Onafhankelijk facilitair vakblad voor kerken Renovatie van de entree

Transcriptie

1 M A G A Z I N E Onafhankelijk facilitair vakblad voor kerken Renovatie van de entree Uw kerkblad in een nieuw jasje met Editoo LED: nieuw licht in oude armaturen De deur van de Terbantster Tsjerke Als de nood aan de man is: zo verkoop je een kerk De liturgische diagonaal van Rijsenhout De kerk van Hoek wordt herbouwd Nieuwbouw en restauratie van Deventer tot Weinterp Jaargang 6 - nummer 3 - september 2015

2 Inhoud pagina 3 Applaus na een moeilijke gemeenteavond met pijnlijke besluiten. Niet voor het 4 De loper ligt uit Aan alles is gedacht bij de verbouwing van de Voorhof, de entreeruimte van de kerk aan de Arnhemse Parkstraat. Bouwkundige ingrepen en interieur waren in één hand. Dat werkte prima. besluiten zelf, maar voor de heldere uiteenzetting, de goede aanpak, het vele werk, de zorgvuldigheid, enz. Het was een bijzondere ervaring, met zeker ook dank aan die andere Cor van KerkDialoog. Kerkblad in nieuw jasje Wanneer uw kerkblad aan een nieuw uiterlijk en nieuwe redactionele formule toe is, helpt Editoo u verder. Pasklare formats, naar eigen inzicht aan te passen. 10 Zo verkoop je een kerk 15 Er worden nieuwe kerken gebouwd, bestaande kerken worden vergroot. Er is groei en bloei. En soms is het noodzakelijk een kerkgebouw te verkopen. Daar komt veel bij kijken. De kerk van Hoek Op Nieuwjaarsdag 2015 brandde de protestantse kerk van Hoek in Zeeuws-Vlaanderen tot de grond toe af. Kerkmagazine volgt de wederopbouw van de kerk, van schetsontwerp tot heropening. 18 Mr. drs. J.C. (Cor) Schaap Kerkcoach KerkDialoog Cor van Dijk, voorzitter Kerkenraad Hoogvliet KerkDialoog biedt zicht op een vitale kerkelijke gemeente Veel kerkelijke gemeenten worden geconfronteerd met krimp. Deze ontwikkeling heeft een grote impact op de omvang van het pastoraat, het aantal kerkelijke wijken en de in gebruik zijnde kerkgebouwen. Ingrijpende beslissingen zijn vaak niet te vermijden. Daarom bestaat KerkDialoog: Nieuw licht 21 LED-verlichting zo inzetten, dat de beleving van het licht in de ruimte gelijk blijft én de energierekening daalt. Dat is het streven van Ron Ramselaar van Ramselaar Light Solutions. Diagonaal naar het licht Op de fundamenten van de afgebrande Ontmoetingskerk in Rijsenhout verrees een nieuwe kerk. Pim van Dijk ontwierp het interieur van de nieuwe kerkzaal: een diagonale lijn naar het licht. 26 Kerknieuws Korstiaan van Vliet zet ze voor u op een rijtje: nieuwe kerken, gerestaureerde kerken, gesloten kerken, jubilea en bijzondere zaken in en rond het gebouw. Van Deventer tot Weinterp. 34 KerkDialoog is een project van: >> De frisse blik van een betrokken buitenstaander, die kennis van zaken en ervaringen van elders meebrengt. >> Onderdeel van en kennis delen met KKA voor de administraties en KKG voor het vastgoed en beheer. >> Spreekt de taal van het hart en de cijfers om draagvlak te vinden voor moeilijke besluiten. >> Thuis in de geloofsgemeenschap van kerkorde tot projectontwikkelaars. Meer informatie? Kijk op of bel (033) Jaargang 6 nr. 3 september 2015 Kerkmagazine verschijnt viermaal per jaar en wordt verspreid onder kerkrentmeesters, kosters, beheerders etc. in alle kerken in Nederland. Eindredactie Kees Posthumus Medewerker in dit nummer Korstiaan van Vliet. Vormgeving Origin Media Venture Klaas van de Ketterij T I Foto voorzijde Parkstraatgemeente Arnhem Advertentie exploitatie Adtel Willem Swart T E Swart@adtel.nl Uitgever Helderblauw Postbus AE Barneveld T E kerkmagazine@helderblauw.nl I KvK Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitaal of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Helderblauw, Barneveld uitgeverij & beursorganisatie

3 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 5 De loper ligt uit Aan alles is gedacht bij de verbouwing van de Voorhof, de entreeruimte van de kerk aan de Arnhemse Parkstraat. Bouwkundige ingrepen en interieur waren in één hand. Dat werkte prima. Tekst: Foto s: Kees Posthumus Parkstraatgemeente Arnhem In zo n wijk kan een kerk als de onze een ontmoetingsplek worden. Bij de voordeur begint in de nieuwe vloerbedekking een loper, een strook die door de hal en nieuwe entreeruimte naar de kerkzaal loopt. Zo wordt een verbinding gelegd tussen de wereld buiten en wat er binnen in de kerk gebeurt, en andersom. Die verbinding leggen was de opdracht die architect Maartje Kaper kreeg van de Parkstraatgemeente, waarin Remonstranten en Vrijzinnig Protestanten samenwerken. Terra De laatste verbouwing van de Voorhof vond twintig jaar geleden plaats, in de terratijd: veel aardetinten, veel schrootjes. De muur aan de linkerkant bij binnenkomst bestond uit bakstenen met schoonmetselwerk. Er zaten glas-inbetonramen in, maar die vielen daardoor nooit meer op. Na de verbouwing zei een gemeentelid: Wat een mooie nieuwe ramen hebben wij gekregen. Aan het woord is voorganger ds. Marieke Fernhout. Omdat de Parkstraatgemeente een stevige financiële reserve heeft, konden we deze verbouwing realiseren. In 2008 werd een door de vrijzinnig protestanten gebouwd verzorgingshuis, met de welluidende naam Avondzon, verkocht aan een stichting. Het huis heet nu Nieuw Schoonoord. De opbrengst van de verkoop moest volgens de bepalingen worden besteed aan oudere gemeenteleden. Welnu, een groot deel van onze gemeenteleden is ouder! Juist de hoge gemiddelde leeftijd was de reden dat sommige gemeenteleden aanvankelijk twijfelden aan de noodzaak voor de verbouwing. Was dat nog wel de moeite waard, in een sterk vergrijzende gemeente waar straks de laatste het licht uit doet? Spijkerkwartier Meelevend gemeentelid Betty Jacobi, tevens beleidsmedewerker bij de burgerlijke gemeente: Tegelijk was er het gevoel dat nu het moment was aangebroken om dat prachtige gebouw te laten zien aan de omgeving. Sommige mensen weten niet eens dat hier een kerk staat! In de Nederlandse samenleving vindt een omslag plaats, waarin veel meer ruimte komt voor eigen initiatieven in de wijk. Hier in het Spijkerkwartier is die ontwikkeling volop gaande. Het is een heel actieve buurt, die op den duur op vele terreinen zelfstandig gaat worden. In zo n wijk kan een kerk als de onze een ontmoetingsplek worden. Voor de gemeente was de verbouwing een nieuwe impuls, zegt Tanja Verburgt, P.R.-medewerkster van de Parkstraatgemeente: Wij krijgen er weer zin in! Deze verbouwing creëert nieuwe energie in de gemeente. Er kwam allerlei nieuwe kracht los. Vijf actieve gemeenteleden vormden een opknapgroep, die de architect met raad en daad terzijde stond. De verbouwing en heropening valt mooi samen met de multimediale campagne van de remonstranten om nieuwe vrienden te werven. Dat trekt ook in onze gemeente nieuwe mensen aan. Dat blijkt. Een van de nieuwe leden is Angelique, die vandaag ook

4 pagina 7 In verbinding met jouw gemeente tablet smartphone TV luisterkastje computer SLECHT TER BEEN? MET KERKDIENSTGEMIST.NL STA JE STERK... Collectebonnen een beproefd systeem Graag informeren wij u vrijblijvend over mogelijkheden en fiscale voordelen van het gebruik van collectebonnen ten gunste van uw kerk. Tevens ontvangt u modellen en een bestelformulier. Ruim kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: of info@kerkdienstgemist.nl. KERK TV NU OOK IN Inrichten van Kerken Bij restauratie, renovatie en nieuwbouw De waarde van de bonnen bepaalt u zelf. Informeer en bestel bij: Thema Media collectebonnen Postbus 2096, 2002 CB Haarlem tel (023) fax (023) info@collectebonnen.nl - (onderdeel van StyleMathôt, grafimedia-specialist) A n d r e a s k e r k S t e e n w i j k e r w o l d w w w. p i m v a n d i j k d e s i g n s. n l t e l : aangeschoven is om alles te horen over de verbouwing van het karakteristieke gebouw aan de Parkstraat. Verburgt: Niets staat ons nu in de weg om opnieuw de wijk in te gaan en contacten aan te halen. Binnenkort gaan wij in gesprek met de wijkregisseur om te kijken wat wij voor elkaar kunnen betekenen. Geen plan De verbouwing van de Voorhof moest in het teken staan van de ontwikkelingen in de samenleving en de eigen gemeente. De Parkstraatgemeente besloot om de bouwkundige aanpassingen en de nieuwe inrichting in handen te leggen van architecte Maartje Kaper. Toen ik voor het eerst in deze ruimte kwam, dacht ik van alles. Er leek geen enkel plan of idee achter het ontwerp te zitten. Er waren heel veel wanden, een zonder noodzaak verlaagd plafond en een nogal groot houten wandmeubel dat de ruimte domineerde. Op een zeker moment deed iemand twee deuren open en zei: Dit is de kerk. Dat kwam volkomen onverwacht. Er was niets dat de overgang naar de kerk ruimtelijk inleidde. Mijn opdracht betrof vooral de entreeruimte, maar ik realiseerde mij al snel dat ik ook de overgang in de kerk wilde vormgeven. Gelukkig mocht dat. Architect Kaper en de ingestelde opknapgroep hebben flink moeten puzzelen om de verbouwing binnen het beschikbare budget te realiseren. Een eerder plan sneuvelde, vanwege de te hoge kosten. Lange lijn In de wens zich meer te gaan richten op de omgeving werkte de oude Voorhof eerder tegen dan mee. De nieuwe Voorhof moest juist een schakel worden tussen de buitenwereld en de wereld van de kerk. Kaper: Ik wilde de lijn doortrekken, van buiten naar binnen. Belangrijk was dat de ruimte vrijheid gaf om naar binnen te komen en naar buiten te gaan. Een vrijheid die goed past bij het karakter van deze gemeente. Wie de glazen deuren van de entree binnenkomt, ziet voor zich een lange, blauwe zicht- en looplijn die recht door de hal, door een mooie, lichte ruimte naar de deuren van de kerk loopt. In de kerkzaal loopt deze lijn in een andere tint blauw door, voorlangs het liturgisch centrum. Belangrijk praktisch detail: je ziet het niet, maar de vloerbedekking, gemaakt van hergebruikte visnetten, bestaat uit losse tegels, wat ideaal is als er een vlek op komt. Emiraat De hal was voorheen voorzien van een trapje en een hellingbaan, voorzien van een onhandig hekje. Het is nu een zacht omhoog lopende helling geworden. Aan de rechterkant is de kamer waar onder andere de predikant kantoor houdt. Een raam geeft predikant zicht op binnenkomende bezoekers, en omgekeerd. Om een deur te kunnen maken, werd een hapje uit de naastliggende keuken genomen. Kaper meubileerde de kamer, tot en met de postvakjes en de bureaustoel. Ook bedacht zij een moderne uitvoering van het aloude predikantenbord. De stoffige fotolijstjes verdwenen, er kwam een mozaïek van vierkant elementen met foto s en details over de voorgangers van Fernhout. Dat ziet er geweldig uit, maar helemaal goed is het nog niet. Een aantal predikanten ging met emiraat. Aan de linkerkant is een toegang tot de garderobe, de trap naar boven en de toiletten. Op de deuren van de twee toiletten zitten goed vormgegeven tekens, die duidelijk maken dat ze voor mannen, vrouwen en (de linkerdeur) gehandicapten zijn. Op de trapleuning zijn de eerste beschadigingen van het schilderwerk helaas al te zien. Op de overloop staat een verdwaald formica tafeltje, overblijfsel van de oude inrichting. Boven zijn twee kamers. Een ervan is verhuurd aan het studentenpastoraat, de andere kamer is bestemd voor de kinderen. Er liggen hippe zitkussens, die je kunt meenemen naar beneden. Opvallend is de ombouw van de cv.- radiator. In transparant gelakt hout is het een bank geworden. Kaper: Die twee ramen gaven een onduidelijke aanblik, wanneer je er van buiten naar keek. Woont daar nu iemand of niet? Nu is dat duidelijker, onder andere door een koppeling van het licht. Doe je het licht in de ene kamer aan, gaat het vanzelf ook aan in de andere kamer. Terras Terug naar de hal beneden. Even verder is rechts de nieuwe, professionele

5 KIJK- EN LUISTERVERBINDINGEN VIA INTERNET KABEL TELEFONIE Pagina 9 pagina 9 Geluid én beeld, uw eigen kerk in huis! sikn sikn verbindt Gemeenteleden die niet naar de kerk kunnen komen, kunnen de dienst of viering dankzij kerkomroep van sikn toch meebeleven. Omdat de wensen en mogelijkheden met betrekking tot techniek en budget voor iedere kerk uniek zijn, levert sikn altijd maatwerk. Meer weten over de kijk- en luisterverbindingen van sikn? Bezoek onze website of bel Jouw kerk ook op kerkomroep.nl? Ga naar en meld je vandaag nog aan! info@kerkomroep.nl sikn Wel zo vertrouwd! sikn blijft verbinden Beleef de verbinding Kerkomroep.nl: meekijken en -luisteren via computer, tablet of smartphone! Kerkomroep.nl is dé site voor online kerkdiensten uit heel Nederland. Tweeduizend kerken zenden diensten en vieringen uit via kerkomroep.nl. Onze ambitie? Alle Nederlandse kerken via de site én via de handige app presenteren. In geluid en steeds vaker ook met beeld. Zo brengen we de kerk nog dichterbij! App Kerkomroep al downloads! Kerkomroep.nl Rijksmonument Het kerkgebouw aan de Parkstraat is een rijksmonument, gebouwd in 1926 in de stijl van de Nieuwe Haagse School. Dit is een bouwstijl uit het interbellum, de tijd tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Deze stijl onderscheidt zich van de Amsterdamse School door haar strakke vormgeving en van het Nieuwe Bouwen door haar luxueuze uitvoering. De Nieuwe Haagse School is tegelijkertijd een wat lossere variant dan de strakke Art Deco-stijl. De ontwerpen zijn geïnspireerd door onder anderen Dudok en de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. De architect van het gebouw is H.B. van Broekhuizen. Het gebouw is van architectuurhistorisch belang als een goed, gaaf en zeldzaam voorbeeld van een kerk met betonskelet. De voorgevel is strak opgezet en kent grotendeels een Vlaams verband-baksteenpatroon. Het kerkgebouw heeft aan de voorzijde een ondiepe tuin begrensd door een smeedijzeren hek en aan de rechterzijde een smalle achterom. De kerk heeft een zij-ingang die toegang geeft tot De Voorhof, een aanbouw uit ca en die te bereiken is via een doorgang aan de Kastanjelaan. Het is die aanbouw die onlangs onder handen werd genomen. keuken geplaatst, met een uitstekende uitgiftebalie aan de kant van de ontmoetingsruimte. In de muur is met blauwgrijze saus op de muur een vorm aangebracht, waarin de entree vanuit de hal en de balie een goed geheel vormen. Architecten weten hoe dat moet: een maatvoering kiezen die precies klopt. Kaper: Er zat eerst een rolluik in. Dat gaf een lelijke aanblik. Waarom zou je dat doen, als daarachter een mooie, lichte keuken te zien is? Het sauzen van de muur is een eenvoudige ingreep met een groot effect. De blauwgrijze baan op deze muur wordt straks voorgezet op de buitenmuur. Daar zit nog pakweg twee meter buitenruimte die voorheen rommelig gebruik werd. Iemand probeerde er eens een plant neer te zetten, mensen stalden er hun fiets. Nu maak ik er een ruimte van die doorloopt vanuit de ontmoetingsruimte en die uitnodigt om te gebruiken. Er komen tegen de tegenoverliggende muur twee bankjes, er komt een beeld te staan. Dit deel van de buitenruimte is nu afgescheiden door twee grote plantenbakken. Statafels De glas-in-betonramen die voorheen niet opvielen, komen in de witgesausde muur prachtig tot hun recht. Je kunt ze aanlichten met een slim designlampje, dat ook kan dienen als verlichting voor de tafels die eronder staan. Kaper raakt niet uitgepraat over de vele grote en kleinere ingrepen die zij bij het ontwerp bedacht. Verstelbare tafels, die gemakkelijk op de hoogte van een statafel kunnen worden gebracht. De moderne stoelen, met een gestoffeerde zitting en rugleuningen met gaatjes er in. Het metalen mededelingenbord in de hal, met magneetjes in de vorm van het logo van de kerk. Een kek bankje in de goede kleur tegen de buitenwand. In het dak kwamen drie lichtkoepels. Kaper legde er bekabeling neer, voor het geval er zonwering in moest komen. Die komt er, nadat bij het vertonen van een film bleek dat verduistering nodig is. De wens was om in deze zaal films te kunnen laten zien. Daarvoor is een beamer en een scherm nodig. Wij hebben goed nagedacht over de plaats van het scherm. Uiteindelijk komt het scherm naar beneden voor de deur naar de kerkzaal. Dat is de meest logische plaats. Je kunt er eventueel nog achterlangs, als je de kerk in moet. Het was de wens van de gemeente om flexibiliteit en humor als waarden in de nieuwe situatie terug te laten komen. De nieuwe ruimte moest neutraal en open zijn. Je moest hem snel naar je hand kunnen zetten, van feestelijk naar ernstig, van vergadering naar informele bijeenkomst, van filmzaal naar grote eetkamer. Aan de reacties te horen is dat goed gelukt en dat alles ook nog binnen de begroting. Maartje Kaper Architecte BNA Ploegakker KN Arnhem Tel:

6 Pagina 11 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 11 Uw kerkblad profesioneler Onder het motto Iedereen kan bladen maken verzorgt Editoo periodieken voor pakweg verenigingen, van onder andere hondenliefhebbers, natuurvrienden, jeu de boulesspelers. En sinds een paar jaar: kerkbladen. De tijd is voorgoed voorbij dat een parochie of gemeente een dubbel gevouwen zelf gekopieerd A-4-tje als kerkblad heeft. Gemeenteleden en parochianen zijn intussen gewend aan een hogere kwaliteit, aan scherpe foto s, aan kleur, aan een goede opmaak. Nu heeft niet iedere kerk journalisten, fotografen en grafisch vormgevers in huis of genoeg geld om die deskundigheid in te roepen. De uitdaging is dan om met een groep vrijwilligers een goed kerkblad van de pers te laten lopen. Tennisclub Editoo biedt in dit geval een totaalpakket van opmaak, drukwerk en verzending. Dat kerken ook tot hun doelgroep behoren, is een kwestie van toeval, vertelt Diederick Fischer. Hij is communicatieadviseur bij Editoo. Een plaatselijke tennisclub liet hun ledenblad bij ons maken en dat beviel goed. Een vrouw uit de redactie werd naast het tennisblad ook lid van de redactie van het kerkblad. Zij belde mij op, met de vraag of Editoo ook kon werken voor kerkbladen. Natuurlijk kon dat! Eerst bleef het bij dat ene kerkblad. Op een zeker moment heb ik het jaarboek van de Protestantse Kerk in Nederland opgevraagd en ben ik protestantse gemeenten zelf gaan benaderen. Ik vroeg hen of ze mij hun kerkblad wilde sturen en vertelde over onze diensten. In het eerste jaar werden 18 kerken klant, dat steeg naar 42 gemeenten en parochies nu. En er zit nog steeds groei in. Editoo bedient gemeenten binnen de PKN, Remonstranten, rooms-katholieke parochies en een aantal apostolische gemeenten. Nog steeds benadert Fischer kerken actief met de vraag of Editoo iets voor hen kan betekenen. Nieuwe klanten komen er ook via mond-totmondreclame: als het de ene kerk goed bevalt, stapt een andere kerk sneller over. Programma Editoo is om te beginnen een online opmaakprogramma, op maat gemaakt voor de betreffende kerk of gemeente. Fischer: De redactie beslist zelf hoe hun blad er uit komt te zien. Bij de keuzen die voorliggen geven wij graag advies. Omvang van het blad, tekst in twee of drie kolommen, lettertype, lettergrootte van de lopende tekst, de koppen en de inleidingen, kleurgebruik, het ontwerp voor de omslag, de verhouding tussen beeld en tekst, et cetera. Op grond daarvan maken wij een account aan, met de gekozen basisopmaak van het blad. Het programma past vervolgens kleuren, lettertypen, paginanummering, achtergrondkleuren vanzelf aan. Editoo is een online-programma. Redactieleden loggen in met hun mailadres en een wachtwoord. Tekst: Kees Posthumus Beeld: Editoo Het is van groot belang dat een redactie de overstap naar Editoo ziet zitten. Een van de voordelen is dat er tegelijkertijd meer redactieleden aan het blad kunnen werken. Binnen het programma kun je redactieleden verschillende bevoegdheden geven. Meestal zijn het een of twee redacteuren die mogen bepalen wanneer de pagina en het gehele blad drukklaar zijn. Teksten en foto s worden in het programma geïmporteerd en geplaatst. De tekst kan worden aangeleverd in Word of rechtstreeks in het programma worden getikt. Foto s komen van de redactie of via een site met gratis foto s, Problemen Dat klinkt als appeltje-eitje. Maar niet-professionals laten werken met een online opmaakprogramma, dat is toch vragen om problemen? Fischer: Dat valt reuze mee. Mensen die er veel mee werken, raken er snel mee vertrouwd. Een redactie die 11 edities per jaar maakt, raakt er zo mee vertrouwd dat zij onze helpdesk nog zelden bellen. Voor mensen die slechts een paar keer per jaar een blad maken, ligt dat anders. Oefening baart kunst. Het is bij de voorbereiding van groot belang dat een redactie de overstap naar Editoo ziet zitten. Als dat van bovenaf wordt opgelegd, dan gaat het niet of slecht werken. Ik steek er veel tijd en aandacht aan om iedereen mee te krijgen. Dat is bij kerken niet anders dan bij de hockeyclub, maar bij kerken moeten er soms wel heel Limmen/Heiloo Ditje van Genderen is een van de vier redactieleden van het kerkblad voor de Protestantse Gemeenten Limmen en Heiloo. Zij nam mede het initiatief voor de overstap naar Editoo en een gezamenlijk kerkblad. De twee gemeenten hadden allang samen een kerkblad, met aparte delen voor Heiloo en Limmen. Het duurde een jaar voordat alle neuzen een kant op stonden, Editootrainingen waren gevolgd én in het voorjaar van 2015 het eerste nieuwe nummer verscheen. Het kerkblad verschijnt eens per zes weken, 12 pagina s waarvan 8 in kleur, door vrijwilligers bezorgd bij 900 gemeenteleden. Voor mij is het werken met het opmaakprogramma van Editoo inmiddels geen probleem. Ik heb er een veel mensen naar kijken. Dat maakt het draagvlak wel leuke hobby bij. Samen met de hele redactie werken we er met plezier aan. Sommige dingen blijven lastig: hoe maak je een foto precies pas, iets groter, wat smaller? Hoe krijg ik drie kolommen op dezelfde hoogte? Dat is flink puzzelen. Maar voor amateurs als wij ziet het blad er nu gelikt uit. Intussen hebben wij tijd voor de details, de puntjes op de i! Het kerkblad is ons belangrijkste PR-middel. De grootste uitdaging is om er een blad van te maken dat voor insiders én buitenstaanders aantrekkelijk is. veel mensen naar kijken. Dat maakt het draagvlak wel solide. Als het account klaar is, komen wij langs om een training te geven. Het gebeurt vaak dat iemand met twee linkerhanden aan het programma begint en er na een tijdje uitstekend mee overweg kan. Dat komt onder andere door onze goed bereikbare helpdesk, die je kunt bellen met vragen en problemen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om vragen over de kwaliteit van foto s. Onze mensen kunnen direct zien of de kwaliteit hoog genoeg is om af te drukken. Waarbij uiteindelijk de keuze over wel of niet plaatsen aan de redactie is. Bij ons werken een fotograaf, een journalist en een grafisch ontwerper. Afbreekstreepjes Als de redactie het blad voor drukken vrijgeeft, volgt

7 In verbinding met jouw gemeente tablet smartphone TV luisterkastje computer OP VAKANTIE? VER WEG EN TOCH DICHTBIJ... MEER DAN 50Jaar ERVARING Van Lierop Conserveert & Herstelt Hout Verdrijft Vocht Van Lierop Van Lierop pagina 13 de voor de Heilige Augustinusparochie (Katwijk, Oegstgeest, Wassenaar en Voorschoten). Dat wil zeggen: oplages boven de exemplaren worden uitbesteed aan een offset-dukker. Daar duurt drukken iets langer dan de twee werkdagen die Editoo er voor rekent. In drukke tijden, bijvoorbeeld voor Kerstmis, is soms meer tijd nodig, alles in goed overleg. Verzenden Als het blad gedrukt is, verzendt Editoo het naar een centraal adres in gemeente of parochie of rechtstreeks aan de individuele parochianen en gemeenteleden. Als de redactie een actueel ledenbestand in Excel Ruim kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: of KERK TV NU OOK IN Een gezonde kijk op onroerend goed Onderzoek op (hout)aantasting Houtinsectenbestrijding Zwamsanering Isochips -kruipruimteisolatie Vochtwering Kruipruimterenovatie Houtrestauratie met epoxytechniek Heteluchtmethode Zuurstofarmeluchtmethode Kelderafdichting Inspectieabonnementen Vestigingen Noord: Alphen a.d. Rijn Heerhugowaard Assen Vestigingen Zuid: Boxtel Echt Mechelen (B) Van Lierop Van Lierop Van Lierop een standaardcontrole door Editoo. Wat doet die witte pagina daar? Zijn de foto s goed van kwaliteit? Klopt het dat het artikel midden in een zin eindigt of zit er ergens tekst verborgen? Waar niet op gecontroleerd wordt: afbreekstreepjes. In een van de bladen die ik pak, ontbreken alle afbreekstreepjes. Dat geeft een raar beeld. De controle is technisch, niet kwalitatief: de mensen van Editoo gaan de opmaak niet professionaliseren, beter maken. Zoals de redactie het opgemaakt heeft, zo zal het worden. En al adviseert Fischer, bijvoorbeeld, om geen gebouwen, maar mensen op de omslag te zetten, de keuze is aan de redactie. En zo heeft negen van de tien bladen stenen op de cover. Editoo organiseert jaarlijks in eigen huis twee workshops voor redacties, waarin zij hun vaardigheden en kennis kunnen vergroten op het terrein van redigeren, vormgeving en fotografie, om zo de kwaliteit van hun blad te kunnen verbeteren. Drukken Editoo drukt het blad. Dat betekent dat gemeenten soms afscheid moeten nemen van een drukker waar zij al jaren mee werkten. Fischer: Het gemeenteblad van de Hervormde Gemeente Heerde liet al ruim 50 jaar hun blad bij een vaste drukker maken. Dat is iets moois. Ik ben een klassiek persoon, ik hou van langlopende relaties tussen klant en opdrachtgever. Die bestaan bijna niet meer. Uiteindelijk is Heerde toch overgestapt, omdat die drukker niet mee kon in hun keuze voor kleur. En natuurlijk vanwege de voordelen van opmaakprogramma. Voor 4 pagina s in kleur rekent Editoo 31 cent, vier pagina zwart-wit kosten 15,5 cent. Een redactie kan ook kiezen om bepaalde pagina s wel, en andere niet in kleur te maken. Boven een oplage van exemplaren worden zwart-wit en kleur even duur. Editoo drukt digitaal en elke oplage, van krap 300 voor de Protestantse Gemeente in Schaarsbergen tot tegen meestuurt, kunnen de adressen zonder extra kosten en direct op de bladen worden geprint. Vanaf het centrale adres kunnen vrijwilligers de kerkbladen thuis bezorgen. Sandd of PostNL verzorgt de verspreiding per post. De keuze wordt in overleg gemaakt. Algemeen gezegd: Sandd voor de lagere aantallen, PostNL voor de hogere. Een combinatie kan ook: de bulk van de bladen naar een centraal adres en een aantal exemplaren rechtstreeks per post. Fischer zegt het met gepaste trots: er is geen bedrijf in onze tak van sport zo groot als Editoo. Er wordt gewerkt met jaarcontracten, anders kan het bouwen van een account financieel niet uit. Een keertje je blad hier laten drukken is geen optie. Editoo is gespecialiseerd in het maken van bladen. Je kunt hier niet je poster of flyer laten drukken. Tenzij je een contract met Editoo hebt. Diederick Fischer Tel: (085) Mail: info@editoo.nl

8 pagina 15 TE KOOP kerkgebouw Schaapsound is de leverancier voor spraak- en muziekinstallaties, liturgieprojectie en HD KerkTV Zo verkoop je een kerk? Tekst: Petra Stassen Beeld: Kerkelijk Waardebeheer Er worden nieuwe kerken gebouwd, bestaande kerken worden vergroot. Er is groei en bloei. En soms is het noodzakelijk een kerkgebouw te verkopen. Dan volgt herbestemming of sloop. Ridderkerk Zwolle Roermond Het te koop zetten van een kerkgebouw of klooster gebeurt bijna altijd via een makelaar. Deze maakt foto s, stelt een omschrijving op en bepaalt meestal een prijs. Meestal, want een prijs noemen is bij kerkgebouwen ingewikkeld. Ze zijn lastig te taxeren. De prijs hangt sterk af van de bestemming die het gebouw en de grond in de toekomst krijgen. De kans dat het gebouw op deze wijze wordt verkocht is het grootst als de nieuwe eigenaar het gebouw als kerk of als klooster gaat gebruiken. De stilzwijgende aanname is vaak dat verkoop aan een ander kerkgenootschap voor een zacht prijsje kan. Herbestemming Als het kerkgebouw of klooster in de toekomst niet met dezelfde bestemming kan worden gebruikt, rijst de vraag naar een andere bestemming. Een kerkgebouw dat bestemd is voor de openbare eredienst kan men niet zonder meer gaan gebruiken voor bewoning. Daarvoor is eerst een wijziging van het bestemmingsplan nodig. Zo n procedure, bij de burgerlijke gemeente, neemt gemiddeld een jaar in beslag. Soms kan het korter. Als in een klooster, waar al een woonbestemming op lag, nieuwe appartementen komen, is een bestemmingswijziging niet nodig. Bij grote of complexe nieuwe bestemmingen heeft de wijziging meestal ook impact op de ruimtelijke inrichting rondom het gebouw, op de buurt en omwonenden. De burgerlijke gemeente weegt alle belangen af en neemt een besluit. Iedereen die daar belang bij heeft, kan daartegen bezwaar maken. Het kopen van een kerkgebouw zonder dat duidelijk is wat daarmee mag gebeuren, is dus een groot risico. Voor

9 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 17 van belang voor de continuïteit van de geloofsgemeenschap ter plekke. Het gebouw vertegenwoordigt een waarde die door de geloofsgemeenschap en haar leden gedurende vele jaren bijeen is gebracht. Wordt het een hogere opbrengst en een nieuwe bestemming die de wenkbrauwen doet fronsen? Of wordt het een lagere opbrengst, waar de geloofsgemeenschap zich in kan vinden? investeerder ook graag wat verdienen. Voor de kerkelijke eigenaar is niet te doorgronden of de prijs die wordt verkregen redelijk is, zekerheid over de nieuwe bestemming is er evenmin. Na onderzoek kan blijken dat de beoogde bestemming niet bereikt kan worden. Reden voor de nieuwe eigenaar om het over een andere, voor hem meestal financieel aantrekkelijkere, boeg te gooien. Herontwikkelen Optimale waarde De kerkelijke eigenaar kan dan het object planklaar verkopen. je het weet, kunnen de plannen niet doorgaan omdat de geplande bestemming niet wordt goedgekeurd. Dat risico wordt vandaag de dag niet zo gemakkelijk meer genomen. Bij herbestemming van een kerkgebouw is de eigenaar van het gebouw in principe als eerste aan zet. Wat zijn de mogelijkheden? Transformatie Als het kerkgebouw blijft bestaan moet er gezocht worden naar toekomstige eigenaren/ gebruikers. Wat zou een mogelijke bestemming kunnen zijn? Dit betekent een onderzoek naar de (markt)mogelijkheden. Woningen, een zorgcentrum, een theater, ateliers voor kunstenaars. Waar is behoefte aan en wat is haalbaar? Als een mogelijke eigenaar of eindgebruiker is gevonden, kan men samen aan de slag om de transformatie te realiseren. Dit betekent het maken van plannen, tekeningen en berekeningen, overleg met de gemeente rond bestemmingswijziging, het aanvragen van vergunningen en het afsluiten van de nodige overeenkomsten met betrokken partijen. Planklaar De kerkelijke eigenaar kan in dat geval het object planklaar verkopen. Dat wil zeggen: de nieuwe bestemming is duidelijk, het is duidelijk hoe deze gerealiseerd zal worden, alle voorwaarden daarvoor zijn geschapen. Dan kan de overdracht met een gerust hart plaatsvinden, niemand loopt risico. De waarde van het gebouw is nu beter te taxeren. De nieuwe bestemming bepaalt in grote lijnen de waarde. Verkoop op dit moment geeft de kerkelijke eigenaar niet alleen een goede prijs. Hij weet ook hoe de koper met het gebouw om zal gaan. Als de kerk hergebruikt wordt voor een cultureel of sociaal doel zal de opbrengst lager zijn dan wanneer er woningen, zorgvoorzieningen of commerciële activiteiten in komen. Een lagere opbrengst bij een goede nieuwe bestemming kan voor het verkopende kerkgenootschap de voorkeur verdienen. Als je er jarenlang hebt gekerkt, voelt een kunstenaarsatelier of concertzaal beter dan een tapijthal. Aan de andere kant is een goede opbrengst Als de eigenaar het gebouw niet per se hoeft te verkopen, maar wel wil herbestemmen kan hij betrokken blijven bij het vastgoed terwijl dat een andere bestemming krijgt. In dit geval gaat de eigenaar, al dan niet samen met derden, zelf een nieuwe bestemming realiseren. Dit kan een aantrekkelijke optie zijn als de kerkelijke eigenaar de middelen die anders zouden zijn vrijgekomen bij verkoop niet acuut nodig heeft. Het voordeel van deze optie is dat men als participant ook in de toekomst in de opbrengsten van het gebouw kan delen. Vaak zal het hier gaan om sloop en nieuwbouw, maar het kan ook gaan om het realiseren van appartementen in bijvoorbeeld een voormalige pastorie. Hiervoor is uiteraard deskundigheid nodig. Er zijn veel verschillende partijen betrokken, zoals de burgerlijke gemeente, architecten en andere deskundigen, investeerders, toekomstige kopers, huurders, aannemers en dergelijke. Langere betrokkenheid van de kerk bij herontwikkeling betekent ook meer voorinvesteringen en risico s. Daar tegenover staat de kans op een (veel) hogere opbrengst. Ook hier staat de geloofsgemeenschap voor een keuze. Kosten Een makelaar zal het gebouw verkopen zoals het erbij staat, los van bestemmingswijziging, met alle onzekerheden. Dit betekent dat de koopprijs relatief laag zal zijn. Gewoonlijk vraagt een makelaar 2% courtage van de uiteindelijk verkoopprijs, dit kan bij kerkgebouwen hoger zijn. Een investeerder kan het gebouw kopen en de risico s van transformatie op zich nemen. Dit risico zal verdisconteerd worden in de prijs, dat heeft een prijsverlagend effect. Alle werkzaamheden die in verband met transformatie moeten worden gedaan dienen ergens betaald te worden. Daarnaast wil een Naast de optie van verkoop door een makelaar, kan de kerkelijke eigenaar ook zelf de werkzaamheden ter hand nemen, ondersteund door deskundigen. Dit is precies wat Kerkelijk Waardebeheer transparant en zonder winstoogmerk doet. Zij brengt de noodzakelijke expertise in, terwijl de beslissingen genomen blijven worden door de kerkelijke eigenaar. Kerkelijk Waardebeheer heeft zelf geen belang bij de uiteindelijke keuze. Als gebouwen worden overgedragen gebeurt dat bij voorkeur rechtstreeks van de kerkelijke eigenaar naar de eindgebruiker, zodat de optimale waarde door de kerk wordt verkregen. Ook Kerkelijk Waardebeheer moet, net als elke andere partij, betaald worden. Dat tarief is gematigd en transparant en zit niet verstopt in transacties die niet goed te doorgronden zijn. Petra Stassen is directeur van Kerkelijk Waardebeheer.

10 Pagina 19 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 19 Een nieuwe kerk voor d n Oek Op Nieuwjaarsdag 2015 brandde de protestantse kerk van Hoek in Zeeuws-Vlaanderen tot de grond toe af. Kerkmagazine volgt de komende tijd de wederopbouw van de kerk, van schetsontwerp tot heropening. Tekst: Kees Posthumus Beeld: PKN Hoek Op de asresten van de afgebrande kerk zal een nieuwe kerk verrijzen. Het plan is om eind dit jaar te beginnen met de nieuwbouw, die negen maanden in beslag zal nemen. De kerk speelt een belangrijke rol in het dorp en is beeldbepalend voor haar skyline. Daarom vindt de Protestantse Gemeente draagvlak voor een nieuw ontwerp onontbeerlijk. Inspraak Begin maart nodigde de gemeente inwoners van Hoek, kerkelijk of niet, uit voor een bijeenkomst in het Dorpshuis. Daar konden zij hun licht laten schijnen over de nieuwe kerk. Zo n honderd mensen kwamen naar de bijeenkomst en die avond werd duidelijk wat iedereen al wist: de kerk is van alle Hoekers. Alsjeblieft, geen plat dak De heersende opvatting tijdens deze avond was: een kerkgebouw dat multifunctioneel kan worden gebruikt is prima, maar laat de nieuwe Protestantse kerk in Hoek toch vooral de uitstraling van een echte kerk krijgen. Alsjeblieft geen plat dak, vond de een. Maak het niet te hokkerig, zei een ander. Houd het klein, met het oog op de vergrijzing in de kerkelijke gemeente, zei weer een ander. Iemand durfde het te wagen te pleiten voor een modern gebouw, maar veel bijval kreeg hij niet. De Protestantse Gemeente denkt zelf aan een kerkgebouw voor 150 mensen, eventueel uit te breiden met twee multifunctioneel inzetbare ruimtes voor 75 en 50 personen. De toren moet daarbij zo goed als het kan worden gehandhaafd. Ontwerp De Protestantse Gemeente organiseerde een inschrijving voor de opdracht. Na een selectieprocedure kreeg Architectenbureau RoosRos, met een vestiging in de Goese watertoren, de opdracht een ontwerp te maken voor de nieuwe kerk. Het ontwerp van de kerk is gericht op het herbouwen van de kerk in originele stijl, waarbij moderne elementen zijn toegevoegd. Het uiterlijk van de nieuwe kerk doet traditioneel aan en voldoet daarmee aan de wensen uit de dorpsgemeenschap. Van binnen gaat het er eigentijdser aan toe. Zo keren de kerkbanken niet terug en komen er gemakkelijk verplaatsbare stoelen voor in de plaats. Begroting Geschat wordt dat het nieuwe kerkgebouw anderhalf miljoen euro gaat kosten. Gelukkig was het gebouw goed verzekerd tegen schade door brand. Kerkenverzekeraar Donatus keert uit. De gemeente schrijft op haar website: Wij ondervinden nu: als er echt een keer iets is, dan heb je ook wat aan ze, ook in de begeleiding. Op de ochtend van 2 januari was een team van vier man paraat in Hoek om mee te denken op velerlei terreinen. Tegelijkertijd maakte de delegatie van Donatus duidelijk dat goed verzekerd niet automatisch betekent dat het verzekeringsgeld de totale nieuwbouw zal dekken. Zeker niet, zoals de PG Hoek schrijft, als je een kerk wilt herbouwen met een zekere stijl, die ook voor het dorp weer een betekenis kan hebben als markant gebouw. Protestants Hoek heeft door de eeuwen heen nooit bezittingen gehad: geen geld op de bank, geen landerijen die werden verpacht. Alleen de verkoop van de pastorie begin 2014 zorgde voor een klein kapitaaltje op de rekening. Er worden allerlei acties op touw gezet om de begroting rond te krijgen. Dit alles zo zijnde, besloot de gemeente een stevige geldwervingscampagne te starten. Dat bleef niet zonder resultaat. Er werd een speciaal bankrekeningnummer opengesteld, waar organisaties en individuen hun gulle gaven kunnen storten. En er werden allerlei acties op touw gezet om de begroting rond te krijgen. Acties Leden van de kerk en mensen uit de wijde omgeving zetten zich in voor de herbouw van de kerk op d n oek, zoals het dorpje in dialect wordt genoemd. Hier volgt een greep uit de acties. Al snel na de brand nam de Protestantse Gemeente Boskoop het initiatief voor een benefietconcert, op 17 januari. Het bracht ruim 1.600,-- op. In dezelfde sfeer kwamen er een korenavond ( 1.152,--), een benefietconcert van de Hoekse muziekvereniging ENZK ( 1.510,--) en een benefietzangavond van het Christelijk Mannenkoor Zeeuws-Vlaanderen en het SOW koor Axel ( 1.600,--). Op 2 juni werd Rock around de klokke gehouden, een eigen Benefiet Muziekavond in de feesttent van de Hoekse Feesten, die de dag daarna zouden losbarsten. De bekende Zeeuwse band Surrender trad er op en er werd bijna drieduizend euro opgehaald. Verkoop van taarten, koekjes, kaarten, wafels, boeken, kleding, pizza s, cakejes, kunstvoorwerpen bracht ook nog duizenden euro s in het laatje. Er mislukken ook wel eens activiteiten, maar zelfs dan worden nog een paar honderd euro opgehaald. De activiteiten tonen aan dat de herbouw van de kerk op Hoek in de Zeeuws-Vlaamse gemeenschap en daarbuiten breed wordt gesteund. Volgende keer: RoosRos over het schetsontwerp van de nieuwe kerk Bron: PZC, website PG Hoek, RoosRos Architecten.

11 In verbinding met jouw gemeente tablet smartphone TV luisterkastje computer BIJ ZIEKTE... MET KERKDIENSTGEMIST.NL BEN JE NIET ALLEEN... RELISOUND Smithweg HC Goes Professionele Audio & Video installaties Wij ontwerpen en monteren audio en video installaties! Onze uitblinkers: Digitale AVE luidspreker zuilen Neem contact met ons op voor een vrijblijvende demo. KerkTV oplossing De dienst bekijken via uw eigen tv, computer of tablet. Nieuw licht in oude armaturen pagina 21 Ruim kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: of Lijdt uw kerk aan geheugenverlies? Doe de test op KERK TV NU OOK IN Oud-Katholieke parochie Den Haag H.H. Jacobus en Augustinus Nieuwe geluidsinstallatie van Ave. RELISOUND DE BETROUWBARE PARTNER in audio & video Smithweg HC Goes Bestel online op: religieuze kwaliteits kaarsen Bekijk ons compleet assortiment kwaliteitskaarsen op Wij leveren direct uit voorraad binnen 24 uur bij u thuis! LED-verlichting zo inzetten, dat de beleving van het licht in de ruimte gelijk blijft én de energierekening daalt. Dat is het streven van Ron Ramselaar van Ramselaar Light Solutions. Toortsen, olielampen, kaarsen; de geschiedenis van kunstmatig licht is al oud. In de negentiende eeuw ontstond de gloeilamp: verhitting van de gloeidraad in een zuurstofarme glazen bol, zo sterk dat deze licht gaat geven. Daarna kwamen de halogeenlamp en de gasontladingslamp, met meer licht per Watt dan de gloeilamp. Nu is er nieuw licht: de superzuinige, duurzame LED-verlichting. LED staat voor Light Emitting Diode. Ron Ramselaar is er al vanaf het begin mee bezig. Hij is een echte pleitbezorger van de nieuwe LED-techniek. In kerken vinden we nog weinig toepassingen van LED-verlichting. Ten onrechte, vindt Ramselaar, want de nadelen die de eerste LED-lampen hadden zijn inmiddels omgezet in voordelen. Hij zou het zo willen doen: een complete kerk voorzien van LED. Waarom zou een kerk overgaan op LED-verlichting? De komende jaren worden gloeilamp en halogeenlamp, zoals dat heet, uitgefaseerd. Op den duur zijn ze niet meer te krijgen. Dus moeten er veel lampen vervangen worden. Dat is geen kwestie van draai er maar een nieuwe lamp in. Er worden, met name door musea, speciale eisen gesteld aan warmteafgifte, dimmogelijkheden, levensduur, energieverbruik, lichtkleur en kleurweergave. Ook in kerken worden eisen gesteld aan licht. Licht draagt bij aan de beleving van de ruimte. In een kerk is dat van groot belang. Laat ik LED vergelijken met gasontladingslampen, CDMT. CDMT moet op sterkte komen, LED is direct op volle kracht. Nadat je een gasontladingslamp uit hebt gezet, moet deze 15 tot 20 minuten koud worden voordat je m weer kunt starten. Dat is niet nodig bij LED. Dimmen kan niet bij gasontlading, bij LED wel. Dat wordt belangrijker naarmate je de kerk multifunctioneel wilt gebruiken. Tijdens een kerkdienst is ander licht nodig dan bij een concert. Tot slot de levensduur. Een gasontladingslamp gaat tot uur mee. LED in een goed armatuur wel uur. LED staat bekend om minder prettig licht. In het begin van de ontwikkeling van deze techniek was de kleurweergave inderdaad slecht. Nu is deze bijna net zo goed als gloeilampen. Intussen blijft wel gelden dat naarmate de kleurweergave beter wordt, de lichtopbrengst, uitgedrukt in lumen per watt, bij warm wit licht lager is dan bij koel wit licht. Het werkt zo dat wanneer een kleur, rood bijvoorbeeld, niet in het licht aanwezig is, wij deze kleur ook niet kunnen zien onder dat licht. Kleurweergave wordt vertaald in RA of CRI-waarden. Bij halogeen en gloeilampen is deze 100, bij LED inmiddels 97. Of word ik nu te technisch? Is besparing een reden om LED te nemen? Dat is een aspect, maar de waarheid gebiedt te zeggen dat licht niet zoveel energie vraagt. De kosten van LED zijn hoog en de terugverdientijd is lang. Er zijn maar weinig situaties waarin LED snel terugverdiend wordt. Denk aan musea of aan de zorg waar lampen

12 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 23 Ron Ramselaar Groot voordeel: deze kaarsen zijn dimbaar. permanent aan zijn. In kerken is dat niet zo. Een belangrijker reden zijn de kosten die je moet maken om lampen te vervangen. Als je een kroonluchter of een armatuur kunt laten zakken, is dat zo gebeurd. Maar wanneer je een steiger moet bouwen of hoogwerkers moet inhuren, dan loopt dat behoorlijk in de papieren. Omdat LED-lampen zo enorm lang meegaan, kun je daar flink op besparen. Verandert de sfeer met LED-lampen? Als mensen een andere lichtbeleving krijgen of zeggen wat ziet dat licht er raar uit, dan heb ik mijn werk niet goed gedaan. Het blijft de kunst om het bestaande lichtbeeld in tact te houden. Wij werken veel voor de Rijksgebouwendienst, in musea en monumentale panden. Daarvoor ontwikkelde ik onder andere een LEDkaars, voor in kroonluchters. Die lijkt zoveel mogelijk op een echte kaars. Daarvoor is het nodig dat het licht uit de lamp, voorheen de vlam van de kaars, aan de bovenkant van de kaars wat vettig doorschijnt. Ik maakt een kunststof huls met bijenwas bewerkt, waardoor dat effect zo goed mogelijk bereikt wordt. Groot voordeel: deze kaarsen zijn dimbaar, branden nooit op en zijn 100 % brandveilig. Ramselaar bracht een ronde houten blad mee, waarop in een kringetje zijn LED-kaarsen staan. Hij heeft er nadrukkelijk voor gekozen om het lampje niet te laten flakkeren, dat zou kitsch zijn. Inderdaad, het licht schijnt door de bovenkant van de kaars en dat ziet er behoorlijk realistisch uit. Nu kijk ik er nog van boven op. Normaal kijk je onder tegen een kroonluchter aan waardoor het nog meer lijkt op echte kaarsen. U loopt voorop in de ontwikkelingen? Wij maken maatwerk. Voor het gebouw van het NIOD maakten wij heldere LED-lampen voor de achttiendeeeuwse kroonluchters. Opdrachtgevers komen naar mij toe, omdat wat zij willen op de markt nog niet beschikbaar is. Wij maken de armaturen zoals de architect ze hebben wel, en dan in LED. Twee aspecten spelen daarbij een rol. Het eerste is dat LED wel warm wordt en dat je veel aluminium nodig hebt om die warmte af te voeren. Het tweede is dat er voor de voeding een driver nodig is, een transformator. De vraag is steeds: waar laat je die in je ontwerp? Daar zoeken en vinden wij oplossingen voor. Daar gaan we ver in. Om voor een lamp de juiste uitstraling te krijgen, gingen wij naar het Electriciteitsmuseum in Hoenderloo en maten daar wat de eerste Edisonlamp aan licht opleverde. Dat maakten wij met de hand na. Het glas voor die lamp lieten wij maken in Leerdam. Voor de voortgaande productie gaan wij intussen naar Tsjechië. Ramselaar Light Solutions

13 Boekrecensie: Moderne gebedshuizen Tien hedendaagse Nederlandse kerkgebouwen worden geportretteerd in een prachtig boek van het Rotterdamse architectenbureau Groosman. Met oog voor en kennis van symboliek én techniek. Hoog in Finland stuitte architect Mark Siebers op een bijzondere kerk. Iedereen in de omgeving had meegewerkt om deze kerk te bouwen, volgens oude bouwtradities en methoden van voor de industrialisatie. Handarbeid en paardenkracht, in plaats van hijskranen en elektrische zagen. Daarnaast won zijn architectenbureau Groosman een prijsvraag om een nieuwe kerk te bouwen voor de Nederlands Gereformeerde Kerk Rijnwaarde en de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt Leidsche Rijn. Deze twee feiten vormden de aanleiding om kennis over het bouwen van moderne gebedshuizen bijeen te brengen in een kloek boek. Overzichtelijk Die nieuwe kerk in Utrechts nieuwste stadsdeel is nog niet gebouwd, maar staat al wel in dit boek. Elk kerkgebouw wordt overzichtelijk besproken. Aan de orde komen achtereenvolgens: het landschap waarin de kerk staat, het ontwerp en gebruik, akoestiek, installaties, licht, bijzondere inventaris, positieve punten en aandachtspunten. In afzonderlijke hoofdstukken wordt dieper en breder op de thema s ingegaan. In handige schema tjes worden de besproken kerken met elkaar vergeleken, zo gedetailleerd dat zelfs de afstand tussen stoelen en stoelenrijen wordt vermeld. Het zijn precies die onderwerpen waar alle bouwers van een nieuwe kerk, of verbouwers van een bestaande kerk, mee te maken krijgen. Het is leerzaam en inspirerend om te lezen hoe deskundigen daarover denken. Het gaat daarbij nadrukkelijk om een geslaagde combinatie van geloof, cultuur, symboliek en liturgisch gebruik en alle constructie en techniek die daarbij behulpzaam moeten zijn. De sterke punten van de gebouwen worden uitgebreid besproken, geïllustreerd met prachtige foto s. Waar je het meeste van leert, zijn de aandachtspunten. Bergruimte De Markuskerk in Breda staat er in, gebouwd in De gebruikers zijn tevreden, al is de grote zaal zo slecht geïsoleerd dat je niet kunt vergaderen in de belendende vergaderzalen, wanneer er een koor repeteert. Ook ontbreekt het aan bergruimte voor de stoelen die over zijn, een manco dat bij meer kerken wordt gesignaleerd. De Nieuwe Liefde in Amsterdam, gerenoveerd in 2010, staat er in. Intussen verhuisde de gemeente die er haar vieringen hield, de Amsterdamse Studentenekklesia, terug naar De Rode Hoed. Ook in Amsterdam: de Synagoge van de Liberaal Joodse Gemeente, gebouwd in Kort na de ingebruikname bleek dat de akoestiek veelal onvoldoende was. Akoestische panelen en wanden met een open structuur van houten latten en akoestisch vilt verhielpen de problemen. De rooms-katholieke Petrus- en Pauluskerk staat er in, ook bekend als Sydney van de Waterweg, vanwege de gelijkenis met de Opera van de Australische hoofdstad Sydney. Opvallend is de staalconstructie bekleed met een geïsoleerd dubbelwandig polyesterdoek. De kerk krijgt hierdoor het karakter van een grote tent. Helaas wordt het doek aan de buitenkant snel vies en is schoonmaak ervan kostbaar. Typisch zo n punt, dat in het enthousiasme over een geweldig ontwerp onder tafel verdwijnt. Tip: betrek de schoonmakers bij de bouwcommissie. Het lezen van Moderne Kerkgebouwen lijkt mij een must voor iedereen die van plan is een nieuwe kerk te bouwen. Zoveel gebundelde feiten, inzichten en inspiratie op dit punt vind je zelden. Het boek Moderne Gebedshuizen verscheen bij Groosman, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, , Er zijn nog een beperkt aantal exemplaren te koop. pagina 25 De deur Kerkgangers komen de kerk binnen door de deur. Bij die deur wordt zelden stilgestaan. Kerkmagazine portretteert in deze serie Nederlandse kerkdeuren. Deze keer: de deur van de Terbantster Tsjerke in Terband, ten noorden van Heerenveen. Hoe groot is de deur? De deur is 2.55 meter hoog en 1.77 meter breed. Het zijn twee deuren, van ieder circa 90 centimeter breed. Hoe oud is de deur? De deur is even oud als de kerk: uit Deze kerk verving een oudere kerk uit Een flink deel van de kosten van de vorige kerk werden opgebracht door Johannes Crack. Hij was grietman van Aengwirden, waar Terband onder viel. Grietman is een soort burgemeester. Johannes kreeg ruzie met zijn broer, die in Oudeschoot een kerk had laten bouwen. Daar kon hij natuurlijk niet meer naartoe, dus liet hij zelf een kerk bouwen. Hij ligt begraven op het kerkhof rond de kerk. Vroeger heette deze kerk Rotondekerk, genoemd naar de rotonde waarover hij bereikbaar was. Die rotonde werd een klaverblad en sinds juni draagt de kerk haar nieuwe, Friese naam. Wie maakte de deur? N.G. Schotanus uit Woudsend, die ook de kerk bouwde. Het bedrijf bestaat niet meer. Van welke materiaal is de deur gemaakt? Van eikenhout. Groen gelakt. Twee jaar geleden hebben we deur laten opknappen. Hij zag er slecht, afgebladderd uit. Gaat de deur naar binnen of naar buiten open? Naar buiten. Op zondag staan ze allebei open. Er is geen andere deur. Dit is de enige manier om binnen te komen. Hoeveel mensen gaan er in een week door deze deur? In de maanden juni, juli en augustus is er elke zondag om uur een halfuurdienst, zoals in andere Onderwegkerken in Nederland. Deze worden bezocht door 30 tot 50 mensen. De helft ervan komt uit Heerenveen en omstreken, de andere helft zijn vakantiegangers. De bezoekers komen af op deze dienst omdat hij zo laagdrempelig is. In de dienst gaan leken voor. Wij zingen bekende liederen, de taal is begrijpelijk, de meditatie duurt maximaal 7 minuten. Zware onderwerpen kun je dan niet aan de orde stellen, die krijg je niet rond in 7 minuten. De kerk wordt verder veel gebruikt voor tentoonstellingen, concerten en voorstellingen. Ook die zorgen ervoor dat honderden mensen de deur door komen. Hoe kan de deur op slot en waar zijn de sleutels? De deur gaat van buiten op slot. Er zijn rond deze kerk twee commissies aan het werk: de kerkelijke commissie en de commissie voor andere activiteiten. Beide hebben een sleutel, ik ben lid van beide commissies. Op de begraafplaats staat een huis. De bewoners, die verder niets met de kerk van doen hebben, hebben ook een sleutel. Voor als er plotseling iemand voor de deur staat. Informant: Jelle de Jong, actief vrijwilliger in de Terbantster Tsjerke. Heeft uw kerk een deur die het waard is geportretteerd te worden? Bel of mail ons: kerkmagazine@helderblauw.nl, (055)

14 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 27 Een diagonaal naar het licht Op de fundamenten van de afgebrande Ontmoetingskerk in Rijsenhout verrees een nieuwe kerk. Pim van Dijk ontwierp het interieur van de nieuwe kerkzaal: een diagonale lijn naar het licht. Tekst: Kees Posthumus Beeld: Pim van Dijk In mei 2013 brak er brand uit in de Ontmoetingskerk aan de Werf van Rijsenhout, onder de rook van Schiphol. Dit keer was het andersom: Schiphol lag onder de rook van deze grote brand. Tijdens de brand moesten vertrekkende vliegtuigen zelfs uitwijken van de Kaagbaan naar de Aalsmeerbaan. Herbouw De brand was ontstaan bij reparatiewerkzaamheden met branders aan het dak van de kerk. Gewonden vielen er gelukkig niet. De kerk brandde tot aan de grond toe af. Al snel na de brand viel het besluit de kerk te herbouwen. Verzekeringsgeld van Donatus maakte dit mogelijk. Enzo Architecten uit Burgerveen ontwierpen een kerk die precies past op de fundering van de vorige kerk. Dat leverde een grote kostenbesparing op. Er hoefde geen fundering te worden gesloopt en geen nieuwe te worden gestort. Extra in het ontwerp was een kloeke, strak vormgegeven toren, van vijftien meter hoog. Die toren ontbrak bij de vorige kerk. Voor de torenbouw is afzonderlijk geld ingezameld. Dat gaat per meter. In mei 2015 was met ruim ,-- exact 12,7 meter van de toren gerealiseerd. Entree Liturgisch vormgever Pim van Dijk was al eerder bij de Ontmoetingskerk betrokken. In 1999 richtte hij de kerkzaal opnieuw in en samen met architect Kees Koster overdekte hij de tot dan toe open binnenhof van het gebouw. Dat werd toen al een ontmoetingsruimte, die nu door Enzo Architect opnieuw is ingericht. Op hun site melden de architecten: Omdat de kerk een echte ontmoetingskerk wil zijn, is er naast Niet alleen: De meest compacte audio versterker De meeste DSP programmeermogelijkheden IP adresseerbaar dus lage onderhoudskosten Zuinig, want uitgerust met slaapstand Het grootste bediengemak De meeste programmeerbare in- en uitgangen De meest veelzijdige met vermogens van 500W tot 2000W Wij beloven vooral: Stilte. Ashly pêma. De stilste versterker voor de Benelux:

15 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 pagina 29 een ruimte voor kerkdiensten een grote ontmoetingsruimte. Contact, openheid, rust en geborgenheid worden hier gecreëerd door het gebruik van daglicht, vanuit de naastgelegen patio, hout, groen van planten en rustige kleuren in vergrijsde tinten, zoals khaki, taupe, sand en eggshell. Oriëntatie Het was voor Enzo Architecten de eerste kerk die zij ontwierpen. Voor de kerkzaal kozen zij een inrichting met een zogenaamde theateropstelling. Het liturgisch centrum is gesitueerd aan van de zijden van de ruimte. De kerkbanken of stoelenrijen staan tegenover. Zoals in een theater. Die keuze van Enzo architecten strookte niet met de inzichten omtrent liturgie en kerkinrichting van Pim van Dijk. Hij vroeg aan de zeven vrouwen van de Liturgie- & Inrichtingscommissie van de gemeente wat voor hen centraal zou moeten staan in de kerkzaal. Het antwoord luidde: wij willen er elkaar ontmoeten en God ontmoeten. Van Dijk: Ik ben in mijn ontwerp uitgegaan van twee hoofdgedachten. De ene is: de gemeenschap verzameld rond de tafel, elkaar ontmoeten. De andere is: een lijn van verleden via heden naar toekomst, van het donker naar het licht, georiënteerd op de toekomst, God ontmoeten. Georiënteerde kerken, het is een prachtig begrip. De blik van de kerkgangers tijdens de kerkdienst of mis is naar het oosten toe, waar de zon op komt. Daar liggen Bijbelse, symbolische gedachten aan ten grondslag. Christus als het Licht van de Wereld en de Zon der Gerechtigheid en de verwachting van de wederkomst van Christus vanuit het oosten. Deze gedachte was leidend bij de bouw van rooms-katholieke kerken. De Reformatie nam de gewoonte niet over, maar Rijsenhout via een omweg toch weer wel. Diagonaal In de nieuwe kerkzaal loopt een diagonaal dwars door de kerkruimte, min of meer richting het oosten. Ruimtelijk druist deze diagonaal dwars in tegen de rechtlijnigheid van het architectonische ontwerp. Aan weerszijden van deze diagonaal staan de stoelen opgesteld, in vier blokken, van vier en vijf rijen achter elkaar. Er staan in totaal 150 stoelen, met een stoffen zitting in bronskleur. Verder valt het zeven meter hoge houten plafond op, dat vrij van de muren is. Door de dakranden valt overdag zonlicht naar binnen, langs de wanden, strijklicht. Vanuit de naastgelegen ontmoetingsruimte, vol rumoer en gezelligheid, kom je de kerkzaal binnen onder het orgelbalkon. Dit balkon verzacht de entree, je komt niet direct in een hoge ruimte. Direct zie je de lijn voor je liggen, die zich uitstrekt naar de lezenaar en de hoge aandachtswand vol licht daarachter, en daarachter de stilteruimte. Op die lijn vinden de verschillende onderdelen van de liturgie plaats. Er is beweging en de beweging leidt naar het licht. Van Dijk: Je aandacht wordt getrokken naar de aandachtswand, waarin ruimte is vrijgemaakt voor een kruis, dat baadt in natuurlijk licht. Daarmee richt je je op de toekomst, op God, op de achtste dag. Onder het orgelbalkon, waar je binnenkomt, is wat ik noem de treuzelplek. Hier wacht je even, kijkt rond, besluit waar je wilt gaan zitten. Hier komt ook de kerkenraad binnen. Dan kom je bij de bron, die je herinnert aan wie je bent, dat je leeft in Christus. Hier krijgt de predikant een hand van de ouderling van dienst en begint de intochtspsalm. Straks eindigt hier ook de kerkdienst met het gezongen Amen van de gemeente. Bidden en preken Op de lijn kom je vervolgens langs de tafel, de plaats voor gebed, bemoediging, groet, loflied. Op de plek van eer, daarna, kan bij een begrafenis de kist staan, bij een trouwerij de stoelen voor het bruidspaar, het doopvont. Bij gewone Zonlicht zorgt voor strijklicht diensten is daar het gesprek met de kinderen. Vanaf de lezenaar kan de voorganger de Schrift lezen, spreken en preken. Van Dijk vertelt er gloedvol over en het klinkt logisch. Staande achter de lezenaar spreekt de voorganger richting de gemeente vanuit het licht. Hij of zij heeft het licht in de rug. Als de voorganger bij de tafel bidt, richt hij of zij zich vanuit en met de gemeente richting het licht, richting God. Dan heeft hij of zij de gemeente in de rug. In de aandachtswand bevindt zich een ruimte waarin de Bijbel wordt bewaard. Achter de aandachtswand bevindt zich Blik in de richting waarin de diagonaal gaat lopen, richting licht afgeschermd de stilteruimte, helder in het daglicht dat van boven komt. Voorbij het kruis, voorbij het lijden is er hier de rust, het vertrouwen en de stilte. Wind tegen De liturgiecommissie kon Van Dijk s gedachten goed volgen. Zo zou de onderlinge ontmoeting en de ontmoeting met God vorm kunnen krijgen.van Dijk: De vrouwen van de Liturgie- & Inrichtingscommissie hebben een fantastische bijdrage geleverd aan de realisatie van dit plan. Zonder hen hadden we het niet zo toekomstgericht gekregen. Elders in de organisatie rond de herbouw van de kerk stak de tegenwind op. De architecten stapten niet klakkeloos over van hun theateropstelling naar Pim s heilige diagonaal. Uiteindelijk werden zij overtuigd door de diepere motieven die achter de herinrichting U vindt Ampetronic ringleidingsystemen in: Rabobank, Utrecht Gemeentehuis, Rijswijk Corus, IJmuiden Ziekenhuis Maxima, Eindhoven Uitvaartcentrum, Uden Wijkcentrum Het Anker, Zwolle Medisch Spectrum Enschede Rechtbank Leeuwarden Nederlands Hervormde kerk, Bergentheim Beurs- en congresgebouw RAI, Amsterdam TU Delft Rechtbank Utrecht Sporthal Barneveld Hilton Hotel, Schiphol Verzorgingshuis Goezate, Werkendam En op meer dan 2000 andere locaties in Nederland. t Meest toegepast MLD7 ringleidingversterker Elders in de organisatie rond de herbouw van de kerk stak de tegenwind op. voor de Benelux:

16 pagina 31 In verbinding met jouw gemeente tablet smartphone TV luisterkastje computer NIEUWSGIERIG? KIJK GERUST MEE... Ruim kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: of KERK TV NU OOK IN Kerk, vergaderzaal of kantoor inrichten? Bel voor een afspraak! HOEKMAN Kantoor & Project Uw partner in complete kantoor- en (kerk) zaalinrichting Als u kiest voor Hoekman dan kiest u voor kwaliteit en design. Bent u toe aan een nieuwe inrichting, uitbreiding of vervanging van uw kerk-/vergaderzaal, consistorie of kantoor maak dan kennis met het ruime aanbod. Ook voor uw studeerkamer. Het ruime assortiment, de verschillende stijlen, kleuren en materialen in combinatie met een deskundig advies maken een afspraak de moeite waard. Vindt u t tijd voor een persoonlijk adviesgesprek? En bij u op locatie? Geen enkel probleem, bel of mail voor een afspraak met Piet Hoekman. SPECIALIST IN: Geluidsinstallaties voor spraak en muziek Beeldinstallaties projectie/led schermen, camera s en regie Ringleidingsystemen Kerktelefoon beeld en geluid oplossingen via internet Lichtinstallaties Podia en lessenaars Complete en gebruiksvriendelijke bediening van o.a. licht, beeld en geluid Verhuur van o.a. beeld- en geluidsinstallaties, licht en podia T W E info@pthgroep.nl Bij kerkelijkdrukwerk.nl kunt u o.a. een kerkblad, liturgie, flyer of poster laten drukken. Vaste lage prijzen en geen verzendkosten. Productie in eigen huis en binnen 24 uur gereed. Vraag de speciale kortingscode aan. Ga naar kerkelijkdrukwerk.nl/actie UW KERKBLAD GRATIS GEDRUKT lagen. Ook de bouwcommissie, geheel uit mannen bestaand, overwon aanvankelijke aarzelingen. Van Dijk begreep het al te goed. In de kerken van de Reformatie staat het Woord centraal. Velen komen voor de preek. Logisch dat dat leidt tot een centrale plaats voor de preekstoel en de kerkbanken er tegenover. In mijn ontwerp krijgen ook de andere onderdelen van de liturgie in de zondagse eredienst letterlijk en figuurlijk een plaats. Een ander groot punt was de akoestiek. Die is in een theateropstelling stukken beter te regelen dan in de halve cirkels op een diagonaal. Er werden natuurkundige berekeningen rond de akoestiek gemaakt, die het plan nog bijna deden mislukken. Van Dijk: Gelukkig hebben wij een uitstekend team. Het Geluidsbureau en SchaapSound bedachten een prima technische oplossing. De geluidsboxen bevinden zich nu hoog aan het plafond in het midden van de ruimte en zenden vanuit daar het geluid de kerkruimte in. Ook voor de beamers en beamerschermen is een goede oplossing gevonden. Orgel Eén strijd moest de liturgiecommissie en Van Dijk verliezen: die rond de plaats van de luidsprekers van het orgel. De Ontmoetingskerk krijgt een nieuw Johannus-orgel, een elektronisch orgel waarvoor geluidsboxen nodig zijn. De organist van de kerk wilde deze geluidsboxen niet om zich heen. Waar dan wel? In de aandachtswand, achter doek. Van Dijk had het liever anders gezien, maar relativeert: De hemelse muziek komt nu ook vanuit de richting van het licht, daar is ook iets voor te zeggen. Meubilair Van Dijk tekent ook voor het ontwerp van het liturgisch meubilair op de diagonaal. Als ik hem spreek, staan de meubels nog in zijn werkplaats te wachten op verdere behandeling. Een ronde tafel, een lezenaar met een ronde bovenkant, een kandelaar met glas er in, een doopvont waarin een prachtige, grote glazen schaal half op het meubel ligt. Maar dan wel zo, dat hij er niet af kan vallen. Vooral de kleur van de meubels valt op: goud, brons. Waarom deze uitgesproken kleur? Van Dijk: De kerk is behoorlijk sober, recht, wit. Voor de stoelen en het meubilair wilden wij een rijk materiaal, dat ervoor zorgt dat de ruimte blijft fascineren. Dit brons trekt aan de ene kant aan, je wilt het aanraken, en aan de andere kant wil je er juist niet aankomen, is het te heilig, te bijzonder. Dat is de uitstraling die ik zoek. De formele opening van het nieuwe kerkgebouw is gepland in het weekend van 19 en 20 september. Audix microfoons: Innovatieve techniek Esthetisch ontwerp Zuivere weergave Ongevoelig voor RF invloeden Zuiver Achterwetering 31, Schoonhoven Noordzandstraat CG Yerseke - T: M: E: info@piethoekman.nl - SNEL BINNEN 24 UUR GEREED EENVOUDIG OVERZICHTELIJK BESTELSYSTEEM VOORDELIG VASTE LAGE PRIJZEN voor de Benelux:

17 Kerkenbeheer actueel pagina 33 Extra geld voor grote kerken Delft ruimt graven op 12e Tsjerkepaad Utrecht: kerken tekort Zoektocht mooiste folder Sloop Haagse kerken Er komt volgend jaar een eenmalige extra subsidie vrij voor het onderhoud van veertig grote kerken en monumenten in Nederland. Delftse archeologieliefhebbers zijn boos over de plannen van de Protestantse Gemeente Delft (PGD) voor het aanleggen van een nieuwe kelder onder de Nieuwe Kerk. Van eind juni tot 12 september vond in Friesland het 12e Kerkenpad plaats. Geloofsgemeenschappen in Utrecht staan te dringen om een eigen kerk, waar ze diensten en bijeenkomsten voor hun leden kunnen houden. Actie Kerkbalans schrijft dit jaar een wedstrijd uit voor de beste folder die in de eigen plaatselijke kerk de actie Kerkbalans kan promoten. De Valkenboskerk op de hoek van de Loosduinsekade in Den Haag gaat waarschijnlijk tegen de vlakte. Het gebouw is niet meer in gebruik als kerk en er zijn ook geen kopers. Minister Jet Bussemaker, in het kabinet verantwoordelijk voor het cultureel erfgoed, stelt dit bedrag beschikbaar. Het gaat onder meer om Onze Lieve Vrouwekerk in Breda, de vestingwerken van Den Bosch, het Vredespaleis in Den Haag en de Grote Kerk in Naarden. Naast deze eenmalige extra subsidie voor volgend jaar haalt Bussemaker geld dat pas in 2018 vrij zou komen naar voren. Mocht in 2018 blijken dat een aantal grote monumenten buiten de boot dreigt te vallen, dan kan ze nog eens 10 miljoen euro vrijmaken. Bussemaker komt hiermee tegemoet aan een in de Tweede Kamer aangenomen motie van VVD en PvdA om meer te doen voor het behoud van de grote monumenten. Het Grote Kerken Overleg reageerde dinsdag verheugd op het besluit van Bussemaker. Bron: ANP Voor de nieuwe kelder moeten naar schatting 2100 graven worden geruimd. De liefhebbers, verenigd in de Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie (AWN) en de Oudheidkundige Werkgemeenschap Delft (OWD), vinden dat er te weinig geld is uitgetrokken voor archeologisch onderzoek naar de skeletten. De twee organisaties willen dat alle skeletten worden onderzocht, om zo een goed beeld te krijgen van de Delftse bevolking van de afgelopen vijfhonderd jaar. Maar met het uitgetrokken budget kan 10 tot 20 procent van de graven worden onderzocht. Dat de rest van de overblijfselen ongedocumenteerd in een massagraf terechtkomt kunnen de archeologieliefhebbers niet verkroppen. De verenigingen vinden dit wetenschappelijk onverantwoord. Daarom hebben zij de vergunning die de gemeente heeft verleend aan de PGD aangevochten bij de voorzieningenrechter. Die schorste eerder deze maand de vergunning voorlopig in afwachting op de rechtszaak die een definitief besluit moet opleveren. Naar verwachting vindt de rechtszaak in het najaar plaats. De Nieuwe Kerk is bekend omdat de leden van de koninklijke familie er begraven liggen. De graven van de Oranjes komen niet in gevaar door de bouw van de kelder. Tijdens dit kerkenpad openden 250 kerken in Friesland de deuren, iedere zaterdag van tot uur. Kerkbezoek biedt bezoekers vooral rust en stilte. De kerk is geen attractie, geen pretpark. Het gaat erom dat mensen een plek van rust, van samenkomen, van bidden wordt aangeboden. Dat is broodnodig in deze tijd van druk, druk, druk, zei voorzitter ds. Gerrit Groeneveld tijdens de opening van de 12de editie in de kerk van Langweer. Tsjerkepaad trekt ieder jaar zo n bezoekers, maar dat is volgens Groeneveld niet het belangrijkste. Het gaat ons niet om de cijfers. Wij willen dat kerken plekken zijn waar mensen het goede leven mogen vieren. In rust en bezinning. Daarom zijn we ook blij dat er zoveel kerken meedoen. Tsjerkepaad begon in 2004 op initiatief van de Raad van Kerken Friesland met het openstellen van 25 kerken. Anno 2015 zijn meer dan 250 kerken open. Een volledig overzicht van kerken die meedoen is te vinden op Bron: Stichting Tsjerkepaad Sommige kerkelijke genootschappen huren in de stad, maar zijn uit dat jasje gegroeid en zoeken al jaren. Bij Reliplan, vastgoedadviseur van kerken, liggen aanvragen van 19 geloofsgemeenschappen voor een eigen kerk in Utrecht. De ruimte die ze zoeken varieert van 600 tot 1200 vierkante meter, aldus Reliplan-directeur Mickey Bosschert. De groei van genootschappen als de Best Life Church, stichting New Life Center en de Universele Kerk Gods Rijk staat in contrast met de vergrijzing en leegloop van de katholieke kerk. De Ludgerusparochie moet de komende jaren in Utrecht juist vijf kerken sluiten. Bosschert is ervan overtuigd dat deze kerken met het oog op de groei van andere kerkgemeenschappen goed te verkopen zijn. Hoe monumentaler hoe leuker. Reliplan heeft onlangs, nog onder voorbehoud, de Nieuw Apostolische Kerk in de wijk Zuilen verkocht, aldus Bosschert. Bestuurslid Robert Stok van de Ludgerusparochie bevestigt dat er nu al belangstelling is voor de te sluiten kerken. Reliplan heeft ook een lijst met ruim 200 maatschappelijke organisaties, zorginstellingen, culturele instellingen en bedrijven die ergens in Utrecht een geschikte ruimte zoeken. Bron: AD Plaatselijke kerken kunnen meedoen door hun ontwerp voor 15 november 2015 in te dienen. Alle ontwerpen worden beoordeeld door een jury en de drie beste inzenders ontvangen een geldbedrag voor het laten drukken van hun folder. Steeds meer kerken kiezen er voor om een eigen folder te maken. De tekst wordt toegespitst op de lokale situatie en er wordt gebruik gemaakt van foto s die voor de kerkleden herkenbaar zijn, aldus het Campagneteam van Kerkbalans. Dit is een positieve ontwikkeling want informatie over de situatie van de eigen kerk spreekt leden aan en stimuleert om te geven, bijvoorbeeld voor een bepaald lokaal project. Voor Kerkbalans 2015 zag het Campagneteam diverse mooie folders voorbij komen. Daardoor ontstond het idee plaatselijke creativiteit te stimuleren door een wedstrijd uit te schrijven. De uitdaging is om voor de eigen lokale kerk een folder te ontwerpen die mee kan dingen naar de top 3 van beste folders. De winnaar krijgt een bedrag beschikbaar van 2.000,-- om het eigen folderontwerp te laten drukken. Voor de tweede prijs is een bedrag van 1.000,- beschikbaar. Nummer drie krijgt 500,- te besteden aan de realisatie van zijn ontwerp. Alle ontwerpen worden beoordeeld door een deskundige jury op vorm, tekst, originaliteit maar ook afstemming van doel en doelgroep. Volgens de Haagse wethouder Joris Wijsmuller (Haagse Stadspartij, bouwen en wonen) is de kans groot dat de Westlandse woningbouwcorporatie Arcade op deze plek tussen de vijftig en zestig huurwoningen gaat bouwen. In een brief aan de Haagse gemeenteraad schrijft hij dat de corporatie in principe is geïnteresseerd. Het besluit om geen diensten meer te houden in de Valkenboskerk zorgde een paar jaar geleden voor onrust binnen de Haagse protestantse kerken. Niet lang daarvoor was het gebouw nog voor tonnen verbouwd. Nu valt hij ook nog eens ten prooi aan de slopershamer, denkt Wijsmuller. Het gebouw is geen monument, dus slopen kan. De wethouder maakte een lijst met vastgoed dat niet meer wordt gebruikt door de kerken. Een deel van de kerken wordt gesloopt, een ander deel krijgt een andere functie. De Bethelkerk aan de Händellaan gaat waarschijnlijk plaatsmaken voor woningbouw. Dit gebouw is ook geen monument en niet beeldbepalend. De protestantse Kruispuntkerk, Thomaskerk, Vredeskapel en Ontmoetingskerk aan de Aaltje Noordewierstraat kunnen blijven staan. De katholieke Martelaren van Gorcum-kerk aan het Stadhoudersplantsoen is door de gemeente gekocht. De Theresiakerk en de Sacramentskerk moeten waarschijnlijk wijken voor nieuwbouw. Bron: ANP Bron: Kerkbalans Bron: Omroep West

18 Kerkennieuws Kerkennieuws pagina 35 Bergkerk Deventer wordt opgewekt met zonnepanelen. De Aan de buitenkant van de kerk staat op herinrichting van de kelder, die vooral door cv-installatie en gaat de lambrisering werd opgelopen tijdens de watersnoodramp De Bergkerk in Deventer wordt tot maart gemeenschap in Emmeloord telt circa vijftig het programma: vernieuwing van het jongeren wordt gebruikt. De totale kosten eruit. Deze maakt plaats voor radiatoren van Hele brokken natuursteen waren 2016 gerestaureerd. De restauratie is nodig leden en komt iedere zondagochtend en voegwerk, vernieuwing van de platte daken, van de renovatie bedragen euro, die achter nieuwe wandbekleding komen verdwenen of weggesleten. Tijdens de voor het behoud van het monument. woensdagavond samen. vervanging van dakgoten en reparatie waarvan 40 procent door subsidie gedekt te hangen. Het gewelf krijgt een grote restauratie kwamen de restaurateurs er ook Kruiskerk Heerde De Kruiskerk te Heerde, in gebruik bij van ramen. Aan de binnenkant vindt het werk voornamelijk plaats in de torens, waar nieuwe houten vloeren, bordessen wordt. Cuypers-kerk Kranenburg opknapbeurt met nieuw stuc- en verfwerk, terwijl ook het orgel een restauratie ondergaat. Een deel van de opknapbeurt nog achter dat de natuurstenen afdekplaten van de dakbedekking los lagen. In 2010 bleek dat renovatie dringend nodig was. Er de Vrije Evangelische Gemeente, wordt en houten ladders met leuningen worden De grootscheepse restauratie van de gaat met vrijwilligers, een ander deel wordt werd een onderhoudsplan opgesteld en de verbouwd en met veertig zitplaatsen aangebracht. Heilige-Antonius-van-Paduakerk die in uitbesteed aan professionals. restauratiekosten werden berekend op zo n uitgebreid. De steigers die in mei werden aangebracht luiden het begin in van de laatste fase van 2014 ter hand werd genomen, zal eind 2015 afgerond zijn. Sint-Agathakerk Lisse drie ton. Er werd Rijkssubsidie aangevraagd. Tot drie maal toe werd dit afgewezen en zag de restauratie, die volgend jaar afgerond De kerktoren van de Sint-Agathakerk het er somber uit. Er moesten nieuwe leien moet zijn. Het voegwerk wordt uitgekapt in Lisse werd afgelopen juni officieel op een groot deel van het dak, de goten en vervangen door een meer ademende opgeleverd. en de regenpijpen moesten vernieuwd, het Voor de restauratie van de Bergkerk en zijn voeg. Voeg en steen zijn nu onvoldoende metselwerk moest hersteld en opnieuw torens verstrekte de provincie Overijssel op elkaar afgestemd, wat gemakkelijk door gevoegd, sommige glas-in-loodramen een subsidie van ruim 1,1 miljoen euro. De water en vorst schade aan de muren kan moesten gerestaureerd en de dertig jaar gemeente Deventer legt ruim euro veroorzaken. Nieuw voegwerk moet dit oude cv-ketel was aan vervanging toe. bij. Hiervan is euro bestemd voor voorkomen. Uiteindelijk kwam de Rijksdienst voor aanpassingen aan de klimaatinstallatie en de inrichting van de kerk. De kosten voor Om dat te realiseren, trekt de gemeente de halruimte onder het balkon bij de kerkzaal. Renovatie Klundert Cultureel Erfgoed over de brug met euro, de provincie Zeeland legde er nog eens alle werkzaamheden bedragen in totaal Aan de voorzijde van de kerk wordt een De renovatie van de Hervormde Kerk De Provincie Gelderland stelde een subsidie een ton bij en de kerkgemeenschap had zelf bijna 1,8 miljoen euro. Voor dat bedrag gaan nieuwe hal gebouwd. De verbouwing werd in Klundert is klaar: nieuwe dakgoot, van ,- beschikbaar voor een grote ook het nodige geld gespaard. er diverse werkzaamheden plaatsvinden: aangetast houtwerk wordt gerestaureerd of eind juli afgerond. De Kruiskerk dateert uit Sindsdien is nieuw daklood, betere verwarming en schilderwerk. restauratie van het casco van de kerk. Zo wordt deze bijzondere Cuypers-kerk, de De spits had groot onderhoud nodig. Zo moest het koperwerk worden vervangen en Stevenskerk Nijmegen vervangen en scheuren in het metselwerk de kerk al enkele malen verbouwd. In 1964 oudste nog bestaande kerk van de hand van de houten constructie onder het dakbeschot De restauratie van de buitenzijde van de worden hersteld. Aan de buitenzijde wordt werd er een verenigingsgebouw achter de deze architect, hersteld. had een reparatie nodig. Verder werd Stevenskerk in Nijmegen is bijna klaar. De er onderhoud verricht aan het leien dak, kerk gerealiseerd. In 1985 werden kerkzaal Het gehele restauratie project heeft een voegwerk hersteld en kregen de wijzerplaten kerk en de toren staan er weer picobello de dakkapellen, de glas-in-loodramen en en bijgebouwen vergroot. In 2005 werden de budget van ,-. De Stichting Oude van de klok een nieuw laagje verf. De bij. de goten. Ook het voegwerk krijgt een bijgebouwen met een zaal, hal en keuken Gelderse Kerken draagt zelf , - bij, restauratie van het ruim honderd jaar oude opknapbeurt en de kerk wordt geschilderd. uitgebreid en werd de bestaande bebouwing samen met de Stichting Vrienden van de Adema-orgel van de Sint-Agathakerk in Kerk en torens komen hiervoor helemaal in gemoderniseerd. De Vrije Evangelische Kerk op de Kranenburg en inzet van de ruim Lisse was vorig jaar al afgerond. De totale de steigers te staan. Gemeente in Heerde werd gesticht in vrijwilligers. kosten waren geraamd op euro, een Medio september staan de steigers en begint De gemeente is de oudste vrije evangelische Naast deze bijdragen en de subsidie van de bedrag waarvan de provincie euro de restauratieperiode van twintig weken. De gemeente van ons land. Er zijn momenteel Het project, dat zowel de kerk als het provincie is er dus nog ,- nodig betaalde. restauratie moet in maart 2016 voltooid zijn. Nieuw-Apostolisch Emmeloord in het nieuw 950 leden en vrienden aan de gemeente verbonden. Corneliuskerk Heerlen-Noord verenigingsgebouw betrof, heeft ongeveer twee jaar geduurd. In 2013 begonnen vrijwilligers met het opknappen van het verenigingsgebouw De Ring. Deze om de kosten van deze zeer dringende restauratie te dekken. De SOGK en de vriendenstichting hebben al verscheidene fondsen gevraagd om deze restauratie Nieuwerkerk De Johanneskerk van Nieuwerkerk in de provincie Zeeland staat er weer tiptop bij De Nieuw-Apostolische Kerk in Al sinds 2011 vindt een grondige ruimte wordt gebruikt voor kerkelijke met een financiële steun mede mogelijk te na een zeer noodzakelijke restauratie. Emmeloord krijgt een nieuw, duurzaam onderhoudsbeurt plaats van de activiteiten, als condoleanceruimte, voor maken. De stichting die eigenaar is van dit onderkomen. Eind juni is het contract getekend voor de nieuwbouw. Corneliuskerk in het stadsdeel Heerlen- Noord. zondagsschoolactiviteiten en voor feestjes van gemeenteleden. Piterkerk Lippenhuizen Rijksmonument, is zelf verantwoordelijk voor het onderhoud aan de binnenzijde. Het gebouw wordt eind dit jaar opgeleverd. Nadat dit werk was uitgevoerd, is een De Piterkerk in het Friese Lippenhuizen Daar liggen nog wel enkele forse opgaven. Het huidige pand stamt uit de jaren plaatselijke aannemerscombinatie vorig jaar ondergaat een restauratie. Zo moet de binnenverlichting worden tachtig en is sterk verouderd. Het nieuwe gestart met de renovatie van de uit 1951 Voor euro wordt het bedehuis van vernieuwd. Deze zomer wil de stichting ook kerkgebouw komt op de plek van het daterende dorpskerk. De dakgoot en het de protestantse gemeente grondig onder een besluit nemen over vervanging van de bestaande gebouw en blinkt uit in daklood zijn vervangen en het torentje heeft handen genomen. Dankzij de installatie cv-ketels. Dat zou gaan om 2 tot 2,5 ton. duurzaamheid. Doordat het gebouw zeer een nieuw binnendak gekregen. Ook werd van een toilet en een keuken wordt het Het 3e project is vervanging van een deel goed is geïsoleerd en wordt verwarmd met er geschilderd en is het verwarmingssysteem kerkgebouw aan de eisen van deze tijd van de glas in loodramen. De restauratie van een warmtepomp, gebruikt het nauwelijks verbeterd. Dit werk was in december aangepast. Ook de houten vloer wordt De buitenkant van de Johanneskerk zag er de buitenzijde kostte 2,5 miljoen euro. energie. De benodigde elektriciteit klaar. Intussen begon vorig jaar oktober de opgeknapt. Verder krijgt het gebouw een slecht uit, mede ten gevolge van schade die

19 Kerkennieuws pagina 37 advies verkoop workshops Smitsair adv. 190 x 130 B :52 Pagina 1 -JETsystemen JVK Daken BV Breda T M E jurgen@jvkdaken.nl Den Bosch T Lommel (BE) T Dakdekkers Leidekkers Loodgieters Zink- en Koperslagers Toepassingsgebieden JETsystemen; Vermeulen-orgel Parrega Het orgel van de Johannes de Doperkerk in het Friese Parrega klinkt na een forse restauratie weer groots. Het instrument uit 1907 was er voor de restauratie slecht aan toe: lek, scheefgezakt en de werkzaamheden die er sinds 1958 plaatsvonden hadden het orgel geen goed gedaan. De restauratie had heel wat voeten in de aarde. Het orgel is net als het kerkgebouw een rijksmonument. De kerkgemeenschap wilde het orgel en de kerk tegelijkertijd laten restaureren. Kosten: ruim euro, waarvan ongeveer een derde voor het kerkgebouw en twee derde voor het orgel. Afgelopen jaar is het gelukt om de financiering rond te krijgen. De kerk kreeg subsidie van het Waddenfonds, de Provincie Fryslân, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en van acht particuliere fondsen. Verder heeft de Protestantse Gemeente Parrega-Hieslum allerlei acties gehouden. Gereformeerde Gemeente te Barneveld. De eerste jaren werden de diensten gehouden in schaapskooi Het Schot aan de Paleisweg, schuin tegenover het huidige kerkgebouw. In 1922 werd de eerste kerk gebouwd, aan De Beek, waar de kerk nog steeds staat. Deze is meerdere malen verbouwd en uitgebreid, het huidige bedehuis telt ruim 1250 zitplaatsen. Bij de kerkscheuring in 1953 bleef de gemeente eerst enige tijd binnen het kerkverband. In 1956 besloot de kerkenraad alsnog aansluiting te zoeken bij de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Een deel van de leden was het niet eens met dit besluit en ging verder als Gereformeerde Gemeente. De ggin te De Beek-Uddel heeft 568 leden en 551 doopleden. GG Uddel 100 jaar Het vorige jubileum brengt nog een ander jubileum met zich mee: twee maal feest in Uddel. Het project duurde al met al een jaar en kostte euro. De gemeente heeft twee jaar lang geld ingezameld om het bijzondere orgel te restaureren. Het instrument is met name uniek vanwege de originele staat waarin het verkeert. Het orgel heeft de oorspronkelijke kleur terug: van gebroken wit naar mahonie. Ook zijn de pijpen verlengd naar origineel formaat waardoor het orgel voller klinkt. Sinds begin van deze zomer zingt Waspik weer spatzuiver. Kerk Weinterp Aan de kerk van het Friese Weinterp werd deze zomer groot onderhoud gepleegd. Volgens plan zou het werk in augustus afgerond zijn. LUCHTDISTRIBUTIE OP MAAT PROJECTMATIGE AANPAK LUCHTVERDELING OP MAAT SNELLE INSTALLATIE LAAG ENERGIEVERBRUIK WEINIG TRANSPORTKANALEN NODIG TOCHTVRIJ EN HOMOGEEN KLIMAAT HOOGINDUCEREND SYSTEEM INCLUSIEF INBEDRIJFSTELLING ONDERHOUDSVRIJ GESCHIKT VOOR KOELING, VERWARMING EN VENTILATIE fabriekshallen en lashallen, magazijnen en distributiecentra, voedselverwerkende industrie, sporthallen en zwembaden, concertzalen, theaters en discotheken, multifunctionele evenementenhallen, winkels, bouwmarkten, atria en binnentuinen, kantoorruimten, hotelkamers, scholen, klaslokalen. SMITSAIR-JETsystemen B.V. Tel Fax jetsystemen@smitsair.nl internet: GGiN De Beek-Uddel 100 jaar De Uddelse Gereformeerde Gemeente in Nederland bestaat honderd jaar. Op 2 augustus 1915 werd de gemeente geïnstitueerd, in die dienst werden de eerste ambtsdragers bevestigd. Vóór de instituering kwam de groep kerkgangers al bijeen als afdeling van de Er waren, in aansluiting op het vorige bericht, ook leden van de gereformeerde gemeente te De Beek-Uddel die in 1956 geen aansluiting wilden zoeken bij de Gereformeerde Gemeenten in Nederland. Zij moesten uitkijken naar een plaats waar ze diensten konden houden. Eerst was dat gebouw De Barak in Uddel, later bouwden de gemeenteleden een nieuwe kerk in Uddel. Deze kerk is sindsdien enkele malen vergroot en verbouwd. De Gereformeerde Gemeente te Uddel telt 501 leden en doopleden. Orgel Waspik Het De Crane-orgel van de hervormde kerk in Waspik heeft zowel een restauratie als metamorfose ondergaan. Naast groot onderhoud vond er ook een asbestsanering plaats. Tijdens dat karwei was het niet toegestaan om in en rondom de kerk te komen. In de jaren tachtig van de vorige eeuw was de gehele klokkenstoel van de kerk gerestaureerd. Nu bleek bij een grote controle dat de ophanging van de klokken niet meer goed is. Een en ander houdt in dat de klokken en ophanging uit de klokkenstoel werden gehaald. (Bouw)nieuws over uw kerk? Meldt het ons: kerkmagazine@helderblauw.nl

20 Kerkmagazine jaargang 6, nummer 3 Veiligheid in kerkgebouwen Het kan nog tot 1 oktober: een aanvraag indienen om subsidie voor het maken van risico-inventarisaties en risico analyses. Uw kerk wordt er veiliger van. Kerkgebouwen zijn doorgaans in bezit van waardevol kunstbezit: schilderijen, beelden, archivalia, fraaie oude paramenten, kostbaar zilver of koper en belangrijke kerkelijke en liturgische ensembles, bijvoorbeeld altaren, doophekken, doopbogen en preekstoelen. Goede zorg Dit religieuze erfgoed is van grote cultuurhistorische en emotionele waarde. De kunstwerken zijn vaak vervaardigd door toonaangevende kunstenaars. Kerken zijn van belang voor de plaatselijke en de regionale geschiedenis, de architectuur en de stedenbouw. Het bezit van dit kostbare erfgoed vraagt van kerkbesturen een grote verantwoordelijkheid ten aanzien van behoud en beheer. Dit betekent goede zorg voor de roerende objecten en het gebouw. Bij het ontbreken van deze zorg is het risico groot dat door gebrek aan onderhoud of voorzieningen voorwerpen in verval raken of gestolen worden. Risico s Naast het veilig stellen van het religieus erfgoed is een veilige omgeving voor personen misschien nog van groter belang. Risico s op brand, milieuschade en ongevallen moeten worden vermeden. Dat vraagt om maatregelen rond de brandveiligheid, het naleven van milieuwetten, bedrijfshulpverlening en de richtlijnen van de Arbo-wet. Wat helpt bij het minimaliseren van risico s en adequate zorg voor een de veiligheid van personen en religieus erfgoed, is een Integraal Plan Veiligheidszorg (IPV). Zo n plan zet de zaken op een rijtje en documenteert de onderwerpen die met veiligheidszorg te maken hebben. Onderdelen van het IPV voor een kerk zijn het bedrijfsnoodplan (calamiteitenplan of veiligheidsplan) en het beveiligingsplan. Voordat je een IPV kunt maken, moet je eerst de risico s inventariseren. Daar zijn systemen voor, die duidelijk in beeld brengen wanneer welk gevaar dreigt. De risico-inventarisatie wordt uitvoerig gerapporteerd en aangegeven wordt wat mogelijke oplossingen zijn. Kosten Die oplossingen hoeven niet altijd veel geld te kosten. Zij kunnen vaak bestaan uit organisatorische maatregelen, die veelal verrassend eenvoudig kunnen zijn en een grote verbetering tot stand brengen in de veiligheid van de kerkganger, de vrijwilliger en het kerkelijk erfgoed. In 2013 heeft het Mondriaanfonds gelden beschikbaar gesteld voor het laten uitvoeren van dit soort risico-inventarisaties en risico-analyses. Veel kerken maakten inmiddels gebruik gemaakt van deze subsidieregeling. De ervaringen hiermee zijn positief. In 2014 is er door het Mondriaanfonds opnieuw een subsidieregeling voor veiligheidszorg gelanceerd. Op dit moment zijn er nog gelden beschikbaar. Tot 1 oktober 2015 kunnen er aanvragen worden ingediend. Aan deelname zijn geen kosten verbonden. De Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen in Nederland (VBMK) steunt dit initiatief en diende in 2013 en 2014 voor tientallen kerken aanvragen in. Deze zijn gehonoreerd. Voor deelname van uw kerk of meer informatie, stuurt u aan het bureau van de VBMK, info@vbmk.nl bijdrage-veiligheidszorg/ Kerk van Jisp Donatus verzekert vertrouwd Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar bij hoort, zoals catechese-lokalen, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekerings belangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen tel