DEEL 1 MATERIE, ENERGIE EN LEVEN

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "DEEL 1 MATERIE, ENERGIE EN LEVEN"

Henriette Renée de Winter
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Inhoud Inleiding 3 DEEL 1 MATERIE, ENERGIE EN LEVEN 9 Thema 1 Materie, energie en leven 10 1 Belangrijke energiebronnen Kernfusie in de zon Kernsplitsing in kerncentrales 11 2 Zonder energie is geen leven mogelijk Fotosynthese Licht- en donkerreacties Vorming van zetmeel als reservestof Energie uit voedingsstoffen 17 Thema 2 Organische verbindingen om je heen 19 1 Organische moleculen Organische en anorganische moleculen Koolstof als basis van een koolstofketen Covalente bindingen vormen ketens Voorstellingswijze van eenvoudige ketens 23 2 Naamgeving van eenvoudige koolwaterstoffen Alkanen Alkenen Aromatische koolwaterstoffen 27 3 Functionele groepen en stofklassen Voornaamste stofklassen Alcoholen Ethers Aldehyden (alkanalen) Ketonen (alkanonen) Carbonzuren Esters Determinatie van de stofklasse Determinatietabel 37 4 Isomeren en de chemische structuur van een pijnstiller Geometrische isomeren (stereo-isomeren) Cis- en trans-isomeren Optische isomeren Indeling van pijnstillers aan de hand van de samenstelling 44 Thema 3 Moleculen in levende materie 49 1 Natuurlijke macromoleculen Sachariden Functie van sachariden Structuur en vorming van sachariden Afbraak van sachariden Lipiden Functie van lipiden Structuur en vorming van lipiden Bijzondere lipiden Afbraak van lipiden Proteïnen Functie van proteïnen Structuur en vorming van proteïnen Bijzondere proteïnen Hydrolyse van proteïnen 71 4

2 2 Synthetische macromoleculen De grondstof van synthetische kunststof De meest voorkomende kunststoffen Herkennen van kunststoffen: nuttig bij recyclage! Polymeren in het dagelijkse leven Eigenschappen van kunststoffen Thermoplasten Thermoharders Elastomeren 79 Thema 4 Van celmembraan tot hightechkledij 83 1 Biologische cellen De cel als kleinste bouwsteentje Elektronenmicroscopische structuur van de cel 89 2 Prokaryote en eukaryote cellen 90 3 Bouw van de cel Celplasma Celwand Celorganellen en hun functies Kern Ribosoom Mitochondrion Endoplasmatisch reticulum (ER) Golgi-apparaat Lysosoom Vacuole Microtubuli Centriolen Celmembraan 95 4 Ademende sportkleding Membraanwerking 98 Thema 5 Van sidderaal tot elektrische fiets Elektrische lading De elektrisch geladen toestand Toepassingen Ontladingslint onder de auto Een onweer slaat toe Elektrische stroom en spanning Elektrische spanning Het watermodel Het elektrisch model Elektrische stroom en elektrische stroomsterkte Spanningsbron Conventionele stroomzin De galvanische cel De reductorsterkte van metalen Rangschikking van de metalen volgens hun reductorsterkte De galvanische cel Het galvanische element van Volta De niet-oplaadbare batterij De oplaadbare batterijen of accu s De loodzuur accu De nikkelcadmium batterij De lithium-ion batterij 118 5

3 4 Toepassingen Bouw je eigen batterij Invloed van de elektrische stroom op de levende wezens Hoe kikkerbillen de wetenschap vooruit hielpen De sidderaal, een vis onder stroom Gevaarlijke stroom? 121 Thema 6 Elektrische energie en vermogen Weerstandswaarde De Wet van Ohm Opmeten van de weerstandswaarde met een multimeter Verschillende uitvoeringsvormen van een weerstand Weerstanden als componenten om de stroom te regelen De serieschakeling De parallelschakeling Sensoren, gevoelig door verandering van weerstandswaarde Weerstanden en warmte Smeltzekeringen Verwarmingselementen Energie van elektrische stroom Energieomzetting in een elektrisch toestel Formulering van de wet van Joule Elektrische energie en warmte Grootte van de energie die wordt omgezet Vermogen van elektrische stroom Vermogen Wat is 1 kwh? Hoogspanning Hoe gaan we veilig om met elektriciteit? 139 Thema 7 Van elektromagneet tot elektromotor Permanente magneten Inleiding Permanente magneten Elektromagneten Magnetisch veld Magnetisch veld bij permanente magneten Magnetisch veld bij elektromagneten Magnetische inductie B v Magnetische krachtwerking, de lorentzkracht Elektromagnetische inductie Toepassingen De fietscomputer De metaaldetector De wisselspanningsgenerator De transformator 160 DEEL 2 GEZONDHEID EN VOEDING 163 Thema 8 Straling en chemie in je eigen leefwereld Elektromagnetische stralen en je gezondheid Basisbegrippen trilling en golf Ontstaan van elektromagnetische golven Elektromagnetische golven van trillende elektronen Elektromagnetische golven uitgezonden door een atoom Het elektromagnetisch spectrum Radio- en tv-golven 170 6

4 1.3.2 Microgolven Infrarood of warmtestraling (Zichtbaar) licht Ultraviolet X-stralen of röntgenstralen Gammastralen Licht en materie Zuurgraad te laag? Kennis van chemie helpt! De zuurgraad Meten van de zuurgraad De zuurgraad van dranken Zuur-base reactie Protonacceptor en protondonor Neutralisatiereacties in je directe omgeving Poetsmiddelen die neutraliseren Massaberekeningen Chemisch bepalen van de concentratie van azijnzuur door middel van een titratie Medische toepassing van een neutralisatiereactie 185 Thema 9 Voedselvertering Het spijsverteringsstelsel Situering van de spijsverteringsorganen Taak van spijsverteringsstelsel Rol van enzymen bij de spijsvertering Factoren die de werking van enzymen beïnvloeden Vertering en verwerking van sachariden Vertering en verwerking van lipiden Vertering en verwerking van proteïnen Rol van lysosomen bij celvertering 202 Thema 10 Staat het in de genen geschreven? De celkern Chromosomen Chromosomen Fijnstructuur chromosomen Gen Genoom Haploïd diploïd Autosomen heterosomen karyogram Geslachtsbepaling De DNA-structuur Nucleotiden als bouwstenen van DNA Polynucleotidenketens De DNA-fijnstructuur Replicatie van DNA Eiwitsynthese Inleiding Transcriptie Transcriptie van DNA naar pre-mrna Splicing De code in mrna Translatie Biotechnologie Genetische modificatie Knippen en plakken van DNA Genetische modificatie voor aanmaak medicijnen 225 7

5 6.2 DNA-gelektroforese Toepassingen van DNA-gelektroforese Celdelingen Celcyclus Mitose of gewone celdeling Noodzaak van de mitose of gewone celdeling De vier fasen bij een mitose Meiose of reductiedeling Noodzaak van de meiose of reductiedeling Verloop van de meiose Vergelijking mitose-meiose 239 Thema 11 Radioactiviteit, vloek of zegen? De kern Isotopen Stabiliteit van een atoomkern Massadefect Verband tussen massa en energie volgens Einstein Bindingsenergie Natuurlijke radioactiviteit Ontstaan geschiedenis Natuurlijke radioactiviteit Soorten straling Oefening Opsporen en zichtbaar maken van radioactieve straling Meten van de hoeveelheid en soort straling Opsporen van straling Radioactiviteit Vervalwet, halveringstijd Kunstmatige radioactiviteit: kernsplitsing - kernfusie Kernsplitsing Kernfusie Invloed van de radioactiviteit op levende wezens Activiteit, geabsorbeerde dosis, dosisequivalent Activiteit Geabsorbeerde dosis Dosisequivalent Radioactiviteit in de menselijke omgeving Gevaren van radioactieve straling Gevaren van radioactieve besmetting Toepassingen van radioactiviteit Geneeskunde Kankerbestrijding met radiotherapie Opsporen van ziektes met radioactieve stoffen (tracers) Medische beeldvorming Ouderdomsbepaling met de C14-methode 271 8

Vergelijkbare documenten

DEEL 1 MATERIE, ENERGIE EN LEVEN

Inhoud Inleiding 3 DEEL 1 MATERIE, ENERGIE EN LEVEN 9 Thema 1 Moleculaire structuur en eigenschappen van stoffen 10 1 Knappe structuren bepalen de eigenschappen van een stof 11 1.1 Koolstof, als basis