Beleving als medicijn

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Beleving als medicijn"

Transcriptie

1 ISBN/EAN: februari 2008 Beleving als medicijn Sjaak Bloem In deze dissertatie is een nieuw instrument ontwikkeld om algemene gezondheidsbelevingen van individuen te kunnen bepalen. Middels dit instrument kunnen zorgverleners inzichten krijgen in de actuele gezondheidstoestand zoals deze wordt beleefd door het individu. Inzichten in gezondheidsbelevingen van patiënten zijn voor zorgverleners van belang, omdat dergelijke inzichten, in combinatie met biomedische inzichten, leiden tot een betere diagnose, behandeling en genezingsproces van patiënten zoals blijkt uit onderzoek. Wetenschappelijk gezien is er sprake van een nieuwe benadering; een benadering die laat zien hoe beleefde gezondheid vanuit een theoretisch kader kan worden gedefinieerd, geconceptualiseerd en vervolgens geoperationaliseerd. Beleving als medicijn Sjaak Bloem

2 NYENRODE BUSINESS UNIVERSITEIT Beleving als medicijn De ontwikkeling van een algemene subjectieve gezondheidsmaat: van conceptualisatie tot instrument Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat aan de Nyenrode Business Universiteit op gezag van de Rector Magnificus, prof. dr. E.A. de Groot en volgens besluit van het College voor Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 21 februari 2008 des namiddags om twee uur precies door Sjaak Bloem geboren op 8 juni 1960 te Amersfoort

3 Leescommissie: Promotor Overige leden Co-promotor prof. dr. E.A.G. Groenland prof. dr. R. Pepermans prof. dr. W.F. van Raaij prof. dr. J.P.L. Schoormans prof. dr. H.S.J. Robben DDA Reproservices Tilburg ISBN/EAN: II

4 VOORWOORD Met veel plezier heb ik de afgelopen vier jaar aan deze dissertatie gewerkt. Het schrijven van een dissertatie is in principe een persoonlijke aangelegenheid, maar de hulp van anderen daarbij is onmisbaar. Daarom wil ik een aantal mensen bedanken, die op één of andere manier hierbij betrokken zijn geweest. Als eerste wil ik Janssen-Cilag b.v. bedanken in de persoon van Paul Derks (voormalig General Manager ), Kris Sterkens ( General Manager ), Herman van Hoof ( Financial Director ) en Alga Jacobs ( Director Strategic Marketing ). Ook wil ik Johnson & Johnson CSR Europe bedanken in de persoon van Frank Welvaert ( Director CSR Europe ). In haar bedrijfsvoering laat Janssen-Cilag zich leiden door sociale en maatschappelijke verantwoordelijkheden. Onderzoek, wetenschap en zorg voor patiënten staan hoog in het vaandel van Janssen-Cilag. Deze uitgangspunten zijn vastgelegd in het Credo dat destijds is opgesteld door het moederconcern Johnson & Johnson. Vanuit deze visie heb ik de mogelijkheid gekregen om wetenschappelijk onderzoek te doen naar de gezondheidsbeleving van patiënten. Het onvoorwaardelijk vertrouwen van genoemde personen was een sterke drijfveer om mijn dissertatie af te ronden. Tevens dank ik de organisatie voor de verkregen financiële steun. Inmiddels zijn ideeën uit het promotieonderzoek toegepast in patiëntenonderzoek op het gebied van epilepsie, migraine, multiple myeloom en ADHD. Ten tweede wil ik de personen bedanken die mijn inhoudelijke steun en toeverlaat waren, in het bijzonder mijn promotoren prof. dr. Edward Groenland en prof. dr. Henry Robben en mijn collega drs. Joost Stalpers. Edward en Joost voor de vele fundamentele discussies aangaande de conceptualisatie en theoretische verankering van het begrip gezondheid; Henry voor het steevast plaatsen van kritische en nauwgezette kanttekeningen in het manuscript ter optimalisatie van structuur en wetenschappelijke onderbouwing; Edward voor zijn precieze aanwijzingen en adviezen inzake methodologie en structuur; Joost voor zijn suggesties op het gebied van de gezondheidsliteratuur (hij is een onuitputtelijke kennisbron!); ieder heeft, op een van elk van hen karakteristieke wijze, een substantiële bijdrage geleverd aan de verwezenlijking van deze dissertatie. Los van het inhoudelijke hebben we vele uurtjes genoeglijk van een trapist of andere versnaperingen genoten waarbij tal van onderwerpen de revue passeerden; momenten die mij zeer dierbaar waren en waarvan ik hoop dat het eind nog lang niet in zicht is. In dit verband wil ik ook prof. dr. Roland Pepermans noemen. Op een congres in Bath (UK) hebben we tezamen met Edward en Joost enkele uitgangspunten III

5 geformuleerd ten behoeve van onderzoek naar gezondheidsbelevingen van patiënten, waaruit deze dissertatie onder andere is geëvolueerd. Tot slot wil ik de leden van de leescommissie prof. dr. Roland Pepermans, prof. dr. Fred van Raaij en prof. dr. Jan Schoormans bedanken die zo nauwgezet het manuscript hebben bestudeerd en voorzien hebben van commentaar. Al deze mensen hebben een rol vervuld in de inhoudelijke totstandkoming van deze dissertatie en zitten daarom vanzelfsprekend op het podium waar de verdediging plaatsvindt. Aangezien Joost geen onderdeel uitmaakt van de promotiecommissie, en logischerwijs een ereplaats verdient op het podium, is hij mijn paranimf. Ten derde wil ik mijn overburen uit de straat waar ik woon, Peter en Mini Schouten, bedanken. Muziek is mijn grote passie en inspiratiebron. Afgelopen twee jaar hebben Peter en Mini mij bijna tweewekelijks doorlopend verwend met de door hen geleende klassieke cd s uit de bibliotheek. Tevens heb ik het voorrecht gehad een groot deel letterlijk vele dozen vol van hun eigen collectie renaissance- en barokmuziek te mogen lenen. Alle uren dat ik thuis aan mijn dissertatie werkte zijn opgeluisterd met deze muziek. Tal van voor mij bekende en onbekende opnames / componisten heb ik beluisterd. Met andere woorden, iedere letter in deze dissertatie is tot stand gekomen is letterlijk verweven met hun muziek, mijn dank daarvoor. Ten vierde wil ik een aantal mensen bedanken die betrokken waren bij de afronding van deze dissertatie. Rob en Marjolein Tollenaar die wij als gezin Bloem de afgelopen twee jaar op vakantie hebben ontmoet. Als artsenechtpaar zijn zij beiden een aantal jaren geleden gepromoveerd. Om hun beide dissertaties, naast werk en kinderen, binnen een jaar te voltooien hebben zij een strak tijdsschema opgezet. Deze werkwijze heeft mij geïnspireerd, heb ik schaamteloos gekopieerd en dat heeft mij geen windeieren gelegd. Pauline Bloem, mijn jongste zus, voor de spellings- en grammaticacheck, die vele malen betrouwbaarder en doortastender is dan welk tekstverwerkingsprogramma ook, Helen Dupuis voor de Engelse vertaling van de samenvatting en Esther van der Linde voor haar professionele hulp en adviezen bij de vormgeving. Tot slot wil ik mijn ouders en mijn gezin bedanken. Om via de MAVO, HAVO, Atheneum, het conservatorium, de universiteit en het bedrijfsleven uiteindelijk de graad van doctor te bemachtigen heb je een lange adem nodig. Mijn ouders, Jan Bloem en Mien Spijker, hebben die; ongeacht welke stappen ik ondernam bleven zij in mij vertrouwen en mij moreel steunen. Als dank daarvoor verdienen ook zij een IV

6 ereplaats op het podium tijdens de verdediging; mijn ouders, in de persoon van mijn vader, zijn daarom mijn andere paranimf. Om te functioneren zoals je dat wilt is een thuisbasis onontbeerlijk; een thuisbasis waar, ondanks tal van verantwoordelijkheden en verplichtingen, voldoende vrijheidsgraden zijn om je te ontwikkelen en waar je geborgenheid en liefde ervaart. Mijn Bloemetjes dragen daar aan bij. Daarom is deze dissertatie opgedragen aan Marjel, Emma, Lydia en Lucas en verdedig ik hem ook mede namens hen. Tilburg, december 2007 Drs. Sjaak Bloem V

7 SAMENVATTING In deze dissertatie is een nieuw instrument ontwikkeld om algemene gezondheidsbelevingen van individuen te kunnen bepalen. Middels dit instrument kunnen zorgverleners inzichten krijgen in de actuele gezondheids-toestand zoals deze wordt beleefd door het individu. Het instrument is in aanvang ontwikkeld voor de autochtone Nederlandse populatie. Inzichten in gezondheidsbelevingen van patiënten zijn voor zorgverleners van belang, omdat dergelijke inzichten, in combinatie met biomedische inzichten, leiden tot een betere diagnose, behandeling en genezingsproces van patiënten zoals blijkt uit onderzoek. Wetenschappelijk gezien is er sprake van een nieuwe benadering; een benadering die laat zien hoe beleefde gezondheid vanuit een theoretisch kader kan worden gedefinieerd, geconceptualiseerd en vervolgens geoperationaliseerd 1. De aandacht voor gezondheidsbelevingen van patiënten alsmede het ontwikkelen van een instrument om deze gezondheidsbelevingen te bepalen, is als onderwerp voor een dissertatie opportuun. Ten eerste, tot op heden is niet tot nauwelijks plaats voor gezondheidsbelevingen van patiënten in het contact tussen arts en patiënt, zo blijkt uit het literatuuronderzoek in deze dissertatie waarin de twee meest dominante stromingen op gezondheidsgebied het biomedisch perspectief (en als aanvulling het biopsychosociaal perspectief) en het WHO-perspectief (Wereldgezondheidsorganisatie) centraal staan. Dit terwijl vanuit patiëntenzijde hoe langer hoe meer patiënten een actieve rol aannemen richting zorgverleners, daar waar het de eigen gezondheid betreft. Zowel de sterk toegenomen toegang tot kennis van patiënten die met name door het internet mogelijk is geworden, en stimulatieprogramma s van de overheid bedoeld om de informatiepositie van de consument te versterken op het terrein van gezondheidsvraagstukken zijn hier debet aan. Het consult tussen zorgverlener en patiënt zal steeds meer het karakter krijgen van een overleg waar mede op initiatief van de patiënt, de gezondheidsbeleving naast biomedische kennis, een belangrijke plaats krijgt. Ten tweede, uit het literatuuronderzoek blijkt dat het begrippenkader van het beschikbare instrumentarium om algemene gezondheidsbelevingen te beoordelen 1 Opgemerkt dient te worden dat de reeds ontwikkelde schalen, die algemene gezondheidsbelevingen meten, niet ontwikkeld zijn vanuit een theoretisch en conceptueel kader. Het ontwikkelde instrument in deze dissertatie is dus in die zin het eerste instrument waarbij dit wel expliciet is gebeurd. VI

8 (meten) het betreft in deze met name de HRQoL-schalen (Health Related Quality of Life schalen) niet tot onvoldoende geconceptualiseerd is en dat het instrumentarium een theoretisch kader ontbeert. In het algemeen kunnen we stellen dat enerzijds het instrumentarium (veelal) betrouwbaar is en in die zin voldoet aan tal van psychometrische kwaliteiten doch anderzijds niet (construct)valide is; met andere woorden: het is niet duidelijk wat het beschikbare instrumentarium precies meet. Concluderend: er zijn geen geëigende instrumenten aanwezig die zorgverleners kunnen gebruiken om valide inzichten te krijgen in de gezondheidsbeleving van hun patiënten. Om een dergelijk instrument te ontwikkelen is het in eerste instantie noodzaak om het begrip gezondheidsbeleving te definiëren en te conceptualiseren. Om het begrip gezondheidsbeleving te duiden kiezen we voor een kwalitatief uitgangspunt. Als theoretisch kader is gekozen voor een fenomenologisch paradigma. Vanuit een kwalitatieve benadering kan beredeneerd worden dat mensen een belevingswereld hebben bestaande uit representaties tal van wezenlijke aspecten die zij gebruiken om zich te uiten. De representaties zijn uniek en betekenisvol voor individuen en vertegenwoordigen zodoende hun belevingsconcept. Middels deze representaties kunnen anderen toegang krijgen tot de belevingswereld van een individu. Van belang daarbij is dat individuen zich kunnen uiten niet alle representaties kunnen gegeven hun aard geuit worden en willen uiten een individu hoeft niet persé een ander deelgenoot te maken van zijn representaties. Daarbij is het van belang dat de geuite representaties begrijpelijk zijn voor derden. Uitgangspunt bij een kwalitatieve benadering is dat er een natuurlijke selectie bestaat van representaties die een beleving vertegenwoordigen. Middels kwalitatief onderzoek worden deze aspecten op een analytisch niveau zichtbaar gemaakt. In het kader van gezondheidsbelevingen betreffen dus dit dus de bouwstenen waaruit een gezondheidsbeleving is opgebouwd. Indien belevingsaspecten toegankelijk zijn voor derden en een representatie zijn (voortkomen uit een natuurlijke selectie) van die belevingswereld is het mogelijk ze te tellen, ze te kwantificeren. Kwantificeren in deze wil zeggen dat de representaties van gezondheidsbelevingen van individuen geoperationaliseerd en gemeten worden. Gegevens worden zodoende controleerbaar en repliceerbaar waardoor de wetenschappelijke verificatie en falsificatie gewaarborgd zijn. Het begrip gezondheidsbeleving definiëren we vanuit een fenomenologischpsychologische invalshoek; psychologisch omdat de eenheid van analyse het individu is; fenomenologisch, omdat het object van studie de beleving betreft, dat een centraal thema binnen de fenomenologie is. VII

9 In de dissertatie betogen we dat de gezondheidsbeleving een holistische (dus ongedifferentieerde) beleving is; de beleving komt tot stand als een notie van een reflectie op een individu zijn innerlijke (zijn zelf) en zijn uiterlijke (zijn zelf in relatie tot de omgeving, anderen) wereld. De gezondheidsbeleving is subjectief en idiosyncratisch van aard en gericht op het functioneren van een persoon, voortaan aan te duiden als SBG: Subjectief Beleefde Gezondheid. Gezondheid is daarbij op te vatten is als een notie van vrijheid, dat wil zeggen: een individu is gezond indien hij vrij is in zijn geestelijk en lichamelijk functioneren om te kunnen doen wat hij wil bij het nastreven van doelen die voor hem van waarde zijn. In dat functioneren is het individu begrensd door de mogelijkheden die hij als mens heeft. Dit leidt tot de volgende definitie van SBG: SBG is de beleving van het lichamelijk en geestelijk functioneren om het leven te leiden dat je wilt leiden binnen de actuele grenzen van het individuele bestaan. SBG is een holistische beleving; het omvat de innerlijk beleefde werkelijkheid van een individu. Wil inzicht verkregen worden in deze beleving dan dient inzicht verkregen te worden in de elementen waaruit SBG is opgebouwd. Met andere woorden, deze elementen, de zogenaamde constituerende elementen, verschaffen inzicht en toegang hoe een individu zijn gezondheid beleeft. Het betreft elementen die we dus op een analytisch niveau kunnen onderscheiden. Deze constituerende elementen zijn gebaseerd op de lichamelijke en geestelijke modaliteiten van functioneren (fysiek, cognitie en affect); de modaliteiten hebben betrekking op het zelf (individueel) en het zelf in relatie tot anderen (sociaal). In die zin kunnen we zes basis elementen onderscheiden ( Fysiek individueel, Cognitief individueel, t/m Affectief sociaal ). Met andere woorden, we kunnen op een analytisch niveau een algemene structuur onderscheiden, waaruit SBG is opgebouwd, die universeel van aard is. Aan deze modaliteiten van gezondheid liggen representaties ten grondslag waarin mensen zich uitdrukken zoals reeds bovenstaand beschreven (zie kwalitatieve benadering). Het betreffen de manifestaties van gezondheid op het meest concrete niveau; het zijn die concretiseringen van gezondheid waarin mensen zich uiten. Middels deze concretiseringen is het mogelijk de constituerende elementen te operationaliseren en te kwantificeren. Concluderend: op basis van een fenomenologische benadering is het mogelijk het begrip SBG te definiëren, te conceptualiseren en te operationaliseren. SBG is een holistisch concept waarbij we, op een analytisch niveau, een structuur onderscheiden bestaande uit zes constituerende elementen. VIII

10 Wetende wat SBG is en uit welke structuur zij is opgebouwd, is het mogelijk een instrument te ontwikkelen dat de SBG van individuen en (daarbinnen) haar constituerende elementen bepaalt. Daarvoor maken we gebruik van een stapsgewijze procedure van Churchill (1979) en Churchill en Iacobucci (2005) om, wetenschappelijk gezien, betrouwbare en valide schalen te ontwikkelen. Deze procedure kent de volgende stappen: 1. het specificeren van het domein of construct: het bepalen van welke aspecten al dan niet tot de definitie behoren; 2. het genereren van een itempool: het bepalen veelal middels kwalitatief onderzoek welke items het construct onderliggen, waardoor het construct in al haar facetten kan worden gemeten. Op basis van de items kunnen schalen worden gemaakt; 3. het purificeren ( zuiveren ) van de maat of schaal: hierbij staat de interne consistentie van schalen en de mogelijke dimensionale structuur van het te meten construct centraal; 4. het beoordelen van de betrouwbaarheid: naast de interne consistentie dient de onderzoeker de schaal en de dimensionaliteit te onderzoeken op mogelijke effecten veroorzaakt door externe zaken (fouten die buiten het instrument liggen, zoals verschillen in testsituatie en respondenten over tijd); en tot slot, 5. het beoordelen van de constructvaliditeit: door te onderzoeken in hoeverre de schaal of schalen het concept in al haar facetten meet. Middels een multitraitmultimethodematrix is het mogelijk de convergentie- en discriminantvaliditeit te bepalen als indicatie voor constructvaliditeit door de (scores op) schalen van het ontwikkelde instrument te correleren met (scores op) schalen die al dan niet overeenkomstige concepten meten. Laatst genoemde drie stappen betreffen kwantitatief onderzoek. Voor iedere stap doet Churchill aanbevelingen welke indices dienen te worden gebruikt ter bepaling van het genereren van items, interne consistentie, de betrouwbaarheid en de validiteit. De procedure van Churchill is een iteratief proces, dat wil zeggen: indien aan een stap niet is voldaan, dienen voorgaande stappen over te worden gedaan net zolang totdat de schalen intern consistent, betrouwbaar en valide blijken te zijn. Conform de procedure van Churchill, zoals bovenstaand beschreven, is een instrument ontwikkeld dat SBG en (daarbinnen) haar constituerende elementen bepaalt, te weten: a) op basis van de literatuur inzake een kwalitatieve en fenomenologischpsychologische benadering is zoals reeds beschreven SBG en (daarbinnen) haar constituerende elementen geduid (stap 1); IX

11 b) middels kwalitatief onderzoek (N = 86) zijn inzichten verkregen in de representaties die leken gebruiken om hun beleving te duiden (stap 1 en 2). De steekproef is zo opgebouwd dat de representaties een valide beeld geven van de representaties zoals zij voorkomen in de autochtone Nederlandse bevolking. De gevonden representaties, waarin mensen zich uitdrukken, kunnen alle geplaatst worden bij één van de constituerende elementen. Tevens blijkt uit het kwalitatieve onderzoek dat bij ieder constituerend element sprake is van een meerdimensionale structuur; een structuur die onderscheidend is bestaande uit componenten ieder met een eigen unieke betekenis; c) op basis van een drietal kwantitatieve studies waarbij gebruik is gemaakt van een online panel (N = respectievelijk 2299, 528 en 2344) hebben we de maten, die de constituerende elementen van SBG manifest maken, gepurificeerd (stap 3) (onderzocht op structuur en interne consistentie) en onderzocht op betrouwbaarheid (stap 4) en validiteit (stap 5). De constituerende elementen (iedere bestaande uit verschillende componenten met een unieke betekenis) hebben we geoperationaliseerd op basis van de concretiseringen, die mensen in het kwalitatieve onderzoek gebruikten om hun gezondheidsbelevingen uit te drukken. Geconcludeerd kan worden dat het SBG-instrument voldoet aan de volgende conceptuele en psychometrische vereisten, te weten: er is sprake van een duidelijke conceptualisatie waarbij de concepten zijn verankerd in een theoretisch kader; de concepten sluiten aan bij de wijze hoe individuen hun gezondheid beleven; de ontwikkelde schalen zijn intern consistent, zijn betrouwbaar (de structuur, inhoud en de schatter van de interne consistentie van de schalen is te repliceren over verschillende steekproeven heen) en er is sprake van constructvaliditeit voor een deel de adequaatheid aangetoond is (er zijn eerste aanwijzingen voor tien van de zeventien schalen); voor een deel is dit niet aangetoond (voor zeven van de zeventien schalen kan over de constructvaliditeit geen uitspraak worden gedaan, daar er geen referentieschalen of items voorhanden zijn). Dientengevolge kunnen voor twee van de zes constituerende elementen indicaties worden verkregen over de constructvaliditeit, te weten voor: Cognitief en Affectief individueel. Tot slot hebben we aangetoond dat er een significante lineaire relatie bestaat tussen alle constituerende elementen en SBG. Voor SBG is voor dit doeleinde een speciale maat ontwikkeld een self anchoring schaal die recht doet aan het karakter van het concept. In die zin zijn alle stappen, zoals voorgesteld door Churchill (1979), doorlopen. Op basis van theorie hebben we het concept gezondheidsbeleving gedefinieerd, X

12 geconceptualiseerd en geoperationaliseerd. Op basis van kwalitatief en kwantitatief onderzoek hebben we een betrouwbaar en (voor zover mogelijk) valide instrument ontwikkeld en geoptimaliseerd, waarbij we de theoretisch veronderstelde relaties empirisch hebben aangetoond. In Figuur 1 staat een schematische voorstelling weergegeven van de conceptuele structuur zoals bovenstaand beschreven die leidt tot de SBG van een individu. In het laatste hoofdstuk bediscussiëren we een aantal onderwerpen en doen aanbevelingen die betrekking hebben op het instrument zelf en haar toepassing binnen de alledaagse medische praktijk. We gaan onder andere in op het relatieve karakter van belevingsdimensies zowel de scores op de ontwikkelde maat van SBG als de uitersten van de schaal, het referentiekader van individuen inzake hun gezondheidsbeleving, kunnen in de tijd veranderen en de consequentie hiervan voor het bepalen van gezondheidsbelevingen; zowel op individueel niveau als op populatieniveau. Tevens geven we aan hoe middels onderzoek meer inzicht verkregen kan worden in het gehanteerde referentiekader van individuen. Kolom IV Kolom III Kolom II Kolom I representaties componenten constituerende beleving elementen 9 items 3 componenten Individueel fysiek 9 items 3 componenten Individueel cognitief 9 items 9 items 2 componenten 3 componenten Individueel affectief Sociaal fysiek Subjectieve Beleefde Gezondheid 9 items 3 componenten Sociaal cognitief 9 items 3 componenten Sociaal affectief Figuur 1: Conceptuele structuur van gezondheidsbelevingen. Ook laten we zien welke verrichtingen er nodig zijn om het instrument toepasbaar te maken voor een allochtone (niet-westerse) populatie en voor specifieke XI

13 patiëntenpopulaties. Uitgangspunt is dat de structuur inzake gezondheidsbelevingen universeel toepasbaar is voor betreffende populaties doch de invulling de items die de representaties van individuen onderliggen van de structuur zal opnieuw (voor betreffende populaties) onderzocht dienen te worden. De gehanteerde procedure in deze dissertatie voor het ontwikkelen van schalen dient daarbij leidend te zijn. Tot slot gaan we verder in op welke wijze het SBG-instrument ingezet kan worden in de alledaagse medische praktijk. XII

14 INHOUDSOPGAVE Voorwoord Samenvatting III VI Inhoudsopgave 1 Hoofdstuk I Inleiding Ten geleide Deel 1: aandacht en belang gezondheidsbelevingen Deel 2: synopsis dissertatie 13 Hoofdstuk II De plaats van SBG in het contact tussen arts en 18 patiënt 2.1 Inleiding De patiënt in het medisch circuit De conceptualisatie van SBG Inleiding Kwalitatieve en kwantitatieve benadering De fenomenologische benadering Het concept SBG De constituerende elementen van SBG Gezondheid versus ziekte Samenvatting kenmerken en definitie SBG Literatuuroverzicht: plaatsbepaling SBG in het contact tussen 45 arts en patiënt Inleiding Het biomedisch perspectief Het biopsychosociaal model Het WHO-perspectief Conclusie op basis van de literatuur De aan SBG gerelateerde concepten en bestaande schalen Inleiding De plaatsbepaling van SBG De HRQoL-schalen en het concept SBG De gebruiksdoelen en toepassingsgebieden De gehanteerde concepten 61 1

15 2.5.4 Conclusie Doel en relevantie van het onderzoek Doel van de dissertatie De relevantie Methodologie ter ontwikkeling van schalen 68 Hoofdstuk III Kwalitatief onderzoek: SBG en haar constituerende 74 elementen 3.1 Inleiding Doel en verantwoording methoden Onderzoeksdoel en vragen Verantwoording onderzoeksmethode en technieken van 75 dataverzameling 3.3 Methode Respondenten Design Checklist Procedure Resultaten Inleiding Analysemethode Ten geleide Spontane reactie De structuur van beleefde gezondheid (SBG) De inhoud van de componenten van gezondheid (SBG) De prevalentie van genoemde gezondheidsaspecten De aard van de gezondheidsaspecten Conclusie en vervolgstappen 96 Hoofdstuk IV Purificatie van de schalen: dimensionaliteit en 98 interne consistentie, deel Inleiding Doel, methoden en vraagstellingen Het onderzoeksdoel Methoden: verantwoording Het bepalen van de meerdimensionale structuur en haar 99 inhoud 2

16 Het schatten van betrouwbaarheid Mogelijke uitkomsten purificatiestudie en de vervolgstappen 105 hierop De onderzoeksvragen Methode Respondenten Design Operationalisatie van de componenten Procedure Resultaten Inleiding Analyseschema De voorbereiding De principale componentenanalyse De betrouwbaarheidstest Resultaten PCA s en betrouwbaarheidstesten Generiek deel: beschrijving van de structuur van de 123 factoroplossingen Rapportage factoroplossingen en betrouwbaarheidstest per 124 constituerend element I Fysiek individueel 125 II Cognitief individueel 127 III Affectief individueel 130 IV Fysiek sociaal 133 V Cognitief sociaal 135 VI Affectief sociaal Conclusie en vervolgstappen 140 Hoofdstuk V Purificatie van de schalen: dimensionaliteit en 145 Interne consistentie, deel Inleiding Doel en vraagstellingen Methode Respondenten Design Operationalisatie van de componenten Procedure Resultaten 152 3

17 5.4.1 Inleiding Resultaten PCA s en betrouwbaarheidstesten Generiek deel: beschrijving van de structuur van de 153 Factoroplossingen Rapportage factoroplossingen en betrouwbaarheidstest per 154 constituerend element I Fysiek individueel 155 II Cognitief individueel 158 III Affectief individueel 162 IV Fysiek sociaal 164 V Cognitief sociaal 169 VI Affectief sociaal Conclusie en vervolgstappen 175 Hoofdstuk VI De betrouwbaarheid en validiteit van de schalen Inleiding Doel, methoden en vraagstellingen Het onderzoeksdoel Het beoordelen van de betrouwbaarheid van schalen middels 182 nieuwe steekproeven Multitrait-multimethodestudie ter bepaling van de 184 constructvaliditeit De operationalisatie van SBG De onderzoeksvragen Methode Respondenten Design De operationalisatie van de componenten, de validatievragen 195 en de afhankelijke maat SBG Procedure Resultaten Inleiding Analyseschema Purificatiestudie: resultaten PCA s en betrouwbaarheidstesten Generiek deel: beschrijving van de structuur van de 211 factoroplossingen Rapportage factoroplossingen en betrouwbaarheidstest van de 212 constituerende elementen. 4

18 6.4.4 De betrouwbaarheid van de factoroplossingen 213 (structuur en inhoud) De betrouwbaarheid van de Cronbach-alphacoëfficiënten De constructvaliditeit op basis van de MTMM-matrix De relatie tussen SBG en de constituerende elementen Conclusie 232 Hoofdstuk VII Discussie 235 Referenties 252 Bijlagen Bijlage 1.1 Overzicht Figuren en Tabellen 270 Bijlage 1.2 Overzicht lijst gehanteerde afkortingen 274 Bijlage 2 Overzicht HRQL-schalen 275 Bijlage 3.1 Checklist constituerende elementen van subjectief 278 beleefde gezondheid (SBG) Bijlage 3.2 Beschrijving van de componenten per constituerend 282 element; dimensie individueel Bijlage 3.3 Beschrijving van de componenten per constituerend 287 element; dimensie sociaal Bijlage 4.1 Panelonderzoek en Opinieland 290 Bijlage 4.2 Overzicht variabelen in 3 SBG-studies 293 Bijlage e studie: Vragenlijst Subjectieve gezondheidsbeleving 299 Bijlage 5 2 e studie: Vragenlijst Subjectieve gezondheidsbeleving 308 Bijlage 6.1 Referentie-items van de SF-36, NHP en SIP 315 Bijlage e studie: Vragenlijst Subjectieve gezondheidsbeleving 318 Bijlage 6.3 Resultaten PCA s en betrouwbaarheidstesten 329 Bijlage 6.4 Betrouwbaarheid factoroplossingen 333 Bijlage 6.5 Betrouwbaarheid interne-consistentie 342 Bijlage 6.6 Regressieanalyses 343 Abstract (in English) 349 5

19 6

20 HOOFDSTUK I INLEIDING 1.1 TEN GELEIDE.Kennis die anderen niet hebben is het kapitaal van mensen die met hun hoofd werken. Vinden we het niet volkomen normaal als iemand die geld heeft dat voor zichzelf houdt? Kennis delen betekent dat je er niet meer het exclusieve alleenrecht op hebt en er dus inkomen door verliest. Op de markt van gezondheid is de genezer gebaat bij onwetendheid van de gebruiker van de zorg. De mondige patiënt is voor veel artsen niet de meest populaire patiënt. Een mondige patiënt vraagt meer en is niet altijd tevreden met het eerste het beste antwoord. ( ). De gevaarlijkste situatie voor een professie is wanneer de kennis van de klant (patiënt) groter is dan die van de verkoper (arts). De categorie kennis van de patiënt moet dus onschadelijk gemaakt worden. Wat moet hij met mensen die naar het spreekuur komen met uitdraaien van internet? Een gemiddelde arts heeft geen tijd om, zoals een patiënt, heel veel over een klacht te lezen. Dan is het maar het best te zeggen dat er veel onzin staat op het internet staat. ( ). Toch is er inmiddels een nieuw soort patiënt ontstaan: de geëmancipeerde, geïnformeerde gebruiker van zorg, die in staat is verantwoorde keuzen te maken op de markt van gezondheid. Dat heeft tot gevolg dat er behoefte is aan een nieuw soort arts. In september 1999 bracht het British Medical Journal een speciaal themanummer uit onder de titel It makes two. In het marktmodel, waarbij de gebruiker van de zorg steeds meer iemand is die bewust moet kiezen tussen zorgpakketten, behandelingen en risicoprofielen, is de arts niet meer degene die voor onze gezondheid zorgt, maar zijn wij zelf de manager van onze gezondheid. De arts is in de nieuwe relatie onze eerste consulent, iemand die ons de gegevens verschaft om een goede keuze te maken. ( ). Prof. Dr. Ivan Wolffers,hoogleraar gezondheidszorg en cultuur aan de Vrije Universiteit. Bron: Alwetend arts kan beter adviseur worden, uit de Volkskrant, maandag 25 april 2005, Forum 7. In deze paragraaf beschrijven we wat het centrale thema is van deze dissertatie, namelijk: de gezondheidsbeleving van patiënten. Om aan te geven wat de relevantie is om het concept gezondheidsbelevingen nader te bestuderen volgt in het eerste deel van deze paragraaf een uiteenzetting: - dat er een toenemende aandacht is voor de gezondheidsbeleving van patiënten in de medische en sociale wetenschappen. Enerzijds op eigen initiatief van patiënten middels toename van (internet)kennis en door stimulatie middels 7

Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn

Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn Diagnostiek met vragenlijsten in de eerstelijn drs. G.J. Kloens RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN DIAGNOSTIEK MET VRAGENLIJSTEN IN DE EERSTELIJN Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische,

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 207 208 Deel I Het wordt steeds belangrijker gevonden om kinderen een stem te geven. Hierdoor kunnen kinderen beter begrepen worden en kan hun ontwikkeling worden geoptimaliseerd.

Nadere informatie

Bijlagen ( ) Eisen aan het onderzoeksvoorstel

Bijlagen ( ) Eisen aan het onderzoeksvoorstel Bijlagen (2008-2009) Eisen aan het onderzoeksvoorstel Het onderzoeksvoorstel dat na vier weken bij de begeleider moet worden ingediend omvat een (werk)titel, een uitgewerkte probleemstelling (die een belangrijke

Nadere informatie

Diagnostiek van Ouderfunctioneren

Diagnostiek van Ouderfunctioneren Diagnostiek van Ouderfunctioneren Een functioneel-contextueel perspectief Jan van der Maas i ISBN 9789086595334 vormgeving uitgever Esther Mosselman Zwaar Water VU Uitgeverij Copyright 2010, J. van der

Nadere informatie

Voorwoord... iii Verantwoording... v

Voorwoord... iii Verantwoording... v Inhoudsopgave Voorwoord... iii Verantwoording... v INTRODUCTIE... 1 1. Wat is onderzoek... 2 1.1 Een definitie van onderzoek... 2 1.2 De onderzoeker als probleemoplosser of de onderzoeker als adviseur...

Nadere informatie

Voorwoord van Hester van Herk... iii Voorwoord van Foeke van der Zee... iv Verantwoording... vi

Voorwoord van Hester van Herk... iii Voorwoord van Foeke van der Zee... iv Verantwoording... vi Inhoudsopgave Voorwoord van Hester van Herk... iii Voorwoord van Foeke van der Zee... iv Verantwoording... vi INTRODUCTIE... 1 1. Wat is onderzoek... 2 1.1 Een definitie van onderzoek... 2 1.2 De onderzoeker

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord 7

Inhoudsopgave. Voorwoord 7 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Beginselen van academisch-juridisch onderzoek 9 1.1 Academisch-juridisch onderzoek 9 1.2 Verschillen met ander juridisch onderzoek 10 1.3 Het onderzoeksproces 11 1.4 Eisen waaraan

Nadere informatie

Methoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97

Methoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97 Wanneer gebruiken we kwalitatieve interviews? Kwalitatief interview = mogelijke methode om gegevens te verzamelen voor een reeks soorten van kwalitatief onderzoek Kwalitatief interview versus natuurlijk

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (summary in Dutch) Relatiemarketing is gericht op het ontwikkelen van winstgevende, lange termijn relaties met klanten in plaats van het realiseren van korte termijn transacties.

Nadere informatie

Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak

Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak 1 Achtergrond van het onderzoek Bedrijven vertrouwen meer en meer op social media om klanten te betrekken

Nadere informatie

Helpt het hulpmiddel?

Helpt het hulpmiddel? Helpt het hulpmiddel? Het belang van meten Zuyd, Lectoraat Autonomie en Participatie Faculteit Gezondheidszorg Dr. Ruth Dalemans, Prof. Sandra Beurskens 08-10-13 Doelstellingen van deze presentatie Inzicht

Nadere informatie

Methodologie voor onderzoek in zorg, welzijn en hulpverlening. Foeke van der Zee

Methodologie voor onderzoek in zorg, welzijn en hulpverlening. Foeke van der Zee Methodologie voor onderzoek in zorg, welzijn en hulpverlening Foeke van der Zee Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt,

Nadere informatie

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis

Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Samenvatting Het voorkomen van geneesmiddel gerelateerde problemen bij oudere patiënten met polyfarmacie ontslagen uit het ziekenhuis Hoofdstuk 1 bevat de algemene inleiding van dit proefschrift. Dit hoofdstuk

Nadere informatie

Inleiding Deel I. Ontwikkelingsfase

Inleiding Deel I. Ontwikkelingsfase Inleiding Door de toenemende globalisering en bijbehorende concurrentiegroei tussen bedrijven over de hele wereld, de economische recessie in veel landen, en de groeiende behoefte aan duurzame inzetbaarheid,

Nadere informatie

Naar een nieuw concept van Gezondheid

Naar een nieuw concept van Gezondheid Kwaliteitsinstituut 7 mei 2013 Naar een nieuw concept van Gezondheid Daniëlle Branje MSc. & Machteld Huber, arts Louis Bolk Instituut, Driebergen www.louisbolk.nl Louis Bolk Instituut Sinds 1976 Onderzoek

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 179 In dit proefschrift werden de resultaten beschreven van studies die zijn verricht bij volwassen vrouwen met symptomen van bekkenbodem dysfunctie. Deze symptomen komen frequent voor en kunnen de kwaliteit

Nadere informatie

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte. Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van

Nadere informatie

Methodologie voor onderzoek in de verpleegkunde. Foeke van der Zee

Methodologie voor onderzoek in de verpleegkunde. Foeke van der Zee Methodologie voor onderzoek in de verpleegkunde Foeke van der Zee Inhoudsopgave 1. Onderzoek, wat is dat eigenlijk... 1 1.1 Hoe is onderzoek te omschrijven... 1 1.2 Is de onderzoeker een probleemoplosser

Nadere informatie

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Instructie Dit document hoort bij het beoordelingsformulier. Op het beoordelingsformulier kan de score per criterium worden ingevuld. Elk criterium kan op vijf niveaus

Nadere informatie

Hybride werken bij diagnose en advies. Inleiding

Hybride werken bij diagnose en advies. Inleiding Hybride werken bij diagnose en advies Inleiding Hybride werken is het combineren van 2 krachtbronnen. Al eerder werd aangegeven dat dit bij de reclassering gaat over het combineren van risicobeheersing

Nadere informatie

Oncologische zorg op maat twee aanpakken

Oncologische zorg op maat twee aanpakken Health Monitor Oncologische zorg op maat twee aanpakken Sjaak Bloem en AnneLoes van Staa 06-02-2019 overzicht Presentatie Health Monitor en Zelfmanagement Web Workshop 2 x 2 parallelle sessies 2 methoden

Nadere informatie

De invloed van Vertrouwen, Relatietevredenheid en Commitment op Customer retention

De invloed van Vertrouwen, Relatietevredenheid en Commitment op Customer retention De invloed van Vertrouwen, Relatietevredenheid en Commitment op Customer retention Samenvatting Wesley Brandes MSc Introductie Het succes van CRM is volgens Bauer, Grether en Leach (2002) afhankelijk van

Nadere informatie

Gezondheidsverwachting volgens socio-economische gradiënt in België Samenvatting. Samenvatting

Gezondheidsverwachting volgens socio-economische gradiënt in België Samenvatting. Samenvatting Verschillende internationale studies toonden socio-economische verschillen in gezondheid aan, zowel in mortaliteit als morbiditeit. In bepaalde westerse landen bleek dat, ondanks de toegenomen welvaart,

Nadere informatie

Wat is Positieve gezondheid en wat kan het voor ouderen betekenen?

Wat is Positieve gezondheid en wat kan het voor ouderen betekenen? Beter Oud Worden in Amsterdam - 31 maart 2015 Wat is Positieve gezondheid en wat kan het voor ouderen betekenen? Dr. Machteld Huber, arts, senior-onderzoeker Louis Bolk Instituut, Driebergen www.louisbolk.nl

Nadere informatie

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers ummery amenvatting Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers 207 Algemene introductie Werkgerelateerde arm-, schouder- en nekklachten zijn al eeuwen

Nadere informatie

VAN ZORG NAAR PREVENTIE

VAN ZORG NAAR PREVENTIE VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg

Nadere informatie

Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen

Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt

Nadere informatie

Bowling alone without public trust

Bowling alone without public trust Bowling alone without public trust Een bestuurskundig onderzoek naar de relatie tussen een ervaren sociaal isolement van Amsterdamse burgers en de mate van publiek vertrouwen dat deze burgers hebben in

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

GEZONDHEIDSENQUETE 2013

GEZONDHEIDSENQUETE 2013 GEZONDHEIDSENQUETE 2013 RAPPORT 1: GEZONDHEID EN WELZIJN Johan Van Der Heyden, Rana Charafeddine (ed.) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J.

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en discussie

Samenvatting, conclusies en discussie Hoofdstuk 6 Samenvatting, conclusies en discussie Inleiding Het doel van het onderzoek is vast te stellen hoe de kinderen (10 14 jaar) met coeliakie functioneren in het dagelijks leven en wat hun kwaliteit

Nadere informatie

De Kracht van Zingen

De Kracht van Zingen De Kracht van Zingen S Y M P O S I U M 8 N O V E M B E R N Y E N R O D E B U S I N E S S U N I V E R S I T E I T S J A A K B L O E M H O O G L E R A A R H E A L T H C A R E C O N S U M E R S & E X P E

Nadere informatie

Dutch summary (Samenvatting van hoofdstukken)

Dutch summary (Samenvatting van hoofdstukken) Dutch summary (Samenvatting van hoofdstukken) 101 102 Hoofdstuk 1. Algemene introductie Het belangrijkste doel van dit proefschrift was het ontwikkelen van de Interactieve Tekentest (IDT), een nieuwe test

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Samenvatting Deel I Onderzoeksmethodologie in onderzoek naar palliatieve zorg in instellingen voor langdurige zorg

Samenvatting Deel I Onderzoeksmethodologie in onderzoek naar palliatieve zorg in instellingen voor langdurige zorg Samenvatting Palliatieve zorg is de zorg voor mensen waarbij genezing niet meer mogelijk is. Het doel van palliatieve zorg is niet om het leven te verlengen of de dood te bespoedigen maar om een zo hoog

Nadere informatie

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking, G. Waverijn & M. Rijken, NIVEL, januari

Nadere informatie

Uitwerkingen hoofdstuk 5

Uitwerkingen hoofdstuk 5 Uitwerkingen hoofdstuk 5 Oefening 1 Het beoordelen van de keuze voor methoden van dataverzameling Freek richt zich met zijn dataverzameling alleen op de verpleegkundigen in het ziekenhuis. Hij had echter

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2

Palliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Palliatieve Zorg Onderdeel: Kwalitatief onderzoek Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Inhoudsopgave Inleiding Blz 2 Zoekstrategie Blz 3 Kwaliteitseisen van Cox et al, 2005 Blz 3 Kritisch

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Op grond van klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek, is bekend dat het gezamenlijk voorkomen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis en een verstandelijke beperking tot veel bijkomende

Nadere informatie

LoopbaanIndicator. Voor een duurzame loopbaanplanning

LoopbaanIndicator. Voor een duurzame loopbaanplanning LoopbaanIndicator Voor een duurzame loopbaanplanning 1. Inleiding LoopbaanIndicator wordt ingezet om alle relevante waarden rondom menselijke inzetbaarheid gestructureerd en genormeerd in kaart te brengen,

Nadere informatie

Methodologie voor onderzoek in marketing en management. Foeke van der Zee

Methodologie voor onderzoek in marketing en management. Foeke van der Zee Methodologie voor onderzoek in marketing en management Foeke van der Zee Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt,

Nadere informatie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder

Nadere informatie

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM

Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Beoordelingscriteria scriptie Nemas HRM Instructie Dit document hoort bij het beoordelingsformulier. Op het beoordelingsformulier kan de score per criterium worden ingevuld. Elk criterium kan op vijf niveaus

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting Samenvatting SAMENVATTING PSYCHOMETRISCHE EIGENSCHAPPEN VAN ADL- EN WERK- GERELATEERDE MEETINSTRUMENTEN VOOR HET METEN VAN BEPERKINGEN BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE LAGE RUGPIJN. Chronische lage rugpijn

Nadere informatie

waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening.

waardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening. amenvatting Elk jaar krijgen in Nederland zo n 45.000 mensen een beroerte, ook wel CVA (Cerebro Vasculair Accident) genoemd. Ongeveer 60% van hen keert na opname in het ziekenhuis of revalidatiecentrum

Nadere informatie

De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel

De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel De overtuigingskracht van emoties bij het rechterlijk oordeel Een theoretisch onderzoek PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Tilburg, op gezag van de rector magnificus

Nadere informatie

Effect van Planetree op kwaliteit en tevredenheid, wetenschappelijk aangetoond?

Effect van Planetree op kwaliteit en tevredenheid, wetenschappelijk aangetoond? Effect van Planetree op kwaliteit en tevredenheid, wetenschappelijk aangetoond? Donderdag 13 maart 2014 Martijn Kilsdonk MScHA Manager behandeling & begeleiding en Planetree coördinator Disclosure belangen

Nadere informatie

Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010)

Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010) AH 740 2010Z13219 Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010) 1 Bent u bekend met nieuw onderzoek van Michigan State University

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting 8. * COgnitive Functions And Mobiles; in dit advies aangeduid als het TNO-onderzoek.

Samenvatting. Samenvatting 8. * COgnitive Functions And Mobiles; in dit advies aangeduid als het TNO-onderzoek. Samenvatting In september 2003 publiceerde TNO de resultaten van een onderzoek naar de effecten op het welbevinden en op cognitieve functies van blootstelling van proefpersonen onder gecontroleerde omstandigheden

Nadere informatie

Programma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID

Programma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID Programma Stichting Educatie Atrium Innovations GEZONDHEID Groeien in gezondheid door kennis Onze gezondheid is ons belangrijkste bezit. Daarom is het goed dat we ons er steeds meer van bewust worden dat

Nadere informatie

13.6. Onderzoeksresultaten: Betekenis voor verander- en

13.6. Onderzoeksresultaten: Betekenis voor verander- en Inhoudsopgave Dankwoord 5 Lijst van gebruikte Afkortingen 9 Lijst van figuren 15 Lijst van tabellen 16 1. Algemene inleiding 19 1.1. Inspiraties voor het onderzoek 24 1.2. Praktische relevantie van het

Nadere informatie

Samenvatting Patiëntvoorkeuren in de verpleegkundige besluitvorming. Een theorie over afstemmingskennis in de acute zorg.

Samenvatting Patiëntvoorkeuren in de verpleegkundige besluitvorming. Een theorie over afstemmingskennis in de acute zorg. Samenvatting Patiëntvoorkeuren in de verpleegkundige besluitvorming. Een theorie over afstemmingskennis in de acute zorg. 1. Algemene inleiding; Goede verpleegkundige zorg en patiëntvoorkeuren Het onderwerp

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek bij lage rugpijn: wat en hoe moeten we meten?

Wetenschappelijk onderzoek bij lage rugpijn: wat en hoe moeten we meten? Samenvatting 403 Wetenschappelijk onderzoek bij lage rugpijn: wat en hoe moeten we meten? Lage rugpijn (LRP) is wereldwijd de meest voorkomende oorzaak van beperkingen. Dit blijkt uit studies naar ziektelast

Nadere informatie

Methodologie voor sociaalwetenschappelijk onderzoek. Foeke van der Zee

Methodologie voor sociaalwetenschappelijk onderzoek. Foeke van der Zee Methodologie voor sociaalwetenschappelijk onderzoek Foeke van der Zee Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt, in

Nadere informatie

S a m e n v a t t i n g 149. Samenvatting

S a m e n v a t t i n g 149. Samenvatting S a m e n v a t t i n g 149 Samenvatting 150 S a m e n v a t t i n g Dit proefschrift richt zich op de effectiviteit van een gezinsgerichte benadering (het DMOgespreksprotocol, gebruikt binnen het programma

Nadere informatie

nederlandse samenvatting Dutch summary

nederlandse samenvatting Dutch summary Dutch summary 211 dutch summary De onderzoeken beschreven in dit proefschrift zijn onderdeel van een grootschalig onderzoek naar individuele verschillen in algemene cognitieve vaardigheden. Algemene cognitieve

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als

Nadere informatie

Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid

Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid Ben Ik Tevreden? Meetinstrument cliënttevredenheid De kracht van Ben ik tevreden? ligt in het hier en nu. Wensen van cliënten zetten direct aan tot actie. Meten is dus niet alleen weten, maar de start

Nadere informatie

Managementsamenvatting

Managementsamenvatting Managementsamenvatting CQI Oncologie Generiek 2014 Significant Thorbeckelaan 91 3771 ED Barneveld +31 342 40 52 40 KvK 3908 1506 info@significant.nl www.significant.nl Stichting Miletus Barneveld, 18 juni

Nadere informatie

De maatschappelijke opbrengst van de bibliotheek. Marjolein Oomes, Koninklijke Bibliotheek Amersfoort,

De maatschappelijke opbrengst van de bibliotheek. Marjolein Oomes, Koninklijke Bibliotheek Amersfoort, De maatschappelijke opbrengst van de bibliotheek Marjolein Oomes, Koninklijke Bibliotheek Amersfoort, 02-11-2015 Gegevensverzameling Naam en/of datum Agenda Doel en opbouw van het onderzoeksprogramma Inzichten

Nadere informatie

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,

Nadere informatie

Samenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting

Samenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting

Nadere informatie

Inleiding. Johan Van der Heyden

Inleiding. Johan Van der Heyden Inleiding Johan Van der Heyden Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 26 E-mail : johan.vanderheyden@iph.fgov.be

Nadere informatie

Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten

Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten 1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor

Nadere informatie

15Niet-pluisgevoel Rubriekhouder: Mw. dr. G. A. Donker, (NIVEL) ( )

15Niet-pluisgevoel Rubriekhouder: Mw. dr. G. A. Donker, (NIVEL) ( ) 15Niet-pluisgevoel Rubriekhouder: Mw. dr. G. A. Donker, (NIVEL) (2010-2012) Inleiding Tijdens de opleiding leren huisartsen systematisch en door middel van vragen en onderzoek tot een diagnose te komen.

Nadere informatie

Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION

Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION Leven met epilepsie: Zelfmanagement Loes Leenen, MANP PhD trainee zelfmanagement Inleiding Achtergrond Zelfmanagement Zelfmanagement & Kwaliteit van leven

Nadere informatie

De kwaliteitsrekening

De kwaliteitsrekening De kwaliteitsrekening VRIJE UNIVERSITEIT De kwaliteitsrekening ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad Doctor aan de Vrije Universiteit Amsterdam, op gezag van de rector magnificus prof.dr.

Nadere informatie

Uitwisseling tussen teamleden in sociale teams cruciaal voor prestatie

Uitwisseling tussen teamleden in sociale teams cruciaal voor prestatie Uitwisseling tussen teamleden in sociale teams cruciaal voor prestatie Voorlopige resultaten van het onderzoek naar de perceptie van medewerkers in sociale (wijk)teams bij gemeenten - Yvonne Zuidgeest

Nadere informatie

HOOFDSTUK 2: KLANTGERICHTE MERKMEERWAARDE

HOOFDSTUK 2: KLANTGERICHTE MERKMEERWAARDE HOOFDSTUK 2: KLANTGERICHTE MERKMEERWAARDE 1 INTRODUCTIE H:2 Waaraan kun je een effectieve merkenpositionering herkennen? Wat zijn de bronnen van klantgerichte merkmeerwaarde en welke effecten of voordelen

Nadere informatie

but no statistically significant differences

but no statistically significant differences but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt

Nadere informatie

Onderzoeksvraag Uitkomst

Onderzoeksvraag Uitkomst Hoe doe je onderzoek? Hoewel er veel leuke boeken zijn geschreven over het doen van onderzoek (zie voor een lijstje de pdf op deze site) leer je onderzoeken niet uit een boekje! Als je onderzoek wilt doen

Nadere informatie

Samenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld

Samenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,

Nadere informatie

Het ICF schema ziet er als volgt uit. (Schema uit hoofdtekst hier opnemen)

Het ICF schema ziet er als volgt uit. (Schema uit hoofdtekst hier opnemen) 1 International Classification of Functioning, Disability and Health Het ICF-Schema ICF staat voor; International Classification of Functioning, Disability and Health. Het ICF-schema biedt een internationaal

Nadere informatie

Onderzoeksopzet De Poort van Limburg gemeente Weert

Onderzoeksopzet De Poort van Limburg gemeente Weert Onderzoeksopzet De Poort van Limburg gemeente Weert Weert, 6 september 2011. Rekenkamer Weert Inhoudsopgave 1. Achtergrond en aanleiding 2. Centrale vraagstelling 3. De wijze van onderzoek 4. Deelvragen

Nadere informatie

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus

Nadere informatie

Chapter 9. Samenvatting

Chapter 9. Samenvatting Chapter 9 Samenvatting 130 Samenvatting 131 Samenvatting Complicaties van de onderste extremiteit, in het bijzonder voetulcera (voetwonden), veroorzaken een zeer grote ziektelast en een grote mate van

Nadere informatie

Groepskenmerken Aantal cliënten 103 Gemiddelde leeftijd 52 (Dit is gebaseerd op 42 cliënten) 56 Mannen, 47 Vrouwen en 0 niet ingevuld

Groepskenmerken Aantal cliënten 103 Gemiddelde leeftijd 52 (Dit is gebaseerd op 42 cliënten) 56 Mannen, 47 Vrouwen en 0 niet ingevuld Verslag Kwaliteit van Leven vragenlijst Vertrouwelijk verslag In opdracht van Floww International Periode 23--202 tot en met 0-2-204 De gebruikte vragenlijst heeft in de kern de Nederlandse vertaling van

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.

Bijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren. Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende

Nadere informatie

Cover Page. Author: Çelik, Saniye Title: Sturen op verbinden : de business case van diversiteit van publieke organisaties Issue Date:

Cover Page. Author: Çelik, Saniye Title: Sturen op verbinden : de business case van diversiteit van publieke organisaties Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/44122 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Çelik, Saniye Title: Sturen op verbinden : de business case van diversiteit van

Nadere informatie

Inhoud Inhoud 5 Voorwoord 13 Introductie van het onderzoek 15 I. Inleiding 15 II. Participatie als juridisch begrip 16 III. Aanleiding tot het onderzo

Inhoud Inhoud 5 Voorwoord 13 Introductie van het onderzoek 15 I. Inleiding 15 II. Participatie als juridisch begrip 16 III. Aanleiding tot het onderzo Inhoud Inhoud 5 Voorwoord 13 Introductie van het onderzoek 15 I. Inleiding 15 II. Participatie als juridisch begrip 16 III. Aanleiding tot het onderzoek 18 IV. Probleemanalyse 19 V. Doel van het onderzoek

Nadere informatie

Onzichtbare voice-over in beeld

Onzichtbare voice-over in beeld Onzichtbare voice-over in beeld Een explorerend onderzoek naar de vormgeving van de documentaire in afstemming op het publiek met betrekking tot de onzichtbare voice-over in tekst en beeld Masterscriptie

Nadere informatie

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker

Nadere informatie

Deel één Ȃ communicatie over het levenseinde in Europa: een vergelijkend onderzoek.

Deel één Ȃ communicatie over het levenseinde in Europa: een vergelijkend onderzoek. Samenvatting 204 De ethische grondslag om patiënten te betrekken bij beslissingen over de medische behandelingen aan hun levenseinde wordt in Europa in toenemende mate erkend, net als de voordelen van

Nadere informatie

Het belang van ziektepercepties voor zelfmanagement COPD als voorbeeld

Het belang van ziektepercepties voor zelfmanagement COPD als voorbeeld Dit factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Het belang van ziektepercepties voor zelfmanagement COPD als voorbeeld, M. Heijmans, NIVEL, augustus 2013) worden gebruikt.

Nadere informatie

Inhoudsopgave. 1. Inleiding 5

Inhoudsopgave. 1. Inleiding 5 Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 2. Een liberale visie op gezondheidszorg 11 2.1 Het individu als ultieme waarde 11 2.2 Gezondheidszorg in een liberale rechtsstaat 14 2.3 Kortom: een liberale visie op gezondheidszorg

Nadere informatie

In contact met het merk: merkbelevingsmonitor

In contact met het merk: merkbelevingsmonitor In contact met het merk: merkbelevingsmonitor Het meten van de effectiviteit van marketing- en communicatie-inspanningen is en blijft een hot issue. Marketing intelligence van KPN ontwikkelde samen met

Nadere informatie

Samenvatting Westerman_v3.indd 111 Westerman an v3.in _v3.indd dd 11 111 18-07-2007 13:01 8-07-2007 13:01:1 :12

Samenvatting Westerman_v3.indd 111 Westerman an v3.in _v3.indd dd 11 111 18-07-2007 13:01 8-07-2007 13:01:1 :12 Westerman_v3.indd Westerman an_v3.indd v3.indd 111 111 18-07-2007 8-07-2007 13:01 13:01:1 :12 2 112 In de klinische praktijk en met name in de palliatieve geneeskunde wordt kwaliteit van leven als een

Nadere informatie

1. De methodiek Management Drives

1. De methodiek Management Drives 1. De methodiek Management Drives Management Drives is een unieke methodiek die u concrete handvatten biedt in het benaderen van de ontwikkeling van individu, team en organisatie. De methodiek kent een

Nadere informatie

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?

Waar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol? Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.

Nadere informatie

afgelopen jaren beweren vele professionele organisaties specifieke human resource (HR)

afgelopen jaren beweren vele professionele organisaties specifieke human resource (HR) Nederlandse Samenvatting Welke mensen bekleden de top posities van professionele organisaties? In Nederland, net zoals in veel andere westerse landen, klinkt waarschijnlijk het antwoord op deze vraag ongeveer

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Dynamisch evenwicht kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen

Nadere informatie

Samenvatting. Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm.

Samenvatting. Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm. Samenvatting Nieuwe ontwikkelingen in de palliatieve zorg: kwaliteitsindicatoren en het palliatieve zorgcontinuüm Samenvatting 173 Vanaf halverwege de jaren '90 is palliatieve zorg door de Nederlandse

Nadere informatie

Dagelijkse activiteiten van ouder wordende echtparen: veranderingen bij achteruitgang van de gezondheid

Dagelijkse activiteiten van ouder wordende echtparen: veranderingen bij achteruitgang van de gezondheid Samenvatting Samenvatting Dagelijkse activiteiten van ouder wordende echtparen: veranderingen bij achteruitgang van de gezondheid In de komende jaren zullen meer echtgenoten samen oud worden en zelfstandig

Nadere informatie

Zorgondersteuningsfonds Oproep kortdurende praktijkgerelateerde onderzoeken Programma Onderzoeken in de Praktijk Vastgesteld, 19 september 2016

Zorgondersteuningsfonds Oproep kortdurende praktijkgerelateerde onderzoeken Programma Onderzoeken in de Praktijk Vastgesteld, 19 september 2016 Oproep tot het indienen van aanvragen kortdurende, praktijkgerelateerde onderzoeken voor het Programma Onderzoeken in de Praktijk Programma van het Zorgondersteuningsfonds Doel van het programma De veranderingen

Nadere informatie

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding

Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen

1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen 1. Soorten wetenschappelijke informatiebronnen Wanneer je als student in het hoger onderwijs de opdracht krijgt om te zoeken naar wetenschappelijke informatie heb je de keuze uit verschillende informatiebronnen.

Nadere informatie