Konijnenwal 13a te Ermelo, gem. Ermelo (Gld.)

Transcriptie

1 Laagland Archeologie Rapport 9 Inventariserend veldonderzoek karterende fase Konijnenwal 13a te Ermelo, gem. Ermelo (Gld.) april 2016 Versie 1.0

2 Colofon Laagland Archeologie Rapport 9 Inventariserend veldonderzoek karterende fase Konijnenwal 13a te Ermelo, gem. Ermelo (Gld.) Auteur: E.W. Brouwer In opdracht van: H. Dobbenberg Foto s en tekeningen: Laagland Archeologie Versie rapport: 1.0 Controle: J.A.M. Oude Rengerink Autorisatie: J.A.M. Oude Rengerink ISSN Laagland Archeologie V.O.F Woenselse Markt 43d 5612 CS Eindhoven Tel info@laaglandarcheologie.nl KvK-Nummer: Laagland Archeologie V.O.F, Ommen, 12 april 2016 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. Laagland Archeologie V.O.F. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

3 Inhoud Samenvatting 2 1 Inleiding Aanleiding onderzoek Afbakening plan- en onderzoeksgebiedsgegevens Administratieve gegevens Huidige situatie en toekomstig gebruik Onderzoeksdoel 5 2 Archeologische kenmerken 6 3 Inventariserend veldonderzoek Beschrijving onderzoeksmethodiek Resultaten veldonderzoek 9 4 Conclusie en advies Conclusie en verwachting Aanbeveling 11 1 Boorstaten 13 2 Boorpuntenkaart 14 3 Archeologische advieskaart 16

4 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo Samenvatting In april 2016 heeft Laagland Archeologie een karterend booronderzoek uitgevoerd op het perceel Konijnenwal 13a in Ermelo. De aanleiding voor het onderzoek vormde de bestemmingsplanprocedure ten behoeve van de bouw van een woning. Het onderzochte perceel ligt binnen een AMK-terrein waar eerder vondsten uit de midden-steentijd en de ijzertijd zijn gedaan. Derhalve geldt er een specifieke verwachting voor een archeologische vindplaats uit deze perioden. Echter, ook waarden uit andere perioden (steentijd, bronstijd, Romeinse tijd nieuwe tijd) kunnen worden verwacht. Bovendien toont de aanwezigheid van enkeerdgronden dat er in de directe omgeving van dit het gebied in de middeleeuwen nieuwe tijd bewoning bewoning is geweest. Het bodemtype in het plangebied (holtpodzolgrond) is bovendien geschikt voor primitieve vormen van landbouw, zodat ook in de periode vóór plaggenbemesting (neolithicum Romeinse tijd/vroege middeleeuwen) sprake kan zijn geweest van bewoning en akkerbouw. Het gegeven dat de holtpodzolbodem nog niet gedegradeerd is tot bijvoorbeeld een veldpodzolbodem wijst er echter op dat het gebied door de tijd heen niet vaak als landbouwgrond is ontgonnen. Uit het booronderzoek is gebleken dat de bodem in het grootste deel van het onderzochte perceel sterk is geroerd tot in de C-horizont. Slechts ter plaatse van twee boringen is het bodemprofiel nog grotendeels intact. Aangezien het karterend booronderzoek geen relevante archeologische indicatoren heeft opgeleverd en in de meeste boringen sprake is van een nagenoeg tot in de C-horizont verstoord bodemprofiel, dient het verwachtingsmodel te worden verworpen. Een intacte en behoudenswaardige archeologische vindplaats wordt niet verwacht. Aanbevolen wordt het bouwblok vrij te geven van archeologisch vervolgonderzoek.

5 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo HOOFDSTUK 1 Inleiding 1.1 Aanleiding onderzoek Aanleiding voor het onderzoek vormt de geplande bouw van een woning in een bosperceel aan de Konijnenwal 13a te Ermelo. Hiertoe zal er een bestemmingsplanwijziging moeten komen. Op basis van het gemeentelijk archeologisch beleid dient archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd om aan te tonen dat archeologische waarden door de bouwactiviteiten niet onevenredig worden of kunnen worden geschaad. 1.2 Afbakening plan- en onderzoeksgebiedsgegevens Het plangebied is gelegen naast de Konijnenwal 13 te Ermelo (gemeente Ermelo), zie onderstaande afbeelding. Afbeelding 1. Begrenzing van het plangebied (in rood).

6 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo 1.3 Administratieve gegevens Objectgegevens plangebied Projectnaam Inventariserend veldonderzoek karterende fase Konijnenwal 13a, Ermelo, gem. Ermelo (Gld.) Plaats Ermelo Gemeente Ermelo Provincie Gelderland Kaartblad 26O Coördinaten hoekpunten Noordwest : / Noordoost : / Zuidwest : / Zuidoost : / Oppervlakte perceel ca m 2 Onderzoeksaanmelding Archis Bevoegd Gezag gemeente Ermelo Uitvoeringsperiode onderzoek april 2016 Beheerder en plaats documentatie Laagland archeologie VOF, vestiging Ommen Tabel 1. Objectgegevens 1.4 Huidige situatie en toekomstig gebruik Het plangebied is in gebruik als tuin. In het zuidelijk deel bevindt zich een woning (houten bungalow). De formele bestemming van het perceel is aangemerkt als bos. In de toekomst zal een nieuwe woning worden gebouwd. De bouwlocatie is nog niet bekend. Onderstaande afbeelding toont het gebied waarbinnen de nieuwe woning zal worden gebouwd (bouwblok). De omvang van het uiteindelijk te verstoren gebied is aanzienlijk kleiner dan het bouwblok.

7 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo Afbeelding 2. Plangebied. Geel: bestemming wonen. Groen: bestemming blijft bos. 1.5 Onderzoeksdoel Het inventariserend veldonderzoek karterende fase heeft tot doel vindplaatsen op te sporen. Het bureauonderzoek en het inventariserend veldonderzoek verkennende fase wordt overgeslagen. Reden hiertoe is, dat het plangebied binnen de begrenzing van een archeologisch monument ligt. In overleg met de regio-archeoloog (M. Wispelweij) is afgezien van een bureauonderzoek. In het hierna volgende hoofdstuk wordt desalniettemin een beknopt opsomming van de archeologisch relevante data gegeven.

8 Hoofdstuk Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo 2 Archeologische kenmerken Hieronder volgt een korte beschrijving van de archeologische kenmerken van het gebied, ondermeer gebaseerd op de gemeentelijke archeologische verwachtings- en beleidskaart, bodemkaart, geomorfologische kaart en Archis 3. Op de gemeentelijke archeologische beleidskaart ligt het plangebied in een zone met een hoge archeologische verwachting èn AMK-terrein Deze hoge verwachting is gebaseerd op een archeolandschappelijke eenhedenkaart; het plangebied ligt hierin in een zone met dekzandwelvingen. Bodemkundig ligt het plangebied in een zone met holtpodzolgronden van leemarm - zwak lemig fijn zand (legenda-eenheid Y21, grondwatertrap VIII). Het noordelijke deel van het plangebied ruwweg het terrein tussen de Konijnenwal en de Zandkampweg is blijkens de bodemkaart afgegraven. In het westen grenst de zone met holtpodzolen aan een zone met hoge bruine enkeerdgronden van leemarm en zwak lemig fijn zand (bez21); in het oosten grenst de holtpodzolgrond met fijn zand aan holtpodzolen met grof zand. Holtpodzolbodems behoren tot de moderpodzolen. Dit type komt vaak voor op de hoger gelegen (goed ontwaterde) gronden, hier de flank van de oostelijk

9 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo gelegen stuwwal van Ermelo. Het bodemtype kent een tamelijk dikke B-podzol (reikt soms tot cm in de ondergrond) waarbij humus in gebonden vorm aanwezig is. Die gebonden humus was gunstig voor de vroegere vormen van landbouw. Doordat vroeger geen bemesting plaatsvond, raakten akkers op moderpodzolbodems snel uitgeput. Op den duur leidde dit tot bodemverslechtering, waarbij de humusstructuur werd afgebroken en waarmee de moderpodzolen degradeerden tot voedselarme, zure humuspodzolen (veldpodzolbodems) die het tegenwoordige landschap vaak domineren. Enkeerdgronden zijn ontstaan vanaf de late middeleeuwen. Door jarenlange minerale bemesting is een dik plaggendek ontstaan. Vermoedelijk is het plaggendek opgebracht op een holtpodzolbodem. De oudere plaggendekken zijn opgebracht op locaties die al vóór plaggenbemesting in gebruik waren als akkerareaal. Doordat ze lange tijd in gebruik zijn geweest, zijn onder het plaggendek vaak resten van vroegere bewoning en/of terreininrichting te vinden. Het plaggendek heeft deze resten vaak goed beschermd tegen latere bodemverstoring. Op het AHN (Afbeelding 3) is duidelijk te zien dat het plangebied op de helling van de stuwwal ligt. Het afgegraven terrein tussen de Konijnenwal en de Zandkampweg ligt wat hoger dan de omgeving, zodat hier vermoedelijk sprake is van een ophoogpakket. Mogelijk is ook in het plangebied sprake van een ophooglaag. Afbeelding 3. Uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN 0,5). Het plangebied ligt binnen de begrenzing van AMK-terrein Dit terrein is aangemerkt als een terrein van hoge archeologische waarde. De AMK-status is gebaseerd op de vondst van resten uit de midden-steentijd (voornamelijk pijlspitsen en aardewerkfragmenten van de Beker-cultuur, waarnemingen 40843

10 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo en 40842) en ijzertijd. Uit oude kaarten 1 (hier niet afgebeeld) blijkt dat het plangebied tot circa 1975 onderdeel van een heidegebied vormde. Vanaf dat moment ontwikkelde zich geleidelijk een bosgebied. Op de geraadpleegde oude kaarten is het terrein aldoor onbebouwd gebleven. De huidige woning in het zuidelijke deel van het plangebied dateert uit ongeveer Gespecificeerde archeologische verwachting Gezien de ligging in een AMK-gebied worden primair waarden uit de middensteentijd en de ijzertijd verwacht. Echter, ook waarden uit andere perioden (steentijd, bronstijd, Romeinse tijd nieuwe tijd kunnen worden verwacht. De aanwezigheid van enkeerdgronden in de directe omgeving toont aan dat het gebied in de middeleeuwen nieuwe tijd bewoning heeft gekend. Het bodemtype in het plangebied (holtpodzolgrond) is bovendien geschikt voor primitieve vormen van landbouw, zodat ook in de periode vóór plaggenbemesting (neolithicum Romeinse tijd/vroege middeleeuwen) sprake kan zijn geweest van bewoning en akkerbouw. Het gegeven dat de holtpodzolbodem nog niet gedegradeerd is tot bijvoorbeeld een veldpodzolbodem wijst er echter op dat het gebied door de tijd heen niet vaak als landbouwgrond is ontgonnen. De te verwachten grondsporen bestaan uit paalkuilen, afvalkuilen, grafkuilen (zogenoemde vlakgraven ) en erfinrichting. Daarnaast kunnen vondsten worden aangetroffen, zoals aardewerk, bewerkt vuursteen, houtskoolconcentraties, nederzettingsafval en dergelijke. Deze bevinden zich naar verwachting direct onder de bouwvoor, in de top van een eventueel aanwezige E- of B-horizont. Grondsporen kunnen daarbij wat dieper doorlopen. Gezien de grondwatertrap (VIII) worden geen organische resten verwacht. 1 bron: topotijdreis.nl

11 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo Hoofdstuk 3 Inventariserend veldonderzoek 3.1 Beschrijving onderzoeksmethodiek De boringen zijn uitgevoerd conform het plan van aanpak (PvA) 2. In totaal zijn 13 boringen gezet met een edelmanboor met een boordiameter van 15 cm. Dit komt neer op een dichtheid van ruim 68 boringen per ha. In aanvulling op het PvA zijn de karterende boringen voorgeboord met een edelmanboor met een diameter van 7 cm, om de bodemopbouw beter in kaart te kunnen brengen. De boringen zijn gezet tot een diepte van maximaal 120 cm mv. De relevante lagen (bodemhorizonten) zijn gezeefd op archeologische indicatoren; hiertoe is een zeef met een maaswijdte van 4 mm gebruikt. De boorgaten zijn naderhand weer gedicht. De boringen zijn ingemeten met behulp van GPS (XYcoördinaten). De maaiveldhoogte is bepaald aan de hand van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN2). Voor het doel van dit onderzoek biedt het AHN voldoende nauwkeurigheid. De boorstaten en raaiprofielen zijn gedocumenteerd en opgesteld met behulp van het softwarepakket Boorstaten!. 3.2 Resultaten veldonderzoek De boorstaten zijn afgebeeld in bijlage 1; de boorpuntenkaart is weergegeven in bijlage 2. Bijlage 3 toont de archeologische advieskaart. Het bodemprofiel bestaat in de meeste boringen (boringen 1 4, 6-10 en 13) uit een verstoord pakket van ongeveer cm dik. Dit verstoorde pakket rust meestal direct en scherp begrenst op een C-horizont, die bestaat uit matig fijn, zwak siltig en grindhoudend zand. Dit betreft dekzand. In enkele boringen is onder een verstoorde laag een BC-horizont aangetroffen (boring 6 op een diepte van cm mv en boring 7 (verstoord, tussen cm mv). In boringen 11 en 12 (vlak naast de huidige woning) is onder een dunne opgebrachte laag cunetzand een B-horizont aangetroffen op een diepte tussen cm -mv. Deze bestaat eveneens uit matig fijn, zwak siltig zand. De top bestaat uit een roodbruine B-humus (Bh) podzol; naar onder gaat deze over in een oranjerode minerale B-horizont. De begrenzing van de B-horizont op de C- horizont is diffuus. 2 Brouwer, 2016.

12 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo In boring 3 is op de overgang van de verstoorde laag op de C-horizont (circa 60 cm mv) een fragment aardewerk aangetroffen. Dit gaat om grijsbakkend en hardgebakken aardewerk, dat vermoedelijk in de nieuwe tijd gedateerd moet worden en waarschijnlijk uit het verstoorde pakket afkomstig is. Andere archeologische indicatoren zijn niet aangetroffen.

13 Inventariserend veldonderzoek karterende fase. Konijnenwal 13 te Ermelo, gem. Ermelo Hoofdstuk 4 Conclusie en advies 4.1 Conclusie en verwachting Het karterend booronderzoek heeft, afgezien van een vermoedelijk nieuwe tijdaardewerkfragment, afkomstig uit de overgang tussen verstoorde laag en C- horizont, geen archeologische indicatoren opgeleverd. In de meeste boringen is het bodemprofiel tot in de C-horizont verstoord. Een uitzondering vormt het bodemprofiel pal naast de huidige woning, waar in boring 11 en 12 direct onder het maaiveld een intacte B-horizont is aangetroffen. Vermoedelijk betreft dit echter een zeer kleine zone: in de wat noordelijker geplaatste boring 13 is opnieuw sprake van een tot in de C-horizont verstoord bodemprofiel. Westelijk van beide boringen is de bodem verstoord door cunetzand van de oprit, de huidige woning en kabels en leidingen onder de oprit. Mogelijk strekt het deel met een intact bodemprofiel zich wel verder in oostelijke richting buiten het plangebied uit. Boringen 11 en 12 tonen voorts aan dat het potentiële archeologische niveau zeer dicht onder het maaiveld kan liggen en daardoor zeer kwetsbaar is tegen bodemingrepen. 4.2 Aanbeveling Aangezien het karterend booronderzoek geen relevante archeologische indicatoren heeft opgeleverd en in de meeste boringen sprake is van een nagenoeg tot in de C-horizont verstoord bodemprofiel dient het verwachtingsmodel (hoofdstuk 2) te worden verworpen. Een intacte en behoudenswaardige archeologische vindplaats wordt niet verwacht. Aanbevolen wordt het bouwblok vrij te geven van archeologisch vervolgonderzoek. De implementatie van deze aanbeveling is afhankelijk van het oordeel van de gemeente Ermelo, hierin vertegenwoordigd door haar regio-archeoloog, de heer M. Wispelweij, omgevingsdienst Noord-Veluwe.

14 Literatuur Bakker, H. de & J. Schelling, Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. Stating Centrum Wageningen. Bosch, J.H.A.,2008: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 1.1. Op basis van de Standaard Boorbeschrijvingsmethode versie 5.2. Deltaresrapport 2008-U-R0881/A. Brouwer, E.W., Plan van Aanpak Konijnenwal 13a te Ermelo, gemeente Ermelo (Gld.). Ommen Nederlands Normalisatie-instituut, 1989: Nederlandse Norm NEN 5104, Classificatie van onverharde grondmonsters, Nederlands Normalisatie-instituut Delft. Roode, de F., E. Goossens, Archeologische monumentenzorg in de gemeente Ermelo; deel 1: beleidsnota archeologische monumentenzorg; deel 2: toelichting op de archeologische kaarten. RAAP-rapport 1844, Weesp. Tol, A.J., J.W.H.P. Verhagen en M. Verbruggen, Leidraad Inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek. SIKB.

15 BIJLAGE 1 Boorstaten

16 Karterend booronderzoek Konijnenwal 13a te Ermelo Boring 1 RD-coördinaten: / , Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, donkerbruin, scherpe ondergrens, gevlekt/verstoord, teelaarde 1 8, Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/grijs, scherpe ondergrens, opgebracht, plastic Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel/bruin, matig puinhoudend, zwak baksteenhoudend, cement Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, C-horizont, dekzand Boring 2 RD-coördinaten: / ,33 10 Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, donkerbruin, scherpe ondergrens, gevlekt/verstoord, teelaarde 1 8, Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, bruin/geel/grijs, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, zwart/geel/bruin, gevlekt/verstoord, met kokos-/vlasmat Zand, matig grof, zwak siltig, geel, C-horizont Boring 3 RD-coördinaten: / ,85 5 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs, graszode 60 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijs/bruin/geel, scherpe ondergrens, gevlekt/verstoord 1 7, Zand, matig fijn, zwak siltig, geel, weinig aardewerk, dekzand

17 Karterend booronderzoek Konijnenwal 13a te Ermelo Boring 4 RD-coördinaten: / ,9 10 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs/bruin, graszode Zand, zwak siltig, matig grindig, donkerbruin/grijs, scherpe ondergrens, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel, C-horizont, dekzand Boring 5 RD-coördinaten: / ,14 10 Zand, matig fijn, zwak siltig, matig humeus, donkergrijs/bruin, scherpe ondergrens, graszode 60 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel, C-horizont, dekzand Boring 6 RD-coördinaten: / ,28 1 8, Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus gevlekt/verstoord, tuinaarde Zand, matig grof, zwak siltig, lichtgrijs, scherpe ondergrens, gevlekt/verstoord, ophoogzand Zand, matig fijn, zwak siltig, sterk humeus, bruin, gevlekt/verstoord, teelaarde Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin/geel, ondergrens diffuus, BC-horizont, dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel, C-horizont, dekzand

18 Karterend booronderzoek Konijnenwal 13a te Ermelo Boring 7 RD-coördinaten: / ,27 10 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkerbruin/grijs, graszode Zand, matig fijn, zwak siltig, bruin/grijs, gevlekt/verstoord 1 8,27 80 Zand, matig fijn, zwak siltig, geel/bruin/grijs, BC-horizont, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel, C-horizont, dekzand Boring 8 RD-coördinaten: / ,24 1 8, Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, donkergrijs/bruin, gevlekt/verstoord, teelaarde Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, zwak humeus, lichtbruin/grijs, onscherpe ondergrens, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, geel/bruin/grijs, C-horizont, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel, C-horizont, dekzand Boring 9 RD-coördinaten: / ,96 30 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, grijs/geel/zwart, gevlekt/verstoord 60 Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, lichtgeel, C-horizont, dekzand

19 Karterend booronderzoek Konijnenwal 13a te Ermelo Boring 10 RD-coördinaten: / ,95 3 houtstrooisel Zand, matig grof, zwak siltig, oranje/geel, gevlekt/verstoord, ophoogzand Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, lichtgeel, C-horizont, dekzand Boring 11 RD-coördinaten: / , houtstrooisel Zand, matig fijn, zwak siltig, geel/bruin, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, rood/bruin, ondergrens diffuus, Bh-horizont, dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, oranje/rood, ondergrens diffuus, B-horizont, dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, donkergeel, C-horizont, dekzand Boring 12 RD-coördinaten: / , houtstrooisel Zand, matig fijn, zwak siltig, geel/bruin, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, rood/bruin, ondergrens diffuus, Bh-horizont, dekzand Zand, matig fijn, zwak siltig, oranje/rood, ondergrens diffuus, B-horizont Zand, matig fijn, zwak siltig, donkergeel, C-horizont, dekzand

20 Karterend booronderzoek Konijnenwal 13a te Ermelo Boring 13 RD-coördinaten: / ,88 2 houtstrooisel Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak humeus, bruin/geel/grijs, scherpe ondergrens, gevlekt/verstoord Zand, matig fijn, zwak siltig, zwak grindig, geel, C-horizont, dekzand

21 Karterend booronderzoek Konijnenwal 13a te Ermelo

22 BIJLAGE 2 Boorpuntenkaart

23

24 BIJLAGE 3 Archeologische advieskaart

25