturingsinstrumenten van het fonds, zoas het premie- en toesagenbeeid en strategisch beeggingsbeeid. De basis van dit financiee beeid is de Asset Liabiity Management (ALM)- studie. De uitkomsten van deze studie geven inzicht in de reatie tussen de beeggingen en de verpichtingen, de pensioenambities, het premieniveau en tussen rendement en risico. Op basis van deze studie en de risicohouding van PPF APG maakt het bestuur een evenwichtige keuze tussen de hoogte van de premie, de toesagverening en de te nemen beeggingsrisico s. Niet-financiëe risico s Omgevingsrisico Operationee risico (bestuur) IT-risico (bestuur) Uitbestedingsrisico Integriteitsrisico Juridisch risico Naar aaneiding van de ALM-studie van 2010 heeft het bestuur het strategische beeggingsbeeid heroverwogen en enkee aanpassingen doorgevoerd. In de tweede heft van 2013 vindt opnieuw een ALM-studie paats, met uitgebreide aandacht voor de (impact van het) overstappen van APG-werknemers van ABP naar PPF APG. Ter toetsing van het financiee beeid voert het fonds minimaa eens per drie jaar een continuïteitsanayse uit. De aatste dateert van begin 2012 en heeft inzicht gegeven in de ontwikkeing van de financiëe situatie op de angere termijn en heeft zichtbaar gemaakt dat de financiëe risico s zich dan nog binnen aanvaardbare grenzen bevinden. De continuïteitsanayse heeft ook inzicht gegeven in de verwachte reaisatie van de toesagverening ten opzichte van het ambitieniveau daarvan. Opgemerkt dient te worden dat deze anayse paatsvond op basis van de situatie utimo 2011 en destijds de oude pensioenregeing nog van toepassing was. Het uitbestedingsbeeid Het uitbestedingsbeeid van het fonds bevat de randvoorwaarden voor de uitbestedingen van werkzaamheden door PPF APG aan derden. In de uitbestedingsovereenkomsten en Service Leve Agreements (SLA s) zijn specifieke afspraken over onder andere de reikwijdte (het mandaat), de verantwoordeijkhe den, de kwaiteit, de integriteit en de kosten van de dienstverening vastgeegd. In 2012 is het uitbestedingsbeeid verder aangescherpt. Monitoren (stap 4) Met een goede informatievoorziening, dat tevens onderdee is van de AO/IC, houdt het bestuur de actuee risico s en de uitvoering van beheersmaatregeen in de gaten. Het bestuur ontvangt periodiek rapportages waarmee die monitoring paatsvindt. De frequentie van deze rapportages is afgestemd op de aard, het beang en de voatiiteit van de gerapporteerde risico s. Om de financiëe positie te kunnen monitoren, maakt het bestuur onder andere gebruik van dekkingsgraadrapportages en beeggingsrapportages. Het monitoren van de uitbesteding gebeurt onder andere met Serivce Leve Management-, ISAE3402- en Compiancerapportages. Bijsturen (stap 5) Het bijsteen van doesteingen en beeid, en het bijsturen op risico s of maatregeen vormt het suitstuk van de integrae aanpak. Naar aaneiding van diverse rapportages of signaen van veranderingen binnen of rondom het fonds vindt waar nodig aanpassing van het beeid paats. Om in noodsituaties adequaat te kunnen bijsturen, heeft het bestuurin 2012 een financiee crisispan vastgested conform de eisen van DNB. Governance risicomanagement manager van PPF APG ondersteunt en adviseert het bestuur hierin. Naast dat hij zitting heeft in de genoemde commissie, zorgt hij ook voor de periodieke, integrae risicorapportage. Het verantwoordingsorgaan en de visitatiecommissie vervuen daarnaast een ro in het intern toezicht. Hun oordee is eders in dit jaarversag opgenomen. Risicomanagement onderwerpen in 2012 In 2012 heeft het bestuur diverse onder werpen op het gebied van risicomanagement behanded, waarbij de Commissie Risicobeeid en ALM een advies heeft gegeven. Zo is gesproken over het risicobeeid, de risico rapportages, de dekkingsgraadrapportages en de verschiende DNB-onderzoeken. Tevens is gesproken over de uitkomsten van de zeftoets op het integraa risicomanagement raamwerk van DNB. In dit raamwerk beschrijft de toezicht houder op wek niveau zij verwacht dat het risicomanagement van een pensioenfonds is ingericht.

12 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Premie- en toesagbeeid Premiebeeid Sinds 2009 mag PPF APG op de pensioenpremie geen korting meer toepassen. Vanaf dat jaar is de dekkingsgraad van het fonds nameijk te aag. Vóór 2009 werden op de premie nog we kortingen toegepast. DNB heeft, om een noodgedwongen abrupte stijging van de premie enigszins tegen te gaan, het fonds nog we toestemming gegeven om in de jaren 2009 tot en met 2013 een dee van de buffervrijva in mindering te brengen op de kostendekkende premie. Deze buffervrijva werkt as vogt. PPF APG keert maandeijks pensioenen uit aan pensioengerechtigden. PPF APG heeft a haar pensioenverpichtingen op de baans staan. Eke uitkering die gedaan wordt, vermindert de verpichtingen op de baans. Dat PPF APG een dekkingsgraad heeft van meer dan 100%, betekent dat er een extra buffer staat tegenover ae verpichtingen. Voor eke uitkering die gedaan wordt, betekent dit, dat die extra buffer die daarbij hoorde, vrijvat. Dit wordt buffervrijva genoemd. Toch is de premie in de afgeopen jaren tekens toegenomen. Dit komt onder meer doordat PPF APG in steeds mindere mate rekening mocht houden met deze buffervrijva. In tabe 2 staat een overzicht van de gedempte kostendekkende premie van de afgeopen vijf jaren, waarin het effect van de buffervrijva apart wordt getoond. De gedempte premie is excusief de inkoop op grond van de aanvuingsregeingen. De feiteijke premie is daarom ook getoond excusief de premie voor de aanvuingsregeingen. Het verschi tussen de feiteijke premie en de gedempte kostendekkende premie, wordt veroorzaakt door verschien tussen de verwachte pensioenpremie vooraf (de feiteijke premie, zoas die ook geheven is in het boekjaar) versus de berekende benodigde premie achteraf (de achteraf berekende gedempte kostendekkende premie). Hierbij moet men met name denken aan onvoorzienbare verschien in de samensteing van de deenemers in het boekjaar ten opzichte van de inschatting hiervan vooraf (eeftijd, gesacht, saaris). Er is sprake van premiekorting (achteraf) as de feiteijke premie ager is dan de gedempte premie incusief buffervrijva. Dit was voor 2012 niet het geva: de feiteijke premie (excusief premieaanvuingsregeingen) van 24,2 procent was hoger dan de gedempte premie van 23,3 procent. In 2011 was de feiteijke Tabe 2: Ontwikkeing kostendekkende premie Gedempte kostendekkende premie Toegestaan % buffervrijva 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% 100,0% Gedempte premie exc. buffervrijva 23,8% 25,2% 24,3% 24,2% 26,8% Af: buffervrijva over uitkeringen 0,5% 1,9% 6,2% 3,2% 10,7% Gedempte premie inc. buffervrijva 23,3% 23,3% 18,1% 21,0% 16,1% Feiteijke premie 27,8% 24,9% 22,9% 21,2% 15,0% Feiteijke premie (exc. premie aanvuingsregeingen) 24,2% 22,9% 18,5% 21,2% 10,9%

13 24 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG premie ager dan de gedempte premie. De oorzaak was dat de benodigde sovabiiteitsopsag in de premie achteraf hoger was dan vooraf bij de premievaststeing was verondersted. Voor 2013 heeft het bestuur de premie veraagd van 27,8 procent naar 23,6 procent. Deze veraging wordt voora veroorzaakt door: enerzijds de versobering van de pensioenregeing per 1 januari 2013 (agere opbouw, minder partnerpensioen op kapitaabasis) door een besuit van cao-partijen; en anderzijds een agere premie voor de aanvuingsregeingen (2,3 procent). De premie voor de aanvuingsregeingen wordt berekend door een middeing van de benodigde premie over de resterende financieringsperiode (tot en met 2020). In 2012 is de premie voor de aanvuingsregeingen vastgested op 3,6 procent. De jaaraag 2013 is utimo 2012 toegekend. De verdeing van de premie in een werkgevers- en een werknemersdee is afhankeijk van de afspraken die worden gemaakt tussen de werkgevers en de werknemers. Toesag Toesagbeeid Ieder jaar streeft het bestuur ernaar om de opgebouwde pensioenen van deenemers, gewezen deenemers en de pensioenen van pensioengerechtigden te verhogen met een toesag. Zo behouden (opgebouwde) pensioenen hun waarde. Tot 1 januari 2013 was de maatstaf vogens het toesagbeeid voor gewezen deenemers en pensioengerechtigden geijk aan die voor actieve deenemers. Dat was de coectieve oonsverhoging in het afgeopen jaar vogens de CAO APG Groep. Met ingang van 2013 gedt vogens cao-afspraken as maatstaf voor toesagverening voor de niet-actieven de consumentenprijsindex (CPI) ae huishoudens. Naast een gewone toesag, kan het bestuur besuiten om de pensioenen extra te verhogen met een inhaatoesag. Met een inhaatoesag kunnen jaren waarin geen voedige toesag is vereend, (gedeeteijk) worden gecompenseerd. PPF APG vereent aeen toesag as de financiëe positie het toeaat. Toesagverening is geen recht. Aan de hand van de dekkingsgraad aan het einde van het jaar, bepaat het bestuur of toesag kan worden vereend. Daarbij dient de vogende staffe as eidraad: Dekkingsgraad Keiner dan: 105% Tussen: 105% en 125% Groter dan: 125% Jaar Prijsinfatie Toesagverening Toesagverening Op basis van de financiëe positie besoot het bestuur eind 2012 om per 1 januari 2013 om de opgebouwde pensioenen van actieve en gewezen deenemers en de pensioenen van pensioengerechtigden te verhogen met 0,2 procent. Dit is een onvoedige toesagverening. Daardoor is de niet vereende toesag bij PPF APG toegenomen. In tabe 3 staat de ontwikkeing van de cumuatieve totaa niet vereende toesag over de afgeopen 5 jaren. Wanneer de dekkingsgraad Tabe 3: Niet toegekende toesagen Geen toesag Het evenredig dee van de voedige toesag Voedig + eventuee inhaatoesag Toesagverening bij toepassing van beeid hoger is dan 125 procent bestaat de kans dat het bestuur besuit om (een gedeete van) de eerder niet vereende toesagen in te haen. In 2010 was de niet vereende toesag 0,5 procent doordat de financiëe positie van het fonds ontoereikend was voor een voedige toesag. Omdat PPF APG in 2011 een dekkingstekort had, kon de niet vereende toesag in 2011 niet worden weggewerkt. Vervogens kon het fonds in 2012 de extra toesag van 1,3 procent niet verenen. Dit is 1,5 procent coectieve oonsverhoging minus de vereende toesag over 2012 van 0,2 procent. Daadwerkeijke toesagverening Totaa niet vereende toesag ,49% 2,8% 2,8% 0,0% ,19% 0,0% 0,0% 0,0% ,27% 2,0% 1,5% 0,5% ,34% 0,0% 0,0% 0,5% ,45% 1,5% 0,2% 1,8% PPF APG baseert de keuzes in zijn beeggingsbeeid op de door het bestuur vastgestede beeggingsovertuigingen. Deze uiden as vogt: 1. Beeggingsrisico wordt beoond; de risico s van beeggen kunnen worden beheerst binnen het integrae risicomanagement van het fonds. 2. Diversificatie wordt beoond. Gespreid beeggen biedt mogeijkheden om de rendementsrisicoverhouding van de portefeuie as gehee te verbeteren. 3. Financiëe markten zijn niet atijd efficiënt en daarvan kunnen beeggers profiteren. 4. Waarderingen vaen in de oop van de tijd terug naar een gemiddede (mean reversion). 5. Wie vroeg inspeet op nieuwe beeggingstrends, behaat een voordee. 6. Onze ange termijn horizon biedt extra kansen voor rendement. 7. Goed bestuur en maatschappeijk verantwoord beeggen zijn beangrijk. Bij het verantwoord beeggen worden aspecten op het gebied van miieu, maatschappij en corporate governance (goed ondernemingsbestuur) bij beeggingsprocessen betrokken omdat dit bijdraagt aan een beter risicoprofie. 8. Kostenbewuste uitvoering van beeggingen biedt extra toegevoegde waarde. Vermogensbeheer Beeggingsbeeid 2012 en vooruitbik 2013 Het strategische beeid van PPF APG dat vogt uit de ALM-studie is het vertrekpunt voor het jaarijkse beeggingspan. Tabe 4: Beeggingsmix voor de ange termijn en voor de jaren 2012 en 2013 Beeggingscategorie Beeggingsmix voor de ange termijn Het beeggingspan wordt vastgested na een evauatie van de beeggingsresutaten en het beeggingsbeeid van het voorafgaande jaar. In tabe 4 is de beeggingsmix voor de ange termijn en voor 2012 en 2013 weergegeven. Beeggingsmix voor 2012 Beeggingsmix voor 2013 Staatsobigaties 15,5% 18,0% 20,1% Index eningen 7,5% 5,0% 5,0% Credits 21,0% 20,0% 20,0% Vastrentende waarden 44,0% 43,0% 45,1% Aandeen ontwikked 26,0% 27,0% 23,9% Aandeen opkomend 5,0% 7,0% 8,0% Aandeen 31,0% 34,0% 31,9% Vastgoed 10,0% 10,0% 9,0% Grondstoffen 4,0% 4,0% 4,0% Hedge funds 4,0% 4,0% 5,0% Private equity 4,0% 2,0% 2,0% Infrastructuur 2,0% 1,0% 1,0% Opportunities 1,0% 0% 0% Aternative Infation - 2,0% 2,0% Aternatieve categorieën 15,0% 13,0% 14,0% Totaa 100,0% 100,0% 100,0%

14 26 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Afdekking van het renterisico PPF APG heeft de strategische doesteing om 75 procent van het renterisico af te dekken. Deze doesteing en het bijbehorende beeid zijn in de ALMstudie getoetst. De tactische norm voor de rente afdekking wordt uitgebreid naar het strategische niveau, afhankeijk van het niveau van de 30-jaars swaprente. Gedurende 2012 was de tactische norm voor de afdekking van het renterisico 50 procent. Vanaf 2012 gebruikt het fonds een methode om de renteafdekking terug te brengen naar een niveau binnen de bandbreedte van 3 procentpunt (naar boven en beneden) gereateerd aan de normafdekking van 50 procent ten opzichte van de normafdekking. Dit gebeurt as de feiteijke renteafdekking zich op een maandeijkse evauatiedatum buiten de vastgestede bandbreedte begeeft. Ook is de staffe met niveaus van de 30-jaars swaprente om de rente afdekking gefaseerd te verhogen, aangepast aan de marktomstandigheden. De introductie van de UFR eidde tot besprekingen over het renteafdekkingsbeeid, maar hebben niet geeid tot aanpassing van het beeid in 2012 is het niveau van de renteafdekking niet aangepast. Het percentage waarmee de netto pensioenverpichtingen zijn afgedekt, is het afgeopen jaar van circa 46 procent toegenomen naar circa 47 procent eind Afdekking van het vautarisico Begin 2012 heeft het bestuur het vautaafdekkingsbeeid geanayseerd. PPF APG heeft besoten om, in afwijking van het strategisch afdekkingsbeeid, de afdekking van het vautarisico op beeggingen in Amerikaanse doars, Britse ponden en Japanse yen te veragen van 100 procent naar 80 procent. Ook heeft PPF APG besoten het vautarisico op beeggingen in Zwitserse frank voor 80 procent af te dekken. Beeid verantwoord beeggen Verantwoord beeggen is een essentiee onderdee van de beeggingsfiosofie van het bestuur en een integraa onderdee van de beeggingsbeginseen van het fonds. Bij a de beeggingsprocessen houdt het fonds op geïntegreerde wijze rekening met zogeheten ESG-factoren (Environmenta, Socia en Governance). Deze factoren geven PPF APG een beed van de manier waarop een onderneming omgaat met het miieu, zijn sociae eefomgeving en of het fonds goed wordt bestuurd. Het beeid op het gebied van verantwoord beeggen heeft drie doesteingen: Het verbeteren van het financiee rendement, door extra aandacht voor deze angetermijnrisico s. Bijk geven van maatschappeijke verantwoordeijkheid. Bijdragen aan de integriteit van de financiëe markten. Om deze doesteingen te reaiseren, steekt de vermogensbeheerder van PPF APG vee energie in het anayseren van de reaties tussen duurzaamheidaspecten enerzijds en rendement en angetermijnrisico s anderzijds. Miieu, maatschappij en goed ondernemingsbestuur speen bij ae beeggingscategorieën een grote ro. APG heeft hiervoor een deskundig team met duurzaamheids- en governance-speciaisten. Zij hebben een uitgebreid netwerk bij internationae organisaties en werken intensief samen met andere beeggers. Corporate governance Corporate governance is een integraa onderdee van het beeid verantwoord beeggen. Het begrip corporate governance wordt vaak gebruikt om aan te geven hoe een onderneming goed, efficiënt en verantwoord geeid moet worden. Het beeid van PPF APG is dan ook dat directies van ondernemingen waarin PPF APG beegt, aangesproken kunnen worden op de manier waarop zij hun ondernemingen besturen. Schieten zij tekort in de ogen van het bestuur, dan za invoed uitgeoefend worden om verbeteringen aan te brengen. Dit kan door midde van een directe diaoog, maar ook door te stemmen tijdens aandeehoudersvergaderingen. PPF APG ziet het uitoefenen van het stemrecht op de aandeehoudersvergaderingen as essentiee onderdee van verantwoord beeggen. Op deze manier kan het fonds invoed uitoefenen op het ondernemingsbeeid van een onderneming. Daarbij wordt deegenomen aan samenwerkingsverbanden met een aanta institutionee beeggers ter versterking van de positie in de diaogen met ondernemingen. Uitsuitingen PPF APG wi dat ondernemingen handeen met respect voor de uitgangspunten van VN Goba Compact. Daarom beegt PPF APG niet in producten die verboden zijn vogens de Nederandse wet of internationae regegeving. Het fonds investeert niet in bedrijven die direct betrokken zijn bij de productie van andmijnen, (afvuursystemen voor) custermunitie, chemische of bioogische wapens. Ook suit PPF APG beeggingen uit in ondernemingen die zich bezighouden met producten of diensten die in Nederand in brede kring as ver werpeijk worden beschouwd. Met ingang van 2012 suit het fonds ook beeggingen uit in overheidsobigaties van anden waar een wapenembargo van kracht is, opgeegd door de VN-veiigheidsraad. Deze embargo s worden opgeegd om schendingen van het internationaa recht of mensenrechten te veroordeen. Beeggingsresutaten in het versagjaar De beeggingsportefeuie van PPF APG behaade over het versagjaar 2012 een rendement van 11,6 procent (excusief het resutaat op derivaten). De benchmark (excusief het resutaat op derivaten) reaiseerde een rendement van 10,9 procent. Het rendement incusief het resutaat op derivaten bedroeg 16,3 procent. In tabe 5 zijn de rendementen (na aftrek van kosten en incusief vauta-effecten) van de beeggingscategorieën van PPF APG en bij behorende benchmarks weergegeven. Tabe 5: Rendementen beeggingscategorieën en benchmarks gedurende 2012 Beeggingscategorie Staatsobigaties PPF APG heeft per 2012 een dee van de portefeuie ondergebracht in zeer kredietwaardige staatsobigaties van de kernanden van de eurozone (Duitsand, Frankrijk en Nederand). Toen haverwege 2012 de eurocrisis opnieuw escaeerde, pakte dit positief uit voor het fonds. Door de eurocrisis iepen de obigatiespreads van de Zuid-Europese anden sterk op ten opzichte van de kernanden. De ECB kondigde aan dat zij zou ingrijpen door het aankopen van obigaties van anden die hierom vragen Rendement portefeuie Rendement benchmark en die instemmen met een herstructureringsprogramma. Hierdoor hersteden de obigatiemarkten van de getroffen anden geeideijk. Uiteindeijk presteerden deze anden beter dan de kernanden in de eurozone. Gedurende 2012 heeft het bestuur de ontwikkeingen binnen de eurozone en de mogeijke gevogen hiervan op de beeggingsportefeuie meerdere maen besproken. Het bestuur werd hierbij ondersteund door de beeggingsadviescommissie, de onafhankeijke vermogensbeheeradviseur en door de uitvoerder van het vermogensbeheer. Omschrijving Benchmarks Vastrentende waarden Staatsobigaties kernanden 6,2% 6,0% Barcays Euro Treasury Index Staatsobigaties eurozone 9,9% 11,0% Barcays Euro Treasury Index 10 Index eningen 9,9% 11,0% Barcays Euro Gov Index Bedrijfsobigaties 10,3% 8,3% Samengested uit verschiende Credits benchmarks Aandeen Ontwikkede markten 16,0% 15,4% MSCI Word Index 10 Minimum Voatiity 6,6% 4,9% MSCI Word Minimum Voatiity Opkomende markten 16,6% 16,4% MSCI Emerging Markets Index Vastgoed 8,7% 9,2% Samengested uit verschiende vastgoed benchmarks Aternatieve beeggingen Aternative Infation 14,4% 13,7% Barcays French Gov ILB Index Commodities 5,1% -/- 1,5% S&P GSCI Tota Return Index Hedgefondsen 4,3% 2,4% Samengested uit 1-maands rentetarieven met opsag van 3,5% Infrastructuur 0,5% 7,9% Samengested uit Infrastructuur en Vastrentende benchmarks Private equity -/- 7,5% -/- 7,7% Thomson Venture Economics Fund Rendement excusief derivaten 11,6% 10,9% Rendement incusief derivaten 16,3% 15,6% 10 Met een aangepaste andenweging.

15 28 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Index eningen De outperformance van index eningen of infatiegereateerde obigaties kan voor het grootste dee worden verkaard door de onderweging van Itaië voor de kredietafwaardering (downgrade) van het and medio Deze onderweging werd gehandhaafd vanwege bezorgdheid over een mogeijke downgrade. Daarnaast had het tactisch rente- en infatiebeeid een positieve bijdrage aan het reatieve rendement. Bedrijfsobigaties Om de iquiditeitsrisico s van de portefeuie in tijden van stress te mitigeren heeft PPF APG de aocatie naar bedrijfsobigaties gedeeteijk afgebouwd ten gunste van meer iquide vastrentende waarden. De goede prestaties van bedrijfsobigaties in 2012 kwamen voort uit de ruime iquiditeit verzorgd door centrae banken en de bijbehorende age rente. Dit vergrootte de risicobereidheid bij beeggers. De reatieve performance beef neutraa in zwakke periodes. Dit dankzij de timing in de mate van risicoreductie, positieve sectoraocatie en een goede seectie van tites. In goede periodes was de reatieve performance positief. Aandeen Ontwikkede Markten Ondanks de eurocrisis hadden de aandeenmarkten in 2012 een goed jaar. In de eerste heft van het jaar kampten de kwantitatieve aandeenstrategieën met de bijvende onzekerheid op de markten. Onze outperformance over het gehee jaar was voornameijk te danken aan portefeuies in Europese en Amerikaanse aandeen. Minimum Voatiity Per 1 apri 2012 beegt PPF APG vogens een minimum voatiity aandeenstrategie. Deze strategie is gericht op het minimaiseren van het portefeuierisico. De verhoudingen tussen de aandeen in de portefeuie worden bepaad aan de hand van de beweegijkheid (voatiiteit) van de individuee aandeen en de onderinge reatie tussen de aandeen (diversificatie). Het vermijden van de meer risicovoe aandeen en het opzoeken van meer stabiee aandeen is gericht op een ager risico. Deze aandeenstrategie heeft, voora in tijden van stress en voatiee markten (apri en mei), zijn waarde bewezen. De strategie heeft in die periode een out performance aten zien ten opzichte van de reguiere marktwaarde gewogen aandeen portefeuie. Tijdens voora de tweede heft van het jaar waarin de beurzen hersteden is de strategie echter achtergebeven bij de reguiere aan deenportefeuie. De komende periode gaat PPF APG de strategie in termen van risico en rendement nauwgezet evaueren. Aandeen opkomende markten Het versagjaar was voor beeggers in opkomende markten zeer goed. De opkomende markten binnen Europa presteerden met een stijging van 23,2 procent het best. Daarna vogden de opkomende markten van Azië-Pacific en Latijns-Amerika. As we kijken naar de sectoren, dan presteerden cycische sectoren zoas energie en industrie minder goed. Vastgoed De beeggingen van PPF APG in vastgoed zijn grotendees ondergebracht in vastgoedfondsen. Daarnaast bestaat een aanzienijk dee van de vastgoed portefeuie uit direct vastgoed dat in 2012 een stabie en aantrekkeijk rendement iet zien. Binnen de portefeuie van PPF APG reaiseerden de beursgenoteerde vastgoedbeangen mede dankzij het herste op de aandeenmarkt- een positief rendement van 27,3 procent. Ook het merendee van de niet-beursgenoteerde fondsen iet een positief rendement zien. Aternatieve beeggingen In 2012 heeft PPG APG de aocatie naar aternatieve beeggingen verder uit gebreid met beeggingen in private equity en infrastructuur en de opname van de nieuwe categorie aternative infation. Door de astige marktomstandig heden veroopt de uitbreiding van onze portefeuie met (iiquide) aternatieve beeggingen angzamer dan verwacht. Commodities Deze portefeuie met commodities vogt de strategie dat er op bepaade punten (sectoren en curvepositionering) van de benchmark wordt afgeweken. Deze strategie heeft een grote bijdrage aan de outperformance geeverd. Hedgefondsen Binnen de portefeuie met hedgefondsen maakt PPF APG onderscheid tussen twee categorieën. Aereerst beegt PPF APG in traditionee hedgefondsen. Dat zijn beeggingsfondsen met ruime mogeijkheden om rendement te genereren. Ondanks het onzekere macro-economische kimaat in 2012 heeft de portefeuie aantrekkeijke rendementen behaad. Daarnaast bezit PPF APG een portefeuie die beheerd wordt vogens de strategie Goba Tactica Asset Aocation (GTAA). De fondsen begonnen het jaar defensief gepositioneerd, na een voatiee periode van 2 jaar. Naarmate het jaar vorderde en de voatiiteit verdween beek dat de fondsen sechts vrij keine posities hadden die rendement konden genereren. Dit is gebruikeijk voor weredwijde macrofondsen, die de neiging hebben om pas echt op te boeien wanneer rendementen van beeggingscategorieën uiteen gaan open. Private equity De portefeuie van PPF APG met private equity (aandeen in nietbeursgenoteerde ondernemingen) is nog in opbouw. Doordat de portefeuie nog in de opbouwfase verkeert, is er sprake van het traditionee J-curve effect. Dit houdt in dat in de eerste jaren het rendement van PPF APG negatief beïnvoed kan worden door kosten, provisies en initiëe afschrijvingen die eerst gecompenseerd moeten worden door het proces van waardecreatie van de manager. Daarna za er sprake zijn van een positief reatief rendement. Infrastructuur Ook voor deze beeggingen gedt dat deze nog in de opbouwfase verkeren waardoor er sprake is van een J-curve effect. Daarnaast werd het rendement van PPF APG negatief beïnvoed door de weredwijde economische omstandigheden. Zo kampen sommige towegen en (ucht)havens met een afname van het gebruik. Aternative Infation Met ingang van 2012 beegt PPF APG in de beeggingscategorie aternative infation. Deze beeggingscategorie bestaat uit schudpapier en verwante instrumenten die bescherming bieden tegen onverwachte (Nederandse) infatie. Het rendement kan voor een groot dee toegeschreven worden aan positieve koersontwikkeing van de portefeuie door de daende (reëe) renteniveaus en credit spreads gedurende het jaar. Vooruitzichten asset aocaties In 2013 gaat PPF APG verder met de invuing van de aocatie naar de aternatieve beeggingen (hedgefondsen, private equity, infrastructuur en aternative infation). Hierbij kijkt PPF APG kritisch naar de risico- en rendementskarakteristieken. Bij het verder uit breiden van deze categorieën speen ook aspecten as iquiditeit, risicomanagement en transparantie (bijvoorbeed van kosten en positionering) een beangrijke ro. Daarnaast gaat PPF APG in 2013 het aandee in de minimum voatiity in stappen verhogen en za de aocatie naar aandeen en (staats)obigaties van opkomende markten vergroot worden. In 2013 za PPF APG een nieuwe ALM studie aten uitvoeren waarin het strategisch beeggingsbeeid ten aanzien van de asset aocatie en vauta- en renteafdekking door midde van een aanta varianten wordt geanayseerd. Tabe 6: Ontwikkeing integrae kosten vermogensbeheer (in mijoenen euro s en in basispunten van het gemiddede beegd vermogen) Beeggingskosten 2012 bp 2011 bp Beheervergoeding APG 3,0 41 2,5 39 Beheervergoeding externe managers 1,0 14 0,7 11 Bewaaroon 0,1 1 0,1 1 Overige kosten 0,2 3 0,1 1 Totaa 4,3 59 3,4 52 Prestatievergoedingen 0,7 10 0,4 6 Totae kosten 5,0 69 3,8 58 Kosten Vermogensbeheer Uit tabe 6 bijkt dat het totaa van de integrae kosten (excusief prestatievergoedingen) in 2012 ten opzichte van 2011 met 0,9 mijoen euro is gestegen. Uitgedrukt in basispunten (0,01 procentpunt) van het gemidded beegd vermogen zijn de kosten gestegen met 7 basispunten. Incusief prestatievergoedingen zijn de kosten 11 basispunten gestegen. In de toeichting is per kostencategorie aangegeven wat de beangrijkste ontwikkeingen zijn ten opzichte van De beheervergoeding is in de tabe opgedeed in twee categorieën. De eerste categorie betreft de kosten van de uitvoeringsorganisatie, de tweede betreft de kosten van externe vermogensbeheerders. De stijging van de kosten van het uitvoeringsbedrijf wordt veroorzaakt door een hoger gemidded beegd vermogen en wijzigingen in de beeggingsmix. De kosten van externe vermogensbeheerders zijn gestegen door een hoger beegd vermogen en een hogere aocatie naar iiquide beeggingen. Daarvoor geden reatief hogere vergoedingen. Deze stijging van de kosten ten aanzien van het bewaaroon hangt samen met een hoger beegd vermogen voor de in bewaring gegeven tites. Reatief gezien beven de kosten geijk. Prestatievergoedingen zijn vergoedingen aan externe managers voor (meerjarige) performance boven een bepaade drempewaarde. Deze vergoedingen dempen de reatieve rendementen van PPF APG. De stijging van deze vergoedingen is toe te schrijven aan goede (reatieve) prestaties in 2012 van externe managers binnen de portefeuies met bedrijfsobigaties en hedgefondsen. Transactiekosten Naast de beeggingskosten uit tabe 6 onderscheidt de Pensioenfederatie ook de categorie transactiekosten. Deze categorie is compex van aard, niet atijd beschikbaar en wordt gekenmerkt door schattingen. Dat maakt een vergeijking met het voorgaande jaar astig. Deze kosten bestaan uit in- en uitstapkosten bij beeggingsfondsen, aan- en verkoop kosten bij directe beegging in beeggingstites en acquisitiekosten. De geïdentificeerde transactiekosten van PPF APG over 2012 bedragen: 0,6 mijoen euro (8 basispunten) en in 2011: 0,8 mijoen euro (12 basispunten).

16 30 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Verkort actuariee versag Voorziening pensioenverpichtingen Tabe 7: Voorziening pensioenverpichtingen verdeed naar soorten deenemers (in duizenden euro s) In tabe 7 wordt de voorziening pensioenverpichtingen weergegeven. In de voorziening pensioen ver pichtingen zijn ae tijdsevenredige pensioenaanspraken opgenomen. Anayse van het technisch resutaat Vogens de staat van baten en asten van PPF APG bedraagt de winst over duizend euro. Deze winst is op haar samensteing onderzocht door de afzonderijke verondersteingen die ten grondsag iggen aan de technische voorzieningen, te vergeijken met de werkeijke uitkomsten daarvan in het versagjaar. De anayse in tabe 8 is uitgevoerd op basis van de rentetermijnstructuur van utimo De verandering van de rentetermijnstructuur utimo 2011 naar utimo 2012 is onder andere verantwoord in het resutaat op beeggingen/ marktrente. Deenemers Gewezen deenemers Invaide deenemers (invaiditeitspensioen) Pensioengerechtigden Totaa Uitspitsing naar soort pensioengerechtigden: pensioengerechtigden ouderdomspensioen pensioengerechtigden prepensioen pensioengerechtigden partnerpensioen pensioengerechtigden wezenpensioen Tabe 8: Technisch resutaat van het fonds (in duizenden euro s) Resutaat (winst of veries) op: Beeggingen/marktrente / Premies./ /. 692 Waardeoverdrachten Kosten./ Uitkeringen./. 111./. 76 Overevingskansen Arbeidsongeschiktheid Voorwaardeijke toesagverening - - Incidentee mutaties./ Aanvuingsregeing 55-min Overige oorzaken Totaa /

17 32 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Toeichting op het technisch resutaat Hieronder worden de onderdeen van het technisch resutaat afzonderijk toegeicht. Beeggingen/marktrente Het resutaat op beeggingen/marktrente wordt bepaad door het sado van de beschikbare beeggingsopbrengsten, de benodigde interest, de toegekende toesagverening evenas de wijziging van de rentetermijnstructuur. Voor de bepaing van de benodigde interest wordt uitgegaan van de éénjaarsrente uit de rentetermijnstructuur van utimo Die éénjaarsrente bedroeg 1,544 procent. Het resutaat is per sado positief, nameijk duizend euro. Dit wordt onder andere verkaard door het positieve resutaat op de beeggingsportefeuie maar ook door het positieve resutaat op de rentederivaten, as gevog van de gedaade rente. De daende rente eidde echter ook tot een toename van de voorziening pensioenverpichtingen. Het veries in verband met de rentetermijnstructuur wordt veroorzaakt doordat het renteniveau uit de rentetermijnstructuur van 31 december 2012 (zoas gepubiceerd door DNB) ager is dan het niveau van 31 december Premies Het resutaat op premies wordt bepaad door het sado van de premiebijdragen en de benodigde middeen voor de opbouw van nieuwe pensioen aanspraken. In 2012 werd een premie voor de middeoonregeing geheven die onder het kostendekkende niveau ag. Over 2012 is een veries gereaiseerd van duizend euro. Het resutaat op premie kan ook anders worden geanayseerd. De feiteijk in rekening gebrachte premie voor de middeoonregeing bedraagt duizend euro. Dit is op basis van een premie van 24,2 procent van de pensioengrondsag. As in paats daarvan de kostendekkende premie op basis van de rentetermijnstructuur in rekening Tabe 9: Resutaat op premie (in duizenden euro s) Onderdeen gebracht zou zijn, zou deze premie duizend euro bedragen. Per sado is dit dus een veries van duizend euro. De kostendekkende premie zou echter we een opsag voor sovabiiteit bevatten ter grootte van duizend euro. Deze opsag zou in het resutaat opgenomen worden wat per sado eidt tot een veries van duizend euro. Het resutaat op premie is ten opzichte van 2011 meer negatief, met name doordat de inkoop van de in het jaar opgebouwde aanspraken duurder was door de gedaade rekenrente. Tabe 9 geeft het resutaat op premie schematisch weer. Waardeoverdrachten Het resutaat op waardeoverdrachten wordt bepaad door het vrijvaen of inkopen van bedragen uit de voorziening pensioenverpichtingen ten gevoge van uitgaande of inkomende waardeoverdrachten ten opzichte van de hiermee gemoeide inkomende en uitgaande gedstromen. Het resutaat op waardeoverdrachten is per sado 5 duizend euro positief. Het resutaat wordt voornameijk veroorzaakt door het verschi tussen de wetteijke factoren (voor de financiëe stromen) en de fondsfactoren (voor de mutaties in de voorziening). Er zijn overigens weinig waardeoverdrachten geweest, doordat vee fondsen geen waardeoverdrachten mochten uitvoeren. Bedrag Feiteijke premie Kostendekkende premie./ Vrijva sovabiiteitsmarge Resutaat./ Kosten Het resutaat op kosten wordt bepaad door het sado van de beschikbare middeen voor kostendekking enerzijds en de werkeijke kosten anderzijds. Het resutaat is per sado 12 duizend euro negatief. De reden van de grote wijziging in resutaat ten opzichte van vorig jaar is dat de dotatie aan de administratiekostenvoorziening geen onderdee meer is van de kostendekkende premie, maar dat deze sinds dit boekjaar wordt gefinancierd uit de bestaande kosten opsagen in de premie en voorziening. Daarnaast zijn de werkeijke kosten toegenomen van 975 duizend euro in 2011 naar duizend euro in De kosten in 2012 iggen daarmee overigens in ijn met de gemiddede kosten in de afgeopen vijf jaar. Uitkeringen Het resutaat op uitkeringen wordt bepaad door het sado van de verwachte uitkeringen en de werkeijke uitkeringen. Ook afkopen zijn in dit resutaat meegenomen. Het resutaat is per sado 111 duizend euro negatief. Sterfte en angeven PPF APG kent een sterfterisico en een angevenrisico. Het sterfterisico is van beang bij overevingspensioenen en uitkeringen bij overijden. Het angevenrisico is van beang bij ouderdomspensioenen. De hoogte van de voorziening pensioenverpichtingen is zodanig bepaad dat voor deze risico s jaarijks bedragen beschikbaar komen waaruit PPF APG de asten kan dekken die uit de risico s voortvoeien. Het resutaat is per sado 259 duizend euro positief. Arbeidsongeschiktheid Bij arbeidsongeschiktheid van een deenemer ontstaan er asten voor PPF APG. Er wordt premie vrij steing vereend voor de opbouw van het ouderdoms- en partnerpensioen en er wordt een arbeidsongeschiktheidspensioen uitgekeerd. De toekomstige uitgaven worden in één keer as ast genomen. Bij een eventuee revaidatie vat (een dee van) deze ast vrij. Daarnaast is een dee van de premie bestemd om de asten te dekken. Het sado van deze baten en asten vormt het resutaat op arbeids ongeschiktheid. Over 2012 is het resutaat op arbeidsongeschiktheid per sado 743 duizend euro positief. Incidentee mutaties Onder deze categorie wordt in 2012 de overgang naar de nieuwe AG Prognosetafe met de voor PPF APG behorende fondsspecifieke correctiefactoren 2012 verantwoord. Het resutaat is per sado 669 duizend euro negatief. Aanvuingsregeing 55-min Het resutaat is geijk aan de ontvangen premie voor de aanvuingsregeing 55-min, vermeerderd met de, aan de bestemmingsreserve toe te rekenen, beeggingsopbrengsten en verminderd met de benodigde middeen voor de inkoop van de jaaraag Er is een winst gereaiseerd van duizend euro. Hierbij dient we te worden opgemerkt dat de mutatie van de reserve aanvuingsregeing in dit resutaat is verwerkt. De toename van de reserve aanvuingsregeing bedraagt duizend euro. De resterende winst voor het fonds van 126 duizend euro betreft de sovabiiteitsopsag over de inkoop van aanvuingsrechten en wordt toegevoegd aan de reserve pensioenen. De reserve aanvuingsregeing wordt overigens niet gebruikt bij de berekening van de dekkingsgraad. Diversen Het resutaat op diversen wordt bepaad door het sado van overige asten en baten. Daarnaast worden mutaties van diverse aard op rechten doorgevoerd. Het resutaat is per sado 770 duizend euro positief.

18 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG Rapportage van de Compiance Officer Op basis van de ontvangen gegevens van de accountmanager van APG Pensioenbeheer BV is geconcudeerd dat in het afgeopen jaar geen onregematigheden c.q. bijzonderheden zijn gemed met betrekking tot de naeving van de Code of Conduct APG Groep door bestuurseden van PPF APG.

19 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG VERSLAG van de visitatiecommissie Nadat vorig jaar een agehee visitatie werd gehouden, besoten bestuur en visitatiecommissie dit jaar dat de wijze waarop het bestuur omging met de besuitvorming over houdbaar pensioen en de toekomst van het PPF APG tegen het icht moesten worden gehouden. Daarnaast is de totstandkoming en uitvoering van het communicatiebeeid benoemd tot specifiek onderwerp van visitatie en is het uitbestedingsbeeid van het fonds en de uitvoering ervan bezien. Ook werd teruggebikt op de manier waarop het bestuur is omgegaan met de bevindingen van vorig jaar. De visitatiecommissie, die bestaat uit Ney Atenburg, Henriëtte de Lange en Marion Verheu, heeft haar werkzaamheden verricht in het voorjaar Het was, zo concudeert de visitatiecommissie, een druk en zwaar jaar voor de commissie Houdbaar Pensioen en het bestuur. Het bestuur wide de houdbaarheid van de pensioenregeing vergroten door meer draagvak te creëren voor het PPF APG en door het veragen van de kosten. Dit zou moeten via een versobering/versimpeing van de regeing en het heffen van een premie die bijdraagt aan herste en de betaabaarheid voor de werkgever en werknemers. Om dit doe te bereiken richtte PPF APG zich zowe op de mogeijke oprichting van een nieuw BPF (Pecunia) as op kostenveraging en draagvakvergroting door toetreding van meer APG-medewerkers. Het fonds besoot a eerder zich goed voor te bereiden op de besuitvorming over de toekomst via meerdere stuur- en werkgroepen, waarbij ook derden waren betrokken. Dit was niet gemakkeijk en vroeg vee tijd en expertise. Bestuur en commissie Houdbaar Pensioen, stonden daarbij vaak voor de afweging hoe de roen en taken in dit gehee zuiver te houden. Dat ukte overigens goed. De visitatiecommissie meent, aes overziend, dat het bestuur zich op goede wijze gekweten heeft van haar taak en a met a een goed resutaat heeft geboekt. Het bestuur heeft daarbij steeds geet op het beang van de deenemers van het PPF APG en heeft dat, ook toen een overstap naar een bedrijfstakpensioenfonds niet mogeijk beek, nog steeds scherp in het vizier. De visitatiecommissie concudeert dat, mede dankzij de forse inspanning van de commissie Houdbaar Pensioen, het bestuur erin gesaagd is om de houdbaarheid van de pensioenregeing in ieder geva voor de komende jaren te reaiseren. Over het jaar 2012 is de visitatiecommissie van oordee dat de commissie Communicatie een finke sag heeft gemaakt, ondanks de hoeveeheid tijd en aandacht die de toekomstdiscussie vergde. De commissie heeft nu de positie verworven in het bestuur die vogens de visitatiecommissie nodig is en er worden meer middeen uitgetrokken voor communicatie. Nu er duideijkheid is over de toekomst raadt de visitatiecommissie de commissie Communicatie aan prioriteit te geven aan het opsteen van een nieuw communicatiebeeidspan. De visitatiecommissie constateert dat het uitgevoerde kanttevredenheidsonderzoek zeer bescheiden van omvang was. Het ijkt de visitatiecommissie effectiever om toekomstige onderzoeken wat uitgebreider op te zetten. Zeker geet op de uitbreiding van het deenemersbestand met coega s die vanuit een andere historie kijken naar het fonds, is het beangrijk te weten hoe de deenemers en gepensioneerden de communicatie van het fonds ervaren. De visitatiecommissie ondersteunt het bestuur in zijn streven om de pensioenuitvoering bijvend te verbeteren en de kosten goed te bewaken. In vergeijk met andere fondsen zijn deze, gegeven de omvang van het fonds, goed op niveau. De draagvakvergroting gaat hepen dit verder te verbeteren, net zoas het project om de ICT-systemen te verbeteren, waardoor efficiënter gewerkt kan worden. Zowe het bestuur as de uitvoeringsorganisatie zijn grotendees tevreden over de pensioenadministratie. De SLA-afspraken worden goed gerapporteerd en bewaakt door het bestuur. Het bestuur heeft vee aandacht besteed aan het onderwerp vermogensbeheer. Er is ook vodoende beeggingskennis aanwezig en het bestuur is steeds kritisch en besuitvaardig, ook in de aansturing van de naar APG uitbestede processen. Er zit atijd een aanta risico s in de reatie

20 38 Personeespensioenfonds APG JAARVERSLAG met APG en de roen die APG in zich verenigt, maar het bestuur is zich daar zeker van bewust en is vodoende aert. De visitatiecommissie heeft dit jaar een vergadering bijgewoond om te ervaren hoe dit bestuur vergadert. Er is een indrukwekkend aanta vergaderstukken, die steeds voorzien zijn van goede vooreggers, wat zeer efficiënt werkt. Ook het feit dat er vee gedaan wordt in commissies, maakt efficiënt vergaderen mogeijk. Hierbij is het we een aandachtspunt dat commissies het bestuur vodoende meenemen in de door hen besproken zaken. Het bestuur is een goed en hecht team. Uit de visitatie beek dat het bestuur is begonnen met een oriëntatie op de toekomstige governance van het fonds. De visitatiecommissie adviseert dit grondig en voortvarend op te pakken, omdat de impementatie van de governancekeuzes en de invuing van het bestuursmode, afhankeijk van de keuzes, behoorijk wat tijd kunnen vragen.