SURVEILLANCENETWERK VAN DE ZIEKTE

Transcriptie

1 Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid afdeling Epidemiologie SURVEILLANCENETWERK VAN DE ZIEKTE VAN CREUTZFELDT-JAKOB IN BELGIË Resultaten van de surveillance in de periode Voor de Creutzfeldt-Jakob Commissie S. QUOILIN IPH/ EPI REPORTS Nr

2 Quoilin S. Surveillancenetwerk van de Ziekte van Creutzfeldt-Jakob afdeling Epidemiologie, 2005; Brussel Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, WIV/EPI REPORTS N Depotnummer: D/2005/2505/15 SURVEILLANCENETWERK VAN DE ZIEKTE VAN CREUTZFELDT-JAKOB IN BELGIË Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat Brussel fax sophie.quoilin@iph.fgov.be IPH/ EPI REPORTS Nr

3 Ziekte van Creutzfeldt-Jakob...4 I. Epidemiologische karakteristieken...4 II. Demografische karakteristieken...9 III. Geografische karakteristieken IV. Klinische karakteristieken Boviene Spongiforme Encefalopathie I. Epidemiologische evolutie in België II. Epidemiologische evolutie in Europa

4 Ziekte van Creutzfeldt-Jakob I. Epidemiologische karakteristieken I.a. Evolutie van de incidentie in België Tussen 1998 en 2003 werden 164 gevallen naar het surveillancenetwerk verwezen. In dit surveillancenetwerk moeten gevallen verwezen worden indien ze aan de definitie van een mogelijk of waarschijnlijk geval beantwoorden. Tussen 1998 en 2003 werden 95 waarschijnlijke of bevestigde CJD-gevallen waargenomen. Van de 95 gevallen waren er 91 van sporadische aard (71 gevallen werden bevestigd) en 4 van familiale aard (2 gevallen werden bevestigd). Tussen 1998 en 2003 identificeerde het surveillancenetwerk geen enkel geval van de iatrogene of variante vorm. Aantal gevallen van de verschillende vormen van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob in België tussen 1998 en 2003 Diagnose Familial Probable familial Probable sporadic Sporadic Total Van de sporadische vorm werd 81% bevestigd. Er zijn slechts 4 gevallen van de familiale vorm, daarvan werd 50% bevestigd. Year Total Verdeling van de verschillende vormen van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (in %) in België tussen Familial Probable familial Sporadic Probable sporadic 4

5 De verwachte incidentie van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob is 1 geval per miljoen inwoners per jaar. In België schommelt de incidentie van de ziekte sinds de oprichting van het surveillancenetwerk tussen 0,8 gevallen per miljoen inwoners in 2000 en 2,13 gevallen per miljoen inwoners in De gemiddelde incidentie in de zes jaren van de surveillance bedraagt 1,54 gevallen per miljoen inwoners per jaar. Incidentie van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob in België tussen 1988 en ,5 Incidence / ,0 1,5 1,0 0,5 0, Year Surveillance N.B. : de resultaten van de jaren vóór 1998, het jaar van de oprichting van het surveillancenetwerk, zijn afkomstig van de retrospectieve studie Pals P. et al. A retrospective study of Creutzfeldt-Jakob disease in Belgium. European Journal of Epidemiology 1999; 15: I.b. Interpretatie van de resultaten Kunnen we na een surveillance van zes jaren besluiten dat de vastgestelde toename van de incidentie significant is? Gaat het om een variatie van de gemiddelde incidentie of is er een andere reden? De schatting gebeurt volgens een Poissonverdeling omdat het aantal gevallen gering is. Vergelijking van de verwachte en de vastgestelde incidentie Het verschil tussen het aantal vastgestelde gevallen in het kader van het surveillancenetwerk en het aantal verwachte gevallen (1/ ) is significant voor de jaren 2002 (pvalue = 0.04) en 2003 (pvalue = 0.02) maar een vergelijking maken met de verwachte incidentie is niet relevant. Zodra het surveillancenetwerk werd ingevoerd, oversteeg het aantal gevallen geregistreerd door het surveillancenetwerk het aantal verwachte gevallen. De analyse moet daarom worden toegespitst op de vergelijking tussen de waargenomen incidentie et de waargenomen gemiddelde incidentie. 5

6 Vergelijking van de waargenomen gemiddelde incidentie en de waargenomen incidentie in 2003 Tussen 1998 en 2002 werden 75 waarschijnlijke en bevestigde gevallen van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob aan de gegevensbank toegevoegd. Voor die 5 jaar bedraagt het gemiddelde dus 15 gevallen/jaar. In 2003 werden 20 gevallen geregistreerd. Is de waarschijnlijkheid dat 20 gevallen worden vastgesteld in vergelijking met een gemiddelde van 15 gevallen statistisch significant? Volgens een Poissonverdeling bedraagt de waarschijnlijkheid 0,55 of p>0.05. Er is dus geen sprake van een statistisch significante toename van de incidentie in de zes jaren van de surveillance. N.B. : Dezelfde benadering voor 2002 biedt een pvalue = Oorsprong van de trend De toename van de incidentie is niet statistisch significant. De stijgende trend kan aan verschillende zaken worden toegeschreven. Volgens de resultaten van de studie van Pals et al tussen 1988 en 1997 bedroeg de gemiddelde incidentie 0,6 gevallen per miljoen inwoners per jaar en lag deze met andere woorden een beetje lager dan de toegelaten incidentie van 1 geval per miljoen inwoners per jaar. Er zijn verschillende redenen : de retrospectieve aard van de studie, de onderdiagnosticering van de ziekte ten gevolge van een miskenning van de ziekte omdat zij zo zeldzaam is en zo moeilijk kan worden gediagnosticeerd, het lage aantal autopsieën dat wordt uitgevoerd. Sinds de invoering van de surveillance is een toename van de incidentie waargenomen. De gemiddelde incidentie bedraagt 1,54 gevallen per miljoen inwoners per jaar. De toename kan worden toegeschreven aan : de sensibilisering van het medisch korps, de verbetering van de diagnosetechnieken, het progressief verouderen van de bevolking aangezien dat de sporadische vorm personen ouder dan 60 jaar treft. Welke invloed kan het surveillancenetwerk hebben op de stijgende trend van de incidentie? 1. Toename van het aantal verwezen patiënten? Tussen 1998 en 2003 schommelde het aantal verwezen patiënten tussen de 16 en 36 met een gemiddelde van 27. Tussen 2000 en 2001 steeg het aantal verwezen patiënten met 125%. 6

7 Tussen 1998 en 2000 bedroeg het gemiddelde 19 gevallen. Als dit gemiddelde volgens een Poissonverdeling met het aantal verwezen gevallen in 2001 wordt vergeleken, dan toont een waarde van 0,0029 en dus een pvalue<0.05 aan dat de waarschijnlijkheid dit aantal vast te stellen geen toeval kan zijn. Aantal verwezen patiënten en aantal gevallen van CJD tussen 1998 en 2003 in België Year Number of referrals Number of cases Total Aantal verwezen patiënten en aantal gevallen van CJD (surveillancenetwerk) tussen 1998 en 2003 in België Number of patients Year Number of referrals Number of cases 2. Toename van de proportie waarschijnlijke gevallen? De proportie waarschijnlijke gevallen is niet significant toegenomen. Tussen 1998 en 2003 bedroeg het aantal waarschijnlijke gevallen 17 (19%) op een totaal van 91 gevallen met de sporadische vorm van de ziekte van CJD variërend van 11% tot 27% naar gelang het jaar. De vergelijking van de jaarlijkse percentages met het gemiddelde biedt een p- value>

8 Rapport van het aantal waarschijnlijke en bevestigde gevallen van de sporadische vorm in de jaren van de surveillance, , België Number of cases Probable sporadic Sporadic Year Evolutie van de incidentie in Europa Ook in andere Europese landen wordt een incidentie vastgesteld die hoger ligt dan 1 geval per inwoners per jaar. Tussen 1998 en 2003 is in de onderstaande landen ten minste één keer een incidentie hoger dan 1,50 geval per miljoen inwoners per jaar vastgesteld. Jaarlijkse incidentie van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (met uitzondering van de variante vorm) in acht Europese landen tussen 1998 en 2003 Belgium France Germany Italy Finland Ireland Spain Sweden ,47 1,75 1,52 1,3 0,96 1,58 1,57 1, ,27 1,78 1,37 1,55 1,35 0,53 1,37 1, ,88 1,73 1,4 1,47 0,77 0,79 1,24 1, ,56 2,14 1,64 1,64 1,73 1,58 1,65 1, ,13 2,7 1,28 1,54 1,92 1,58 1,42 1, ,93 1,97 1,39 1,45 0,96 0,79 1,29 1,24 Mean 1,54 2,01 1,43 1,49 1,28 1,14 1,42 1,31 Deze cijfers moeten met omzichtigheid worden geïnterpreteerd. De surveillancesystemen in de verschillende Europese landen evenals het jaar van hun invoering verschillen. I.c Besluit De verwachte incidentie moet hoger liggen dan 1/ inwoners/jaar. De toename van het aantal gevallen is reëel maar ze mag niet als significant worden beschouwd. De voortzetting van de surveillance in de loop van de volgende jaren zou duidelijkheid moeten geven over de evolutie van de ziekte. 8

9 II. Demografische karakteristieken II.a Geslacht In de periode werden 51 mannelijk en 44 vrouwelijk mogelijke waarschijnlijk gevallen van CJD geteld. De man-vrouwgeslachtsverhouding bedraagt 1,16/1. Er is geen ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Geslachtsverhouding bij de waarschijnlijke en bevestigde gevallen van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob in België in de periode M/F 1,1/1 3,3/1 0,28/1 0,77/1 1,75/1 1/1 1,16/1 II.b. Leeftijd De gemiddelde leeftijd van de 95 vastgestelde gevallen in België tussen 1998 en 2003 is 64 jaar. De mediaan loopt op tot 65 jaar (32-83). Incidentie (/ ) van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob per leeftijdsgroep tussen 1998 en 2003 in België All > Agegroup <50 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 Incidence by Vijf gevallen waren jonger dan 50 jaar, 2 ervan waren van de familale vorm. De meest getroffen leeftijdsgroep is die tussen 75 en 79 jaar (6,95 gevallen per miljoen inwoners tussen 75 en 79 jaar), gevolgd door de leeftijdsgroep jaar (6,72 gevallen per miljoen inwoners tussen 65 en 69 jaar). Bij vrouwen is zowel het gemiddelde als de mediaan 65 jaar (40 tot 83 jaar). Bij mannen is het gemiddelde 63 jaar en situeert de mediaan zich op 66 jaar (32-83 jaar). 9

10 III. Geografische karakteristieken III.a Geografische verdeling voor de periode Tussen 1998 en 2003 is in de provincie Luxemburg geen enkel geval van de ziekte van Creutzfeldt-Jakob geïdentificeerd. Het is ook de enige provincie waar geen enkel verdacht geval is gemeld sinds de invoering van het surveillancesysteem, in januari III.b. Evolutie van de geografische verdeling Evolutie per provincie In de periode hebben 5 van de 10 provincies een incidentie die hoger ligt dan 1,5 geval/ inwoners/jaar. De meest getroffen provincies zijn Antwerpen en Henegouwen met een incidentie van 1,8 gevallen/ inwoners/jaar. In de periode is in alle provincies, met uitzondering van de provincies Oost- Vlaanderen en Luxemburg, een hogere incidentie vastgesteld dan verwacht. Verdeling, per provincie, van de waarschijnlijke en bevestigde gevallen van CJD tussen 1998 en

11 Evolutie per gewest De lage incidentie van de ziekte laat weinig ruimte voor commentaar over de jaarlijkse incidentie per gewest. Een geval missen kan grote gevolgen hebben voor de incidentie in een gewest zoals Brussel, dat minder dan 1 miljoen inwoners telt. Het feit dat de incidentie in één jaar van 0 naar 2 gevallen/miljoen inwoners evolueert, kan ook aan het toeval te wijten zijn. In Wallonië kunnen de bijzonder lage jaarlijkse incidentiecijfers in de eerste drie jaren worden toegschreven aan een tragere start van het surveillancenetwerk. De vergelijking van de gemiddelde incidentie van verwezen patiënten in de periode met die in de periode wijst op een toename van 1,8 verwezen gevallen/ inwoners tot 2,3/ in Vlaanderen tegenover een toename van 0,9 tot 2,8 verwezen gevallen/ inwoners in Wallonië. In de loop van de eerste periode is in Vlaanderen dus vaker sprake van een verdenking van de ziekte. Incidentie van de ziekte van CJD (/ inwoners) in België, per gewest en per jaar in de periode Brussels 1,0 1,0 1,0 2,1 0,0 2,1 1,2 Vlaanderen 1,5 2,0 0,7 1,2 2,4 1,7 1,6 Wallonie 0,9 0,0 0,9 2,4 2,4 2,4 1,5 Belgium 1,3 1,3 1,0 1,7 2,1 1,9 1,5 De gewestelijke verschillen vervagen over de zes surveillancejaren. Incidentie van de ziekte van CJD (/ inwoners) in België en per gewest in de periode ,8 1,6 Incidence/ ,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 Brussels Vlaanderen Wallonie Belgium 11

12 IV. Klinische karakteristieken IV.a. Duur van de ziekte Tussen 1998 en 2003 duurde de ziekte gemiddeld 6,3 maanden. De mediaan situeert zich op 5 maanden met grenzen van 1 tot 38 maanden. Voorstelling van de duur van CJD (in maanden), tussen 1998 en 2003, in België Disease duration (months) n Mean 85 9,4 6,5 8,7 5,6 5,3 5,4 6,3 Median (Min-Max) 6 (2-38) 5 (2-14) 6 (3-32) 3 (2-24) 4 (1-15) 5 (2-14) 5 (1-38) IV.b. Symptomatologie Dit was het klinische beeld in diezelfde periode : o 100% van de patiënten vertoonden progressieve dementie o 88% van de patiënten vertoonden myoclonus o 46% van de patiënten vertoonden gezichtsstoornissen o 82% van de patiënten vertoonden cerebellaire stoornissen o 44% van de patiënten vertoonden pyramidale tekenen o 39% van de patiënten vertoonden extrapyramidale tekenen o 57% van de patiënten vertoonden akinetisch mutisme Klinische voorstelling van CJD-gevallen in België tussen 1998 en 2003 n Progressive dementia % 100% 100% 100% 100% 100% 100% Myoclonus % 75% 100% 87% 95% 78% 88% Visual disturbance 72 67% 20% 50% 42% 37% 65% 46% Cerebellar disturbance 80 83% 100% 87% 81% 80% 72% 82% Pyramidal features 78 14% 50% 67% 50% 47% 29% 44% Extrapyramidal features 77 17% 38% 33% 53% 50% 25% 39% Akinetic mutism 80 87% 54% 44% 73% 50% 47% 57% Het eerste symptoom, opgetreden bij aanvang van de ziekte, was in : o 73% van de gevallen, progressieve snelle dementie o 5% van de gevallen, een geïsoleerde gezichtsstoornis o 7% van de gevallen, een geïsoleerd psychiatrisch symptoom o 4% van de gevallen, progressieve dementie o 11% van de gevallen, cerebellaire stoornissen 12

13 IV.c. Diagnostisch onderzoek Resultaten van de diagnostische tests van de CJD-gevallen in België tussen 1998 en 2003 n EEG 79 50% 45% 55% 37% 40% 67% 48% protein 80 33% 77% 100% 100% 86% 90% 94% MRI Normal 64 0% 50% 0% 25% 11% 13% 16% Non specific abnormalities 40% 17% 57% 42% 11% 13% 25% Atrophy 0% 0% 0% 17% 17% 13% 11% High signal in caudate lobe/putamen 60% 33% 43% 17% 61% 63% 48% High signal in posterior thalamus > other areas 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% PrP 46 Met/Met 100% 60% 83% 78% 50% 50% 70% Met/Val 0% 20% 17% 0% 50% 0% 20% Val/Val 0% 20% 0% 22% 0% 50% 11% 48% van de patiënten vertoonde karakteristieke tekenen op de EEG. 94% van de patiënten had een positieve dosering van proteïne , waarvan 16% een zwak positief resultaat vertoonde. De genetische analyse is bekend voor 46 patiënten : in 70% van de gevallen gaat het om de mutatie met/met op codon 129 van gen PRNP, in 20% om met/val mutatie en in 11% om val/val mutatie. De resultaten van de NMR zijn bekend voor 64 patiënten : 48% vertoonde een high density signaal ter hoogte van de nucleus caudatus/putamen, 25% specifieke anomalieën, 11% atrofie en 16% had een normaal uitzicht. 13

14 Boviene Spongiforme Encefalopathie I. Epidemiologische evolutie in België In België is het eerste geval van BSE in oktober 1997 vastgesteld. Het bestaan, sinds 1990, van het BSE-surveillancesysteem en de meldingsplicht laat ons toe te stellen dat het eerste geval van BSE in België ook werkelijk op die datum is opgetreden. Aantal BSE-gevallen in België tussen 1997 en Total '97-'03 BSE Rapid test Total 118 Er moet worden gemeld dat de invoering van snelle tests in de surveillance van de ziekte plaatsvond in 2001, sindsdien neemt het aantal gevallen logischerwijze toe. Aantal BSE-gevallen opgetreden in België tussen 1995 en 2003, en onderscheid tussen klinische gevallen en snelle tests Rapid test BSE Number of cases Year II. Epidemiologische evolutie in Europa In de onderstaande grafiek heeft de linker Y-as betrekking op de incidentie vastgesteld in Groot-Brittannië. Zij piekte in 1992 met meer dan 7500 gevallen/ runderen ouder dan 24 maanden. Sindsdien daalt de incidentie constant : in 2002 telde zij minder dan 250 gevallen/ runderens. Ondanks deze drastische daling, blijft de incidentie in Groot-Brittannië het hoogst van alle landen getroffen door de ziekte. 14

15 De rechter Y-as heeft betrekking op de incidentie waargenomen in België, Frankrijk, Ierland, Nederland, Portugal en Zwitserland, met name de landen waar geboortige gevallen zijn gediagnosticeerd vooraleer snelle tests werden gebruikt. Incidentie per miljoen runderen ouder dan 24 maanden tussen 1989 en 2002, in Groot- Brittannië en in 6 andere Europese landen Incidence/ /UK Incidence/ /others UK Belgium France Ireland Netherlands Portugal Switzerland Year Op 31/12/2003 hadden 23 landen gevallen gemeld. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zij die tussen 1990 en 2003 minder dan 5 gevallen hebben gemeld : Oostenrijk, Finland, Griekenland, Israël, Liechtenstein, Luxemburg, Slovenië en Canada. Polen en Israël hebben in 2002 hun eerste geval vastgesteld. Denemarken, Slowakije, Nederland, Italië, België, Spanje, Duitsland, Zwitserland, Portugal, Frankrijk, Ierland en Groot-Brittannië meldden meer dan 10 gevallen. De meest getroffen landen zijn Groot-Brittannië, Ierland, Portugal, Frankrijk en Spanje. Alleen Portugal en Spanje zagen het aantal gevallen in 2003 nog toenemen. Totaal aantal geboortige BSE-gevallen in de verschillende landen die gevallen hebben gemeld voor de periode , voorgesteld op een logaritmische schaal Great Britain Ireland Portugal France Spain Switzerland Germany Belgium Italy Netherlands Slovakia Poland Denmark Japan Czech Republic