Wie helpt? Wie geeft HBS-leerlingen hun naam terug. Verzoenen Opnieuw discussie over 4 mei en herdenken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wie helpt? Wie geeft HBS-leerlingen hun naam terug. Verzoenen Opnieuw discussie over 4 mei en herdenken"

Transcriptie

1 Zelfonderzoek De wereld is niet blij met Israëlische commissie Verzoenen Opnieuw discussie over 4 mei en herdenken Oorlogswezen Betekent fonds einde van een controverse? Maurice de Hond vergelijkt Nederland met Kazachstan aan de Rijn CNIEUW ISRAELIETISCH WEEKBLAD juni tammoez Jaargang 145 Begin sjabbat uur Einde sjabbat uur Wie helpt? Losse nummers 3, Wie geeft HBS-leerlingen hun naam terug NIW7034_cover :45:04

2 C indd :20:27

3 Redactie Gelukkig geen internationale rampen deze week, of nieuwe vredeseskaders, hoewel die er wel weer zullen komen, zo werd dezer dagen duidelijk. Hezbollah spant zich in voor een nieuwe poging de blokkade te doorbreken en ook uit Iran zou onheil onderweg zijn. Het Israëlische initiatief om zelf een onderzoek te doen naar het incident met de Mavi Marmara stuitte in het buitenland op weinig sympathie. Intussen blijven de betrekkingen tussen Turkije en Israël onder het vriespunt. Aandacht deze week, nogmaals, voor de kwestie van JMW en de wezen, waar we in deze krant vaker aandacht aan besteedden. JMW heeft nu een algemeen fonds ingesteld voor deze slachtoffers, maar niet iedereen is te spreken over dit gebaar zoals JMW het noemt. Verder een interview met Maurice de Hond, die de uitslag van de verkiezingen en vooral de PVV nader duidt. Hij noemt Nederland in justitieel opzicht zelfs Kazachstan aan de Rijn. Waarom? U vindt het antwoord op pagina 12. Er zijn van die zaken die soms bij ons op de redactie langskomen, waar je collectief kippenvel van krijgt. Dat was ook het geval toen wij twee unieke foto s binnenkregen van twee jaargangen Amsterdams Joodsche HBS. Een uit 1937 en een uit het oorlogsjaar Veel van de mensen die op deze foto s staan hebben de oorlog niet overleefd. Deze foto s zijn daarmee een uniek document geworden. Er wordt nog gezocht naar de identiteit van een aantal geportretteerden. Wie helpt Herbert Markus de namen te completeren? Nog een link naar de oorlog: het Verzetsmuseum organiseerde afgelopen woensdag een avond met het thema Herdenken en Verzoenen. Het NIW gaat nader op de zaak in. Lang niet alle Joden winden zich nog op over het idee dat er een Duitse ambassadeur bij de Nationale Dodenherdenking aanwezig zou kunnen zijn hoewel dat ook dit jaar niet doorging maar mensen die het weten kunnen, zoals overlevende Frieda Menco, vinden dat we respect moeten hebben voor de gekwetsten zolang ze nog leven. Vergeten is natuurlijk ondenkbaar, maar verzoenen zou mogelijk kunnen zijn, en daarom vragen we op pagina 9 of u daar zelf ook een visie op heeft. C juni tammoez 5770 inhoud 4 Varia 8 Herdenken en verzoenen 10 JMW-fonds 12 Maurice de Hond 14 Onderzoek naar de Marmara 16 Opinie Bouman, Voet en cartoon 18 Ram Katzir 20 Marja Wijnberg weg als juf 21 Oral history 22 De Joodsche HBS 26 Crematorium-probleem LJG 28 Gilad Shalit 30 Bloeme Evers en sidra 34 Brieven 38 Fotoreportage BINNENLAND 8 Herdenken en verzoenen Deze week werd in het Verzetsmuseum weer gesproken over het thema vergeten, vergeven en verzoenen. Zolang er mensen zijn die gekwetst kunnen worden, moeten we rekening met hen houden. BINNENLAND 10 JMW en de wezen Er komt een JMW-fonds voor de oorlogswezen, als gebaar en teken van betrokkenheid. Het moet het einde worden van een slepende kwestie. Vraag is natuurlijk: wat vinden de wezen daar zelf van? BINNENLAND 12 Mijmeren met Maurice Maurice de Hond staat bekend als het Orakel van Den Haag. Hij praat na over de verkiezingsuitslag, over het waarom van die uitslag, waar zijn vechtlust vandaan komt en ook over Jom HaVoetbal. BINNENLAND 22 Joodsche HBS Het JHM beschikt over unieke foto's van de Joodsche HBS uit 1937 en De meeste namen kennen we, maar een groot aantal ook niet. Herbert Markus vraagt u om uw hulp. Omslagfoto: Detail van de schoolfoto van de Joodsche HBS uit het oorlogsjaar Foto: JHM. Inzet: Bagage van Ram Katzir, Leiden C 34 3 NIW7034_inhoud :44:17

4 VARIA Joden genetisch verwant Maccabi-dames kampioen De Joodse Tennisverenging Maccabi is voor het eerst sinds de oprichting Nationaal Kampioen geworden. Het Dames I-team zorgde voor de overwinning: een bijzondere prestatie. Op de foto tonen de vrouwen de gewonnen beker. V.l.n.r. Jennifer Goldenberg, Jessica Kamp, Sharon Troostwijk, Sandra Mayr en Sacha Theeboom. Niet op de foto: Barbara Barend. n Vredesprijs Grossman David Grossman heeft de Vredesprijs van de Duitse Boekhandel gekregen. Hij kreeg die voor zijn pogingen tot verzoening tussen Joden en Palestijnen. De jury schreef: Hij geeft het moeizame samenleven een literaire stem. De prijs wordt jaarlijks toegekend aan personen die zich door literaire, wetenschappelijke en kunstzinnige activiteiten verdienstelijk hebben gemaakt voor de verwerkelijking van de vredesgedachte. Aan de Duitse Vredesprijs is een bedrag van euro verbonden. Grossman krijgt de prijs op 10 oktober uitgereikt tijdens de Frankfurter Buchmesse. David Grossman raakte bekend bij het grote publiek door zijn boek Zie: Liefde. foto: stefan van der zeijden Miljonair achter roof De diefstal van het Arbeit macht Frei - bord dat op 18 december werd gestolen uit Auschwitz is uitgevoerd in opdracht van een Zweedse miljonair Lars-Goran Wahlstrom, schrijft de Poolse krant Rzeczpospolita. Deze Wahlstrom gaf zijn vriend, de eerder gearresteerde Anders Hogstrom, de opdracht voor de diefstal van het bord. Wahlstrom is de wettelijke voogd van Hogstrom en zij hebben een tijd samengewoond. Hogstrom zit op dit moment in de gevangenis in het Poolse Krakau en verklaarde tegenover de politie de diefstal in opdracht van de miljonair te hebben uitgevoerd. Het bord werd enkele dagen na de diefstal in drie stukken teruggevonden in een bos. Wetenschappers hebben een onderzoek over Joodse genen afgerond met daarin verrassende resultaten over Joodse genetische verwantschap. De twee onderzoeken, geleid door Harry Ostrer van de Universiteit van New York en door Doron M. Behar van de Rambam Campus in Haifa, werden beide vorige week gepubliceerd in vakbladen. Oriëntaalse, asjkenazische en sefardische Joden delen genetisch materiaal dat bij geen andere bevolkingsgroep ter wereld voorkomt en dat te herleiden is naar de Joodse gemeenschap in het Midden-Oosten van 3000 jaar geleden. Vooral de verwantschap tussen asjkenazische en sefardische Joden verraste de onderzoekers. De uitkomst weerlegt daarmee wat de historicus Shlomo Sand schrijft in zijn boek The Invention of the Jewish People, waarin hij beweert dat Joden geen gemeenschappelijke herkomst hebben, maar een mengeling zijn van bekeerlingen uit Europa en Centraal-Azië. De wetenschappers analyseerden het bloed van 237 Joden uit Amerika, Griekenland, Turkije, Syrië, Irak, Iran, Israël en Oost-Europa en vergeleken dat met DNA van 2800 niet-joden uit de hele wereld. Daarbij werd naar twee miljoen kenmerken gekeken en dat maakt dit het meest uitgebreide onderzoek ooit. Er bleek sterke genetische verwantschap tussen de Joodse groepen te bestaan, hoewel er ook sprake was van bijmenging met niet-joodse genen. De Joden onderling zijn zo verwant genoeg dat ze kunnen worden beschouwd als een apart ras, zoals sommige deskundigen in het verleden hebben aangevoerd, maar ze vormen overduidelijk een aparte bevolkingsgroep. Joden uit Israël vertoonden naast de Joodse verwantschap ook verwantschap met Druzen, Palestijnen en bedoeïenen. De instandhouding van de Joodse genen kan worden teruggevoerd op de gewoonte om zich vooral binnen de gemeenschap voort te planten. Dat leidde er ook toe dat Joden aanleg hebben voor bepaalde ziektes. Zo is één op de dertig asjkenazische joden drager van de ziekte van Tay-Sachs en zijn zij vatbaarder voor borstkanker, eierstokkanker en prostaatkanker. Eerdere studies toonden al aan dat Joden over het algemeen een hoger IQ hebben. Joden scoren bij IQ-testen gemiddeld tussen de 108 en 115, terwijl niet-joden rond de honderd zitten. 4 C juni 2010 NIW7034_varia :28:36

5 VARIA CDA werkgroep Israël Het CDA heeft een werkgroep opgericht als tegenwicht tegen de toenemende negatieve berichtgeving over Israël en de pro-palestijnse lobby van Dries van Agt. Ook het verlangen naar een positievere houding van het CDA tegenover Israël speelt een rol. De CDA werkgroep Israël reisde naar Israël om een groot aantal opinieleiders te spreken om zo een helikopterview te verkrijgen. Van 30 april tot 8 mei bezocht de werkgroep politici, lokale functionarissen, gewone burgers en Messiaanse Joden. De CDAwerkgroep Israël concludeert vooral onwil bij de Palestijnse bevolking om de situatie te verbeteren en voor beide partijen naar tevredenheid op te lossen. De werkgroep schrijft in een reflecterend artikel over deze reis: De oplossing van het Palestijns-Israëlisch conflict ligt in het herstel van wederzijds vertrouwen. Dit wordt bemoeilijkt door de zwakke sociaal-economische positie van de Palestijnen, jaloezie, de tegenwoordigheid van een Joodse staat in een omringende Arabische wereld en het ontbreken van een scheiding tussen theocratie en democratie, het ontbreken van feitelijke kennis over Joden en Israël. De werkgroep stelt verder dat er op korte termijn geen oplossing mogelijk is vanwege de complexe religieuze dimensie. De groep wil graag zo veel mogelijk CDA ers betrekken bij de activiteiten van de werkgroep en roept CDA ers op om lid te worden. fotocredits 25000ste bezoeker in Elburg De Elburgse sjoel ontving dinsdag haar ste bezoeker. De elfjarige Michelle Kleiberg die de tentoonstelling De diamant van Opa in het museum Sjoel Elburg bezocht met haar klas, vindt het supergaaf dat ze de ste is. Ik vind geschiedenis heel interessant en ik vind het leuk om naar de sjoel te gaan.. Ze kreeg van het museum een boek cadeau. Het museum in Elburg was op 8 juni twee jaar open. De belangstelling overtreft de verwachtingen van bestuursvoorzitter Theo van Ledden. Het museum is vooral blij met de groeiende interesse van basisscholen, die geschiedenislessen combineren met een bezoekje aan Elburg. n Roy Avni De Israëlisch-Nederlandse partyplanner Roy Avni is zondag op 42-jarige leeftijd overleden aan huidkanker. Avni kwam op 22-jarige leeftijd naar Nederland en werd al snel een icoon in het Amsterdamse nachtleven. Avni organiseerde met zijn label Electronation honderden feesten in Amsterdam. Sinds 2003 had Avni zijn eigen programma bij KinkFM. In 2005 interviewde het NIW de zelfbenoemde Israëlische macho in de rubriek NIW Nieuw Talent. Daarin vertelde Avni openhartig over zijn liefde voor Amsterdam en voor sleazy synthesizers. Ik ben van Amsterdam gaan houden zoals een persoon. Ik moest de keuze maken, of ik word een linkse activist in Israël, of ik ga weg en ben veel minder gefrustreerd. Roy Avni wordt in Amsterdam begraven. Geen Turkse pasta meer De Israëlische supermarktketen Blue Square heeft besloten om Turkse goederen te boycotten. In het licht van ideologie en geweten zou het onacceptabel zijn om niets te doen terwijl Turkije zich zo gedraagt. Daarbij doelen zij op het incident met het hulpkonvooi van 31 mei. De invoer van Turkse bloem, papieren bordjes, ketchup en pasta is stopgezet. We gaan op zoek naar alternatieve producten. Rami Levy van de supermarktketen Blue Square: We kunnen net zo goed papieren bordjes uit China halen, pasta uit Italië en we zullen ook wel een plek vinden waar ze ketchup hebben. Andere supermarktketens in Israël zijn sceptisch over de actie van Blue Square. Rafi Sheffer van Brand for You meent dat als Rami Levy serieus is in zijn boycot, hij alle goederen die gemaakt zijn in Turkije moet boycotten, dus niet alleen die met het Turkse label. 6 tammoez 5770 C 34 5 NIW7034_varia :28:56

6 Olympische keppeltjes Brandje DE BRANDWEER MOEST deze week in actie komen toen er vuur uitbrak in een bos bij het Jeruzalemse Ramat Rachel. CIDI geeft Twitteraar aan EEN BALDADIGE MIDDELBARE scholier die regelmatig antisemitische teksten de wereld in twittert is door het CIDI aangegeven. De jongen twitterde uitspraken als Als de Führer zijn werk had afgemaakt was dit niet gebeurd. siegheil. De jongen werd op school door de politie ondervraagd en inmiddels zijn de antisemitische tweets verwijderd. Dat de gewetenswroeging van de jongen niet erg oprecht is blijkt uit een later geplaatst berichtje: Ik blijf nog steeds bij m n mening al mag ik deze niet meer verkondigen op het internet. WIJZE WOORDEN Alle laster begint met een beetje waarheid. FOTO: ABIR SULTAN/FLASH90 Israëlische homo's niet welkom in Madrid DE ORGANISATIE VAN de Gay Pride Parade in Madrid, die op 3 juli plaatsvindt, heeft de uitnodiging aan de Israëlische afvaardiging teruggetrokken. Dat gebeurde naar aanleiding van het vloot-incident van 31 mei. Antonio Poveda van de Spaanse federatie voor homo s, lesbiennes, transseksuelen en biseksuelen: Na wat er is gebeurd en als voorvechters van de mensenrechten, leek het ons barbaars om ze te laten deelnemen. De Israëlische genodigden reageerden vol onbegrip op de beslissing uit Madrid. Tegen de Spaanse krant El Mundo zegt Eytan Schwartz, woordvoerder voor Tel Aviv: Ik kan me niet herinneren dat de organisatoren van de Gay Parade ook maar één terroristische aanval van de Palestijnen op onze bussen of cafés hebben veroordeeld. Eytan Schwarz liet weten dat de organisatoren in Madrid zijn uitgenodigd voor de Gay Pride in Tel Aviv van afgelopen zaterdag, de enige plek in het Midden-Oosten waar je in het openbaar homo kunt zijn. Schwartz: Ze kunnen dan praten met Arabische homo s die hier stiekem komen omdat ze thuis vermoord worden als hun geaardheid uitkomt. JOODSE VRIJWILLIGERS OP de Londense Olympische Spelen van 2012 krijgen een Olympisch keppeltje aangeboden als aanvulling op hun vrijwilligersuniform. Het Londense organisatiecomité voor de Olympische Spelen (LOCOG) heeft met vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap gesproken over wat zij voor Joodse bezoekers moeten regelen voor de Olympische Spelen van De keppeltjes zullen in de vijf Olympische kleuren worden gemaakt. De organisatie denkt erover om voor eventuele vrouwelijke orthodoxe vrijwilligers een Olympisch haarnet te ontwikkelen. Liga in Gaza HET HOOFD VAN de Arabische Liga, Amr Moussa, bracht afgelopen weekeinde een bezoek aan de Gazastrook. Het was de eerste keer dat een hooggeplaatst lid van de Arabische Liga een bezoek bracht aan de Gazastrook sinds Hamas er in 2007 de scepter zwaait. Het bezoek van Moussa is vooral bedoeld om Israël aan te sporen om de blokkade op te heffen. Ook wil hij met zijn bezoek de kloof tussen Fatah en Hamas proberen te dichten. EAJCC Conferentie VAN 21 TOT 24 oktober wordt in Londen de vierde conferentie van EAJCC (European Association of Jewish Community Centers) gehouden. Deze is bedoeld voor Joodse leiders, media, jeugdleiders, managers, directeuren van Joodse instellingen en vertegenwoordigers van Joodse gemeenschappen uit heel Europa. Het is de vierde keer dat de conferentie wordt georganiseerd. Jo Zrihen, directeur van EAJCC, verwoordt zijn doelstellingen als volgt: Op basis van alles wat we hebben geleerd in de drie voorgaande conferenties in Parijs, Vilnius en Boekarest, gaan we door met het aanpakken van de problemen waarmee onze gemeenschap tegenwoordig wordt geconfronteerd. De bijeenkomst zal bijdragen aan onze missie; het ondersteunen en voeden van het Joodse leven in Europa. Op is het aanmeldingsformulier te downloaden. Sota 35a 6 C JUNI 2010 NIW7034_varia :29:28

7 V L O T T E B A B B E L Elke week interviewt het NIW heel kort een succesvol lid van de misjpoche over wat hem of haar bezighoudt. Deze week Maccabitennister Sacha Theeboom (33). V: Dames I is Nationaal Kampioen geworden! A: Ja, geweldig. Het klinkt misschien onbescheiden, maar ik ben zo trots op ons. Het is voor het eerst sinds de oprichting van Maccabi dat de vrouwen kampioen van heel Nederland zijn geworden. We hebben nu ook geen voornamen meer en spreken elkaar aan met Kampioen. V: Maccabi is een kleine vereniging... A: Daarom ben ik zo blij. We geven hiermee het signaal af dat we goed presteren. Het is namelijk jammer genoeg zo, dat vooral de jongens met talent naar grotere clubs wegtrekken. V: Moeten jullie veel laten om dit niveau te bereiken? A: Als ik de avond voor een wedstrijd een feestje heb, ga ik wel om elf uur naar huis. Vroeger liet ik er meer voor, maar we hebben nu allemaal zulke drukke levens dat we maar een keer per week trainen. Omdat we amateurs zijn geldt dat gelukkig ook voor de andere teams, dus we zijn aan elkaar gewaagd. V: Heeft jullie vriendschap hieraan bijgedragen? A: Zeker, we zijn supergoed op elkaar ingespeeld en kennen elkaar al heel lang, sommigen zelfs al vanaf onze jeugd. Als we tegen elkaar tekeer gaan is dat niet erg: we weten hoe we het bedoelen. V: Hoe vindt jullie misjpoche het? A: Ze zijn absoluut trots. Ik wilde als kind prof worden, maar mijn ouders besloten dat ik beter voor zekerheid en dus voor school kon kiezen. Daar ben ik ze dankbaar voor. Mijn vader zei toen we hadden gewonnen lachend: 'wat geestig dat je er 33 jaar voor nodig had om alsnog landskampioen te worden'! [ST] Israëlische agent gedood OP DE WEST BANK is maandag een Israëlische politieagent gedood door een groep Palestijnse schutters. Volgens de Israëlische pers werd de politieauto ten noorden van Hebron beschoten door een groep schutters en raakten twee andere politieagenten daarbij gewond. Het aantal aanslagen op Israëlische agenten in de West Bank is de laatste jaren sterk gedaald. De aanslag van vorige week is volgens de gemeente Hebron het gevolg van de versoepeling van de reisrestricties voor Palestijnen op de West Bank. De laatste aanslag met dodelijke afloop was in februari dit jaar, toen een Palestijnse politieagent een soldaat neerstak. Iraans schip op weg DE IRAANSE RODE Halve Maan heeft twee schepen gereed liggen om hulgoederen naar Gaza te brengen. Ze wachten nog op toestemming van het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken. De schepen hebben hulpgoederen als voedsel en medicijnen aan boord. Ook sturen zij een schip met medische vrijwilligers. De Rode Halve Maan stuurde eind vorig jaar ook een hulpschip naar Gaza, maar die werd door de Israëlische marine tegengehouden. Speculaties dat Iraanse militairen het konvooi zullen begeleiden worden door Iran ontkend. Het is ook nog onduidelijk of de schepen via het Suezkanaal zullen reizen (waarvoor toestemming van Egypte vereist is) of via de Middellandse Zee. Sommige waarnemers schatten de situatie dreigend in. Verder zijn er aanwijzingen dat er dit weekeinde vanuit Libanon twee schepen zullen vertrekken die de blokkade moeten doorbreken. Het konvooi zou zijn georganiseerd door de Free Palestine-beweging en de onbekende groep Reporter without limits. Op één schip varen vijftig journalisten en twintig activisten mee, op het andere alleen vrouwen. Hezbollah zou betrokken zijn bij de organisatie van het konvooi. Op het vrouwenschip zou zich de eerste vrouw van de voormalige Hezbollah-chef binnenlandse veiligheid El-Hadj bevinden. Hitler in Bollywood BOLLYWOOD GAAT EEN sinistere kant op; in plaats van swingende Indiërs kiest regisseur Rakesh Kumar Ranjan in zijn nieuwste film voor Hitler als hoofdpersoon. De titel van de film wordt Dear Friend Hitler, verwijzend naar twee brieven die Mahatma Gandhi schreef naar de dictator. Volgens de producent Amil Sharma zal de film zich richten op Hitlers angsten, onzekerheden en de druk waarmee hij geconfronteerd werd bij cruciale beslissingen. In augustus beginnen de opnames in Bollywood. De producent heeft alvast verklapt dat hij Hitler en Eva Braun niet laat zingen en dansen in de film. Jerusalem hug OP 21 JUNI aanstaande vindt de Jerusalem Hug plaats. Palestijnen, Israëli's en vredesactivisten uit de hele wereld omringen dan de hele Oude Stad, de handen ineengeslagen. De 'hug' is het resultaat van een vredesinitiatief van kunstenaar Rob Schrama uit De Oude Stad als geheel is een heiligdom, aldus een persbericht, en dient een vrij toegankelijk gebied te zijn voor een onverdeeld Jeruzalem, een stad voor zowel Palestijnen als Israëli s en een centrum voor de hele wereld. Schrama zal met een Nederlandse delegatie door de straten van de Oude Stad lopen en flyers en kleurrijke hartjes uitdelen. Over dit en andere vredesprojecten zie ook 6 TAMMOEZ 5770 C 34 7 NIW7034_varia :29:52

8 h e r d e n k e n e n v e rzo e n e n b i n n e n l a n d Het verleden een plek geven Het Verzetsmuseum bracht een thema-avond Herdenken en Verzoenen. Je móét altijd kiezen voor de gekwetste mensen. Ted de Hoog In 2009 liet de Duitse ambassadeur in Nederland, Thomas Läufer, weten dat hij graag bij de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking op de Dam aanwezig zou zijn, maar in januari maakte het Nationaal Comité 4 en 5 mei bekend dat dit opnieuw niet zou gebeuren. De indruk dat de aanwezigheid van een Duitse ambassadeur voor de meeste Nederlanders zo gevoelig zou liggen, wordt niet bevestigd door cijfers die je op de website van het Comité aantreft. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2010, bedoeld om de beleving van Nederlandse burgers ten aanzien van 4 en 5 mei te monitoren, blijkt dat 90 procent van de Nederlanders van 65 jaar en ouder meent dat de verzoening met Duitsland inmiddels heeft plaatsgevonden. Over wijdverbreide anti-duitse gevoeligheden onder het Nederlandse volk kan niet meer worden gesproken. Ongeveer 90 procent van de Nederlanders geeft aan dat de Tweede Wereldoorlog geen negatieve invloed meer heeft op hoe men nu over Duitsers of Japanners denkt. Tegelijkertijd vindt maar 3 procent van de ondervraagden de aanwezigheid van buitenlandse ambassadeurs in het algemeen belangrijk. Waar duiden deze cijfers op? Afgelopen woensdag, enkele uren na het ter perse gaan van dit NIW, was er in het Verzetsmuseum een bijeenkomst over Herdenken en Verzoenen, waarop de relatie tussen het huidige Duitsland en de Joden in Nederland aan de orde werd gesteld. Sprekers waren de Duitse ambassadeur, ex-minister van Onderwijs Plasterk, directeur van Beth Shalom Micha Bloemendal en Frieda Menco, zelf slachtoffer van de jodenvervolging, en er werd gediscussieerd onder leiding van CIDI-directeur Ronny Naftaniel. De waarde van een Nationale Dodenherdenking wordt door vrijwel niemand betwijfeld. Aanvankelijk werden de eerste herdenking was al meteen op 9 mei 1945 alleen de doden van de Tweede Wereldoorlog herdacht, maar vanaf 1961 alle gevallenen tijdens andere militaire conflicten en vredesoperaties. Naftaniel: Die herdenkingen waren niet helemaal naar tevredenheid. Er wordt nu binnen het Centraal Joods Overleg en het Comité gesproken over een grotere nadruk op het Joodse aspect. Het gaat dan vooral om wat er gezegd wordt als de kransen worden gelegd. Die verbreding tot álle slachtoffers gaat niet verdwijnen. Maar de kwestie is: als je alles herdenkt, dan herdenk je niets. Er is een verschil tussen genocide en doden die tijdens een gewapend conflict gevallen, want dat is toch van een andere orde, en dat verschil moet niet uit zicht verdwijnen. Voorzitter Willem Koster van het CJO zei voorafgaand aan de bijeenkomst van woensdag: Het zou mooi zijn als wij, als Joodse gemeenschap, het verleden zodanig een plek kunnen geven dat het verleden geen te zware belasting vormt. Wij willen het problematische verleden op geen enkele wijze bagatelliseren, maar we willen toch verder. We vroegen ons af of we de gemeenschap een stap verder konden helpen met de verwerking. Binnen het Verbond [Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom, red.] wisselden we van gedachten over het thema Herdenken en verzoenen en dat hebben we verbreed naar het CJO. Het viel Koster op dat de benadering van de oorlog binnen de oudere generatie divers is. Ik heb met slachtoffers gesproken en het blijkt dat ze in verschillende gradaties in het reine zijn gekomen met de oorlog. Voor sommigen is de positie van Duitsland in hun leven niet meer zo emotioneel. Maar voor andere slachtoffers blijven Duitsers Duitsers. Je moet dat respecteren, fotocredits: Jaime Halegua Dodenherdenking het zijn oprechte gevoelens van beschadigde mensen. Inleven in de ervaringen van zo iemand is heel moeilijk. Frieda Menco (84), oud LJG-voorzitter en overlevende van Auschwitz, was woensdag een van de sprekers. Ze was eens als journaliste in Duitsland, waar ze twee hoogleraren interviewde van wie er, zo vermoedde ze, één uit een verdachte familie afkomstig was. Na het interview bleek dat mijn vermoeden juist 8 C juni 2010 NIW7034_herdenken :36:53

9 h e r d e n k e n e n v e rzo e n e n was. Ik vroeg hem: Wat doe je daar nu mee? Hij zei: Ik weet dat mijn ouders fout waren, maar ik kan ze niet aan de kant schuiven, dan heb ik geen familie meer. Toen de heren vroegen of ik mee ging lunchen, kon ik dat niet aan, hoewel ik besefte dat die man zelf géén schuld had. Verzoenen, zegt Menco, heeft alleen zin als er iets kapot is. Verzoenen met jonge mensen hoeft niet, die hebben niets misdaan. Ik behandel jonge Duitsers net als iedereen, mijn kinderen mochten vroeger ge- woon Duitse kinderen mee naar huis brengen. Maar als een Duitser boven de 75 is wil ik weten wat zijn achtergrond is. Verzoening vindt Menco belangrijk, maar alle andere dagen zijn beter dan 4 mei. 4 mei is een nationale aangelegenheid. Als je denkt dat je nu nog mensen kunt kwetsen met de aanwezigheid van de Duitse ambassadeur, dan móét je kiezen voor die gekwetste mensen. Om dezelfde redenen verzette Menco zich in 1972 tijdens de beruchte Kamerzitting over de Drie van Breda fel tegen hun vrijlating, waar minister van Justitie Van Agt toen voorstander van was: vrijlating zou voor overlevenden buitengewoon kwetsend zijn geweest. Ze noemt nog een recent voorbeeld. In Westerbork werd eind 2008 een expositie geopend over NSB ers die daar waren geïnterneerd. Ik was heel kwaad. Er waren veel mensen verdrietig over, want die hadden er zelf voetstappen liggen, en hun vaders en moeders en broers en zusters. De leiding begreep dit geloof ik niet. 'Verzoenen is het hoogste niveau: dan ben je het écht kwijt, het drukt niet meer op je ziel' Micha Bloemendal sprak woensdag over het verschil tussen vergeten, vergeven en verzoenen. Er is een wezenlijk verschil tussen die begrippen. Afhankelijk van de leeftijd kunnen mensen in verschillende stadia zitten. Vergeten kan sowieso niet. Dat bedoel ik dan niet letterlijk, maar in termen van: zolang het pijn doet, in het hart zit, zit het er nog. Vergeven kan rationeel zijn: je hoeft de Duitsers van nu niet meer te straffen of te verafschuwen, Verzoenen is het hoogste niveau: dan ben je het écht kwijt, het drukt niet meer op je ziel. Bij Jom Kippoer gebruiken we drie termen gerelateerd aan vergeving: vergiffenis (seliecha), kwijtschelden (mechiela) en verzoening (kapara), het hoogste niveau. David Barnouw, onderzoeker en voorlichter bij het NIOD, zegt dat de discussie over de omgang met Duitsland niet van Joodse kant is gestart. De Duitsers stonden jarenlang als de slechtste bovenaan allerlei lijstjes. Duitsland stuurde altijd de meest liberale mannen als ambassadeurs hierheen. Maar de situatie is veranderd. Ik denk dat het jaar 1989 een goed ijkpunt is, want daarna veranderde er veel. Na de Wiedervereinigung deden de Duitsers het keurig, ze gingen niet meteen weer de wereld veroveren. De scherpe kantjes gingen van de tegenstelling af. We spreken niet meer over moffen maar overigens wel over Jappenkamp. Het kopen van Duitse auto s is geen probleem meer. Duitsland heeft hard gewerkt aan de verwerking van het verleden. De kwestie met de ambassadeurs op 4 mei ziet Barnouw praktisch. Dat is helemaal niet aan de orde. Als je de Duitse ambassadeur uitnodigt, waarom dan niet de ambassadeurs van andere landen? Ik zie die Auschwitz-herdenking in het Wertheimpark met lede ogen aan, steeds meer drukte met al die ambassadeurs, het wordt een soort de Dam naspelen, maar dan met hoogwaardigheidsbekleders. Uit onderzoek blijkt trouwens dat van Joodse kant vaak wordt gezegd: ik blijf op 4 mei thuis. Dan maakt het dus weinig uit wie er op de Dam staat. En die verbreding van de Dodenherdenking? Nu worden alle Nederlanders herdacht die sinds mei 1940 omkwamen voor de vrijheid. Iemand die bij wijze van spreken op 3 mei in Afghanistan sneuvelt, wordt de volgende dag al herdacht. Ja, en de SS ers die aan het Oostfront sneuvelden mogen natuurlijk niet meetellen, want die hebben niet gevochten voor de vrijheid vandaar de keuze voor dat woord. Barnouw gelooft niet dat de verbreding van de Herdenking op zich verkeerd viel. Ik hoor als NIOD-woordvoerder weinig klachten over die verbreding, ik krijg geen boze mensen aan de lijn. Toen wij vijf jaar geleden het Centrum voor Holocaust Studies en Genocide oprichtten kwamen er geen protesten uit Joodse kring. Als we dat twintig jaar geleden hadden gedaan, hadden we waarschijnlijk meer weerstand ervaren. En het maakt natuurlijk ook uit wáár je het doet. Het NIOD is een respectabel instituut. Voorbij Utrecht worden er volgens onderzoeker Barnouw bij lokale herdenkingen allang Duitsers betrokken. Barnouw blikt met lichte weemoed terug op de nationale herdenkingen van voorheen, toen de televisiekijker alleen beelden van de Waalsdorpervlakte te zien kreeg, begeleid door de geluiden van een klok. Dat was mooi sober, met die mannen in overalls. Er is nu zoveel gedoe omheen. Naftaniel constateert dat er over de aanwezigheid van Duitsers door Joden verschillend wordt gedacht. De een vond het een goed idee, de ander niet. Menco: Je moet naar de toekomst toewerken, maar je kunt het verleden nooit uitwissen, daar móét rekening mee worden gehouden. n Voor een vervolgartikel willen wij u vragen: Bent u in staat om uzelf met het Duitse volk te verzoenen? Heeft u een antwoord? Stuur het voor vrijdag 25 juni naar redactie@niw. nl of naar NIW, Isaac Titsinghkade 111, 1018 LL Amsterdam. b i n n e n l a n d 6 tammoez 5770 C 34 9 NIW7034_herdenken :38:40

10 jmw-fon ds b i n n e n l a n d JMW richt oorlogswezenfonds op Na een slepend proces van vijf jaar heeft JMW een fonds ingesteld ten behoeve van de groep Joodse oorlogswezen die onder voogdij van haar voorlopers stonden. Esther Voet Een aantal Joodse voogdij-instellingen die ruim 200 Joodse oorlogswezen onder hun hoede hadden, werden een aantal jaar geleden ondergebracht bij Joods Maatschappelijk Werk. Als opvolger kreeg JMW kritiek op de manier waarop de gelden door die voormalige instellingen waren beheerd, zoals u destijds uitgebreid in het NIW heeft kunnen lezen. Besloten werd om onafhankelijk onderzoek te laten plaatsvinden door de gerenommeerde historicus J. Joor en accountant F. Hoek. Dat resulteerde in 2008 in het rapport Rekenschap. Daarin werd gesteld dat: De zorg van de Gefusioneerde Joodse Instellingen voor Kinderbescherming voor de Joodse oorlogswezen en de behartiging van hun financiële belangen naar de mening van de onderzoekers naar behoren was geweest en zij zich in meerdere opzichten positief onderscheidden van het vigerend overheidsbeleid. Er zijn geen redenen gevonden om te twijfelen aan goede intenties, inzet en integriteit van bestuursleden en betrokken medewerkers van de Fusie. Wel kunnen bij sommige aspecten van het beleid vraagtekens worden geplaatst. Veel wezen waren het destijds niet eens met de conclusies in Rekenschap, het zou vooral geschort hebben aan een goede, onafhankelijke vraagstelling. Anderen accepteerden de uitkomst wel, maar ook binnen het Verbond Belangenbehartiging Vervolgingsslachtoffers (VBV) en Stichting Israël Nederlands-Joodse Oorlogswezen (SINJOI) was niet iedereen het eens over de conclusies. Naast het onafhankelijke onderzoek besloot JMW ook een projectgroep in te stellen die individuele situaties onderzocht. Zeventien mensen besloten daarvan gebruik te maken en in totaal werden er veertien rapportages opgesteld. Uiteindelijk kwamen er drie echte claims binnen, waarvan er één door een onafhankelijke bezwaarcommissie werd gehonoreerd. Hoewel JMW zelf nooit enige betrokkenheid heeft gehad bij de voogdij, heeft het zich wel altijd verantwoordelijk gevoeld als rechtsopvolger en is het altijd onlosmakelijk betrokken geweest bij het lot van de oorlogswezen. Er zijn dan ook altijd contacten gebleven met vertegenwoordigers van de groep oorlogswezen. Hans Vuijsje, directeur van JMW: Begrijpelijkerwijs zijn die contacten vaak zeer emotioneel geweest. We leven nu vijf jaar nadat de eerste vraagtekens zijn gesteld. We zijn aan het einde van een traject gekomen. De uitkomsten van de onderzoeken zijn duidelijk. Toch willen wij als JMW een gebaar maken naar de bewuste groep wezen. Op advies van en in overleg met de Gemeenschapsraad van JMW, waarin de hele Joodse gemeenschap vertegenwoordigd is, is besloten om een speciaal fonds in het leven te roepen met een startbudget van euro. Dit fonds heeft drie doelstellingen: het financieren van sociale en groepsactiviteiten; financiering van cultuurhistorische projecten en het geven van een financieel steuntje in de rug aan minder draagkrachtigen. Vooral het woord gebaar schiet bij direct betrokken oorlogswees Philip Staal in het verkeerde keelgat: Ik vind dat woord een schandalige beschrijving. Een gebaar doe je als er geen zaken mis zijn gegaan maar je toch iets wil doen. Maar diefstal compenseer je niet met een gebaar. Naar de oorlogswezen toe zijn destijds zowel in financieel als in psychologisch opzicht veel fouten gemaakt. Daar hoort in ieder geval een excuus voor te 10 C juni 2010 NIW7034_jmw :08:52

11 Met de uitkeringscommissie jmw-fon ds zullen wij nadrukkelijk afspreken dat toekenning op een zeer coulante manier gebeurt Nu creëer je een soort schlemielenfonds terwijl we geen schlemielen zijn b i n n e n l a n d Diefstal compenseer je niet met een gebaar. We leven nu vijf jaar na de eerste vraagtekens. We zijn aan het einde van een traject gekomen Hoe begrijpelijk het gevoel ook is, het berust niet op feiten komen en ja, ook financiële genoegdoening hoewel het mij daar uiteindelijk helemaal niet om te doen is. Er moet gewoon worden erkend dat er fouten zijn gemaakt. Met dit fonds heb ik dan ook niets. Ook NIW-columnist G. Philip Mok, zelf oorlogswees, heeft de zaak van dichtbij gevolgd. Hij zegt: Het organiseren van cultuurhistorische projecten en sociale activiteiten is werk dat nu al bij JMW hoort. Dat is gewoon hun taak. Ik heb moeite met het feit dat alleen mensen die het financieel minder hebben aanspraak op het fonds kunnen maken. Daarmee stimuleer je slachtoffergedrag terwijl deze groep nu juist vooral bestaat uit heel hardwerkende mensen die iets van hun leven hebben gemaakt en alleen erkenning zoeken. Flory Neter van het VBV is het met hem eens: Nu creëer je een soort schlemielenfonds terwijl we geen schlemielen zijn. Zoals het voorstel er nu uitziet, kunnen wij er geen verantwoordelijkheid voor nemen. Allereerst moet worden gezegd dat wij niet geloven dat het hier om 200 mensen gaat. Na de oorlog ging het om 215 mensen, het kan niet zo zijn dat daar anno 2010 nog 200 van in leven zijn. Ten tweede zijn er twee punten die, los van het bedrag, voor ons onacceptabel zijn: ten eerste worden wezen uitgesloten die voor de stichting van de staat Israël naar Israël zijn gestuurd. Daar heeft de voorloper van JMW destijds grote bemoeienis mee gehad en ik vind het onethisch om deze mensen het gaat er om veertien of vijftien uit te sluiten. Ten tweede snappen wij niet waarom er niet gewoon per capita wordt uitgekeerd. We hebben het hier over bejaarden die over het algemeen niet meer zitten te springen om gezamenlijke activiteiten. Ik denk dat we over niet meer dan vijftig mensen in totaal spreken, als je dit bedrag over zo n aantal verdeelt, kom je op 2500 euro per persoon uit. Als je echt alleen mensen gaat uitkeren die zeggen het nodig te hebben, krijgt de een dit, de ander dat. Ik kan me heel goed voorstellen dat JMW zegt: Mensen, ons treft geen blaam maar er zijn wel schoonheidsfoutjes gemaakt. Maar dan hoort iedere reflectant gelijk behandeld te worden. Zo kunnen wij geen finale kwijting aan JMW geven. Let wel: we weten dat JMW haar uiterste best doet en alle partijen willen een eind aan deze slepende kwestie breien want het is slecht voor JMW, slecht voor het VBV en vooral slecht voor de wezen. Waarom niet simpel voor een uitkering per capita gaan? Dan kan de zaak rusten. Overigens heb ik het natuurlijk niet over individuele zaken als die van de heer Staal en mevrouw Mimi Gutmann, dat zijn heel andere hoofdstukken. Hans Vuijsje: JMW begrijpt de reacties van de wezen. In de vele gesprekken die JMW, VBV en SINJOI in de laatste maanden met elkaar hebben gevoerd, zijn de opvattingen van de wezen natuurlijk uitgebreid uitgewisseld. Op een enkel geval na is echter niet gebleken dat individuen benadeeld zouden zijn. Een aantal wezen heeft dat gevoel echter wel en dat is heel begrijpelijk, gegeven de loop van hun levens. Hoe begrijpelijk dat gevoel ook is, het berust niet op feiten. Gezien de uitkomsten van het onafhankelijk onderzoek en de bezwaarschriftenprocedure, is een individuele uitkering dan ook niet passend. Desondanks wilden wij toch aan die gevoelens tegemoetkomen en een gebaar maken van betrokkenheid en solidariteit met de Joodse oorlogswezen. De Joodse voogdij-instellingen, JMW en de Joodse oorlogswezen zijn immers voor altijd met elkaar verbonden. Alle Joodse oorlogswezen voor wie de voorgangers van JMW verantwoordelijk waren en die een beroep op het fonds willen doen, kunnen dat ook doen. Met de in te stellen onafhankelijke uitkeringscommissie zullen wij nadrukkelijk afspreken dat toekenning op een zeer coulante manier gebeurt. Wij menen op een passende wijze dit moeilijke en emotionele traject af te sluiten en zijn overtuigd dat de groep goed gebruik zal kunnen maken van dit fonds. n 6 tammoez 5770 C NIW7034_jmw :09:38

12 m au r i c e de Hon d b i n n e n l a n d Het is een weekje na de verkiezingen en over twee dagen vertrekt hij naar Zuid-Afrika. Maurice de Hond over peilingen, proletariaat, respect en arrogantie. Esther Voet Hij is sinds 1976 het Politiek Orakel. Zelf had hij deze verkiezingen bijna blanco gestemd, maar het werd D66. Nee, Midden-Oostenpolitiek heeft bij die keuze geen rol gespeeld. Hij stemt dus al jaren geen PvdA meer hoewel hij nooit zal vergeten waar hij vandaan komt: het Joodse proletariaat. Maurice de Hond: Mijn vader was elf toen hij moest gaan werken, groeide op in armoede. Als het regende ging ik buiten schuilen, zei hij altijd. Mijn ouders overleefden beide het concentratiekamp waar ze hun partner verloren. Mijn moeder zat in het experimentenblok, ze wilden haar onvruchtbaar maken, maar in 1947 kwam ik toch. Mijn ouders hebben nooit afstand genomen van hun herkomst. Mijn vader dacht niet zwart-wit. Hij vertelde dat hij tijdens de oorlog Duitsers had ontmoet die bij ons thuis de beste stoel zouden krijgen. Hij redde mensen uit de Hollandsche Schouwburg en had later slapeloze nachten van de mensen die hij niet had kunnen redden. Dat krijg je mee. Ik zie te veel mensen in de top die lager opgeleiden zien als een soort Tokkies. Maar mijn ervaring is dat ook het overgrote deel van de Nederlanders bestaat uit beschaafde mensen die vaak een straatslimheid hebben waarmee ik meer heb dan boekenwijsheid. Deze verkiezingen kreeg De Hond kritiek te verduren van PVV er Hero Brinkman. De PVV kwam in zijn peilingen uit tussen de 18 en 22 zetels. Het werden er 24, waarop Hero uithaalde naar De Hond. Maurice: Totale onzin. Alle trends die ik had gesignaleerd kwamen terug in de uiteindelijke uitslag: het grote verlies van het CDA en de SP, de winst voor de VVD en de PVV, dat VVD+CDA+PVV een kleine meerderheid zou krijgen. We hebben de omvang van de PVV-stemmer wat onderschat. fotocredits: Esther Voet Nederland is Kazachstan aan d Hoe verklaart hij die PVV-winst? Allereerst is duidelijk dat de stemmers in alle lagen van de bevolking zitten, zelfs 9 procent van de Volkskrant- en NRC-lezers hebben PVV gestemd. De selfmade middenklasse deed dat massaal, eerder nog op de PVV dan op de VVD. Dat heeft niets te maken met een afkeer van de islam; je moet het vooral zien als een afwijzing van de manier waarop politiek en overheid functioneren. En daar hebben de kiezers een punt. Het Nederlandse systeem bestaat uit niet veel meer dan een façade met een topdown structuur. Alles waarin de overheid een rol speelt lijkt wel keurig op papier geregeld, maar in werkelijkheid is het een puinhoop. Niemand neemt verantwoordelijkheid, door het polderen moet er voortdurend algehele consensus zijn en als er fouten gemaakt worden, probeert iedereen het te verbergen. Je kunt het vergelijken met de Rooms-Katholieke Kerk: slechts een kleine groep heeft destijds kinderen misbruikt. Een veel grotere groep heeft die misdaden stilgehouden. Zogenaamd in het belang van het instituut maar wel ten koste van de slachtoffers. 12 C juni 2010 NIW7034_DeHond :34:00

13 m au r i c e de hon d Het alternatief? Kies apart een premier en een Kamer. Kijk of zij er bij grote vraagstukde Rijn Dat gedrag zie je bij heel beleidsmakend Nederland: bij de bisschoppen, bij de top van ABN Amro en ja, ook bij de PvdA: arrogantie en zelfgenoegzaamheid. Door die onderliggende ellende kon het gebeuren dat mijn zoon nu een dwarslaesie heeft [zoon Marc liep een dwarslaesie op na een medische fout, red.] en er excessen voorkomen zoals de Deventer moordzaak [Maurice steunde onvoorwaardelijk de beschuldigde, Ernest Louwes]. Ik noem niet voor niets Nederland wel eens Kazachstan aan de Rijn als ik het heb over ons justitiële systeem. Het systeem loopt op zijn einde. Weet je waarom de Tweede Kamer nog altijd alleen op dinsdag, woensdag en donderdag vergadert? Omdat in de 19e eeuw ooit is beslist dat het zo moest want vertegenwoordigers uit de provincies moesten soms een dag reizen richting Den Haag. Dat verouderde systeem zie je overal terug terwijl het huidige technologische tijdperk een heel andere aanpak vereist. Vijftig procent van de stemmers heeft tijdens de vorige verkiezingen op een andere partij gestemd dan deze keer Vroeger had je stabiele stemgroepen. De Partij van de Arbeid had een vaste achterban en ook de andere partijen konden ervan uitgaan dat de door hun verkondigde mening werd gedeeld door de mensen die op hun partij stemden. Dat is inmiddels drastisch veranderd. 50 procent van de stemmers heeft tijdens de vorige verkiezingen op een andere partij gestemd dan deze keer. Er is geen partij meer die precies aansluit bij het gedachtegoed van de stemmers en daarom zie je versplintering. Maak je nu een coalitie, dan heb je misschien nog wel een meerderheid in de Tweede Kamer, maar niet meer de meerderheid van de Nederlandse kiezers. Kijk nu naar een coalitie CDA, VVD, PVV: eenderde van de CDA-stemmers ziet dat niet zitten. Daar gaat dus je maatschappelijk draagvlak. Een paars+-coalitie? Dat ziet tweederde van de VVD-stemmers niet zitten. Dus ook geen meerderheid. Toen mijn Cubaanse schoonouders hier waren vroegen ze: Hoe kiezen jullie je regering? We kiezen geen regering, moest ik antwoorden, en legde het uit. Maar hoe kiezen jullie dan je premier? Ook die kiezen we niet, dat hangt doorgaans af van welke partij het grootst wordt. We kiezen zelfs niet onze eigen burgemeesters. En toen vroegen ze ook of we referenda hadden. Nee, was mijn antwoord, dat was één keer, en toen stemden we nee. Oh zeiden ze nu begrijpen we hoe democratie werkt En dan houden de regeringen het de laatste jaren gemiddeld nog geen twee jaar uit, schuiven ze belangrijke vraagstukken voor zich uit, en duurt het na de val circa acht maanden voordat er weer een nieuwe regering is. ken in eerste instantie samen uitkomen en lukt dat niet, doorbreek dan een impasse door de kiezer te vragen wie het gekregen mandaat goed interpreteert. Hoe reageren politici op dat idee? Ze knikken ja en doen nee. Maar we leven in een maatschappij waarin dankzij de technologie alles verandert. Daar hoort flexibel en snel op te worden ingespeeld. Ons systeem verandert te langzaam. Zie hoe snel Azië zich ontwikkelt, en zie hoe langzaam de molens hier draaien. Je ziet het ook in het onderwijs. Er wordt nog lesgegeven alsof het begin jaren 90 is. Typeles? Wegwijs worden op internet? Ze hebben er op de scholen geen kaas van gegeten. Mijn jongste, Daphne, is van 2009 [Dit is De Honds derde gezin]. Zij moet op school worden klaargestoomd voor het leven van 2020, maar kinderen worden nu nog niet eens voorbereid op het leven in In alle maatschappelijke geledingen is de structuur verouderd en dat komt door de arrogantie van de macht, veel mensen van boven de vijftig, die weigeren te zien hoe anders de wereld van vandaag is, technocratisch met Europa bezig zijn en zich respectloos gedragen tegenover de mensen die de last ervaren en vraagtekens zetten. Respectloos. Dat is onder meer wat mensen doet beslissen om op de PVV te stemmen. Respect is tweerichtingsverkeer. Ik zie het nu ik na jaren ook weer als scheidsrechter fluit. Denk je dat ik problemen heb met Turkse of Marokkaanse clubs? Beslist niet. Ik toon respect en vertrouwen en dan komt er respect en vertrouwen terug. Ik heb in twintig wedstrijden in de Hoofdklasse geen enkele rode kaart hoeven uitdelen. Als we het dan toch over sport hebben dan ook nog even terugkomen op Jom HaVoetbal, waarvan De Hond mede-organisator is. Hoe zit dat nu met de financiële problemen? Kijk, deze dag wordt georganiseerd door een klein groepje, ieder lid doet wat hij moet doen, zonder ego, met dit als resultaat. De helft van de kosten wordt opgebracht door de bezoekers en de teams, de andere helft moet komen van sponsors en instellingen. Daar moeten ook zaken als beveiliging van worden betaald. Ook dit jaar hebben we weer net quitte gespeeld. Als het slecht weer was geweest, hadden we met een financiële strop gezeten, want minder opkomst dus minder inkomsten. Het gaat in totaal om een bedrag van euro en dat risico kunnen we als organiserend comité niet zelf lopen. Tijd en energie erin steken ja, maar we willen onze energie niet verspillen aan fondsenwerving of zelf risico lopen. Daar ligt een grens. Het is een bedrag dat uit onze samenleving kan worden opgehoest. Gebeurt dat niet? Dan houdt het op. n b i n n e n l a n d 6 tammoez 5770 C NIW7034_DeHond :35:16

14 o n d e rzo e k na a r m av i m a r m a r a-i n c i d e n t B U I T E N L A N D Zelfonderzoek valt slecht Israël heeft een commissie ingesteld die de aanhouding van de Mavi Marmara moet onderzoeken. Maar de VN wil meer. Ted de Hoog Het Israëlische kabinet heeft maandag een vijfkoppige commissie ingesteld om onderzoek te doen naar de bloederige entering van de Mavi Marmara, op 31 mei. Er vielen negen doden, allen Turkse activisten, en de druk op de regering-netanyahu om een onafhankelijke onderzoekscommissie in te stellen was enorm. Al op 31 mei riep de Veiligheidsraad na een noodsessie op tot een onmiddellijk, onpartijdig, geloofwaardig en transparant onderzoek. Maar nee: in plaats daarvan benoemde het kabinet maandag een interne commissie. Zij bestaat uit vijf leden, waarvan drie echte en twee internationale waarnemers. Voorzitter wordt Yaakov Turkel (75), voormalig lid van het Israëlische Hooggerechtshof en expert in civiel recht, maar zonder verleden in onderzoekscommissies. Gewoon lid is Shabtai Rosen (93), hoogleraar internationaal recht aan de Bar Ilan Universiteit, en onder meer plaatsvervangend hoofd van de Israëlische VN missie van Nummer drie is Amos Horev (86), gepensioneerd generaal-majoor en vroeger president van Haifa Technion, het Israeli Institute of Technology. De drie vaste leden zijn gemiddeld 84 jaar oud. De eerste internationale waarnemer is David Trimble (65), voorheen leider van de Ulster Unionisten en tevens Nobelprijswinnaar. Hij speelde een vitale rol bij de totstandkoming van het Goede Vrijdag-akkoord dat de vijandelijkheden in Ulster officieel beëindigde. De tweede waarnemer is Ken Watkin, ongetwijfeld ook ruim boven de zestig, want hij zit al twee decennia in onderzoekscommissies. Hij is een voormalig hoofd van het Canadees militair gerechtshof, lid van een onderzoeksgroep en van betrokken bij diverse onderzoeken naar de genocide van 1994 in Rwanda. De benoeming van buitenlandse waarnemers wekt bij de kenners wel enige bevreemding. Ik ken geen enkele interne onderzoekscommissie met internationale waarnemers, zei professor Yoram Dinstein, expert internationaal recht aan de universiteit van Tel Aviv. De commissie moet diverse vragen gaan beantwoorden: valt de onderschepping op open zee binnen de grenzen van het internationale recht? (1), is de Israëlische blokkade van de Gazastrook juridisch zuiver op de graad? (2) en wie waren precies de organisatoren van het flottielje? (3). Verder wil de regering een antwoord op de vraag of de Israëlische onderzoeksprocedure in de Marmara-kwestie, maar ook bij andere incidenten, conform de internationale wetgeving is (4). Netanyahu s niet-geheime agenda kwam glashelder tot uitdrukking in de verwachting die hij maandag uitsprak: Ik ben ervan overtuigd dat de feiten die de commissie boven tafel haalt zullen bewijzen dat de doelen en acties van Israël en de IDF terechte defensieve acties waren, in overeenstemming met de hoogste internationale standaards. Het Israëlische besluit lag meteen onder vuur. De BBC meende dat de twee buitenlandse waarnemers vermoedelijk wel papieren mogen zien, maar geen invloed zullen hebben op de uitkomst van het onderzoek. Er zou ook geen toestemming zijn om betrokken militairen te ondervragen. De commissieleden zouden afhankelijk zijn van samenvattingen van interne ondervragingen door een Israëlische generaal. BBC-correspondent Paul Wood schreef dat er kennelijk niet wordt gekeken naar de besluitvorming binnen de Israëlische regering, maar alleen naar de internationale wetgeving. De twee waarnemers worden bovendien gezien als vrienden van Israël (Trimble is daadwerkelijk lid van een internationale Vrienden van Israël -groep, die werd opgericht door Dore Gold, een intieme medewerker van Netanyahu). De commissie- Turkel mag wel ministers en hoge militairen ondervragen. De Turkse minister van Buitenlandse Zaken Davutoglu maakte hiermee verraste hij niemand meteen duidelijk dat hij een intern Israëlische onderzoek niet serieus neemt. We hebben er helemaal geen vertrouwen in dat een land dat een aanval heeft uitgevoerd op een civiel konvooi in internationale wateren een onpartijdig onderzoek zal doen. Een beklaagde die zowel aanklager is als rechter is niet verenigbaar met welk juridisch beginsel dan ook. Ook de Palestijnse president Abbas wees het Israëlische onderzoek af: Hierom heeft de Veiligheidsraad niet gevraagd. En Israël moet de blokkade meteen opheffen. Het Witte Huis noemde het onderzoek een belangrijke stap voorwaarts. We willen niet van tevoren een oordeel hebben over het onderzoeksproces en de resultaten. We zullen het proces en de uitkomsten eerst afwachten. De partijlijnen werden, kortom, weer goed zichtbaar in de reacties op de commissie-turkel. n foto: flash/90 14 C juni 2010 NIW7034_IsraelActueel :44:56

15 ISRAËL B U I T E N L A N D Een opname van de Alcea setosa, in het Nederlands de stokroos, gemaakt tijdens zonsondergang. Vooral in Noord-Israel komt deze plant de laatste jaren steeds vaker in het wild voor. foto: abir sultan/flash90 foto: doron horowitz/flash90 Dansers aan de slag met vuur tijdens het Jerusalem Festival of Light in de Oude Stad, op 14 juni. 6 tammoez 5770 C NIW7034_FotopagBTL :43:08

16 salomon boum a n o p i n i e Nederland is belangrijk voor Israël Ik was nog maar enkele uren in Israël toen ik op de radio een politicus van Liebermans Israël Beiteinu partij hoorde juichen over de indrukwekkende verkiezingszege van de PVV van Geert Wilders. Naar het enthousiasme van deze politicus te oordelen leek het wel alsof zijn partij een groot electoraal succes had geboekt. Wilders waarschuwt toch ook in de stijl van de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Avigdor Lieberman voor de gevaren die Europa en Israël bedreigen van de kant van de islam. Een godsdienst, vervolgde hij, die terrorisme omarmt en zich boven andere geloven, het jodendom en christendom, verheven weet. Dat is de boodschap die Wilders voor veel Israëli s tot een betrouwbare Europese politicus maakt. Zijn pro-israëlische boodschap zal hier nog meer gewicht krijgen als Wilders aan het hoofd van de PVV deel gaat uitmaken van een rechtse regering in Den Haag, naast de VVD en wat er over is van Balkenende s CDA. Welke post zou hij ambiëren? Binnenlandse Zaken misschien? Ik vermoed van wel. Op die post kan hij de strijd tegen de staatsgevaarlijke islam met gezag voeren en de Nederlandse grenzen zo goed en zo kwaad als het kan sluiten voor immigranten, zeker uit de islamitische wereld. Ik hoop dat Rutte, de potentiële VVDpremier, Wilders niet een Verdonk-achtige rol zal wil- Salomon Bouman len laten spelen op het ministerie van Binnenlandse Zaken. Dat zou kunnen gebeuren als de winnaar van de verkiezingen zich blijft vastbijten in een coalitie met de PVV en andere opties uitsluit. Welke positie Wilders ook in de regering of als leider van de PVV in het parlement zal innemen, Israël heeft er een sterke vriend bij in Den Haag. En hoe ziet de politieke toekomst van Verhagen eruit? Een betere bijbelvaste vriend heeft Israël niet eerder op Buitenlandse Zaken gehad. Zou hij terugkeren op die post als het CDA gemene zaak maakt met de VVD en zelfs met de PVV? In de rangen van de VVD staat Hans van Baalen klaar om de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken te worden. In begrip en sympathie voor Israël doet deze VVD-er niet onder voor Verhagen. Op de schaal van de internationale verhoudingen is Nederland een lichtgewicht. Maar voor Israël is Nederland in deze voor de Joodse staat moeilijke tijden naast de VS, Denemarken en Duitsland nog een van de belangrijkste steunpunten op het wereldtoneel. Als Nederland valt ziet het er voor Israël somber uit. Met vallen bedoel ik niet dat Nederland Israël de rug toekeert, maar van Israël eist in te stemmen met de stichting van een Palestijnse staat in vrijwel alle bezette gebieden met Oost-Jeruzalem als hoofdstad. In principe is dat de Nederlandse politiek. Nederland heeft er echter geen halszaak van gemaakt. Dat zit de ex-cda prominenten van Dries van Agt en Hans van den Broek dwars. Als het aan hen zou liggen zou Nederland een felle toon tegen Israël moeten aanslaan. Hun offensief tegen Israëls anti-palestijnse politiek is op de verkiezingsuitslag gestrand. Niet alleen op Wilders maar ook op Rutte die voor Israël en het Joodse volk warme gevoelens koestert. In iedere denkbare coalitie blijft de VVD, als grootste partij dominant. Voor Israël is dat geruststellend omdat ik me niet kan voorstellen dat Rutte Buitenlandse Zaken zou willen offeren in een coalitie met de PvdA. Die post gaat naar Van Baalen. De verrechtsing van Nederland loopt synchroon met de verrechtsing van de Israëlische politiek. In de Nederlandse verkiezingsuitslag zit een anti-islamitisch element. In Israël wordt het rechtse nationalisme gedreven door een combinatie van twee factoren: de wereld is tegen ons en angst voor de islam. Een opiniepeiling van vorige week wijst uit dat de Israëlische aanval op de Turkse vredesvloot naar Gaza de populariteit van Likoed-premier Netanyahu heel goed heeft gedaan. De zee van kritiek uit de buitenwereld wordt gepareerd door zelfverheerlijking. Leve Israël, leve Tsahal (het leger), kalkte iemand op de muur van zijn huis. Anderen staken Israëlische vlaggen uit. De emotie stijgt uit boven de kritiek op de Israëlische actie tegen de Turkse boot. Netanyahu, Tsahal en de Mossad worden in de liberale krant Ha aretz, maar ook in andere bladen, gegeseld voor een onvergefelijke blunder die het strategisch bondgenootschap met Turkije misschien zelfs onherstelbare schade heeft toegebracht. Commentatoren in de pers kunnen klagen wat ze willen, de tv-journaals vormen de publieke opinie. In het bijzonder de militaire correspondent van de Israëlische tv, hij doet wat Netanyahu van Tsipi Livni, de leidster van Kadima eist: in tijden van crisis sluiten we de rangen. Die eenheid is volgens Netanyahu geboden om weerstand te kunnen bieden aan zware internationale druk op Israël om in te stemmen met een te diepgaand onderzoek naar de aanval op de Turkse boot buiten Israëls territoriale wateren. Netanyahu wil voor zover dat nog mogelijk is het onderzoek in eigen hand houden en internationale pottenkijkers op een afstand houden. De commissie van onderzoek die hij heeft gevormd voldoet daaraan. Slechts twee internationale waarnemers en drie stokoude Israëlische rechtsgeleerden van wie de oudste 93 jaar is en de jongste 75 jaar. Stof voor spotprenten! De conclusies liggen voor de hand. Het is toch duidelijk dat Netanyahu, Barak en de Mossad zich hebben verkeken op de gevolgen van de aanval op het Turkse schip? Heeft Israël de les van het Goldstone-rapport niet geleerd dat het onverstandig is om zich te onttrekken aan internationaal onderzoek? Israël zou er goed aan doen open kaart te spelen, zelfs in de wetenschap dat Israël al is veroordeeld door de wereldopinie. De commissie van onderzoek die deze week het groene licht in Jeruzalem kreeg is gezien de wereldwijde verontwaardiging over de aanval op de Turkse boot te licht. Zelfonderzoek, zelfs met twee internationale waarnemers erbij, zal geen geloofwaardige indruk maken. Volledige medewerking aan diepgaand internationaal onderzoek, zonder het stellen van strikte voorwaarden, zou Israël in de gelegenheid stellen haar standpunt te verdedigen dat de land- en zeeboycot van Gaza rechtmatige zelfverdediging is tegen een islamitisch fundamentalistisch regime dat het bestaansrecht van Israël ontkent. Dat Israël sedert 1967 ten aanzien van de Palestijnse kwestie zwaar in de fout is gegaan doet niets af aan mijn overtuiging dat Israël nu de gelegenheid moet aangrijpen gemaakte blunders te herstellen en zich neer te leggen bij de stichting van een Palestijnse staat. Er is nog tijd voordat, zoals Wilders het ziet, de islam een reële bedreiging voor Israël gaat vormen. Ik hoop dat Netanyahu het verschil zal weten te maken tussen de kansen van nu en de gevaren voor de toekomst. Ik ken jonge Israëli s die het angstzweet over de toekomst van hun land in de nachtelijke uren uitbreekt. 16 C juni 2010 NIW7034_opinie :12:25

17 carto o n co lumn est h e r vo e t o p i n i e Handige Harry Mag het wat zachter...? Zeg, weet jij wat een kongsi is? Een wat? Een kongsi, ja, ik kende het ook niet, hoor... Nou, waarom vraag je het dan? Wat is het? Het schijnt dat het is overgewaaid uit Indonesië en t betekent zoiets als een kluppie dat eropuit is om er als club je voordeel mee Esther Voet te doen. Eh, doen kluppies dat niet altijd? Daar zijn ze toch voor? Ja, maar het gaat nu om een politiek Joods kluppie, en dan is t natuurlijk een kongsi, want een kongsi is niet zo n leuke benaming. Zijn er zoiets als Joodse kluppies dan? [grinnik] Vertel Ja, ik heb het niet van mezelf hoor, ik heb t van Harry Mens. Harry Mens? Is dat niet die pandjesbaas die zondags al om 12 uur aan de wijn zit in Business Club? Business Class, dombo, Business Class, want Harry vindt zichzelf klasse. En ja, om 12 uur al, want Harry houdt wel van een borreltje. Hij sponsort veel leuke evenementen, voor z n kluppies, Harry heb veel kluppies. En dan zie je m aan het eind steevast op een barkruk zitten en dan denkt-ie dat-ie Pavarotti is. Gelijk heb Harry, je mot toch wat lol hebben in het leven? Business Class is wel slim hoor, helemaal gesponsord, want je gaat niet voor je lol naar die kop zitten kijken. Nee, slim mannetje, die Harry. Ja, heel slim. En van Harry is nou dat woord kongsi. Kent-ie Indonesisch dan? Zie je, slimme man! Maleis man, Maleis spreken ze in Indonesië. Maar goed, het gaat er dus om dat-ie t over een Joodse kongsi had. Dit wordt me wel een beetje te allochtoon hoor. Maar ga door Nou, hij had gehoord in de wandelgangen, waar die dan ook waren dat Lodewijk Asscher en Job Cohen en Uri Rosenthal de koppen bij elkaar hadden gestoken omdat ze paars willen. Is Lodewijk Asscher Joods dan? Goh, dat wist ik niet. En paars, wat is paars? Dat is toch dat kleurtje van de Rooms Katholieke kerk? Wat heeft die er nou mee te maken. Willen ze zich allemaal gaan bekeren ofzo? Nee, sufferd, paars betekent een regering waarin en de PvdA en de VVD zitten. Dus niet de PVV. Dat schijnen die Joden te willen. Laat me raden, iedereen was boos over kongsi. En niet zo n beetje ook. Ze wilden een gesprek met Mens omdat ze willen uitleggen dat zeker in deze tijden zulke uitspraken niet zo slim zijn. En wat zei Harry? Dat Joden lange tenen hadden. Dat meen je niet? Durfde ie dat te zeggen? Misschien is het wel zo, maar dat moet je niet zeggen, zeker niet als je Harry Mens bent, da s niet zo slim. Waarom mag híj dat nou juist niet zeggen? Nou, hij was toch ook die man van dat Marokkaanse tweede vrouwtje? Zo meteen gaan ze zeggen dat-ie een kongsi met haar heeft gevormd, niet handig van Harry. Maar het is alweer goed hoor. Want toen-ie hoorde hoe er werd gereageerd heeft hij toch maar sorry gezegd. Hij voelde aan z n water dat-ie dat niet slim had gedaan. Daarbij komt, in deze tijden van crisis wil Harry graag op tv blijven, want daar houdt-ie errug van, die Harry. En dan moet je natuurlijk wel zorgen dat je al je potentiële sponsors een beetje te vriend houdt. Ook de Jiddische, want Harry zegt dat die ook bij zijn kluppie horen. Nou moet je niet zo n moeilijk woord gebruiken hoor, potentieel? Ik kom niet verder dan potent en dat vind ik al belangrijk genoeg. Maar goed, het klinkt allemaal als een storm in een glas water. Misschien best, maar water is wél nog altijd de sterkste drank. Tot 12 uur dan, daarna wat anders. Kom we drinken er een op handige Harry. Lechajim. Harry zorgt per slot van rekening ook goed voor de inwendige Mensch! 6 tammoez 5770 C NIW7034_opinie :15:06

18 r a m k atz i r C U LTU U R Ik ben moeilijk te vangen foto: yuka yoshida Kunstenaar Ram Katzir (41) maakt bijzonder werk, zoals recentelijk Bagage voor slachtoffers van de shoa uit Leiden. Simcha Tas In tegenstelling tot het imago dat aan kunstenaars lijkt te kleven is het atelier van Ram Katzir helemaal op orde. Er ligt niets op de vloer, zijn tafel is leeg en de administratie is weggewerkt in strakke, zwarte mappen, met daarop tekeningen van wat erin zit, hij blijft natuurlijk een beeldend kunstenaar. Ram Katzir: Ik kan niet werken in een chaotische omgeving, het is hier dus altijd netjes. Pas als ik leegte om me heen heb, kan ik creëren. Ik wil ook dat waar ik aan begin, afronden. Zo doe ik alle projecten die klaar zijn weg, in ieder geval uit mijn atelier. Als iets af is, wil ik ook verder. Mijn nieuwste werk vind ik het meest interessant, met de rest ben ik letterlijk klaar. Opvallend detail is een Bruce Lee-poppetje in de boekenkast van zijn werkruimte. Katzir: Hij herinnert me eraan dat ik niet te hard moet gaan in het leven. Op elk gebied, dus zowel emotioneel als fysiek. Ram Katzir is de schepper van de mascotte van het Kindermuseum Max de Matze, onderdeel van het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Ook de rondreizende tentoonstelling Your Coloring Book uit is van zijn hand. In die tentoonstelling werden Propagandafoto s van de nazi s tot onschuldige kleurplaten getransformeerd. Bezoekers van musea konden de platen inkleuren, vaak zonder te beseffen wat ze precies aan het doen waren. Your Coloring Book riep vooral in Israël bij zowel publiek als recensenten heftige reacties op. Want hoe durfde hij het in zijn hoofd te halen de holocaust in een plaatjesboek te verwerken? Waar was zijn respect voor de slachtoffers? Bovendien: waarom waren de tekeningen zo warm getekend, met indirect zelfs begrip voor de nazi s? Ram Katzir reageert nuchter: De kritiek was fel, maar dat kwam omdat ik wilde laten zien dat het iedereen had kunnen overkomen, dat het niet per se aan het Duitse volk lag. Laten we ook vooral de Nederlanders niet uitvlakken. Iedereen heeft een donkere kant. Bovendien snap je pas door de kleurplaten werkelijk hoe geraffineerd propaganda werkt. Is hij zich bewust van een eigen duistere kant en zo ja, wat is die? Ik ben moeilijk te vangen. Voor mijn werk is het belangrijk dat ik kan vluchten in mijn bedenksels en creativiteit. Dan is het zelfs noodzakelijk. In het dagelijks leven is het andere koek, dan moet ik dáár zijn waar ik op dat moment ben. Maar ik heb de neiging weg te gaan. Letterlijk op mijn motor, of in figuurlijke zin, door in mijn hoofd met duizend andere dingen bezig te zijn. Momenteel werkt Katzir aan een aantal projecten in Japan, waar de natuur zoveel ruiger is dan in Nederland. Katzir: De mensen daar hebben ontzag voor hun leefomgeving, omdat er ieder moment overstromingen, aardbevingen of andere natuurrampen kunnen plaatsvinden. Japanners gaan op een bijzondere manier met de dreiging om, het is onderdeel van hun dagelijkse realiteit. Ze loochenen de natuur niet maar hebben er groot respect voor. Zo passen ze liever de huizen aan de levensomstandigheden aan dan dat ze verhuizen. Het land en de mensen zijn een grote inspiratie voor Ram Katzir. Zijn oeuvre vertoont een grote diversiteit. Wat is zijn signatuur? Waar kunnen mensen zijn werk aan herkennen? Zelf zegt hij daarover: De zachte lijnen 18 C juni 2010 NIW7034_Katzir :31:43

19 Katzirs meest recente werk Bagage, te zien in Leiden r a m k atz i r Als je goed kijkt, zul je merken dat alles in mijn werk een reden heeft C U LTU U R en mijn oog voor detail. Bij mijn recente werk Bagage, een monument voor holocaustslachtoffers uit Leiden, heb ik bijvoorbeeld stenen koffers gemaakt die ik op verschillende plekken in de stad heb geplaatst. Om een authentiek beeld neer te zetten, heb ik eerst uitgebreid koffers uit de jaren 40 bestudeerd. Het resultaat is zo waarachtig geworden, dat mensen de koffers proberen op te pakken en mee te nemen. Ik kijk vaak vanaf een afstand met een telelens naar de reactie van mensen, daarom weet ik dat. Dat doe ik, omdat bij mij een kunstwerk pas af is als anderen hun interpretatie eraan geven. Het is een samenwerking tussen mij, het product en de toeschouwer. Zodra een kunstwerk de studio verlaat, wordt het van degene die het bekijkt. Alles wat je ziet wordt bepaald door wie je bent. Je referentiekader zegt alles over hoe je iets waarneemt en daar speel ik mee. Het maakt mij ook nieuwsgierig. Wat zie jij en waarom? Ik wil mensen bewustmaken en zet ze met mijn kunst graag op het verkeerde been. Niets is zomaar wat het lijkt. Als je goed kijkt, zul je merken dat alles in mijn werk een reden heeft. Soms duurt het lang voordat ik die zelf zie, dat moet ik erbij zeggen. Ram Katzir is geboren in Tel Aviv, groeide op in Israël en woonde op zijn veertiende een jaar in Nederland, omdat zijn moeder hier graag wilde wonen. Hij zat toen op het Joods Lyceum Maimonides. Ik woonde voor ik naar Nederland kwam in Herzliya, aan de kust. Daar was het heerlijk warm. Hier was het koud en donker. Ik miste het strand ontzettend. In Israël was ik een surfer. Als puber in Nederland voelde ik me gevangen, omdat ik niet zoveel buiten kon leven als ik wilde. Toch ging hij na zijn diensttijd in het Israëlische leger, waar hij het privilege had cartoons te maken om instructies te verduidelijken, terug naar Nederland, ditmaal om te studeren. Hij volgde een opleiding aan de Rietveld Academie in Amsterdam en is daarna gebleven. Veel creatief ingestelde mensen hebben moeite met school. Ook Katzir: Ik kon me niet concentreren, omdat ik de lessen maar saai vond. Ik zat te tekenen, dat was mijn escapisme. Mijn docenten riepen regelmatig dat ik bij de les moest blijven, maar niets kon me werkelijk boeien. Zelfs op de Rietveld verveelde ik me, want daar was het te chaotisch. Eigenlijk heb ik alleen tijdens een jaar op een kunstacademie in New York, waar ik als student op uitwisseling was, het gevoel gehad dat de lessen nuttig waren. Ik wil dingen léren, niet mijn tijd verdoen. In New York was het onderwijs veel strenger dan ik gewend was en dat was goed voor me. Inmiddels woont hij zo n twintig jaar in Nederland. Is hij Nederlander of Israëli? Dat is een goede vraag. Ik ben een Israëli. Ik lees bijvoorbeeld Ha aretz en niet de NRC. Dat zegt wel iets. Toch woon ik in Amsterdam, want hier kan ik leven van mijn kunst, zonder te moeten bijverdienen. Dat zou in Israël onmogelijk zijn. Omdat mijn werk zo n grote waarde in mijn leven is, kan ik in Nederland meer mezelf zijn. In Israël is er geen geld voor cultuur, bijna alles gaat naar Defensie. Als ik daar iets maak is het een geschenk voor vrienden, of het budget voor een project blijkt op voordat het werk af is. Dan word ik gedwongen de afwerking af te raffelen, wat niet bij me past. Maar ik sluit niet uit dat ik er ooit weer ga wonen, ook omdat mijn familie er woont. Gelukkig komen mijn vader en mijn twee zusjes vaak naar Nederland en ga ik ook regelmatig voor een paar maanden daar naartoe, dat maakt het gemis minder zwaar. Het verlangen naar Israël is een inspiratiebron voor mij, maar als ik er eenmaal ben, besef ik dat het Israël van mijn dromen en het echte Israël behoorlijk van elkaar verschillen. Opvallend in het werk van Ram Katzir is dat het jodendom en de shoa terugkerende thema s zijn. Komt dat door zijn eigen Joodse achtergrond? Soms wil je helemaal niet per se iets met een onderwerp doen, maar blijft het je achtervolgen. Ik kwam er niet onderuit. Voor mij was het beter om er maar gewoon aan toe te geven. Ik denk dat de oorlog al van jongs af aan in mijn lijf zat. Mijn vader was er veel mee bezig en las er boeken over. Ik kan me herinneren dat ik als kind een swastika in een boek zag. Dat symbool beangstigde me, maar het maakte me ook nieuwsgierig. Beelden doen iets met mij, ze komen sterk binnen. Ik denk associatief en daarom teken ik s ochtends mijn dromen, zodat de dingen die ik s nachts zie en meemaak niet verloren gaan. Ik kijk er vervolgens een tijdlang niet meer naar om, want als ik getekend heb is mijn hoofd leeg. Als ik dan een paar maanden later mijn oude dromen bekijk, kan ik er soms weer inspiratie door krijgen. Katzir kan, in tegenstelling tot veel andere kunstenaars, wel leven van zijn werk. Toch lukt het hem trouw aan zichzelf te blijven. Dat is een ongekende luxe, daar ben ik me van bewust. Ik denk dat het komt doordat ik bewuste keuzes maak, zo maak ik liever wat minder, en dan kwalitatief goed werk. Daarom weiger ik tegenwoordig ook weleens projecten. Vroeger kon ik me dat niet permitteren. Nu gelukkig wel. Ik wil mezelf steeds blijven ontwikkelen en niet stilstaan. Dus ik wil niet twee keer een zelfde soort werk maken, ook niet als het goed zou betalen. De mensen weten mij te vinden. Blijkbaar raakt mijn kunst mensen, want ik word voor al mijn projecten gevraagd. Mijn werk is mijn marketing. n 6 tammoez 5770 C NIW7034_Katzir :32:13

20 M a r ja w i j n b e rg-k at e r b i n n e n l a n d Een echt Jiddisch juffie Marja Wijnberg-Kater (64) gaat met pensioen. Ze werkte 42 jaar lang op Rosj Pina. Wat leerlingen over mij zullen zeggen? Dat ik lief ben en ze hielp als ze verdrietig waren. foto: jaime halegua Simcha Tas Ter illustratie van bovenstaande woorden haalt Marja Wijnberg- Kater puzzels uit haar kast in de woonkamer. Daarop staan verschillende lovende teksten van haar leerlingen. Marja valt bij veel klassen in en heeft naast kinderen met Nederlands als tweede taal een dag per week een eigen klas met leerlingen die leren lezen en schrijven. Ze doet soms met de leerlingen samen yogaoefeningen ter voorbereiding om ervoor te zorgen dat kinderen ontspannen aan de taalles kunnen werken. Marja: Kinderen moeten al zo lang stilzitten, dan kan het geen kwaad om ook een beetje te bewegen. We maken er een spel van waar iedereen zich altijd erg op verheugt. Ze spreekt bevlogen over haar vak, de kinderen gaan haar aan het hart. Oók leerlingen die niet goed mee kunnen komen. Zo organiseerde ze samen met vrijwilligers naast de reguliere taallessen, voor kinderen met Nederlands als tweede taal, simpele gesprekjes, zodat ze onze taal vlugger onder de knie zouden krijgen. Op een Joodse school gaat het helaas niet alleen over rekenen en taal. Ouders hebben veelal de nodige emotionele bagage en hun nazaten krijgen daar uiteraard ook weer wat van mee. Marja begrijpt dat als geen ander, waarschijnlijk doordat ze zelf als kind ook nauwelijks de kans kreeg emoties toe te laten. Haar jeugd was bepaald niet leuk en ze mocht niet lastig zijn, want ze was zogezegd het compensatiekind. Marja is geboren omdat haar zusje Sonja op elfjarige leeftijd is vermoord door de nazi s. Ze is niet alleen vernoemd naar het zusje dat ze nooit gekend heeft ze heet Margaretha Sonja ze schijnt ook nog eens als twee druppels water op haar te lijken. Pas toen Marja zelf elf jaar oud was, kreeg ze het gevoel dat ze een eigen identiteit kreeg, nú mocht ze er zelf zijn. Frappant genoeg heeft ze ook pas vanaf dat moment herinneringen. Vervolgens overleed haar vader plotseling. Marja: Ik weet niet waaraan, hij was opeens weg. De kinderen mochten hem niet zien en ook niet naar zijn begrafenis, dat was beter voor ons. Mede daardoor weet ik nu hoe belangrijk het is dat er door kinderen afscheid wordt genomen, zij moeten het ook verwerken. Ik begin elke dag met een kringgesprek. Als er een opa van een kind is overleden, vraag ik of we erover zullen praten of dat het juist nog te verdrietig is. Ik benadruk wel dat het kan helpen om erover te vertellen, omdat andere kinderen misschien ook zoiets hebben meegemaakt. Doordat haar vak haar passie is, vindt Marja de toekomt maar spannend: Ik weet nog niet wat ik kan gaan doen met al die extra vrije tijd die ik straks heb en ben er zelfs een beetje bang voor. Doordat ik al ruim veertig jaar gewend ben aan de discipline van het onderwijs, zal ik het wel moeilijk krijgen als dat stopt... Daarover gesproken: tegenwoordig is het een unicum als een leraar direct na de opleiding op een school terechtkomt en daar vervolgens tot aan het pensioen blijft. Wat heeft haar gemotiveerd zo lang op Rosj Pina te blijven? Woog het feit dat het een Joodse school is mee in haar loyaliteit? Marja: Toen Dit is mijn bloedgroep, ik begrijp deze kinderen Jacqueline Plotske-Sanders (45) heeft bij Marja in de klas gezeten. Ook haar zoon Nathan heeft haar nu als juf. Wat vond ze als kind van haar? Jaqueline: Ik was diep onder de indruk. Ze was vrouwelijk en mooi, met make-up op, gelakte nagels en lange haren. Ik had nog nooit zo n sexy, Joodse vrouw meegemaakt. Ze had altijd een heerlijk odeur van parfum om zich heen. Ze was slank en at voornamelijk appels. Soms hield ze dat eeuwige dieet haast niet meer vol en dan regelde ze dat ze een paar happen van iemands brood mocht in ruil voor een deel van haar appel. Je hebt geen idee hoe gevléíd je je voelde als ze dat aan je vroeg. Het is een heerlijk mens, een echt Jiddisch juffie. Nathan Plotske (7) over juf Marja: Wat ik het leukste vind, is dat we op vrijdagmiddag altijd iets lekkers mogen meenemen. Ze is extra-extra lief. Weet je waarom? Omdat ze nooit straf uitdeelt, ze geeft alleen waarschuwingen en dan houden vervelende kinderen meteen op met klieren. Ik vind het héél jammer dat ze weggaat. ik gescheiden was van mijn eerste man was ik kostwinner, daarom vond ik het moeilijk om weer bij nul te beginnen. Hier had ik een baangarantie. Bovendien: dat het een Joodse school is, vind ik inderdaad een enorme pré. Dit is mijn bloedgroep, ik begrijp deze kinderen. Er wordt weleens gezegd dat ouders lastig zijn, maar dat vind ik zo n onzin! Dat komt doordat ik op dezelfde manier opvoed als de ouders, we zitten op een lijn. Omdat ze al zo lang meedraait, heeft ze nu zelfs kinderen in de klas wier ouders ook bij Marja in de klas hebben gezeten. Marja: Dat is erg leuk. Ik vind het bijzonder om te zien hoe iemand is opgegroeid en het doet als volwassene. Ik weet nog hoe iemand als kind was en dat maakt dat ik ze als ouder toch extra bijzonder vind. n 20 C juni 2010 NIW7034_Wijnberg :04:54

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015

Dodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015 Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je

Nadere informatie

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.

Nadere informatie

Toespraak 4 mei 2010 dodenherdenking Ds. A.J. Haak 1

Toespraak 4 mei 2010 dodenherdenking Ds. A.J. Haak 1 Toespraak 4 mei 2010 dodenherdenking Ds. A.J. Haak 1 Beste mensen, De meimaand is een mooie maand. Mei betekent zon en voorjaar, het betekent weer buiten kunnen zitten. Maar de maand mei betekent ook denken

Nadere informatie

De laatste peiling voor de verkiezingen en de prognose

De laatste peiling voor de verkiezingen en de prognose De laatste peiling voor de verkiezingen en de prognose Aanvankelijk leek deze verkiezingen zich te voltrekken op een manier waarbij VVD en PvdA ieder steeds meer kiezers weg gingen trekken van andere partijen.

Nadere informatie

Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid)

Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid) Resultaten en conclusies Israël onderzoek (uitgebreid) Hieronder volgen de resultaten van het Israël onderzoek wat de EO in de afgelopen weken heeft laten uitvoeren. Veel stellingen zijn in een 5- puntsschaal

Nadere informatie

Toespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl

Toespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl Toespraak van commissaris van de Koning Max van den Berg, Bevrijdingsdag, 5 mei 2014, Delfzijl Dames en heren, Oorlog. Dat lijkt iets van generaals. Van presidenten en wereldleiders. Van Napoleon, Hitler

Nadere informatie

Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom. Naam:

Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom. Naam: Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom Naam: Het jodendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden op www.geloofik.nl.

Nadere informatie

2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg

2 maart 1945. 2 maart 2016. Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg 2 maart 1945 2 maart 2016 Leerlingen groep 7 en 8 De Meeander Heelweg Er kwamen 4 Duitsers bij de Bark. Ze slaan piketten, voor het plaatsen van batterijen veldartillerie. Maar op die dag gingen de verzetsgroepen

Nadere informatie

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen. Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest

Nadere informatie

68% van de ondervraagden vindt dat de Arabische landen Israel moeten erkennen als staat voor het Joodse volk.

68% van de ondervraagden vindt dat de Arabische landen Israel moeten erkennen als staat voor het Joodse volk. BIJNA 70% VAN NEDERLANDERS WIL ARABISCHE ERKENNING VAN ISRAEL ALS STAAT VOOR HET JOODSE VOLK Ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van het Centrum voor Informatie en Documentatie Israel en het afscheid

Nadere informatie

Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet?

Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet? Welke woorden komen bij je op als je deze beelden ziet? Slavernij in de geschiedenis van Nederland 1 Een niet zo fraai verleden In de loop van de geschiedenis werden mensen vaak misbruikt. Enkele trieste

Nadere informatie

4 mei 2015. Onderzoek: Nationale dodenherdenking

4 mei 2015. Onderzoek: Nationale dodenherdenking 4 mei 2015 Onderzoek: Nationale dodenherdenking Over het EenVandaag Het EenVandaag bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de peilingen

Nadere informatie

VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN

VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VOORBEDE Soms moeten gebeurtenissen en dingen met naam worden genoemd. Soms moet je de dingen meer openlaten, opdat iedereen zijn eigen ervaringen erin kan herkennen. De voorbede

Nadere informatie

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.

Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.

Nadere informatie

LES6. De wegloper belonen. Sabbat. Zondag Lees Lees 'De wegloper. Teken Teken een gympie en. Leer Begin met het uit je hoofd

LES6. De wegloper belonen. Sabbat. Zondag Lees Lees 'De wegloper. Teken Teken een gympie en. Leer Begin met het uit je hoofd De wegloper belonen Sabbat Lees Lees Filemon 1 alvast door. Heb je er ooit over nagedacht van huis weg te lopen? Hoe zou dat zijn? Waar zou je naar toe gaan? Wat zou je kunnen doen? Onesimus bevond zich

Nadere informatie

HC zd. 22 nr. 32. dia 1

HC zd. 22 nr. 32. dia 1 HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste

Nadere informatie

Ontwikkeling politieke voorkeur in 2015

Ontwikkeling politieke voorkeur in 2015 Een politiek systeem in ontbinding De peiling van vandaag laat zien in welke bijzondere electorale situatie Nederland eind 2015 is beland. Deze resultaten kunnen geplaatst worden in het verlengde van het

Nadere informatie

1red , NOS, Gesprek met de minister-president, Ned.2, uur

1red , NOS, Gesprek met de minister-president, Ned.2, uur 1red18248 29-06-2007, NOS, Gesprek met de minister-president, Ned.2, 22.50 uur MINISTER-PRESIDENT BALKENENDE, NA AFLOOP VAN DE MINISTERRAAD, OVER HET ONDERZOEK NAAR EVENTUELE VERLENGING VAN DE MISSIE IN

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.

Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.

Nadere informatie

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer

Nadere informatie

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief 1 Tessalonicenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Tessalonica 1 Dit is een brief van Paulus, Silvanus en Timoteüs, aan de christenen in de stad Tessalonica. Jullie horen bij God, de

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ

IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr

Nadere informatie

De tijd die ik nooit meer

De tijd die ik nooit meer De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.

Nadere informatie

Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes,

Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Toespraak Gerdi Verbeet Onthulling vernieuwd monument Voorhout, 3 mei 2017 Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Hartelijk dank dat u mij vandaag de gelegenheid geeft iets te

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

In gesprek over: Arm en Rijk

In gesprek over: Arm en Rijk Bij Open Deur nummer 2, februari 2013 In gesprek over: Arm en Rijk Armoede en rijkdom. Twee woorden waar een hele wereld achter schuil kan gaan. Werelden waarin niet alleen geld en goederen een rol spelen,

Nadere informatie

Samen eenzaam. Frida den Hollander

Samen eenzaam. Frida den Hollander Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b

Bijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij

Nadere informatie

Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?

Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

Ria Massy. De taart van Tamid

Ria Massy. De taart van Tamid DE TAART VAN TAMID Ria Massy De taart van Tamid De taart van Tamid 1 Hallo broer! Hallo Aziz! roept Tamid. Zijn hart klopt blij. Aziz belt niet zo dikwijls. Hij woont nog in Syrië. Bellen is moeilijk in

Nadere informatie

Toespraak Gerdi Verbeet. Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni Geachte aanwezigen,

Toespraak Gerdi Verbeet. Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni Geachte aanwezigen, Toespraak Gerdi Verbeet Congres Vergeten slachtoffers tijdens WOII in de GGz De Basis Doorn, 10 juni 2016 Geachte aanwezigen, Dank voor de uitnodiging om hier te komen spreken in Doorn, dichtbij Den Dolder

Nadere informatie

OORLOG IN OVERIJSSEL 2015

OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag

Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep

Nadere informatie

Voorbeelden van draaiboeken

Voorbeelden van draaiboeken Praktische tips 2 Voorbeelden van draaiboeken 3 Voorbeeld uitnodiging herdenking 4 Voorbeeld uitnodiging overdracht 5 Voorbeeld welkomstwoord 5 Voorbeeld slotwoord 6 Gedichten Voorbeelden van draaiboeken

Nadere informatie

20 feb Onderzoek: 10 Jaar PVV

20 feb Onderzoek: 10 Jaar PVV 20 feb 2016 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de peilingen

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Onderduiken Mijn spreekbeurt gaat over mensen die in de tweede wereldoorlog zijn ondergedoken. Mijn werkstuk heb ik gemaakt over Anne Frank. Anne Frank is in de tweede wereld oorlog ook ondergedoken. Vandaar

Nadere informatie

Maria, de moeder van Jezus

Maria, de moeder van Jezus Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt

Nadere informatie

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt

Nadere informatie

Ik ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.

Ik ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Filmverslag Nederlands De tweeling

Filmverslag Nederlands De tweeling Filmverslag Nederlands De tweeling Filmverslag door een scholier 1926 woorden 10 maart 2005 6,6 402 keer beoordeeld Vak Nederlands De tweeling 1. Verklaar de titel van de film. De titel van de film is

Nadere informatie

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek 6 juni 2015 Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Het geheugenverlies van de kiezer en het effect daarvan op de peilingen

Het geheugenverlies van de kiezer en het effect daarvan op de peilingen Het geheugenverlies van de kiezer en het effect daarvan op de peilingen Bij ieder steekproefonderzoek is de mate van representativiteit een probleem. Gelden de uitspraken die gedaan worden op basis van

Nadere informatie

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek

6 juni 2015. Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek 6 juni 2015 Onderzoek: Aanpak vluchtelingenproblematiek Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Het verhaal van William Booth

Het verhaal van William Booth Lesmateriaal bij Het verhaal van William Booth Inhoudsopgave Geroepen om te dienen woordzoeker 3 Graaf in het verhaal! 4 Graaf dieper 5 Gods weg doolhof 6 Nieuw leven interview 7 Het Leger des Heils verspreid

Nadere informatie

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over

Nadere informatie

Naam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking

Naam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking Naam: JODENVERVOLGING Kristallnacht en Februaristaking Jodenvervolging in Duitsland De reden dat de joden vervolgd en vermoord werden tijdens de Tweede Wereldoorlog was, dat de joden rijk en succesvol

Nadere informatie

Schooljaar 2014-2015 / Nummer 8 Datum: 19 maart 2015 AGENDA. 3 en 6 april Vrij i.v.m. Pasen 17 april Vernekijker nummer 9.

Schooljaar 2014-2015 / Nummer 8 Datum: 19 maart 2015 AGENDA. 3 en 6 april Vrij i.v.m. Pasen 17 april Vernekijker nummer 9. Schooljaar 2014-2015 / Nummer 8 Datum: 19 maart 2015 AGENDA 3 en 6 april Vrij i.v.m. Pasen 17 april Vernekijker nummer 9 Van de directie Heeft u al gekeken? Er gebeurt heel veel in en om onze school! Deze

Nadere informatie

NATIONALE HERDENKING NATIONALE VIERING

NATIONALE HERDENKING NATIONALE VIERING 4 en 5 mei NATIONALE HERDENKING OP 4 MEI EN OP 5 MEI Elk jaar herdenken we op 4 mei de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog en vieren we op 5 mei de bevrijding. Er zijn steeds minder mensen in Nederland

Nadere informatie

Toespraak Gerdi Verbeet. Nationale Holocaust Herdenking Amsterdam, 31 januari Geachte aanwezigen, dames en heren,

Toespraak Gerdi Verbeet. Nationale Holocaust Herdenking Amsterdam, 31 januari Geachte aanwezigen, dames en heren, Toespraak Gerdi Verbeet Nationale Holocaust Herdenking Amsterdam, 31 januari 2016 Geachte aanwezigen, dames en heren, De Tweede Wereldoorlog ligt alweer een hele tijd achter ons, inmiddels 71 jaar. Toch

Nadere informatie

Zand erover. verzoeningsviering voor de tweede graad. VAN IN 2013 Tuin van Heden.nu - Viering

Zand erover. verzoeningsviering voor de tweede graad. VAN IN 2013 Tuin van Heden.nu - Viering Zand erover verzoeningsviering voor de tweede graad Zand erover Verzoeningsviering voor de tweede graad Vooraf in de klas Wat heb je nodig? - twee grote bladen papier, schrijf op het eerste blad het kernwoord

Nadere informatie

OOGGETUIGE. Johannes 20:30-31

OOGGETUIGE. Johannes 20:30-31 1 januari OOGGETUIGE Johannes 20:30-31 Een nieuw jaar ligt voor ons. Wat er gaat komen, weten we niet. Al heb je waarschijnlijk mooie plannen gemaakt. Misschien heb je goede voornemens. Om elke dag uit

Nadere informatie

Koos van Dam: 'Rusland is het enige land dat gewoon met Syrië communiceert'

Koos van Dam: 'Rusland is het enige land dat gewoon met Syrië communiceert' DOSSIER 4 UUR NIEUWSBREAK Koos van Dam: 'Rusland is het enige land dat gewoon met Syrië communiceert' Door: Irene de Zwaan 05/09/13, 16:07 YOUTUBE. Koos van Dam tijdens een optreden in Pauw&Witteman. NIEUWSBREAK

Nadere informatie

Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen,

Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen, Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen, over fondsenwerving (Bron The Spirituality Of Fundraising

Nadere informatie

BIJLAGEN LESPAKKET 1.2

BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGEN LESPAKKET 1.2 BIJLAGE 1 A4 BLADEN THEMA S BIJLAGE 2 DOMINO EMOTIES BIJLAGE 3 MATCHING OEFENING GEVOELENS BIJLAGE 4 VRAGENLIJST FILM BIJLAGE 5 VRAGENSTROOKJES HOEKENWERK BIJLAGE 6 ANTWOORDENBLAD

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

Toespraak van Anouchka van Miltenburg, Voorzitter van de Tweede Kamer, bij de bijeenkomst van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945, op 14 augustus 2015 in de Tweede Kamer We dachten dat we na de capitulatie

Nadere informatie

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten.

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten. Opdracht Bespreek met je klas deze stellingen. Dit kan met alle leerlingen tegelijkertijd of jullie kunnen in groepjes antwoord geven, deze opschrijven en ze kort presenteren voor de klas. Bedenk in ieder

Nadere informatie

LES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116

LES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 LES 4 Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 De boodschap God hoort en verhoort onze gebeden voor elkaar. Leertekst: Terwijl Petrus onder zware bewaking zat

Nadere informatie

Jezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder

Jezus zoekt ruzie. en tussen een schoondochter en haar schoonmoeder Jezus zoekt ruzie Inleiding Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Want ik kom een wig drijven tussen een man en zijn vader,

Nadere informatie

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.

Nadere informatie

DE WEEK VOOR WE HET AV0NDMAAL VIEREN

DE WEEK VOOR WE HET AV0NDMAAL VIEREN DE WEEK VOOR WE HET AV0NDMAAL VIEREN AVONDMAAL VIEREN Het Avondmaal is meer dan zomaar een maaltijd. Om dat te begrijpen, is dit boekje gemaakt. Vooral is daarbij gedacht aan de kinderen, omdat zij met

Nadere informatie

Verhaal van verandering

Verhaal van verandering Isabella Lenarduzzi Belgische Ashoka Fellow Ashoka: Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Isabella: Ik ben geboren in Brussel. Mijn vader kwam als twaalfjarige vanuit het

Nadere informatie

Wie is de Nederlandse huisarts?

Wie is de Nederlandse huisarts? 8 LHV jubileumboek onderhuids onderzoek 9 Wie is de Nederlandse huisarts? Eerst het goede nieuws: 4 van de 5 huisartsen hebben geen enkele spijt van hun beroepskeuze. Sterker nog: als ze opnieuw zouden

Nadere informatie

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali PrO -weekkrant Week 45 november 2013 Voor jongeren in het praktijkonderwijs 4-1 0 november 2013 Eenvoudig Communiceren Nederlandse soldaten naar Mali Foto: ANP In Mali helpen buitenlandse soldaten de inwoners.

Nadere informatie

Uitslag onderzoek: rechtszaak Geert Wilders EenVandaag Opiniepanel 14-01-2010 30.000 deelnemers

Uitslag onderzoek: rechtszaak Geert Wilders EenVandaag Opiniepanel 14-01-2010 30.000 deelnemers Uitslag onderzoek: rechtszaak Geert Wilders EenVandaag Opiniepanel 14-01-2010 30.000 deelnemers Bent u op de hoogte van dit proces tegen Geert Wilders of bent u dat niet? Ja, daarvan ben ik heel goed op

Nadere informatie

Misschien zit u hier wel met de grote vraag: wat is Kerst eigenlijk?

Misschien zit u hier wel met de grote vraag: wat is Kerst eigenlijk? 25 december 2015 1 e Kerstdag Sixtuskerk te Sexbierum Ds. A.J. (Anneke) Wouda Teksten: Hebr. 1:1-6 en Lucas 2: 15-21 Geliefden van God, gemeente van Christus, Kerstochtend 2015 U zit midden in een kerstviering,

Nadere informatie

Ontmoeting. gezondnu.nl

Ontmoeting. gezondnu.nl Ger van der Gaast (64) weet sinds 2010 dat hij de ziekte van Alzheimer heeft. Inmiddels woont hij in een verpleeghuis in Utrecht. Als voormalig docent verpleegkunde volgt Ger zijn eigen zorg kritisch.

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013

Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013 Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013 Tekstrapport Peil.nl/Maurice de Hond 1 Doelstelling en opzet van het onderzoek Het wetenschappelijk instituut van 50PLUS heeft ons de opdracht gegeven

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument. Een monument ter herinnering.

4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument. Een monument ter herinnering. Hardinxveld-Giessendam, 4 mei 2014 Dodenherdenking Theo Boerman, loco-burgemeester 1: 4 mei 2014. Dodenherdenking. Wij zijn hier bijeen gekomen om doden te herdenken. Geschaard rondom het oorlogsmonument.

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS

ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS - 2 - Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende

Nadere informatie

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29%

Grafiek 26.1a Het vóórkomen van verschillende vormen van discriminatie in Leiden volgens Leidenaren, in procenten 50% 18% 19% 17% 29% 26 DISCRIMINATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het vóórkomen en melden van discriminatie in Leiden en de bekendheid van en het contact met het Bureau Discriminatiezaken. Daarnaast komt aan de orde

Nadere informatie

Jezus geeft zijn leven voor de mensen

Jezus geeft zijn leven voor de mensen Eerste Communieproject 38 Jezus geeft zijn leven voor de mensen Niet iedereen gelooft in Jezus In les 5 hebben we gezien dat Jezus vertelt over de Vader. God houdt van de mensen. Hij vergeeft je zonden.

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS

ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende situaties

Nadere informatie

Door onze keuze is er een breuk tussen God en mens.

Door onze keuze is er een breuk tussen God en mens. Probleem: breuk tussen en mens Door onze keuze is er een breuk tussen en mens. maakte de mens omdat Hij een vriend wilde. Hij wilde aanhoudend contact met de mens. Hij gaf de mens een verrassend mooi leven.

Nadere informatie

Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk

Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk Kerk- School- en Gezinsdienst op zondag 29 maart 2015 in de Martinikerk Voorganger: Ds. M.N. Ariesen-Holwerda Organist: Kees Nottrot Pianist: Peter Wagenaar Afkondigingen Zingen van een psalm 122: 1 en

Nadere informatie

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden.

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden. Bidden met jongeren Voorbede Ben je teleurgesteld in het leven? Ben je gekwetst door anderen? Draag je vervelende herinneringen met je mee? A. God, wij bidden U voor alle mensen die hun leven graag anders

Nadere informatie

expositie boek theater - documentaire

expositie boek theater - documentaire expositie boek theater - documentaire De tijd daarna laat het verloop van hiv en aids zien door de afgelopen jaren heen. Voor het project zijn 30 hiv dragers geïnterviewd en beschreven door Erwin Kokkelkoren.

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011 Introductie Dit onderzoek vindt plaats in opdracht van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Met de resultaten wil het bureau het kabinet en de politiek in het algemeen informeren over zorgen en wensen

Nadere informatie

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode?

DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848. 3. Hebben alle partijen min of meer gelijke kansen in de campagneperiode? DE DEMOCRATIE-INDEX GROEP 1: 1815-1848 ACHTERGRONDINFORMATIE PERIODE 1815-1848 DE EERSTE JAREN VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN Tussen 1795 en 1813 was Nederland overheerst geweest door de Fransen. In

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 25 (29-06)

De Bijbel open 2013 25 (29-06) 1 De Bijbel open 2013 25 (29-06) Vandaag bespreken we een vraag die ik kreeg over 1 Koningen 2. Daarin gaat het over de geschiedenis van Adonia, een oudere broer van Salomo, die zojuist koning was geworden.

Nadere informatie

Leven in veiligheid. Artikel 1, Vluchtelingenverdrag van Genève, 1951

Leven in veiligheid. Artikel 1, Vluchtelingenverdrag van Genève, 1951 Leven in veiligheid Niemand laat zonder reden zijn familie, vrienden en bezittingen achter. Vluchtelingen kunnen niet anders. De situatie in hun eigen land is te gevaarlijk om er te blijven. Ze vluchten

Nadere informatie

4 Rollenkaarten voor jongeren. christen. moslim. moslim extremist. geheime gelovige. Bijlage Jongerensponsoractie. Extra te verdienen punten: 35

4 Rollenkaarten voor jongeren. christen. moslim. moslim extremist. geheime gelovige. Bijlage Jongerensponsoractie. Extra te verdienen punten: 35 Bijlage Jongerensponsoractie 4 Rollenkaarten voor jongeren christen moslim Jij bent christen en dat gaat ook zichtbaar worden, omdat je een armbandje krijgt met WWJD. Doe dit om. Het betekent ook dat je

Nadere informatie

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 22 januari 2015 Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11

Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten. Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Pinksteren 2015 -- oogst van de vruchten Bij Exodus 20 : 1 20 - Handelingen 2 : 1-11 Als wij Pinksteren vieren, dan vieren we toch ook dat de boodschap van Gods liefde wereldwijd rondgaat. Dat we in het

Nadere informatie

Gebedsboek. voor dagelijks gebruik. Dinsdag

Gebedsboek. voor dagelijks gebruik. Dinsdag Gebedsboek voor dagelijks gebruik Gemaakt door club 12-14 Marije Hoekstra Indra de Vries Delia Postma Ekyoci Amisi Shabani Jentje Hansma Johan Gjaltema Mendé Bosma Femke Veenhuizen Elzerd Elzinga Gert

Nadere informatie