Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK)

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK)"

Transcriptie

1 Taal als rode draad doorheen de kleuterschool Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwis met referentiewoordenlist (WOK)

2 WOK Taal in W.O. Taal in in M.V. Taal in L.O. Taal Taal in in wiskunde Taal Taal in in taal taal Wat is de WOK? Hoe de WOK gebruiken?

3 Wat is de WOK? Hoe WOK gebruiken? Wat is de WOK? Waarom? Hoe het cahier WOK gebruiken? Hoe verwerven kinderen taal?

4 Wat is de WOK? Kleuterleraren hebben de laatste aren heel wat competenties (kennis, vaardigheden, attitudes) verworven om goed taalvaardigheidsonderwis in de praktik te brengen. Toch stellen we vast dat het taalaanbod van de leraar nog vaak te weinig doelmatig verloopt. Ook merken we dat er soms te weinig aandacht wordt besteed aan het verwerven van de noodzakelike schooltaal1. Met dit cahier willen we kleuterleraren een instrument aanreiken dat hen in staat stelt om een gerichter en meer gekaderd taalaanbod in te bouwen in hun thema s en activiteiten. De WOK is een instrument waarbi een aanbod aan woordenschat gelinkt aan leerplandoelen kleuteronderwis van het GO! wordt aangeboden. Het geheel past in een duidelike visie op woordenschatonderwis, die in het cahier ook een hoofdstuk krigt. In de Wok vindt men dus: De leerplandoelen kleuteronderwis van het GO!, met aanduiding van de doelgroep (ongste/oudste kleuters) en de mate waarin de doelen worden aangezet of intensief nagestreefd. Per leerplanthema een woordenlist gelinkt aan de doelen. De woordenlist moet steeds als een referentielist gelezen worden : de kleuterleidster bepaalt het taalaanbod binnen haar activiteiten en kan de list raadplegen om haar aanbod af te toetsen en eventueel bi te sturen. Het betreft de minimum woordenschat die leerlingen best beheersen alvorens naar het eerste leeraar te gaan. De woordenlist is door de PBD van het GO! opgesteld. Als basis werd de BAK (Basiswoordenlist Amsterdamse Kleuters) gebruikt. Deze list werd aangepast aan de Vlaamse context en aan de leerplankeuzes. De keuze van woorden heeft zowel te maken met hoogfrequent gebruik als het belang om bi aanvang van de lagere school te bezitten. Er zit dus zowel schooltaal in als wereldtaal (taal om de wereld rondom zich te leren beheersen). Een passage met onze visie over woordenschatonderwis en hoe de WOK hierbi een hulpmiddel kan zin. De WOK sluit aan bi het begeleidings- en nascholingsaanbod van de Pedagogische begeleidingsdienst rond het nieuwe leerplan Nederlands. 1 Met schooltaal bedoelen we de specifieke taal die nodig is om op school de instructies van de leraar te begripen en om de specifieke begrippen van de verschillende leergebieden te verstaan. De schooltaal bevat in vergeliking met de thuistaal complexere begrippen, langere zinnen die grammaticaal complexer zin, functiewoorden (bv omdat, ondanks, tenslotte), Kinderen hebben de schooltaal nodig om complexe denkprocessen te verrichten en die in woorden uit te drukken, soms los van een concrete context.

5 Waarom dit cahier? Belang van WOordenschatverwerving in het Kleuteronderwis WOK Dit cahier is ontstaan vanuit de zorg die kleuterleraren hebben voor taalverwerving en in het bizonder voor die van taalzwakke kinderen. Deze kinderen bliken vaak een grote achterstand te hebben op het gebied van taalvaardigheid, waardoor ze niet in staat zin succesvol te functioneren op school. Een belangrike hefboom voor de taalvaardigheid en dus ook voor de verdere schoolloopbaan en het maatschappelik functioneren is de woordenschatverwerving. Woorden zin niet alleen belangrike elementen van taal, maar ook van denken. Daarom speelt woordenschat een cruciale rol bi kennisopbouw en het schoolse leren. Woordkennis speelt een rol in alle leergebieden en vraagt voortdurende aandacht. Kinderen komen op school met een groot onderling verschil in de kwantiteit en de kwaliteit van hun woordenschat. Sommige kinderen met een andere thuistaal dan het Nederlands kennen een bepaald concept in hun eigen taal en dan moet er op school enkel een label op het in de eerste taal geleerde concept gekleefd worden. Maar soms is ook het concept in de eerste taal nog niet verworven. Dat betekent dat een woord, de achterliggende betekenis én de verbindingen van nul af aan geleerd moeten worden. De woordenschatontwikkeling moet de hoogste prioriteit hebben in het kleuteronderwis. In de WOK nemen we alle woorden op die tot de basiswoordenschat behoren, m.a.w. die basisset aan woorden waarover alle kinderen minimaal moeten beschikken om op school goed te kunnen functioneren. Woorden zin geen doel op zich maar een middel om taalvaardiger te worden Woordenschatontwikkeling vertrekt vanuit talige activiteiten in alle leergebieden en in een rike leeromgeving waar kinderen kansen krigen om de woordenschat te oefenen, te verbreden en te verdiepen. De leraar zorgt er voor dat de basiswoordenschat expliciet en veelvuldig aan bod komt in verschillende natuurlike situaties. De basiswoordenschat die opgenomen is in de WOK mag dus niet als doel-op-zich beschouwd worden. Het is niet de bedoeling dat leraren woorden uit de WOK selecteren om die op een geïsoleerde wize aan te leren. Het digitaal cahier wil aan de leraar een overzicht bieden van welke woorden kleuters minimaal nodig hebben om in de klas talig te kunnen functioneren. Zo kunnen leraren gericht woorden in hun taalaanbod opnemen bi specifieke activiteiten, thema s en hoeken. Centraal in het taalonderwis staat immers de vraag wat kinderen met de Nederlandse taal moeten kunnen doen. De focus ligt dan op taalgebruik, op de vaardigheid om talige boodschappen (instructies, verhalen, mededelingen, vragen, ) in een communicatieve context te begripen en te produceren.

6 Hoe kunnen we de WOK gebruiken? In de WOK gebruiken we bi de doelenlisten de volgende codes: een zwart doel is te intensifiëren in kleuteronderwis; een rood doel is aan te zetten in kleuteronderwis en zal geïntensifieerd worden in de eerste graad; een J voor het doel is aan te zetten bi de ongste kleuters; de zwarte woorden in de woordenlist verwizen naar de GO4TY!, een basiswoordenlist van 40 woorden voor anderstalige kleuters. Bi de woordenlisten gebruiken we per woordenveld een andere kleur. De kleuren louter esthetisch en dus niet van belang. Dit instrument kan op verschillende manieren gebruikt worden, afhankelik van het uitgangspunt. We bespreken 5 situaties: Situatie 1: De leraar vertrekt vanuit leerplandoelen Aanpak Voorbeeld 1 De leraar klikt het leergebied en het desbetreffende domein aan en zoekt vervolgens de inhoud van het geselecteerde leerplandoel. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste wereldtaal - begrippen - schooltaal. Jens toont in de kring een poppete dat thuis op de iskast plakt. Wanneer het poppete ook op de radiator blift plakken zin de kinderen zeer gefascineerd. Meester Kim zoekt in de WOK op wat het leerplan verwacht m.b.t. magnetisme en wat de bihorende woordenschat is en komt uit bi natuurlike verschinselen als onderdeel van het domein natuur binnen WO. Met de WOK-woordenschat natuurlike verschinselen in het achterhoofd plant meester Kim enkele onderzoekes en voorziet hi extra materialen in de bouwhoek. Tidens één van die activiteiten onderzoeken de kleuters waar het poppete van Jens nog blift plakken en leggen ze hun bevindingen vast. Daarna geeft meester Kim aan een paar kinderen de ontdekdoos met de magneten en woorden als magneet en izer komen regelmatig in de interactie tussen de kleuters en met de leraar aan bod.

7 Voorbeeld 2 Juf Anna wil met de kinderen volgende vaardigheden oefenen m.b.t. hoeveelheden ervaren en vergeliken : de één-één-relatie. Hiervoor gaat ze in de WOK op zoek bi het domein getallen van het leergebied wiskunde. Ze selecteert volgend doel en bekikt in de WOK welk taalaanbod erbi hoort. Daaruit selecteert ze de woorden die zeker aan bod moeten komen: handelend en verwoordend de ene concrete hoeveelheid dingen vergeliken met een andere hoeveelheid dingen. Bi het verwoorden gebruiken zi daarbi de passende hoeveelheidsbegrippen. Juf Anna bedenkt volgende activiteit om dat doel te bereiken: ze zal de kinderen voor een rekenconflict stellen: Oma s as mist enkele knopen!. De kinderen gaan haar helpen en gebruiken de knopendoos. Tidens de activiteit zal ze zorgen dat de geselecteerde basiswoordenschat veelvuldig en op verschillende manieren geactiveerd wordt. Juf Anna bedenkt dat de kinderen bi die activiteit ook knopen met elkaar gaan vergeliken en ordenen. Ze gaat kiken bi het domein meten, kwalitatief vergeliken. Juf Anita kiest volgend doel en selecteert enkele woorden uit de bihorende basiswoordenschat: dingen kwalitatief vergeliken en samenbrengen op basis van één of twee gemeenschappelike kenmerken. Taalaanbod bi woordenlist: Meten: Kwalitatief vergeliken: ordenen

8 Situatie 2: De leraar vertrekt vanuit een inhoud Aanpak Voorbeeld De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein en vervolgens naar de leerinhoud. Hi kiest leidinggevende doelen passend bi het thema en de gekozen inhoud. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste wereldtaal - begrippen - schooltaal. Meester Kobe wil graag met zin driearige kleuters rond het thema boerderidieren werken. Hi gaat op zoek naar geschikte leerplandoelen voor zin ongste kleuters en selecteert hierbi in de WOK de passende woordenschat.

9 Situatie 3: De leraar organiseert een onderzoeke Aanpak Voorbeeld De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein en vervolgens naar de leerinhoud. Hi kiest leidinggevende doelen passend bi het onderzoek. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste wereldtaal - begrippen - schooltaal Er kruipt een slak tegen het raam van de klas. Paulo ziet het dierte meteen. Juf Melissa merkt de verwondering bi de kinderen. Juffrouw, hoe komt het dat die slak zomaar omhoog kan lopen zonder te vallen? vraagt Paulo. Juf Melissa organiseert een onderzoeke over hoe kriebeldieren zich voortbewegen. Zi selecteert hiervoor in de WOK de passende woordenschat.

10 Situatie 4: De leraar vertrekt van interesses van kinderen Aanpak Voorbeeld De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein waarnaar de interesse uitgaat en vervolgens naar de leerinhoud. Hi kiest leidinggevende doelen passend bi het interesseveld. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste wereldtaal - begrippen - schooltaal. Yinthe is opgenomen in het ziekenhuis omwille van een longontsteking. Alle kinderen in de klas zin heel erg met haar begaan. Juf Shana besluit om een bezoek te plannen met de klas en dat te kaderen binnen een weekthema ziek zin. In de WOK bekikt ze de basiswoordenschat bi gezondheidseducatie (binnen het domein natuur van het leergebied Wereldoriëntatie). In de list ziek of gezond selecteert ze de woorden waarvan ze weet dat die door veel kinderen nog niet actief gekend zin. Ze zorgt er voor dat die woorden op heel veel verschillende manieren (voorlezen, vertellen, interactie in de poppenhoek, bezoek aan het ziekenhuis, ) en in verschillende contexten (ziek zin thuis, ziek zin in het ziekenhuis, ) actief en veelvuldig aan bod komen.

11 Situatie 5: De leraar verrikt een hoek Aanpak Voorbeeld De leraar heeft leidinggevende leerplandoelen geselecteerd voor deze hoek. De leraar gaat nu op zoek naar leerplandoelen en taalaanbod die bi de hoekverriking horen. De leraar navigeert naar het leergebied en het desbetreffende domein waarnaar de hoekverriking uitgaat en vervolgens naar de leerinhoud en kiest leidinggevende doelen passend bi de hoekverriking. De leraar navigeert verder naar het correlerende taalaanbod op zoek naar gepaste wereldtaal - begrippen - schooltaal. Juf Chris wil samen met haar kleuters de winkel in een heuse groenten- en fruitkraam verbouwen. Ze bekikt eerst in de WOK de list bi WO-natuur-gezondheidseducatievoeding en selecteert die woorden die nog niet goed gekend zin. Dan denkt ze na over de materialen die die woordenschat uitlokken en voegt die materialen toe aan de winkelhoek.

12 Hoe verwerven kinderen nieuwe woorden? Kinderen zin van nature wereldverkenners. In hun ontdekkende en onderzoekende interactie met de wereld rondom hen is taal in het algemeen en woordenschat in het bizonder een belangrik middel. Kinderen leren graag dingen over de wereld, omdat ze die belangrik vinden. Door een rike leeromgeving aan te bieden legt de leraar de basis voor goed woordenschatonderwis. De leraar zorgt in zin voorbereiding voor een passend aanbod van nieuwe woorden en organiseert samen met de kinderen activiteiten gelinkt aan de leerplandoelen. Op die manier gaan kinderen nieuwe woorden leren. Om een efficiënte en duurzame woordenschataanpak te garanderen, hanteren leerkrachten best een goede woordenschatdidactiek. Enkel impliciete aandacht, zoals voorlezen en praten is onvoldoende voor een effectieve woordenschatontwikkeling. Zeker voor kinderen met een beperkte woordenschat is meer aandacht voor een expliciete aanpak noodzakelik. Maar uiteindelik profiteren alle kinderen van die aanpak. De meest gebruikte didactiek voor zo een expliciete aanpak van woordenschatonderwis is die van de Viertakt (Verhallen en Vermeer, 1994). Bi de viertakt gaat het om vier aandachtspunten/fasen die wezenlik zin voor efficiënte woordenschatuitbreiding: voorbewerken (introduceren), semantiseren (betekenis geven), consolideren ( herhalen en vastleggen) en controleren 1 Tidens het voorbewerken wordt de aandacht gericht op de beginsituatie. Het gaat hier om een korte en krachtige introductie van de woorden die aangeleerd gaan worden. Dit moet gebeuren in een duidelike context. De leraar verwist naar een bekende gebeurtenis, biedt concrete materialen aan, laat beeldfragmenten zien, doet iets voor Omdat vaak woorden in clusters of in het kader van een thema aan de orde komen, zullen de themaonderwerpen vaak de voorbewerking bepalen.. Voorbeeld van een introductie: Jarre vertelt tidens de kring uitvoerig over zin onderzoek bi de dokter, de andere kinderen herkennen deze situatie en luisteren met hoge betrokkenheid. Jarre is er vooral trots op dat hi weet hoe het koortsding van de dokter heet : termimometer. Er volgt een geanimeerd gesprek over de termimometer. Waarvoor dient dit, hoe voelt dat, wat moet e dan doen van de dokter. en heet het eigenlik wel zo.? Sommige kinderen twifelen. We gaan het opzoeken en komen erachter dat het uiste woord thermometer is. Ondertussen zin er nog veel dokterswoorden gevallen. De leerkracht zorgt ervoor dat alle woorden die niet begrepen zin aandacht krigen en probeert zoveel mogelik kleuters te betrekken bi het gesprek om ervaringen te delen.

13 2 Tidens het semantiseren wordt de betekenis van het woord of de woorden verduidelikt. Dit gebeurt niet los, maar in de context waarin het woord aan de orde is. De leraar kan dit doen aan de hand van de drie uites : uitbeelden, uitleggen en uitbreiden. Het uitbeelden kan aan de hand van voorwerpen, met plaates of met foto s, en door voordoen en aanwizen. Het uitleggen is een korte betekenisomschriving geven, zodat kraakhelder wordt gemaakt wat de woorden betekenen. Dit, in aanvulling op het uitbeelden, zorgt ervoor dat kinderen inzicht krigen in de betekenis achter de woorden. Het uitbreiden houdt het kiezen van logische clusterwoorden in, die in relatie tot elkaar in het voetlicht komen. Niet alleen de woorden maar ook de logische betekenisverbindingen krigen aandacht. Zo wordt gewerkt aan een effectieve woordenschatopbouw. De leraar moet ernaar streven een woord met alle uites betekenis te geven. Voorbeeld van betekenis geven: Naar aanleiding van het kringgesprek wordt het dokterstase uit de poppenhoek grondig bestudeerd. Hebben wi ook een thermometer? Wat zit er nog in het dokterstase hoe heet dat allemaal en waarvoor dient dat allemaal? Zitten er nog dingen in die we niet kennen? Het woord thermometer komt in ons woordenboeke (stempelen + afbeelding). Om te onthouden, spreken we af dat we zeggen: dat ding waarmee de dokter ouw koorts meet = een thermometer. Misschien moeten we nog woorden vastleggen (warm, koorts, zweten,.). Hier kan de leraar differentiëren. Welke woorden zin echt belangrik (zie cahier), welke woorden MOETEN aan bod komen. Die woorden kunnen geselecteerd worden voor ALLE kinderen, de andere woorden zin optioneel. De leraar zorgt ervoor dat hi dicht bi de beleving van de kleuter blift (het verhaal van Jarre en de aanvulling van de andere kinderen). 3 Daarna komt het consolideren/ herhalen en vastleggen. Woorden die zin uitgelegd moeten voldoende worden herhaald, zodat ze ook onthouden worden. Veel consolideringsoefeningen zin voordoen activiteiten. Belangrik bi zulke activiteiten is dat de woorden en de clusterwoorden vaak gezegd worden. Leerlingen moeten ook de gesproken vorm nog goed inprenten. Het is aangeraden om afbeeldingen of representaties van de woorden die geconsolideerd moeten worden nog enige tid in de klas aanwezig te laten. Prikborden, flip- overs en magnetische borden zin daarbi erg behulpzaam. Ook tafels waarop de te consolideren voorwerpen uitgestald liggen. Voorbeeld van herhalen en vastleggen: De poppenhoek wordt een doktershoek. De nieuwe woorden worden (vastgelegd door kinderen) opgehangen in de doktershoek. We komen tot een thema. Er is aanbod in meerdere hoeken (leeshoek, wachtzaal bouwen, de automat wordt een ziekenhuiswagenpark, de winkel kan een apotheek worden, er is een alarmcentrale, er volgt een bezoek van de dokter in de klas, we gaan op uitstap naar het ziekenhuis knutselen met gips.enz) De leraar zorgt ervoor dat de nieuwe woorden regelmatig komen in verhalen en gesprekken. Ook hier is differentiatie afhankelik van de beginsituatie mogelik.

14 4 Uiteindelik gaat het consolideren over in het controleren. Bi het controleren is het de bedoeling dat leraren uitzoeken of de leerlingen de woorden echt kennen. Dat zal vaak spelenderwis of terloops gebeuren bi het bezoeken van de hoeken. Vaak zullen leraren plaates en tekeningen en foto s van de woorden van een thema bi de hand hebben. Op een collagevel aan de muur bivoorbeeld. De leraar kan op verschillende tidstippen van de dag enkele kinderen apart nemen en samen met hen voor dat vel gaan zitten en de woorden controleren. Voorbeeld van controleren: De leraar let erop of de kinderen de aangebrachte woordenschat spontaan gebruiken in hun spel. Om het proces van de viertakt als basis voor woordenschatverwerving te bekrachtigen en alle kansen te geven hebben we er bewust voor gekozen om geen alfabetische woordenlist aan te bieden. Het digitaal cahier bevat woorden die gerelateerd zin aan clusters van leerplandoelen. Deze woorden kunnen in verschillende leerinhouden opnieuw verschinen. Zo wordt de leraar in staat gesteld om dezelfde woorden vanuit verschillende invalshoeken en in verschillende contexten te activeren (consolidering).

15 Taal in LO Zelfconcept Zelfconcept en sociaal functioneren en sociaal functioneren gezonde en Gezonde veilige en levensstil veilige levensstil Motorische competenties

16 Motorische competenties Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties grootmotorische vaardigheden kleinmotorische vaardigheden Lichaams- en bewegingsbeheersing Voorkeurlichaamszide Lichaamsopbouw Complexe lichaams- en bewegingsorganisatie Opeenvolgende handelingen Bewegingsantwoorden Oplossen van kind-aangepaste bewegingsproblemen Sensorische prikkels Rustervaringen Complexe ruimte- en tidsfactoren Handelend omgaan met betekenisinhouden Beweging als expressie- en ommunicatiemiddel Leerplandoelen Woorden lichaamsperceptie Leerplandoelen Woorden specifieke motorische vaardigheden Woorden spel en sportspelen Leerplandoelen Woorden Leerplandoelen Woorden efficiënt leren bewegen Woorden tidsperceptie Woorden ruimteperceptie Woorden ritmisch en expressief bewegen

17 Motorische competenties (1) Lichaams- en bewegingsbeheersing Complexe lichaams- en bewegingsorganisatie Bewegingsantwoorden J J J J J kunnen diverse ruimtelike hindernissen nemen d.m.v. klimmen en klauteren stappen, lopen en springen. kunnen de eigen bewegingsbaan stoppen, richten en wizigen afhankelik van statische en dynamische obecten: andere bewegers, obstakels, bewegende voorwerpen. kunnen het evenwicht behouden in verplaatsingen en bi houdingen op diverse steunvlakken. kunnen het eigen lichaamsgewicht veilig opvangen d.m.v. landen en vallen. kunnen onder begeleiding kleuteraangepast materiaal veilig heffen, dragen en verplaatsen. J J J J kunnen voor verschillende basisbewegingen de ledematen functioneel en gecoördineerd inschakelen. voeren de voornaamste basisbewegingen uit zonder teveel overtollige meebewegingen. kunnen vlot en spontaan de zikanten van het lichaam gebruiken en ziwaarts bewegen. kunnen twee bewegingen aan elkaar schakelen. kunnen de armen en benen afwisselend bewegen. J kunnen een gepast bewegingsantwoord geven op eenvoudige speltaken, bewegingsopdrachten, afspraken en regels. Oplossen van kind-aangepaste bewegingsproblemen J J J kunnen geconcentreerd bezig bliven met een bewegingsprobleem. tonen belangstelling voor aangereikte oplossingsstrategieën. tonen pogingen tot verwoorden van gestelde acties. J kunnen met een eenvoudig bewegingsantwoord snel reageren op auditieve, visuele en tactiele signalen. Sensorische prikkels kunnen creatief verschillende oplossingen voorstellen. Opeenvolgende handelingen J kunnen gerichte aandacht opbrengen voor verschillende sensorische prikkels en deze rustig laten inwerken. kunnen geleerde bewegingsprincipes toepassen in andere bewegings- situaties. kunnen een eenvoudige reeks van opeenvolgende handelingen uitvoeren binnen bewegingsactiviteiten. J kunnen zelfstandig en zoekend bezig zin met het oplossen van bewegingsproblemen.

18 Motorische Woordenlist: Lichaamsperceptie competenties (1) bewegingen klimmen springen lopen spelen liggen stappen staan stilstaan landen zitten omvallen vallen hollen rennen heffen huppelen stampen dragen opheffen rollen verplaatsen stoten kruipen draaien ronddraaien botsen omdraaien zwaaien stoppen klappen dansen bewegen algemeen beginnen doorgaan stoppen veranderen afmaken rusten signalen horen luisteren zien kiken voelen het signaal het geluid de tik de klap evenwicht rust personen ik i hi zi het kind de mens de volwassene de man de vrouw het meise de ongen die/dat de mat de bank de kegel het klimrek de muur de hoepel de doos materialen het blok de bal het touw het liefst het best rechts links lichaamsdelen het hoofd de nek de hals de borst de buik het lif de rug het gezicht de bil de wang de schouder de kin de arm het been de neus de knie het oor de voet de teen de vinger de hand de poep

19 Woordenlist tidsperceptie tid wanneer altid steeds soms vaak nooit voor voordat na nadat laat later nu volgend vorig dadelik straks meteen later snel vlug daarna daarvoor duren even eindelik al bina reeds tegelik weer opeens plots(eling) ineens het moment het ritme klein groot hoog laag smal breed dik dun te klein even groot als... het evenwicht de rust lichaamsdelen het hoofd de nek de hals de borst de buik het lif de rug het gezicht de bil de wang de schouder de kin de arm het been de neus de knie het oor de voet de teen de vinger de poep vergeliken en nadoen doen alsof meten proberen verstoppen zeggen tonen wizen doen aanwizen die dat bekiken het lukt het lukt niet staan zitten liggen auditieve signalen horen luisteren het signaal het geluid de tik de klap bewegingen klimmen springen lopen spelen liggen stappen staan stilstaan landen zitten vallen hollen rennen heffen huppelen stampen dragen opheffen rollen verplaatsen stoten kruipen draaien ronddraaien zwaaien botsen omdraaien omvallen stoppen dansen klappen

20 Woordenlist: Ruimteperceptie ruimte waar hier daar ergens nergens overal voor achter beneden op boven opzi hoog laag bovenop onder midden in bi naast tegen af tussen erbi in het rond rondom richting/ de weg waarheen waar naartoe dichtbi dichtbi ver naartoe heen over langs tot kant links rechts rechtdoor vooruit acheruit omlaag omhoog ledematen de arm het been het evenwicht de rust klimmen bewegingen springen lopen spelen liggen stappen staan stilstaan landen zitten vallen hollen rennen heffen huppelen stampen dragen opheffen rollen verplaatsen stoten kruipen draaien ronddraaien zwaaien botsen omdraaien omvallen stoppen dansen klappen kiezen wizen proberen bedenken die dit dat proberen bekiken alleen samen het idee vinden richting de zikant opzi de kant langs naar vooruit achteruit omhoog omlaag links rechts tot over naartoe waarheen waar naartoe over heen hier daar

21 Motorische competenties (2) Voorkeurlichaamszide Complexe ruimte- en tidsfactoren tonen een duidelike linker of rechter voorkeur voor éénhandige taken. kunnen in de ruimte snel een afgesproken plaats vinden en er rekening mee houden. kunnen hun voorkeurhand tonen, wanneer het expliciet gevraagd wordt tonen in taken waar tweehandigheid vereist is een duidelike taakverdeling in gebruik van linker- en rechterhand (-voet). kunnen tidens het bewegen rekening houden met plaatsaanduidingen. kunnen handelend rekening houden met een te overbruggen afstand. J J Lichaamsopbouw kunnen zelf actief omgaan met wizigingen in de lichaamshouding rekening houdend met de omgeving. tonen in het bewegen dat ze de opbouw van het lichaam aanvoelen en kennen en dat ze intuïtief rekening houden met de lichaamsopbouw en met lichaamsgrenzen en - verhoudingen. kunnen in eenvoudige bewegings- en spelsituaties de meest efficiënte bewegingsrichting kiezen. passen de eigen beweging aan aan de snelheid en het tempo van bewegende obecten, of aan de tidsduur van auditieve signalen. passen het eigen bewegingsritme spontaan aan aan een eenvoudig opgelegd ritme. kunnen twee of meer opeenvolgende hindernissen nemen. J Handelend omgaan met betekenisinhouden tonen in het handelend omgaan met betekenisinhouden een toenemend begripen, toepassen en verwoorden van: - spelideeën van kinderspelen - lichaams-, bewegings-, ruimte- en tidsbegrippen, facetten van fysische kennis; - voorstellingen (fantasie); - symbolen en hun interpretatie, begrippen. kunnen doelgericht een beweging onderbreken en laten opvolgen door een andere beweging. zoeken zelf een uitvoeringsvolgorde in een bepaalde opstelling van toestellen. Beweging als expressie- en communicatiemiddel J kunnen komen tot rustervaringen. Rustervaringen J tonen in hun vrie spel en in geleide opdrachten een spontaan aanwenden van beweging als expressie- en communicatiemiddel.

22 Woordenlist: Efficiënt leren bewegen signalen horen luisteren zien kiken voelen het signaal het geluid de tik de klap bewegen algemeen beginnen doorgaan stoppen veranderen afmaken rusten materialen de mat het blok de bank de bal de kegel het touw het klimrek de muur de hoepel de doos lichaamsdelen het hoofd de nek de hals de borst de buik het lif de rug het gezicht de bil de wang de schouder de kin de arm het been de neus de knie het oor de voet de teen de vinger de poep de hand bewegingen klimmen springen lopen spelen liggen stappen staan stilstaan landen zitten vallen hollen rennen heffen huppelen stampen dragen opheffen rollen verplaatsen stoten kruipen draaien ronddraaien zwaaien botsen omdraaien omvallen stoppen dansen klappen

23 Kleinmotorische vaardigheden J J kunnen klein-motorische vaardigheden in verschillende situaties voldoende nauwkeurig gedoseerd en ontspannen uitvoeren. kunnen de functionele grepen gebruiken voor het hanteren van voorwerpen. tonen een toenemende bedrevenheid in het functioneel aanwenden van klein- motorische vaardigheden.

24 Woordenlist: Kleinmotorische vaardigheden problemen oplossen bedenken idee bedoelen begripen nadenken zoeken vinden makkelik moeilik vertellen zeggen vragen proberen vinden ontdekken beginnen weten nadenken oplossen zien kiken lukken mislukken kunnen willen de oplossing het probleem handelingen kneden toedoen opendoen knopen openen bouwen passen nemen steken rigen knippen kleuren tekenen vasthouden schriven scheuren vouwen gripen loslaten tikken duwen wriven 'schriven' draaien werpen gooien rollen vangen raken materialen de klei de rits het blok de knoop de veter de kraal de puzzel de schaar het papier de lim het potlood de stift de pen de vorm het touw het lint de pittenzak het lichaam de hand de vinger de duim de arm de schouder de pols andere vast los tegen voorzichtig in op uit onder door doorheen tussen snel op en neer heen en weer voor achter traag gevoelens bli gelukkig leuk bang boos verdrietig vervelend alleen

25 Woordenlist: Specifieke motorische vaardigheden behendigheidsgrenzen durven stoten botsen pas op! doorgaan stoppen het lukt het lukt niet fout goed beginnen voorzichtig langzaam vast los gevaarlik vallen de grond pin proberen kunnen niet kunnen willen flink dat is flink dat is goed opnieuw bewegingen klimmen springen lopen spelen liggen stappen staan stilstaan landen zitten vallen hollen rennen heffen huppelen stampen dragen opheffen rollen verplaatsen toten kruipen draaien ronddraaien zwaaien botsen omdraaien omvallen stoppen dansen klappen duwen trekken rollen gliden tikken zwemmen bewegen problemen oplossen bedenken idee bedoelen begripen nadenken zoeken vinden makkelik moeilik vertellen zeggen vragen proberen vinden ontdekken beginnen weten nadenken oplossen zien kiken lukken mislukken kunnen willen de oplossing het probleem tidsbegrippen eerst dan daarna en het begin het einde klaar durven durven stoten botsen pas op! doorgaan stoppen het lukt het lukt niet fout goed beginnen voorzichtig langzaam vast los gevaarlik vallen grond pin materialen de bank de schommel het touw het lint de ballon de hoepel het doek de fiets de driewieler de step de loopklos de kegel de buis de pittenzak de mat het blok de bal het klimrek de muur de doos lichaamsdelen het hoofd de nek de borst de hals de buik het lif de rug het gezicht de bil de schouder de kin de arm de mond het been de hand de duim de knie de voet de poep de vinger

26 Grootmotorische vaardigheden J J tonen een toenemende bedrevenheid in basisbewegingen met betrekking tot de kind-eigen bewegingscultuur. tonen actieve bewegingspogingen om de eigen behendigheidsgrens volgens eigen aanvoelen te verleggen.

Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK)

Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK) Taal als rode draad doorheen de kleuterschool Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwis met referentiewoordenlist (WOK) WOK Taal in W.O. Taal in in M.V. Taal in L.O. Taal Taal in in wiskunde Taal Taal

Nadere informatie

Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK)

Taal als rode draad doorheen de kleuterschool. Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwijs met referentiewoordenlijst (WOK) Taal als rode draad doorheen de kleuterschool Cahier Woordenschatverwerving Kleuteronderwis met referentiewoordenlist (WOK) WOK Taal in W.O. Taal in in M.V. Taal in L.O. Taal Taal in in wiskunde Taal Taal

Nadere informatie

Ontwikkelingsdoelen. 1. Motorische competenties. Fundamentele basiscompetenties Lichaams- en bewegingsbeheersing. Lichaams- en bewegingsorganisatie

Ontwikkelingsdoelen. 1. Motorische competenties. Fundamentele basiscompetenties Lichaams- en bewegingsbeheersing. Lichaams- en bewegingsorganisatie Ontwikkelingsdoelen 1. Motorische competenties Fundamentele basiscompetenties Lichaams- en bewegingsbeheersing 1. De leerling beweegt zich doorheen diverse ruimtelijke hindernissen. 2. De leerling behoudt

Nadere informatie

Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5. Materiaal Materiaal 1.24

Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5. Materiaal Materiaal 1.24 Onderzoek naar de onderwijskwaliteit in basisonderw Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5 kunnen onder begeleiding Bevorderend/Beperkend Materiaal 1.6 kunnen met een eenvoud 1.18 kunnen

Nadere informatie

Spelletjes: moeilijkheidsgraad makkelijk

Spelletjes: moeilijkheidsgraad makkelijk Spelletjes: moeilijkheidsgraad makkelijk Bewegingsspel vogels Wanneer er KRAAI geroepen wordt, bewegen de kinderen hun armen traag op en neer om de grote krachtige vogel na te bootsen, bij KOOLMEESJE sneller

Nadere informatie

Onderzoek naar de onderwijskwaliteit in basisonderwijs: Kleuter - globaal. Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5

Onderzoek naar de onderwijskwaliteit in basisonderwijs: Kleuter - globaal. Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5 Onderzoek naar de onderwijskwaliteit in basisonderwijs: Kleuter - globaal Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5 kunnen onder begeleiding kleuteraangepast materiaal veilig heffen, dragen

Nadere informatie

Spelletjes: moeilijkheidsgraad moeilijk

Spelletjes: moeilijkheidsgraad moeilijk Spelletjes: moeilijkheidsgraad moeilijk Bewegingsspel ree [2] Enkele kinderen ( reeën ) bewegen in een smalle strook langsheen geblinddoekte kleuters ( jagers ). Ze mogen enkel wandelen en niet lopen.

Nadere informatie

ATTITUDINALE DOELEN VOOR DE KLEUTERSCHOOL Klas : Schooljaar : Thema's I II III trimester

ATTITUDINALE DOELEN VOOR DE KLEUTERSCHOOL Klas : Schooljaar : Thema's I II III trimester ATTITUDINALE DOELEN VOOR DE KLEUTERSCHOOL Klas : Schooljaar : Thema's I II III trimester 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Positieve ingesteldheid 1 zich emotioneel goed voelen 2 zich als persoon iets

Nadere informatie

Olympische kleuterspelen

Olympische kleuterspelen Olympische kleuterspelen Aansluiten bij het project en/of de actualiteit Hoofddoelen: -De aandacht van de kleuters kunnen vestigen op het ervaren van vriendschap en plezier bij het samen bewegen en uiteindelijk

Nadere informatie

Spelend leren. Kleuters spelen toch alleen maar?

Spelend leren. Kleuters spelen toch alleen maar? Spelend leren Kleuters spelen toch alleen maar? Wat gaan we doen Spelenderwijs leren Spel en cognitieve ontwikkeling de appel Vragen stellen Zelf aan de slag met spelmateriaal! Spelenderwijs leren Kinderen

Nadere informatie

ALGEMENE ONTWIKKELINGSDOELEN - Kleuters

ALGEMENE ONTWIKKELINGSDOELEN - Kleuters ALGEMENE ONTWIKKELINGSDOELEN - Kleuters OD lo 1.1 OD lo 1.10 OD lo 1.11 OD lo 1.12 OD lo 1.13 OD lo 1.14 OD lo 1.15 OD lo 1.16 OD lo 1.17 OD lo 1.18 OD lo 1.19 OD lo 1.2 kunnen diverse ruimtelijke hindernissen

Nadere informatie

Spelfiches voor de kleuters

Spelfiches voor de kleuters Spelfiches voor de kleuters Welke Spelfiches zijn er? Bosbeleving: Beestig natuurpad mol, spin en konijn Op stap met Pluimstaart Op een grote paddenstoel Fiets en verkeer: Horen, zien en rijden Bewegen:

Nadere informatie

Tussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 2

Tussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 2 Domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip HELE GETALLEN kan de telrij opzeggen tot ten minste 20. kan vanuit elk getal tot 20 verder tellen en vanuit elk getal onder 10 terugtellen. herkent en gebruikt rangtelwoorden

Nadere informatie

Verpleegkunde RETO

Verpleegkunde RETO Verpleegkunde RETO - 2009 ? Kan Pictogrammen jij deze vragen beantwoorden? Voor deze activiteit heb je lijm nodig. Hier mag je een naam schrijven of je stempel zetten. Wat is niet juist. Zet er maar een

Nadere informatie

KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek 1e rapport: Datum gesprek 2e rapport: KIJK! 1-2 Bazalt Educatieve Uitgaven www.bazalt.

KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek 1e rapport: Datum gesprek 2e rapport: KIJK! 1-2 Bazalt Educatieve Uitgaven www.bazalt. KIJK! Lijst van: Schooljaar: Groep: Leraar: Datum gesprek : Datum gesprek : KIJK! Lijst 1. Basiskenmerken Een kind dat lekker in zijn vel zit, zal zich goed en vlot ontwikkelen. Het is van nature nieuwsgierig

Nadere informatie

Je vindt het op. Voorwoord p. 2 Hopsakee p. 3. Materiaallijst p. 12 Nuttige informatie kaft

Je vindt het op. Voorwoord p. 2 Hopsakee p. 3. Materiaallijst p. 12 Nuttige informatie kaft Je vindt het op Voorwoord p. 2 Hopsakee p. 3 Doelgroep p. 3 Organisatie p. 3 Plaats en datum p. 3 Uitleenprocedure p. 3 Formule p. 3 Timing p. 4 Praktische tips p. 4 Hopsakee rijmpje p. 4 Ontwikkelingsdoelen

Nadere informatie

Bijlage 4: Leidraad taxatie ontwikkelingsproblemen kleuters: Motorische ontwikkeling

Bijlage 4: Leidraad taxatie ontwikkelingsproblemen kleuters: Motorische ontwikkeling Bijlage 4: Leidraad taxatie ontwikkelingsproblemen kleuters: Motorische ontwikkeling Syntheseblad Zijn er op vlak van de motorische ontwikkeling aanwijzingen voor o Leeftijdsadequaat functioneren o Een

Nadere informatie

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering Hier vind je een overzicht van de lesdoelen die worden aangeboden in dit project. Houd er rekening mee dat je tijdens de uitvoering van de lessen waarschijnlijk met méér doelen bezig zult zijn, voortkomend

Nadere informatie

Fiche voorbereiden van activiteiten

Fiche voorbereiden van activiteiten Fiche voor voorbereiden van activiteiten Omschrijving van de activiteit: Experimenteren met schoenen. Ervaringssituatie: O zelfstandig spelen O ontmoeten X explorerend beleven O ontwikkelingondersteunend

Nadere informatie

DOELENKADERS 1 ste 2 de 3 de graad: leerlijnen (resultaatsverplichting - *inspanningsverplichting)

DOELENKADERS 1 ste 2 de 3 de graad: leerlijnen (resultaatsverplichting - *inspanningsverplichting) Reflecteren over bewegen Zelfstandig leren Verantwoord en veilig bewegen DOELENKADERS 1 ste 2 de 3 de graad: leerlijnen (resultaatsverplichting - *inspanningsverplichting) De leraar kiest uit het doelenkader

Nadere informatie

toont enthousiasme (lacht, kirt, trappelt met de beentjes)

toont enthousiasme (lacht, kirt, trappelt met de beentjes) 1 Omgaan met en uiten van eigen gevoelens en ervaringen toont enthousiasme (lacht, kirt, trappelt met de beentjes) laat non-verbaal zien dat hij/zij iets niet wil (bijv. slaat fles weg, draait hoofd als

Nadere informatie

Lichamelijke opvoeding: leerlijnen leerplandoelen en leerinhouden 1 ste 2 de 3 de graad

Lichamelijke opvoeding: leerlijnen leerplandoelen en leerinhouden 1 ste 2 de 3 de graad 1 2 3 4 5 6 ALGEMENE DOELENKADERS 1 ste 2 de 3 de graad: leerlijnen (resultaatsverplichting - *inspanningsverplichting) 1 e graad 2 e graad 3 e graad kunnen onder begeleiding veiligheidsvoorschriften,

Nadere informatie

Magneten : Een bootje

Magneten : Een bootje Magneten : Een bootje Aantal kinderen: 2-4 Niveau: 3 Benodigdheden: kurk punaise bakje waar water in kan tandenstokers vlagje plastic eendjes of visjes met een schroef in de bek handdoek of dweil magneten

Nadere informatie

Absolute beginners: hoe vang je ze op? Hanneke Pot: ronde 2

Absolute beginners: hoe vang je ze op? Hanneke Pot: ronde 2 Absolute beginners: hoe vang je ze op? Hanneke Pot: ronde 2 Programma Vanuit het perspectief van het kind: Eigen ervaring a) gewoon (?) b) TPR Onderzoek: Lectoraat OGO TPR in groep 1??!! a) opzet b) resultaten

Nadere informatie

Begeleid aanbod: Sherborne

Begeleid aanbod: Sherborne Dinsdag 7 mei 2013 Begeleid aanbod: Sherborne Beginsituatie: Tijdens vorige observatiedag hebben de kleuters gesherborned met de leerlingen van het vijfde leerjaar. Ik zag E. onder benen van T. kruipen

Nadere informatie

KOKEN IN DE KLAS. hoekenfiche. Algemeen: DOELEN en ASPECTEN

KOKEN IN DE KLAS. hoekenfiche. Algemeen: DOELEN en ASPECTEN KOKEN IN DE KLAS hoekenfiche In deze hoekenfiche vindt u de belangrijkste ontwikkelingsaspecten en de leerplandoelen van wereldoriëntatie en Nederlands. Die zijn geordend in drie groepen: algemeen bij

Nadere informatie

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering Hier vind je een overzicht van de lesdoelen die worden aangeboden in dit project. Houd er rekening mee dat je tijdens de uitvoering van de lessen waarschijnlijk met méér doelen bezig zult zijn, voortkomend

Nadere informatie

Eindtermen: Activiteiten + 10 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen

Eindtermen: Activiteiten + 10 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen Eindtermen: Activiteiten + 10 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen 1. Teambuilders, Kajak & Kano, Laser battle Eindtermen wereldoriëntatie (WO) WO mens en maatschappij: ik en mezelf ik en de ander ik en

Nadere informatie

Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5 Bevorderend/Beperkend Planningsdocumenten Expertise lkr. Samenhang. Evaluatiepraktijk 1.

Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5 Bevorderend/Beperkend Planningsdocumenten Expertise lkr. Samenhang. Evaluatiepraktijk 1. Onderzoek naar de onderwijskwaliteit in basisonderw Zelfredzaamheid in kindgerichte bewegingssituaties 1.5 kunnen onder begeleiding Bevorderend/Beperkend 1.6 praktijk kunnen met een eenvoud 1.18 praktijk

Nadere informatie

Naar het eerste leerjaar

Naar het eerste leerjaar Naar het eerste leerjaar Overgang eerste leerjaar We kijken eerder naar het ontwikkelingsniveau van uw kind dan naar de leeftijd en proberen het zo een stukje verder te brengen in zijn ontwikkeling. De

Nadere informatie

Eindtermen: Activiteiten + 6 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen

Eindtermen: Activiteiten + 6 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen Eindtermen: Activiteiten + 6 jaar The Outsider Vlaamse Ardennen 1. Kids Adventure: - Kids-moeras, blote voetenpad, estafettes, kano s, lage tarzans, speleobox Eindtermen wereldoriëntatie (WO) WO mens en

Nadere informatie

Cijfers en letters. Zelfstandig spelen. Ontmoeten

Cijfers en letters. Zelfstandig spelen. Ontmoeten Cijfers en letters Zelfstandig spelen Schrijfhoekje: ( MO ) 45 kleinmotorisch bewegen Met allerlei schrijfmaterialen experimenteren op verschillende soorten papier < een juiste pengreep nadoen bij het

Nadere informatie

16. Luister naar wat ik vertel

16. Luister naar wat ik vertel 16. Luister naar wat ik vertel Tijdens deze activiteit: luisteren de kinderen naar beschrijvingen van kenmerken van verschillende voorwerpen uit de natuur. Hierdoor komen ze te weten over welk voorwerp

Nadere informatie

Peuters - 1K 2K 3K. Basismateriaal. Aanbod peuters 1K indien nodig

Peuters - 1K 2K 3K. Basismateriaal. Aanbod peuters 1K indien nodig Peuters - 1K 2K 3K puzzelhoek Materialen Insteekblokken: meetkundige lichamen, kubus, cilinder, Inlegplank met en zonder knoppen - Per inlegruimte één persoon, dier of voorwerp - Per inlegruimte enkele

Nadere informatie

Woordenkennis In Huis. Kaartenparen om het oefenen en het versterken van de woordenschat zowel receptief alsook productief. Bestelnummer 814 00

Woordenkennis In Huis. Kaartenparen om het oefenen en het versterken van de woordenschat zowel receptief alsook productief. Bestelnummer 814 00 Woordenkennis In Huis Kaartenparen om het oefenen en het versterken van de woordenschat zowel receptief alsook productief. Bestelnummer 814 00 K2-Publisher B.V. Prins Hendrikstraat 37 NL-2411 CS Bodegraven

Nadere informatie

Circustechnieken: jongleren met sjaaltjes

Circustechnieken: jongleren met sjaaltjes Bewegingsvaardigheden Activiteit 9 Circustechnieken: jongleren met sjaaltjes x 50' Auteurs Stijn Briers, De Circusplaneet Doelen ET GO! OVSG ZILL De kinderen kunnen basishoudingen en -bewegingen nabootsen..

Nadere informatie

Arrangement: Sport en spel

Arrangement: Sport en spel Rooms-katholieke Godsdienst RKgs RKgs Openkomen voor geloofstaal, symboliek en rituelen (RKgs) liggen en een nieuw begin maakt. Ontdekken wat verrijzenis kan betekenen in het leven van mensen en mogelijk

Nadere informatie

Kijk eens wat ik al kan!

Kijk eens wat ik al kan! Kijk eens wat ik al kan! De talenten van in beeld De juf kleurt de eilanden waar je graag op vertoeft. De dingen die je daar allemaal doet kunnen je mama en papa hieronder lezen en bekijken. Dit doe jij

Nadere informatie

LESMATERIAAL ONDERBOUW. Lespakket CliniClowns Geen kinderachtig effect. Vo or Groep 1-

LESMATERIAAL ONDERBOUW. Lespakket CliniClowns Geen kinderachtig effect. Vo or Groep 1- LESMATERIAAL ONDERBOUW Lespakket CliniClowns Geen kinderachtig effect Vo or 4 Groep 1- ACTIVITEIT 1: AANGENAAM KENNIS TE MAKEN In deze handleiding staat de activiteitenbeschrijving voor groep 1-4. Hier

Nadere informatie

Ik ben een heel klein muisje

Ik ben een heel klein muisje Ik ben een heel klein muisje Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Ik ben een heel klein muisje: het lied... 3 De muziekopname... 3 Activiteiten per leeftijd: Baby s... 4 Massagespel... 4 Speelgoed... 4 Muisje

Nadere informatie

onderwerp: Ik ruik mensenvlees ( drama- beweging)

onderwerp: Ik ruik mensenvlees ( drama- beweging) onderwerp: Ik ruik mensenvlees ( drama- beweging) -lln. kn. zich soepel bewegen op de muziek; -lln. kn. sprookjesfiguren uitbeelden met de nadruk op één zintuig; -plezierbeleving; -lln. durven expressief

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010

EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum Derde graad LO A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 Lichamelijke opvoeding Motorische competenties 1.1 De motorische basisbewegingen

Nadere informatie

De motorische ontwikkeling van het jonge kind

De motorische ontwikkeling van het jonge kind De motorische ontwikkeling van het jonge kind Balanceren Loopt en trekt speelgoed achter zich aan. Hij kan dit ook achteruitlopend en zowel met de linker als rechter hand Draagt tijdens het lopen in zowel

Nadere informatie

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering. De kinderen: - oriënteren zich op het thema. - activeren hun voorkennis.

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering. De kinderen: - oriënteren zich op het thema. - activeren hun voorkennis. Hier vind je een overzicht van de lesdoelen die worden aangeboden in dit project. Houd er rekening mee dat je tijdens de uitvoering van de lessen waarschijnlijk met méér doelen bezig zult zijn, voortkomend

Nadere informatie

Webboek. Taalontwikkeling spelletjes

Webboek. Taalontwikkeling spelletjes Taalontwikkeling Binnen het thema Grootte hebben we gekozen voor het boek de gele ballon. Dit is een groot boek met illustraties zonder tekst. De bedoeling is om op elke pagina een gele ballon te vinden.

Nadere informatie

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1

MEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden

Nadere informatie

Ontwikkelschema Rekenen Groep 1

Ontwikkelschema Rekenen Groep 1 Ontwikkelschema Rekenen Groep 1 Getallen tellen Kent de namen van de cijfers (in liedjes en boekjes) Kan tot 10 tellen hoeveelheden Kan met vinger aanwijzen hoeveel die telt Kan aanwijzen wat minder/meer/meest

Nadere informatie

Vrij CLB Regio Hasselt. Is mijn kind klaar voor het eerste leerjaar? Een grote stap! Welkom. Wat is schoolrijpheid? Aspecten van schoolrijpheid

Vrij CLB Regio Hasselt. Is mijn kind klaar voor het eerste leerjaar? Een grote stap! Welkom. Wat is schoolrijpheid? Aspecten van schoolrijpheid Vrij CLB Regio Hasselt Een grote stap! Is mijn kind klaar voor het eerste leerjaar? Wat is schoolrijpheid? Welkom Aspecten van schoolrijpheid Vrij CLB Regio Hasselt VCLB - Multidisciplinair Centrum - Het

Nadere informatie

Peuters Groep 1 Groep 2 Groep 3 BP MP EP M1 E1 M2 E2 M3

Peuters Groep 1 Groep 2 Groep 3 BP MP EP M1 E1 M2 E2 M3 1. Omgaan met jezelf, met en met volwassenen Peuters Groep 1 Groep 2 Groep 3 BP MP EP M1 E1 M2 E2 M3 Zelfbeeld Sociaal gedrag belangstelling voor andere kinderen, maar houden weinig rekening met de ander

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

De knapzak voor de kleuterschool/1 ste graad

De knapzak voor de kleuterschool/1 ste graad Beste ouders, De knapzak voor de kleuterschool/1 ste graad Dit is het knapzakje van de tweede kleuterklas. Waar is uw kleuter knap in? Wat zijn zijn/haar talenten? Uw kind is volop bezig die te ontdekken,

Nadere informatie

Bijlage Stoere Schildpadden

Bijlage Stoere Schildpadden Bijlage Stoere Schildpadden Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Stoere Schildpadden, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies

Nadere informatie

Spinners. Veel plezier! Juf Els en juf Anke

Spinners. Veel plezier! Juf Els en juf Anke Spinners Een nieuwe rage: spinners! Heb jij ze al gespot in jouw klas? Vervelend, al dat speelgoed op school, of handig! spinners in de klas, daar kun je leuke, leerzame activiteiten mee doen! Wij bedachten

Nadere informatie

Hieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen.

Hieronder volgt een beknopte uitleg van de begrippen die u in het rapport zult tegenkomen. Onderbouwrapport In het onderbouwrapport waarderen wij alle genoemde aspecten ten opzichte van de leeftijd. Een waardering wordt uitgedrukt in een cijfer. U kunt via de beknopte omschrijvingen in het rapport

Nadere informatie

Op stap naar het 1 ste leerjaar

Op stap naar het 1 ste leerjaar Op stap naar het 1 ste leerjaar Schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Werkgroep zorg - KOM Inleiding Uit de kindermond Ik wil naar het eerste leerjaar en ik wil snel leren lezen want dan kan ik Jommeke

Nadere informatie

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering

Activiteit Doel Beschrijving doel Planning Uitvoering Hier vind je een overzicht van de lesdoelen die worden aangeboden in dit project. Houd er rekening mee dat je tijdens de uitvoering van de lessen waarschijnlijk met méér doelen bezig zult zijn, voortkomend

Nadere informatie

klantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ...

klantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ... P1 VOORBEELD OBSERVATIE-INSTRUMENT GROEP klantgerichtheid klanteninzicht groepsdynamica omgaan met diversiteit PRESENTATIE stemgebruik taalvaardigheid non-verbaal communiceren professionele houding PERSOON

Nadere informatie

Leeswijzer individueel rapport KIJK! 0-4 jaar voor ouders

Leeswijzer individueel rapport KIJK! 0-4 jaar voor ouders Het individuele rapport geeft u een beeld van de totale ontwikkeling van uw kind. De vaste pedagogisch medewerkers van uw kind hebben een half jaar observaties bijgehouden. Deze observaties zijn verwerkt

Nadere informatie

BIJLAGE 2 RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING IN DE LEERPLANNEN. Inleiding. verwijst naar ontwikkelingsaspecten uit het OWP

BIJLAGE 2 RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING IN DE LEERPLANNEN. Inleiding. verwijst naar ontwikkelingsaspecten uit het OWP BIJLAGE 2 RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING IN DE LEERPLANNEN Inleiding In alle leerplannen en in het Ontwikkelingsplan voor de Katholieke Basisschool zitten aspecten van relationele vorming verwerkt. Soms

Nadere informatie

Ontwikkelingsdoelen en eindtermen Bee-Bot

Ontwikkelingsdoelen en eindtermen Bee-Bot Ontwikkelingsdoelen en eindtermen Bee-Bot OD nr Uitgeschreven OD Toelichting toepassing Bee-Bot Mens en maatschappij 3.9 kennen en begrijpen omgangsvormen, leefregels en afspraken die van belang zijn voor

Nadere informatie

Op stap naar het 1 e leerjaar Wat is schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe!

Op stap naar het 1 e leerjaar Wat is schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Op stap naar het 1 e leerjaar Wat is schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Lieven Coppens Vooraf De ontwikkeling van een kind verloopt op verschillende domeinen. Elk kind ontwikkelt op zijn eigen

Nadere informatie

Lespakket. Het monsterbonsterbulderboek. Door: Maike Douglas.

Lespakket. Het monsterbonsterbulderboek. Door: Maike Douglas. pakket Het monsterbonsterbulderboek Door: Maike Douglas Start Tover het boek tevoorschijn Doel Introductie van het boek Tovertoeter Het monsterbonsterbulderboek Voorbereiding Knutsel een tovertoeter en

Nadere informatie

Wij samen. méér dan gewoon! Kleuterschool

Wij samen. méér dan gewoon! Kleuterschool Wij samen méér dan gewoon! Kleuterschool In dit boekje staan enkele afspraken zodat Wij samen méér dan gewoon zijn! Als we in een groep prettig willen samenleven, is het nodig dat we enkele Ze staan in

Nadere informatie

Vzw Homerun Stukkenstraat 7 3550 Heusden-Zolder Coördinator Johnny Clerckx www.vzwhomerun.be

Vzw Homerun Stukkenstraat 7 3550 Heusden-Zolder Coördinator Johnny Clerckx www.vzwhomerun.be Vzw Homerun Stukkenstraat 7 3550 Heusden-Zolder Coördinator Johnny Clerckx www.vzwhomerun.be INLEIDING Met het kleutersportproject 'Doe maar mee' biedt vzw Homerun gevarieerde speelleersituaties aan die

Nadere informatie

IEDEREEN. Probeer zo goed mogelijk je evenwicht te bewaren.

IEDEREEN. Probeer zo goed mogelijk je evenwicht te bewaren. SPEELPLAATS regels Evenwichtsspelen Probeer zo goed mogelijk je evenwicht te bewaren. 1. Gebruik de borden enkel waarvoor ze dienen. 2. Wacht je beurt af en laat iedereen een keer. 3. Leg de evenwichtsborden

Nadere informatie

D O EN P R A T EN B E W EGEN

D O EN P R A T EN B E W EGEN D O EN P R A T EN B E W EGEN Het gelijktijdig gebruik van de observatielijsten bij Zo Doe Ik, Zo Beweeg Ik, en Zo Praat Ik M. Tjallema, M. Vermeulen 00, CED-Groep www.cedgroep.nl Inleiding Met de drie

Nadere informatie

Polka. Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS

Polka. Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Polka Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Polka: het lied... 3 De muziekopname... 3 Activiteiten per leeftijd: Baby s... 4 Babydans... 4 Met muziekinstrumenten... 4 Dreumesen... 4 Klinkend materiaal... 4 Trommelen...

Nadere informatie

PERSOONSGEBONDEN ONTWIKKELING DOELENKAARTEN

PERSOONSGEBONDEN ONTWIKKELING DOELENKAARTEN PERSOONSGEBONDEN ONTWIKKELING DOELENKAARTEN 2017-09-15 1 Zich engageren in vriendschap en relatie, daar deugd aan beleven en zich daarover uitdrukken. 2 De verscheidenheid van mensen als een rijkdom ervaren

Nadere informatie

Leeswijzer 7. Hoofdstuk 1. Meervoudige Intelligentie: een brede basis voor Passend onderwijs 9

Leeswijzer 7. Hoofdstuk 1. Meervoudige Intelligentie: een brede basis voor Passend onderwijs 9 Inhoud Voorwoord Knapper dan Knap 5 Leeswijzer 7 Hoofdstuk 1. Meervoudige Intelligentie: een brede basis voor Passend onderwijs 9 Hoofdstuk 2. Meervoudige Intelligentie: wat verstaan we eronder? 15 Hoofdstuk

Nadere informatie

Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug Naam leerling. Sociaal-emotionele ontwikkeling Betrokkenheid

Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug Naam leerling. Sociaal-emotionele ontwikkeling Betrokkenheid Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug 2018 Sociaal-emotionele ontwikkeling etrokkenheid etrokkenheid - 0 eleeft plezier in het ontdekken van nieuwe dingen Laat heel

Nadere informatie

Terwijl uw kind niet kijkt, pakt u één van deze dingen op en maakt u er geluid mee. Uw kind zegt wat het hoort.

Terwijl uw kind niet kijkt, pakt u één van deze dingen op en maakt u er geluid mee. Uw kind zegt wat het hoort. Luisterspelletjes Welk geluid hoor je? Uw kind doet de ogen dicht of krijgt een blinddoek voor. U laat allerlei geluiden horen die het moet raden. Bijvoorbeeld: in de handen klappen, op de deur kloppen,

Nadere informatie

Op stap naar het 1 e leerjaar

Op stap naar het 1 e leerjaar Op stap naar het 1 e leerjaar Schoolrijpheid? Ook de ouders doen er toe! Zwevegem, 26 november 2009 Lieven Coppens Inleiding Uit de kindermond Ik wil niet naar het eerste leerjaar want daar mag ik niet

Nadere informatie

Materiaal: hoepels, banken, touw (dik en dun), klimrek, dikke mat, stapstenen

Materiaal: hoepels, banken, touw (dik en dun), klimrek, dikke mat, stapstenen Bijlage 7: Bewegingstussendoortjes 1. Evenwichtsgevoel Tussendoortje 1: Op één been staan Titel: Op één been staan Klemtoon op: motorische ontwikkeling Ontwikkelingsaspect: OA 46) evenwicht bewaren Materiaal:

Nadere informatie

Sneeuwman kan. Luk Depondt Guido Van Genechten GEGEVENS BOEK: KORTE INHOUD: ISBN 978 90 5924 404 7 15,95. Uitgeverij: Bakermat

Sneeuwman kan. Luk Depondt Guido Van Genechten GEGEVENS BOEK: KORTE INHOUD: ISBN 978 90 5924 404 7 15,95. Uitgeverij: Bakermat Sneeuwman kan... Luk Depondt Guido Van Genechten GEGEVENS BOEK: ISBN 978 90 5924 404 7 15,95 Uitgeverij: Bakermat Suggesties: Emy Geyskens KORTE INHOUD: Sneeuwman kan glijden op het ijs en op sneeuw, brullen

Nadere informatie

Benodigdheden: A. Inleiding: kringgesprek 15 minuten.

Benodigdheden: A. Inleiding: kringgesprek 15 minuten. Handleiding Groep Les Thema Wat zie je en wat vind je ervan? Weet wat je ziet Welkom bij de eerste les van het Nationaal Media paspoort voor uw groep! De kinderen (en u als leerkracht) worden zich in deze

Nadere informatie

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17 Inhoud Waarom dit boek? 7 1 De ik-fabriek, wat is dat? 10 2 Lichaamsseintjes 14 3 Je lichaam is net een fabriek 17 4 De ik-fabriek, hoe ziet die eruit? 18 4.1 De eerste verdieping: voelen 20 4.2 De tweede

Nadere informatie

Adewiedewanseltje. Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS

Adewiedewanseltje. Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Adewiedewanseltje Muzido ANNIE LANGELAAR FONDS Adewiedewanseltje: het lied... 3 De muziekopname... 3 Activiteiten per leeftijd: Baby s... 4 Door de ruimte... 4 Dreumesen... 4 Paardje rijden op de knie...

Nadere informatie

Hiervoor zet ik me in! in klas

Hiervoor zet ik me in! in klas Hiervoor zet ik me in! in klas Ik ben voorzichtig met de spullen van een ander. Ik kom altijd op tijd op school. In de klas praat ik zachtjes met andere leerlingen. Ik behandel anderen zoals ik zelf behandeld

Nadere informatie

graait naar een speeltje dat in het gezichtsveld wordt gehouden pakt speeltjes aan met beide handen en kijkt ernaar

graait naar een speeltje dat in het gezichtsveld wordt gehouden pakt speeltjes aan met beide handen en kijkt ernaar Fijne motoriek 1 Oog-handcoördinatie Baby blauw graait naar een speeltje dat in het gezichtsveld wordt gehouden pakt speeltjes aan met beide handen en kijkt ernaar kijkt naar de voetjes en pakt deze vast

Nadere informatie

Lesideeën claves: onderbouw

Lesideeën claves: onderbouw Lesideeën claves Lesideeën claves: onderbouw Lesideeën middenbouw: pagina 4 Lesideeën bovenbouw: pagina 6 Getal onder de 10 Doel: de leerlingen oefenen met tellen en klappen/spelen op een vooraf bepaald

Nadere informatie

Klap, stamp en sla. Opmerking. Tijd: 1-5 min. Deelnemers: minimaal 2 Materiaal: niets Opstelling: kinderen vormen tweetallen. Verloop van het spel:

Klap, stamp en sla. Opmerking. Tijd: 1-5 min. Deelnemers: minimaal 2 Materiaal: niets Opstelling: kinderen vormen tweetallen. Verloop van het spel: Klap, stamp en sla Deelnemers: minimaal 2 Opstelling: kinderen vormen tweetallen : De tweetallen tellen om de beurt tot 3. Eerst zegt de één 1, daarna de ander 2 en tot slot nummer één weer 3. Hierna begin

Nadere informatie

Lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs

Lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs Lichamelijke opvoeding in het basisonderwijs BEWEGINGSONDERWIJS Karakteristiek Kinderen bewegen veel en graag. Dat zien we bijvoorbeeld op het schoolplein tijdens het buitenspelen van de kleuters. Het

Nadere informatie

Doelen taalbeschouwing die verworven moeten zijn in het vierde leerjaar

Doelen taalbeschouwing die verworven moeten zijn in het vierde leerjaar Doelen taalbeschouwing die verworven moeten zijn in het vierde leerjaar Hieronder vindt u de leerplandoelen taalbeschouwing die we met onze evaluatie in kaart willen brengen. Ze staan in dezelfde volgorde

Nadere informatie

Oké-formulier. Overdrachtsformulier voorschoolse voorziening- basisonderwijs in de gemeente Deventer

Oké-formulier. Overdrachtsformulier voorschoolse voorziening- basisonderwijs in de gemeente Deventer Oké-formulier Overdrachtsformulier voorschoolse voorziening- basisonderwijs in de gemeente Deventer In te vullen door de voorschoolse voorziening Gegevens voorschoolse voorziening Bezocht het kind een

Nadere informatie

AMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN

AMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN AMIGA4LIFE Hooggevoelig, wat is dat? 7-10 jaar WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN 1 voorlichtingsbrochure hooggevoeligheid - www.amiga4life.nl Ik heb een talent! Ik kan goed

Nadere informatie

Tussendoelen domein SOCIAAL EMOTIONELE ontwikkeling. Zelfbeeld. *bron: SLO ;6 4 4;6 5 5;6 6 6,6 7

Tussendoelen domein SOCIAAL EMOTIONELE ontwikkeling. Zelfbeeld. *bron: SLO ;6 4 4;6 5 5;6 6 6,6 7 1 Tussendoelen domein SOCIAAL EMOTIONELE ontwikkeling Zelfbeeld 1. Gebruikt en begrijpt het woord wij. 2. Ontdekt verschillen en overeenkomsten tussen zichzelf en de anderen in de groep. 3. Toont non-verbaal

Nadere informatie

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen.

Tijdens de video- hometraining worden verschillende begrippen gebruikt. In de bijlage geven we een korte omschrijving van deze begrippen. Bijlage 11 Voorbeeld informatie VHT: Bouwstenen voor geslaagd contact Informatie Video - hometraining Belangrijke begrippen initiatieven herkennen volgen ontvangstbevestiging beurt verdelen leidinggeven

Nadere informatie

Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen

Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen 1. Kijkt veel naar andere kinderen. 1. Kan speelgoed met andere kinderen 1. Zoekt contact met andere kinderen 1. Kan een emotionele

Nadere informatie

TOP-SAMENWERKINGSSPELEN

TOP-SAMENWERKINGSSPELEN TOP-SAMENWERKINGSSPELEN Wanneer een pestsituatie zich voordoet gaan we uit van de kracht en verantwoordelijkheid van de groep om dit probleem op te lossen. Om de kracht en verantwoordelijkheid van de groep

Nadere informatie

Acties / Werkwoorden

Acties / Werkwoorden Acties / Werkwoorden Voor er gestart kan worden met onderstaand programma, moet het kind aan de volgende voorwaarden voldoen: Het kind kan 50 objecten benoemen en op verzoek selecteren. Het kind kan 10

Nadere informatie

Oefeningen voor patiënten met reumatoïde artritis

Oefeningen voor patiënten met reumatoïde artritis Het is belangrijk om de oefeningen die u in het ziekenhuis hebt gedaan thuis dagelijks voort te zetten. Dit om de gewrichten en spieren in een goede conditie te houden. Probeer op een vast tijdstip te

Nadere informatie

Thema Wat zie ik? Wat hoor ik? Wat voel ik? (Zintuigen) Week 1 : Het gezicht

Thema Wat zie ik? Wat hoor ik? Wat voel ik? (Zintuigen) Week 1 : Het gezicht Thema Wat zie ik? Wat hoor ik? Wat voel ik? (Zintuigen) Week 1 : Het gezicht - Grote kring : Puk heeft spiegeltjes meegenomen, want hij vind dat hij er zo mooi uit ziet in de spiegel. Elk kind krijgt een

Nadere informatie

Tussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 3

Tussendoelen rekenen-wiskunde voor eind groep 3 Domein GETALLEN, subdomein Getalbegrip beheerst de doelen van groep 2, ook op het niveau van groep 3 en HELE GETALLEN kan de telrij opzeggen tot ten minste 100 en kan vanuit elk getal verder tellen en

Nadere informatie

a. Welbevinden: het kind voelt zich op zijn gemak in de groep ja enigszins nee Toelichting door pedagogisch medewerker:.

a. Welbevinden: het kind voelt zich op zijn gemak in de groep ja enigszins nee Toelichting door pedagogisch medewerker:. Sociaal-emotionele ontwikkeling a. Welbevinden: het kind voelt zich op zijn gemak in de groep Toelichting door pedagogisch medewerker:. b. Sociaal gedrag: het kind zoekt contact met andere kinderen c.

Nadere informatie

Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School

Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School Nieuwsbrief 3 De Vreedzame School Blok 3 Blok 3: We hebben oor voor elkaar Blok 3: Algemeen: In dit blok stimuleren we de kinderen om oor voor elkaar te hebben. De lessen gaan over communicatie, over praten

Nadere informatie

Bal in de hoepel gooien

Bal in de hoepel gooien Bal in de hoepel gooien Ga achter de lijn staan met een bal in je handen. Gooi de bal in de eerste hoepel vervolgens in de tweede dan de derde enz, enz. De bal mag de rand van de hoepel niet raken. Je

Nadere informatie

Aanvulling Woordenschat NT2

Aanvulling Woordenschat NT2 Aanvulling Woordenschat NT2 Woordenschat Kinderen die net beginnen met Nederlands leren, moeten meteen aan de slag met het leren van woorden. Een Nederlandstalig kind begrijpt in groep 1 minimaal 2000

Nadere informatie