Nota Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Transcriptie

1 Nota Weerstandsvermogen en risicobeheersing

2 Zuiderzeestraatweg Oost 19 - Postbus 70, 8080 AB Elburg Telefoon Fax gemeente@elburg.nl Internet:

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Risicobeheersing Risicobeheersing 2.2 Risico inventarisatie 2.3 Risico kwalificatie en -kwantificatie 3. Weerstandscapaciteit Inventariseren 4. Weerstandsvermogen Bepaling weerstandsvermogen 5. Kengetallen Kengetallen voor het bewaken van de financiële positie 5.2 Normering kengetallen 5.3 Signaleringsoverzicht kengetallen 6. Beleidsuitgangspunten 14 Bijlagen Toelichting en berekening kengetallen Blad: 1

4 Blad: 2 Nota Weerstandsvermogen en risicobeheersing

5 Nota Weerstandsvermogen en risicobeheersing 1. Inleiding In 2011 is de Nota beleidskader risicomanagement en weerstandsvermogen vastgesteld. In de nota zijn tien beleidskaders weergegeven die ons beleid op hoofdlijnen weergeven. Eenmaal per vier jaar wordt de nota geactualiseerd. Dit is de eerste actualisatie. De doelstelling van deze actualisatie is te onderzoeken of we het beleid zoals geformuleerd in de nota van 2011 moeten bijstellen of aanvullen op basis van: De opgedane ervaringen in de afgelopen vier jaren Gewijzigde wet- en regelgeving Een vergelijking met andere gemeenten Op basis van dit onderzoek is de nota compleet gewijzigd. De eerste nota is beperkt gebleven tot 10 beleidskaders met een korte toelichting daarop. Mede op basis van (aanstaande) wetswijzigingen is in dit geval toch gekozen om ook een algemeen beschrijvend deel toe te voegen. De wetgever heeft immers een aantal aanpassingen doorgevoerd die van invloed zijn op de inhoud van deze nota. De belangrijkste aanpassingen van de wet zijn naar aanleiding van het rapport van de adviescommissie Depla Vernieuwing van de begroting en verantwoording van gemeenten. Één van de adviezen is bijvoorbeeld het verplicht opnemen van financiële kengetallen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing van de jaarrekening en begroting. Sinds een aantal jaren presenteert onze gemeente al diverse kengetallen in deze boekwerken. Om een goede combinatie van de al aanwezige kengetallen en de nieuw voorgeschreven kengetallen samen te stellen is in deze nota daar een apart hoofdstuk aan gewijd (hoofdstuk vijf). In de hoofdstukken twee tot en met vier ligt de nadruk op risicobeheersing, weerstandscapaciteit en weerstandsvermogen. Dit zijn dezelfde begrippen als in de nota van 2011 alleen dit keer meer uitgebreid verwoord. In hoofdstuk zes wordt een opsomming gegeven van alle beleidsuitgangspunten. In totaal worden 10 beleidskaders ter vaststelling door uw raad voorgesteld. Tenslotte is één bijlage ter verduidelijking toegevoegd. In de bijlage is een verdieping weergegeven van de nieuw te gebruiken kengetallen. Per kengetal wordt het doel en het nut weergegeven en is de onderliggende berekening uitgewerkt. Blad: 3

6 2. Risicobeheersing 2.1 Risicobeheersing Risicobeheersing kan als volgt worden gedefinieerd: Risicobeheersing is het identificeren en kwantificeren van risico s en het vaststellen van beheersmaatregelen. Met beheersmaatregelen worden activiteiten bedoeld waarmee de kans van optreden of de gevolgen worden beperkt. Toepassen risicobeheersing Risicobeheersing wordt toegepast om de nadelige gevolgen van risico s te beheersen. Het geeft ons inzicht in wat er kan gebeuren. Als tweede stelt het ons in staat prioriteiten toe te kennen zodat risico s beter vergelijkbaar zijn, er geen ad hoc acties volgen, maar bewuste en vooraf bepaalde maatregelen genomen worden. Ten derde maakt risicobeheersing een betere (financiële) afweging mogelijk bij de besluitvorming om maatregelen te treffen en de gevolgen van voorvallen op te vangen. Ten slotte is er nog het argument dat risicobeheersing ons in staat stelt de genomen beslissingen over het al dan niet accepteren van risico s te verantwoorden. Beheersmaatregelen op het gebied van de administratieve organisatie en interne controle (onder and ere rechtmatigheid) aangevuld met deugdelijke managementrapportages ten behoeve van beheersing van risico s zijn onderdeel van de vastgelegde werkprocessen en behoren tot de dagelijkse werkzaamheden. Deze maatregelen zijn ter opvang van organisatierisico s die de gemeente loopt, zowel intern als extern. Organisatiebreed Risicobeheersing kan pas succesvol zijn als het organisatiebreed aandacht krijgt. Ons bestuur en management moet risicobeheersing als proces stimuleren en ondersteunen. Bij college- en raadsvoorstellen is een risicoparagraaf een standaard onderdeel van het format. Op deze wijze krijgen risico s de aandacht die nodig is en vormen dan expliciet onderdeel van de besluitvorming. Vervolgens wordt in de financiële paragraaf op de benoemde risico s ingegaan. Deze kunnen dan financieel vertaald worden met een daarbij passend risicoprofiel. Enerzijds kunnen dan eventueel mogelijkheden ter dekking worden aangegeven. Anderzijds kan het risico in de toekomst worden vermeld in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de jaarrekening en de programmabegroting. Op deze wijze wordt het risico dan gemonitord en niet uit het oog verloren. Hierdoor kunnen op bestuursniveau relevante risico s in de afwegingen meegenomen worden. Uitgangspunt 1: Het college draagt zorg voor een cultuur waarbij risicobeheersing een vast onderdeel vormt van de bedrijfsvoering. Uitgangspunt 2: Het college benoemt geïnventariseerde en gekwantificeerde risico s vanaf een bedrag van in college- en raadsvoorstellen. Blad: 4

7 2.2 Risico inventarisatie Risico = kans x effect De hoogte van het risico wordt bepaald door de kans of waarschijnlijkheid dat iets gebeurd en de gevolgen of impact van die gebeurtenis. Een risico is de onzekerheid (kans) dat een gebeurtenis met (negatieve) gevolgen (effect) zich voordoet. Zowel interne als externe risico s kunnen voor problemen zorgen. Denk hierbij niet alleen aan de mogelijke financiële gevolgen van een risico dat zich daadwerkelijk voordoet. Ook op andere vlakken kunnen risico s voor probl emen zorgen, denk bijvoorbeeld aan gevolgen voor de realisatie van de beleidsdoelstellingen of schade aan het imago van de gemeente en het verlies van vertrouwen in de overheid en haar bestuurders. Externe risico s bevinden zich buiten de invloedssfeer van de gemeente, zoals een economische recessie. Bij dit type risico s moet een vertaalslag plaatsvinden naar de concrete gevolgen voor de gemeente. Interne risico s hebben betrekking op de gemeente zelf. Kenmerkend hieraan is dat deze risico s zich binnen de invloedssfeer van de gemeente bevinden. Bijvoorbeeld omdat zij het gevolg zijn van: beleid en/of plannen van de gemeente en/of de uitvoering hiervan; handelingen van de gemeente (ambtelijk of bestuurlijk) of juist in het uitblijven daarvan; de eigendommen van de gemeente. Risico-inventarisatie De risico s van de gemeente worden ingedeeld in drie categorieën (algemeen, concreet en specifiek). Uitgangspunt bij het bepalen van de risico s is het gegeven dat de gebeurtenissen nooit allemaal tegelijk en vol ledig zullen optreden. In een risicoprofiel van meerdere risico s is het niet waarschijnlijk dat ze tegelijk in één jaar zullen optreden. Sommige risico s zullen zich nooit voordoen, terwijl andere daarentegen zich in hun maximale omvang manifesteren. Het inventariseren van risico s gebeurt doorgaans als onderdeel van de jaarlijkse planning - en controlcyclus. Algemene risico s Algemene risico s zijn voor de gemeente aan te merken als normale risico s. De algemene risico s worden onderstaand benoemd omdat deze risico s in de toekomst voor de gemeente Elburg specifieke risico s kunnen worden. Voorbeelden van algemene risico s zijn: Economische conjunctuur Renteontwikkelingen Algemene uitkering uit het Gemeentefonds Provinciale bezuinigingen Open einde regelingen Organisatierisico s Samenwerkingstrajecten Deelnemingen Verbonden partijen Concrete risico s Tot concrete risico s worden risico s gerekend waarbij de kans dat deze zich voordoet groter is dan 60% en waarvan de omvang van de te verwachten verplichtingen redelijkerwijs zijn in te schatten. Voor concrete risico s worden bestemmingsreserves en/of voorzieningen ingesteld. De gemeente heeft bijvoorbeeld een voorziening ingesteld voor pensioenen en wachtgelden van (oud)wethouders. De hoogte van de voorzieningen en bestemmingsreserves dekken de gesignaleerde concrete risico s in financiële zin voldoende af. Bij de tweejaarlijkse herziening van de nota reserves en voorzieningen vindt een totaalbeoordeling plaats van de reserves en voorzieningen en de concrete risico s die daarmee samenhangen. Specifieke risico s Tot de specifieke risico s worden risico s gerekend welke minder concreet zijn en waarbij de kans dat deze zich voordoet zich bevindt in een bandbreedte van 5% tot 60%. Het zijn risico s op specifieke gebieden of onder specifieke omstandigheden. Blad: 5

8 Uitgangspunt 3: Het college inventariseert algemene, concrete en specifieke risico s. 2.3 Risicokwalificatie en -kwantificatie Risicobeoordeling Het beoordelen van risico s kan naast kwalitatief ook kwantitatief. Bij de kwalitatieve beoordeling worden de geïnventariseerde risico s onderverdeeld in algemene, concrete of specifieke risico s en wordt de kans dan een risico s zich daadwerkelijk voordoet ingeschat. De kwantitatieve beoordeling wordt mede gestimuleerd door het BBVvoorschrift om het weerstandsvermogen te bepalen. Geïnventariseerde risico s worden daarom gekwantificeerd. Kwantificeren betekent het in geld uitdrukken van de mogelijke gevolgen van risico s. Naast de bepaling van het weerstandsvermogen heeft het kwantificeren ook tot doel om ordening aan te brengen ten bate van sturing en beheersing. De impact van risico s is vaak afhankelijk van de omvang van het risico en de mate van waarschijnlijkheid dat het risico zich daadwerkelijk voor zal doen. Het kwantificeren van risico s vindt periodiek plaats. Tweemaal per jaar wordt in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing bij de begroting en de jaarrekening de incidentele en structurele risico s berekend. Bedragen beneden de worden daarbij niet meegenomen. Tussentijds gekwantificeerde risico s worden vermeld in een college- of raadsvoorstel. In de financiële paragraaf van hetzelfde voorstel wordt ingegaan op de benoemde risico s. Deze kunnen dan financieel vertaald worden met een daarbij passend risicoprofiel. Enerzijds kunnen dan eventueel mogelijkheden ter dekking worden aangegeven. Anderzijds kan het risico in de toekomst worden vermeld in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing in de jaarrekening en de programmabegroting. Op deze wijze wordt het risico dan gemonitord en niet uit het oog verloren. Voor het kwantificeren van de risico s worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: I. Algemene risico s Algemene risico s zijn niet direct te kwantificeren. Het geheel van algemene risico s geeft wel aanleiding voor het vormen of in standhouden van een minimaal algemeen weerstandsvermogen. Als richtlijn wordt 5% van de totale uitgaven, exclusief stortingen in de reserves, van het begrotingsjaar als risicobedrag opgevoerd. Afgerond komt dit neer op een gekwantificeerd risico van 2,5 miljoen. II. Concrete risico s Voor concrete risico s, bij een kans van optreden van hoger dan 60%, worden bestemmingsreserves en/of voorzieningen ingesteld. Het te kwantificeren restrisico bedraagt hiermee dan ook nihil. III. Specifieke risico s Ter bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit kwantificeert het college de risico s door het gevolg (impact/omvang bedrag) en de daarbij behorende kans (verwachting dat het risico zich voordoet/risicoprofiel) te vermenigvuldigen. Zij neemt daarbij de volgende uitgangspunten in acht: Het risicoprofiel vertaalt zich in een bandbreedte van 0% tot en met 60%. Geïnventariseerde risico s worden op basis van kennis en ervaring ingeschaald binnen deze bandbreedte. Voor enkele risico s is de inschaling reeds bepaald: 1.] Voor garanties geldleningen zijn de volgende risicoprofielen in overleg met de auditcommissie bepaald 1. Eigen woningen particulieren 5,0% 2. WEW - Nationale Hypotheek Garantie 2,5% 3. WSW woningcorporaties 0,0% 4. Overige stichtingen en bedrijven 5,0% Omdat de vier categorieën garantstellingen verschillen qua (financieel) risico is het verantwoord om ook het risicoprofiel per categorie te bepalen. Voorgesteld wordt om voor de garantstellingen waarbij wij als gemeente alleen garant staan het huidige profiel van 5% te hanteren. De zekerheidsstructuur van het WEW verlaagt het risico nadrukkelijk en is slechts zeer gering. Blad: 6

9 Toch wordt voorgesteld voorzichtigheidshalve te kiezen voor een risicoprofiel van 2,5%. Tenslotte is de zekerheidsstructuur van het WSW dusdanig goed vormgegeven dat hiervoor het risicoprofiel op nihil gezet kan worden. 2.] Voor verstrekte geldleningen met een publiek belang (o.a. sportaccommodaties, dorps- en gemeenschapshuizen) geldt een risicoprofiel van 5,0%. 3.] Voor de grondcomplexen in exploitatie wordt jaarlijks een risicoanalyse gemaakt. Het totale berekende risico wordt als vast gegeven meegenomen. Voor nog niet in exploitatie genomen complexen bouwgrondexploitatie werd doorgaans een risicoprofiel gehanteerd van 10%. Door gewijzigde regelgeving worden niet in exploitatie genomen gronden omgezet naar strategische gronden. De strategische gronden worden gewaardeerd op basis van verkrijgingsprijs of de lagere marktwaarde. De stelselwijziging zorgt ervoor dat afwaarderingen en verliesvoorzieningen voor deze gronden niet langer als risicopost wordt opgenomen. 4.] De gekwantificeerde risico s wegens renteverlies zijn gebaseerd op de incidentele benodigde weerstandscapaciteit voor zowel de algemene dienst als de bouwgrondexploitatie. Het risicoprofiel voor het eventuele renteverlies is gelijk aan de gehanteerde rekenrente (op dit moment 3,5%). Uitgangspunt 4: Het college monitort de geïnventariseerde en gekwantificeerde risico s (vanaf een bedrag van ) tweemaal per jaar in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Uitgangspunt 5: Bij het kwantificeren van risico s gelden de volgende criteria: I. Voor algemene risico s bedraagt het gekwantificeerd risico 5% van de totale uitgaven van de gemeente Elburg (exclusief storting in de reserves). II. Voor concrete risico s (kans > 60%) wordt een voorziening of bestemmingsreserve ingesteld. III. Voor specifieke risico s geldt een bandbreedte van 0% tot en met 60% Enkele specifieke risico s zijn nader gespecificeerd: - Voor garanties geldleningen zijn de drie risicoprofielen: 0%, 2,5% en 5% - Voor verstrekte geldleningen met een publiek belang geldt een risicoprofiel van 5,0%. - Voor de grondcomplexen in exploitatie wordt jaarlijks een risicoanalyse gemaakt - Voor het renteverlies door de inzet van algemene weerstandsreserves wordt de rekenrente gehanteerd. Blad: 7

10 3. Weerstandscapaciteit 3.1 Inventariseren De beschikbare weerstandscapaciteit wordt gedefinieerd als: Het geheel aan beschikbare en vrij aanwendbare financiële middelen om mogelijke risico s met financieel gevolg op te kunnen vangen. Beschikbare weerstandscapaciteit De omvang van de weerstandscapaciteit is van belang voor de beoordeling van de financiële positie van de gemeente. De weerstandscapaciteit omvat de mogelijkheden voor een gemeente om financiële tegenvallers (risico s) op te kunnen vangen en bestaat uit drie onderdelen. 1. Algemene (weerstands-) reserves 2. Ruimte in de begroting 3. Onbenutte belastingcapaciteit Algemene (weerstands-)reserves De gemeente Elburg heeft vier algemene reserves. Deze reserves zijn qua aanwending vrij besteedbaar en niet gekoppeld aan een bestuurlijk vastgesteld doel. Algemene reserve Voor onvoorziene uitgaven waarmee geen rekening is gehouden Algemene weerstandsreserve Buffer voor aanmerkelijke financiële risico s Algemene reserve bouwgrondexploitatie Voor het opvangen van tekorten in de bouwgrondexploitatie Weerstandsreserve bouwgrondexploitatie Buffer voor financiële risico s in de bouwgrondexploitatie Op basis van de nota grondbeleid Vaste grond onder de voeten wordt de weerstandscapaciteit voor de bouwgrondexploitatie afzonderlijk berekend. Dit omdat het hierdoor beter te vergelijken is met de geïnventariseerde risico s voor de bouwgronden. Wat niet wordt meegenomen zijn de stille reserves en de bestemmingsreserves. Stille reserves worden gevormd door bezittingen die wel aanwezig zijn maar waarvan de waarde niet uit de balans blijk t. Een algemeen kenmerk is dat men er niet direct over kan beschikken. Om deze reden worden de stille reserves niet tot de beschikbare weerstandscapaciteit gerekend. Theoretisch is het mogelijk om bestemmingsreserves in te zetten voor berekening van de benodigde weerstandscapaciteit. In de recentelijk vastgestelde nota reserves en voorzieningen 2015 zijn de bestemmingsreserves (op bestaansrecht) doorgelicht. Vandaar dat deze categorie niet meegenomen wordt ter bepaling van de beschikbare weerstandscapaciteit. Ruimte in de begroting Bij de bepaling van de incidentele en structurele ruimte in de begroting wordt uitgegaan van de meest recente vastgestelde meerjarenprogrammabegroting. De incidentele ruimte bestaat uit de geraamde stelpost voor onvoorziene uitgaven en het saldo van het eerste begrotingsjaar. De structurele ruimte bestaat uit de geraamde stelpost remweg en het cumulatieve saldo in de laatste jaarschijf van de begroting. De onbenutte belastingcapaciteit Onze gemeente kan extra middelen genereren door belastingen te verhogen en heffingen meer kostend ekkend te maken. Belastingen verhogen: Bij het bepalen van de onbenutte belastingcapaciteit wordt in het algemeen gekeken naar de ruimte die aanwezig is om de OZB-tarieven nog te verhogen. De onbenutte belastingcapaciteit OZB wordt berekend door de gemeentelijke tarieven te vergelijken met de inkomstenmaatstaf OZB zoals deze geldt voor de berekening van de algemene uitkering. Heffingen meer kostendekkend maken: In de gemeente Elburg geldt het beleid dat in principe de kosten van dienstverlening voor 100% verhaald worden op de aanvrager. Alleen ten aanzien van de begraafrechten worden de kosten voor 80% in rekening gebracht. Hier is dus sprake van een structurele onbenutte ruimte in de begroting. Blad: 8

11 Uitgangspunt 6: De beschikbare weerstandscapaciteit is de som van het vrije deel van de algemene (weerstands-)reserves, de ruimte in de begroting en de onbenutte belastingcapaciteit. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit wordt onderscheid gemaakt tussen de bouwgrondexploitatie en de algemene dienst. I. Stille reserves worden niet tot de beschikbare capaciteit gerekend. II. De ruimte in de begroting bestaat uit de stelpost onvoorzien, de stelpost remweg en het (meerjarig) begrotingsoverschot. III. De onbenutte belastingcapaciteit: - is de ruimte tussen de huidige opbrengst OZB en de opbrengst conform de maatstaven algemene uitkering. - is de ruimte tussen 100% en 80% kostendekking op begraafrechten. Blad: 9

12 4. Weerstandsvermogen 4.1 Bepaling weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen wordt als volgt gedefinieerd: Het vermogen van de gemeente Elburg om (onverwachte) verliezen en incidentele financiële tegenvallers op te kunnen vangen, zonder dat de continuïteit of de dienstverlening van de organisatie direct in gevaar komt of financiële noodmaatregelen nodig zijn. Het weerstandsvermogen geeft de relatie weer tussen de beschikbare weerstandscapaciteit (in hoeverre beschikt de gemeente over middelen en mogelijkheden om niet begrote kosten te dekken) en de benodigde weerstandscapaciteit (risicoprofiel). De mate waarin de beschikbare weerstandscapaciteit schade en verliezen als gevolg van risico s kan opvangen geeft een indruk van de financiële positie van de gemeente. Het weerstandsvermogen wordt vertaald in een ratio waarbij de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald. Weerstandsvermogen = Beschikbare weerstandscapaciteit Benodigde weerstandscapaciteit Om de incidentele en structurele ratio voor het weerstandsvermogen te beoordelen wordt gebruik gemaakt van een waarderingstabel. In het volgende hoofdstuk wordt de waarderingstabel nader toegelicht. Beleidsuitgangspunt ten aanzien van het weerstandsvermogen is dat deze op elk moment tenminste 1 moet bedragen. Wanneer het weerstandsvermogen kleiner is dan 1 betekent dit dat de aanwezige weerstandscapaciteit (de aanwezige incidentele of structurele middelen) niet groot genoeg is om de benodigde weerstandscapaciteit (de berekende risico-omvang) te dekken. De score van 1 of hoger wordt voldoende geacht omdat niet alle risico s zich op hetzelfde moment voor zullen doen. Andere kant is ook dat niet alle risico s in beeld zijn (praktisch onmogelijk). Een situatie waarbij de beschikbare weerstandscapaciteit gelijk of hoger is dan de benodigde capaciteit is praktisch gezien voldoende. Neemt niet weg dat een hogere score in het licht van de financiële positie van de gemeente meer zekerheid geeft. Indien de score hoger dan 1 is, betekent dit niet automatisch dat er meer (financiële) risico s kunnen worden genomen. In een dergelijke situatie moet bedacht worden dat een ratioscore een momentopname is en dat bij de beoordeling van de score ook de lange termijnontwikkelingen in beschouwing moeten worden genomen. Uitgangspunt 7: Het weerstandsvermogen wordt vertaald in een (incidentele en structurele) ratio waarbij de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald. Deze ratio moet in ieder geval hoger zijn dan 1. Blad: 10

13 5. Kengetallen 5.1 Kengetallen voor het bewaken van de financiële positie Bestaande kengetallen In de auditcommissie zijn Kengetallen voor het bewaken van de financiële positie vastgesteld. De kengetallen geven inzicht in de financiële positie van de gemeente Elburg. Door deze kengetallen jaarlijks te presenteren aan de auditcommissie is de commissie in staat de kengetallen in meerjarig perspectief te volgen. De kengetallen zijn onderverdeeld in drie categorieën: 1. De vermogenspositie 2. De schuldpositie 3. Overige kengetallen De kengetallen zijn ingedeeld op een schaal van Uitstekend tot en met Onvoldoende. De presentatie van de kengetallen werd tevens gebruikt in de jaarrekening en begroting. De tabel werd in één oogopslag gepresenteerd waardoor deze uitstekend dienst kon doen als signaleringsmiddel. Voorgeschreven kengetallen Vernieuwing van de begroting en verantwoording van gemeenten: De commissie Depla heeft een aantal adviezen uitgebracht om de controlerende rol van de raad te versterken. Het versterken van deze rol is ondermeer mogelijk door het creeëren van meer inzicht in de financiële positie van de eigen gemeente en andere gemeenten. Hiervoor is een uniforme basisset van financiële kengetallen voorgesteld. Dit voorstel is afgelopen zomer omgezet in wet- en regelgeving. De kengetallen zijn ter ondersteuning van de beoordeling van de financiële positie en dienen verplicht opgenomen te worden in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Om dit te bereiken wordt voorgeschreven dat de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing de volgende kengetallen bevat: netto schuldquote en de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, solvabiliteitsratio, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit. Deze kengetallen maken inzichtelijk(er) over hoeveel (financiële) ruimte de provincie of gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen. Ze geven zodoende inzicht in de financiële weer- en wendbaarheid. De kengetallen worden gezamenlijk opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing, omdat die paragraaf weergeeft hoe solide de begroting is en in hoeverre financiële tegenvallers kunnen worden opgevangen. Samenvoegen Om het presenteren van kengetallen duidelijk en overzichtelijk te houden, en om overlapping van dezelfde soort kengetallen te voorkomen, wordt voorgesteld om beide soorten kengetallen samen te voegen tot één overzicht. Dit nieuwe overzicht wordt voor de gemeente Elburg de nieuwe standaard. Voorgesteld wordt de onderstaande kengetallen op te nemen in één overzicht: Oorsprong Kengetallen 1a BBV, Artikel 11, lid 2d,1a Netto schuldquote 1b BBV, Artikel 11, lid 2d,1b Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 2 BBV, Artikel 11, lid 2d,2 Solvabiliteitsratio 3 BBV, Artikel 11, lid 2d,3 Grondexploitatie 4 BBV, Artikel 11, lid 2d,4 Structurele exploitatieruimte 5a BBV, Artikel 11, lid 2d,5 Belastingcapaciteit 5b Coelo, atlas van de lokale lasten Woonlasten, Coelo rangnummer 6a Gemeenteraad, paragraaf weerstandsvermogen Weerstandsratio - incidenteel 6b Gemeenteraad, paragraaf weerstandsvermogen Weerstandsratio - structureel 7 Auditcommissie, kengetallen voor de financiële positie Liquiditeit 8 Auditcommissie, kengetallen voor de financiële positie Netto schuld per inwoner Blad: 11

14 Dit betekent dat de volgende kentallen komen te vervallen: Oorsprong Kengetallen Opmerking Auditcommissie Debt ratio Is de tegenhanger van de solvabiliteit en heeft daarom inhoudelijk als kengetal dezelfde signaleringswaarde. Auditcommissie Variabele rente ratio De variabele renteratio wordt niet of nauwelijks gebruikt door andere gemeenten. De waarde is dan ook niet goed te gebruiken als vergelijkingswaarde. Auditcommissie Openstaande debiteuren Dit kengetal is, met name in meerjaren toekomstperspectief, niet bruikbaar. Uitgangspunt 8: De gemeente Elburg gebruikt de volgende kengetallen voor het bewaken van de financiële positie: 1a] Netto schuldquote 1b] Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 2] Solvabiliteitsratio 3] Grondexploitatie 4] Structurele exploitatieruimte 5a] Belastingcapaciteit 5b] Woonlasten, Coelo rangnummer 6a] Weerstandsratio - incidenteel 6b] Weerstandsratio - structureel 7] Liquiditeit 8] Netto schuld per inwoner 5.2 Normering kengetallen Naast het opnemen van de tabel dient een beoordeling gegeven te worden van de onderlinge verhoudingen van de kengetallen, in relatie tot de financiële positie van onze gemeente. De wijze waarop de kengetallen meewegen in de uiteindelijke beoordeling van de financiële positie van de medeoverheid is voorbehouden aan het horizontale controle- en verantwoordingsproces. Zonder normering zijn de kengetallen moeilijk te duiden. In deze nota wordt voorgesteld de onderstaande normeringen vast te stellen. Bij de normering is aansluiting gezocht bij de normering van de provincie Gelderland en van de auditcommissie. Provincie Gelderland De gezamenlijke provinciale toezichthouders hebben geconstateerd dat het financiële beeld dat uit de kentallen naar voren komt, belangrijk is voor het inzicht in de financiele positie van de gemeenten. Er is door de toezichthouders besloten om voor het verkrijgen van een goed beeld, aan te sluiten bij de zogeheten signaleringswaarden die afkomstig zijn uit onder meer de stresstest voor gemeenten. Aan deze categorieën is geen kwalificatie gegeven, omdat normering in eerste instantie door de gemeente zelf plaats dient te vinden. Wel kan over het algemeen worden gesteld, dat de categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest. Auditcommissie De auditcommissie van uw raad heeft sinds een aantal jaar een eigen normering voor kengetallen vastgesteld. Deze kengetallen zijn vastgelegd in Kengetallen voor het bewaken van de financiële positie. De normering voor deze kengetallen vond plaats op basis van een scoretabel. De tabel kende vijf scores: Uitstekend, Goed, Voldoende, Matig en Onvoldoende. Om op één lijn te komen met de door de provincie gehanteerde indeling in categorieën is de indeling hierop aangepast. Blad: 12

15 Uitgangspunt 9: Voor de normering van de kengetallen wordt de volgende indeling gehanteerd (waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest): Kengetallen Categorie A B C 1a. Netto schuldquote <90% % >130% 1b. Netto schuldquote gecorrigeerd met verstrekte leningen <90% % >130% 2. Solvabiliteitsratio >50% 20-50% <20% 3. Grondexploitatie <20% 20-35% >35% 4. Structurele exploitatieruimte begroting Begr én MJR> 0% Begr of MJR> 0% Begr én MJR< 0% 5a. Belastingcapaciteit <95% % >105% 5b. Woonlasten, Coelo rangnummer < >300 6a. Weerstandsratio - incidenteel > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 6b. Weerstandsratio - structureel > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 7. Liquiditeit > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 8. Netto schuld per inwoner < > Signaleringsoverzicht kengetallen De 10 kengetallen worden in één overzicht gepresenteerd. Bij de presentatie is eveneens de normering per categorie weergegeven. Op basis van de signaleringswaarden van de provincie en eigen signaleringswaarden kunnen de kengetallen van de gemeente Elburg op één na allemaal ingeschaald worden in categorie A. Alleen de structurele weerstandsratio (6b.) komt in de categorie B. Signaleringsoverzicht Kengetal A B C 1a. Netto schuldquote 45% 36% 31% 26% <90% % >130% 1b. Netto schuldquote gecorrigeerd met verstrekte leningen 35% 27% 22% 18% <90% % >130% 2. Solvabiliteitsratio 55% 57% 59% 60% >50% 20-50% <20% 3. Grondexploitatie 7% 4% 3% 0% <20% 20-35% >35% 4. Structurele exploitatieruimte begroting 0,9% 0,7% 0,3% 0,2% Begr én MJR> 0% Begr of MJR> 0% Begr én MJR< 0% 5a. Belastingcapaciteit 89% 88% 88% 88% <95% % >105% 5b. Woonlasten, Coelo rangnummer < >300 6a. Weerstandsratio incidenteel 2,77 2,77 2,77 2,77 > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 6b. Weerstandsratio structureel 1,09 1,09 1,09 1,09 > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 7. Liquiditeit 1,62 1,70 1,80 1,66 > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 8. Netto schuld per inwoner < > Beoordeling Uit de beschrijving van de verschillende kengetallen hierboven blijkt dat een afzonderlijk kengetal nog weinig zegt over hoe de financiële positie moet worden beoordeeld. Zo hoeft een hoge schuld geen nadelig effect te hebben op de financiële positie, maar is dat afhankelijk of en wat er aan eigen vermogen en baten tegenover die schuld staat en hoe groot de kans is dat de schuld weer wordt afgelost. Noch hoeft een tegenvallende ontwikkeling van de grondprijs een negatieve invloed te hebben indien de structurele exploitatieruimte groot is of men over voldoende ruimte in belastingcapaciteit beschikt, omdat er dan ruimte is om tegenvallers op te vangen. Het is dus, met andere woorden, niet mogelijk om een individueel kengetal te gebruiken voor de beoordeling van de financiële positie. De kengetallen zullen altijd in samenhang moeten worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven van de financiële positie van een gemeente of provincie. Uitgangspunt 10: Het signaleringsoverzicht, inclusief een toelichting op de financiële positie, wordt tweemaal per jaar opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Blad: 13

16 6. Beleidsuitgangspunten De onderstaande uitgangspunten zijn opgenomen in deze nota. Risicobeheersing 1] Het college draagt zorg voor een cultuur waarbij risicobeheersing een vast onderdeel vormt van de bedrijfsvoering. 2] Het college benoemt geïnventariseerde en gekwantificeerde risico s vanaf een bedrag van in college - en raadsvoorstellen. Risico inventarisatie 3] Het college inventariseert algemene, concrete en specifieke risico s. Risicokwalificatie en -kwantificatie 4] Het college monitort de geïnventariseerde en gekwantificeerde risico s (vanaf een bedrag van ) tweemaal per jaar in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. 5] Bij het kwantificeren van risico s gelden de volgende criteria: I. Voor algemene risico s bedraagt het gekwantificeerd risico 5% van de totale uitgaven van de gemeente (exclusief storting in de reserves). II. Voor concrete risico s (kans > 60%) wordt een voorziening of bestemmingsreserve ingesteld. III. Voor specifieke risico s geldt een bandbreedte van 0% tot 60% Enkele specifieke risico s zijn nader gespecificeerd: - Voor garanties geldleningen zijn de drie risicoprofielen: 0%, 2,5% en 5% - Voor verstrekte geldleningen met een publiek belang geldt een risicoprofiel van 5,0%. - Voor de grondcomplexen in exploitatie wordt jaarlijks een risicoanalyse gemaakt - Voor het renteverlies door de inzet van algemene weerstandsreserves wordt de rekenrente gehanteerd. Weerstandscapaciteit 6] De beschikbare weerstandscapaciteit is de som van het vrije deel van de algemene (weerstands-)reserves, de ruimte in de begroting en de onbenutte belastingcapaciteit. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit wordt onderscheid gemaakt tussen de bouwgrondexploitatie en de algemene dienst. I. Stille reserves worden niet tot de beschikbare capaciteit gerekend. II. De ruimte in de begroting bestaat uit de stelpost onvoorzien, de stelpost remweg en het (meerjarig) begrotingsoverschot. III. De onbenutte belastingcapaciteit: - Is de ruimte tussen de huidige opbrengst OZB en de opbrengst conform de maatstaven algemene uitkering. - Is de ruimte tussen 100% en 80% kostendekking op begraafrechten. Weerstandsvermogen 7] Het weerstandsvermogen wordt vertaald in een (incidentele en structurele) ratio waarbij de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald. Deze ratio moet in ieder geval hoger zijn dan 1. Kengetallen 8] De gemeente Elburg gebruikt de volgende kengetallen voor het bewaken van de financiële positie: 1a] Netto schuldquote 1b] Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 2] Solvabiliteitsratio 3] Grondexploitatie 4] Structurele exploitatieruimte 5a] Belastingcapaciteit 5b] Woonlasten, Coelo rangnummer 6a] Weerstandsratio - incidenteel 6b] Weerstandsratio - structureel 7] Liquiditeit 8] Netto schuld per inwoner Blad: 14

17 Normering 9] Voor de normering van de kengetallen wordt de volgende indeling gehanteerd (waarbij categorie A het minst risicovol is en categorie C het meest): Kengetallen Categorie A B C 1a. Netto schuldquote <90% % >130% 1b. Netto schuldquote gecorrigeerd met verstrekte leningen <90% % >130% 2. Solvabiliteitsratio >50% 20-50% <20% 3. Grondexploitatie <20% 20-35% >35% 4. Structurele exploitatieruimte begroting Begr én MJR> 0% Begr of MJR> 0% Begr én MJR< 0% 5a. Belastingcapaciteit <95% % >105% 5b. Woonlasten, Coelo rangnummer < >300 6a. Weerstandsratio - incidenteel > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 6b. Weerstandsratio - structureel > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 7. Liquiditeit > 1,5 1,0-1,5 < 1,0 8. Netto schuld per inwoner < > Signalering 10] Het signaleringsoverzicht, inclusief een toelichting op de financiële positie, wordt tweemaal per jaar opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Blad: 15

18 Bijlage Toelichting en berekening kengetallen Ter verduidelijking in deze nota een korte toelichting en de berekeningswijze van de opgenomen kengetallen. 1a. Netto-schuldquote Hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote. De netto schuldquote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Een hoge netto schuldquote hoeft op zichzelf geen probleem te zijn. Of dat het geval is valt niet direct af te leiden uit de netto schuldquote zelf, maar hangt af van meerdere factoren. Zo kan een hoge schuld worden veroorzaakt doordat er leningen zijn afgesloten en die gelden vervolgens worden doorgeleend aan bijvoorbeeld woningbouwcorporaties die op hun beurt weer jaarlijks aflossen. In dat geval hoeft een hoge schuld geen probleem te zijn. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen). 1b. Netto-schuldquote gecorrigeerd met verstrekte leningen Omdat bij leningen er onzekerheid kan bestaan of ze allemaal terug worden betaald wordt bij de berekening van de netto schuldquote onderscheid gemaakt door het kengetal ook te berekenen inclusief de doorgeleende gelden. Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast. Netto schuldquote (gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen) 1a 1b Vaste schulden looptijd van één jaar of langer Netto vlottende schuldenlooptijd korter dan één jaar Overlopende passiva Deelnemingen Overige langlopende leningen u/g Uitzettingen looptijd korter dan één jaar Liquide middelen Overlopende activa Totale schuld Totale baten Kengetal 45% 35% 2. Solvabiliteitsratio Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Indien er sprake is van een forse schuld én veel eigen vermogen (het totaal van de algemene en de bestemmingsreserves), hoeft een hoge schuld geen probleem te zijn voor de financiële positie. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. De mate van weerbaarheid geeft in combinatie met de andere kengetallen een indicatie over de financiële positie van de gemeente. Solvabiliteit 2 Totale eigen vermogen Totaal van de passiva Kengetal 55% 3. Grondexploitatie De afgelopen jaren is gebleken dat grondexploitatie een forse impact kan hebben op de financiële positie van een gemeente. Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Staat de grond tegen een te hoge waarde op de balans en moet die worden afgewaardeerd dan leidt dit tot een lager eigen vermogen en dus een lagere solvabiliteitsratio. Grondexploitatie 3 Onderhanden werk, waaronder gronden in exploitatie Totale baten Kengetal 7% Blad: 16

19 4. Structurele exploitatieruimte Voor de beoordeling van de financiële positie is het van belang te kijken naar de structurele baten en structurele lasten. Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. De relevantie van dit kengetal voor de beoordeling van de financiële positie schuilt erin dat het van belang is om te weten welke structurele ruimte een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. Exploitatieruimte 4 Structurele baten Structurele lasten Saldo baten en lasten Structurele onttrekkingen reserves Structurele toevoegingen reserves Saldo mutaties reserves Structureel exploitatie saldo Totale baten Kengetal 0,94% 5a. Belastingcapaciteit De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de provincie of gemeenten zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen, wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB, de rioolheffing en reinigingsheffing voor een woning met gemiddelde waarde in die gemeente. De belastingcapaciteit geeft inzicht in de mate waarin bij het voordoen van een financiële tegenvaller in het volgende begrotingsjaar kan worden opgevangen of ruimte is voor nieuw beleid. Om deze ruimte weer te kunnen geven is een ijkpunt nodig. Door de Commissie vernieuwing BBV is ervoor gekozen om de belastingcapaciteit te relateren aan landelijk gemiddelde tarieven. In de eerste plaats is voor een landelijk gemiddelde gekozen omdat over het algemeen geen maximum is gesteld aan belastingentarieven, zoals bij de OZB en parkeerbelasting. Daarnaast geeft een gemiddelde meer inzicht in de betekenis van de belastingcapaciteit voor de financiële positie dan wanneer het gerelateerd wordt aan een maximaal te heffen tarief en worden deze gemiddelden ook onderling door gemeenten gebruikt om lasten te vergelijken. Voor de gemeenten wordt de belastingcapaciteit gerelateerd aan de hoogte van de gemiddelde woonlasten (OZB, rioolheffing en reinigingsheffing). Naast de OZB wordt tevens gekeken naar de riool- en afvalstoffenheffing omdat de heffing niet kostendekkend hoeft te zijn, maar ook lager mag worden vastgesteld (er is dan sprake van belastingcapaciteit die niet benut wordt). Belastingcapaciteit 5 OZB lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ waarde 246,79 Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ waarde 194,04 Afvalstoffenheffing voor een gezin 215,52 Eventuele heffingskorting voor een gezin 0,00 Totale woonlasten Elburg 656,35 Woonlasten landelijk gemiddelde (voorafgaand) jaar 740,46 Kengetal 88,64% 5b. Woonlasten, Coelo rangnummer De waardering van de belastingdruk is opgesteld op basis van het rangnummer in de Coelo atlas. Sinds 1997 brengt Coelo, Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden, een atlas uit van de lokale lasten. Hie rbij ligt de nadruk op de woonlasten voor huishoudens. In het coalitieprogramma is opgenomen dat de gemeente Elburg wil blijven behoren tot de 25% van de gemeenten met de laagste lokale belastingdruk (bij de goedkoopste 100). Blad: 17

20 6a. Incidentele weerstandsratio Het vermogen om (onverwachte) verliezen en incidentele financiële tegenvallers op te kunnen vangen, zonder dat de continuïteit of de dienstverlening van de organisatie direct in gevaar komt of financiële noodmaatregelen nodig zijn. 6b. Structurele weerstandsratio Het vermogen om (onverwachte) verliezen en structurele financiële tegenvallers op te kunnen vangen, zonder dat de continuïteit of de dienstverlening van de organisatie direct in gevaar komt of financiële noodmaatregelen nodig zijn. Weerstandsratio 6a 6b Algemeen Bouwgrondexploitatie Beschikbare capaciteit Algemeen Bouwgrondexploitatie Benodigde capaciteit Kengetal 2,77 1,09 7. Liquiditeitsratio De liquiditeit geeft aan in hoeverre de gemeente in staat is haar verplichtingen op korte termijn na te komen, zoals bijvoorbeeld het betalen van leveranciers en belastingen. Er wordt gekeken hoeveel liquide middelen er aanwezig zijn ten opzichte van de kortlopende schulden. Liquiditeit 7 Voorraden Uitzettingen looptijd korter dan één jaar Liquide middelen Overlopende activa Aanwezige middelen Netto vlottende schuldenlooptijd korter dan één jaar Overlopende passiva Korte termijn verplichtingen Kengetal 1,62 8. Netto schuld per inwoner De totale netto schuld gedeeld door het aantal inwoners. Deze ratio is goed te gebruiken om de ontwikkeling van de schuld, de zogenaamde schuldevolutie, in beeld te brengen. Bij de berekening van het kengetal is aansluiting gezocht bij de berekeningssystematiek van de provincie. Dit betekent dat de voorzieningen niet meegenomen worden als schuld. Hierdoor wijkt het kengetal af ten opzichte van voorgaande berekeningen. Netto schuld per inwoner 8 Vaste schulden looptijd van één jaar of langer Netto vlottende schuldenlooptijd korter dan één jaar Overlopende passiva Uitzettingen looptijd korter dan één jaar Liquide middelen Overlopende activa Netto schuld Aantal inwoners Kengetal 910 Blad: 18