De kracht van de samenleving

Transcriptie

1 De kracht van de samenleving We willen een sterke en leefbare samenleving bevorderen. Soms zetten we daarvoor traditionele methodes in, ook experimenteren we in in nieuwe rolverdelingen.. Het recht om uit te dagen in Oss Achtergrond De samenleving ontwikkelt zich in rap tempo. Op technologisch en economisch gebied volgen de veranderingen elkaar vliegensvlug op. Mede door de digitale revolutie zijn mensen aanzienlijk beter opgeleid, staan ze 24/7 met elkaar in verbinding en hebben zij toegang tot duizenden kennisnetwerken. Innovaties zoals de 3D-printer zullen de maakindustrie radicaal veranderen, en ook de robot krijgt een steeds grotere rol in onze samenleving. De economische crisis heeft erin geresulteerd dat er in de wortels van ons financiële systeem wordt gewroet: er ontstaan alternatieve valuta, delen wordt voor veel mensen het nieuwe hebben. Wat dit allemaal voor onze maatschappij gaat betekenen is moeilijk te voorspellen. Een van de bewegingen die we zien, is dat mensen steeds meer zelf willen regelen en aanpakken. Ook in Oss is dit duidelijk zichtbaar. We zien zorg- en energiecoöperaties, eigen kabelmaatschappijen, zelfbeheer in openbaar groen en broodfondsen oppoppen. Allemaal initiatieven waar burgers zelf in actie komen, soms zonder tussenkomst van de overheid, maar wel vaak in het domein dat als publiek wordt beschouwd. Dit roept vragen op. Hoe verhoudt de overheid zich tot deze initiatieven? En als burgers steeds meer zelf willen, kunnen we hen dan ook meer zeggenschap geven? Willen burgers wel meer invloed krijgen? Of voldoet de inspraak die we nu organiseren aan de mate waarin mensen willen meepraten en meebeslissen? Wat betekent deze beweging voor onze rollen? Voor de rol van de gemeenteraad, de ambtenaar, de bestuurder maar ook de burger? Het zijn vragen die we het beste al doende kunnen beantwoorden. Ook onze raad en bestuur willen gaan experimenteren. Onderzoeken hoe we ons kunnen verhouden tot initiatieven. Hoe we het stuur uit handen kunnen geven. In 2016 en 2017 doen we dat met twee pilots: het recht om uit te dagen en de burgerbegroting. Inwoners krijgen tijdens deze experimenten de mogelijkheid om te ontdekken of het anders, beter, slimmer of goedkoper kan. Op een vernieuwende manier kunnen ze waarde creëren voor hun buurt, wijk of dorp. Het stuur komt daarmee in hun handen te liggen. Aan hen om te bepalen wat ze ermee doen. 1

2 Wat is het recht om uit te dagen?? Het Right to challenge is afkomstig uit Engeland en is bedoeld om de invloed van burgers op het lokaal bestuur te vergroten. Het is het recht van bewonersgroepen om de uitvoering van publieke taken over te nemen, als zij een publieke taak beter en/of goedkoper kunnen uitvoeren dan de overheid zelf. Het recht om uit te dagen in Nederland Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA) is een aantal jaar geleden een lobby gestart om het recht om uit te dagen op de politieke agenda in Nederland te krijgen. Het LSA ziet het recht als één van de buurtrechten waarmee burgers meer zeggenschap over hun directe leefomgeving krijgen. Door heel Nederland zijn tientallen moties en initiatiefvoorstellen met betrekking tot Right to challenge aangenomen, zo ook in Oss. In de kabinetsnota 'Doedemocratie' wordt gesteld dat een landelijke regeling van het recht om uit te dagen voor Nederland niet voor de hand ligt, gezien de Nederlandse situatie van gedecentraliseerde verhoudingen met lokaal bestuur. Voorbeelden van het recht om uit te dagen in Nederland Stichting Bewonersbedrijven Zaanstad is het eerste burgerinitiatief in Nederland dat als onderaannemer meedraait in professionele wijkteams. Bij de aanbestedingen die de gemeente uitschreef voor het samenstellen van wijkteams, kreeg het bewonersbedrijf twee wijkteams toegewezen als onderaannemer van zorg- en welzijnsorganisatie Dock. Het liefst zou het bewonersbedrijf zelf meedoen bij de aanbesteding, maar dat is nu nog een brug te ver. Naast ondersteuning aan de wijkteams, doet het bewonersbedrijf onderhoudswerkzaamheden voor een woningcorporatie, zijn er afvalprojecten opgestart en onderhouden de bewoners een buurttuin. Ook het 'werken aan werk' is met begeleiding van dertig langdurig werklozen een van de pijlers van het buurtbedrijf. Er zijn in Nederland weinig concrete voorbeelden bekend volgens het zuivere Engelse concept van Right to challenge. Er zijn echter wel vele burgerinitiatieven in Nederland, óók in Oss, waarbij burgers overheidstaken overnemen omdat ze het zelf beter, efficiënter of slimmer kunnen organiseren. Denk hierbij maar aan de meer dan 80 zelfbeheerinitiatieven in de openbare ruimte, de speelplekken in zelfbeheer en de twee zorgcoöperaties. In veel steden wordt het beheer van de buurt- en wijkaccommodaties door professionals gedaan. Ze zijn daar trots op de vormen van zelfbeheer die ontstaan in deze accommodaties. In Oss zijn we niet anders gewend en worden de meeste buurt- en wijkaccommodaties beheerd door vrijwilligers in zelfstandige stichtingen. 2

3 Het recht om uit te dagen in Oss Tijdens onze gesprekken is de conclusie getrokken dat het te smal is om het alleen te hebben over buurtbewoners. De praktijk wijst al uit dat het breder is, ook wijkondernemers aanspraak mogen maken op dit recht. Wat voorkomen moet worden is dat commerciële partijen met dit recht aan de haal gaan. Het gaat om buurtgebonden (sociaal) ondernemerschap en bewonersgestuurde initiatieven. Aanbestedingstrajecten passen niet bij burgerinitiatieven. In het algemeen worden publieke diensten op grote schaal uitbesteed waarin efficiency en risicodekking centraal staan. De schaal van contracten zorgt ervoor dat bewonersinitiatieven niet of nauwelijks mee kunnen dingen naar een contract. Bovendien zijn deze veel te ingewikkeld. Mocht het recht om uit te dagen een succes worden, dan moeten we ons inkoopbeleid en de aanbestedingsregels onder de loep nemen. Voor de financiering van de projecten in de pilotfase (2016 t/m 2018) wordt vooralsnog ruimte gezocht binnen de budgetten. Indien nodig zal buiten de beschikbare budgetten naar oplossingen gezocht moeten worden. Zo ontstaat er veilige speelruimte waarbinnen gemeente en initiatiefnemers samen kunnen ontdekken of een initiatief ook een duurzaam karakter kan krijgen. In Oss willen we gewoon doen en al doende ontwikkelen De komende twee jaar willen we het recht om uit te dagen gaan uitproberen. Niet met ingewikkelde spelregels maar met lokale logica. We zoeken de maximale speelruimte op en willen vooral mogelijk maken. We zorgen voor begeleiding van initiatieven (vaste contactpersoon, meedenken, financieel inzicht bieden, ambtelijke organisatie en het gemeentebestuur erbij betrekken, etc.). We willen bewonersinitiatieven maximale ruimte geven op basis van vertrouwen. Wegbezuinigde overheidstaken vallen natuurlijk niet onder het recht om uit te dagen omdat daarvoor geen budget meer beschikbaar is. Taken die exclusief zijn voorbehouden aan de overheid komen ook niet in aanmerking voor een challenge Initiatiefnemers zijn zelf verantwoordelijk voor de organisatie van draagvlak van hun initiatief. Zij moeten het vertrouwen krijgen van gebruikers, omwonenden en/of klanten. Vertrouwen in de continuïteit en de kwaliteit van het initiatief. Zonder hun vertrouwen is er geen draagvlak voor een uitdaging. Voor de Gemeente Oss is dit het belangrijkste criterium. 3

4 Hoe zou het proces van een uitdaging er uit kunnen zien? 1. Uitdagers melden zich bij de gemeente om een taak over te nemen 2. Initiatiefnemers worden in contact gebracht met een gemeentelijke regisseur 3. Check of voldaan wordt aan de basisregels - Komen de initiatiefnemers uit de buurt? - Betreft het een huidige voorziening of taak van de overheid? - Zijn de kosten van het initiatief niet hoger dan de huidige kosten? - Kunnen de uitdagers aannemelijk maken dat zij hun taak aan kunnen? 4. De gemeentelijk regisseur schakelt tijdens deze stappen tussen en met uitdagers, ambtelijke organisatie en bestuur. Onderzocht wordt of er inhoudelijk of financieel kansen liggen voor een succesvolle uitdaging. 5. Kunnen de initiatiefnemers aantonen dat er draagkracht is in de buurt? 6. Uitdaging wordt voorgelegd aan B&W. 7. Initiatief kan van start. 8. Initiatiefnemer is zelf verantwoordelijk voor het organiseren van een (tussen)evaluatie met de buurt of gebruikers. 4

5 De burgerbegroting in Geffen Wat is een burgerbegroting? Een burgerbegroting is een besluitvormend proces waarin burgers meedenken en onderhandelen over het verdelen van gemeentelijke geldbronnen. Bij een burgerbegroting gaat het vooral om samenwerking. Het budgetrecht ligt nog steeds bij de gekozen gemeenteraad en burgers kunnen niet formeel beslissen. Maar door goede samenwerkingsafspraken en een verbonden bestuur kunnen deelnemers wel degelijk invloed krijgen. Zo kunnen burgers ideeën aanleveren voor de toewijzing of omvang van budgetten, begrotingsvoorstellen maken die via het bestuur naar de gemeenteraad gaan, of geld vrijspelen door zelf taken over te nemen. Het hoofddoel van een burgerbegroting is om de verantwoordelijkheid en zeggenschap van burgers te vergroten. Voor een gemeenteraad is het een instrument om de representatieve democratie te versterken. Mogelijke gevolgen van een succesvolle burgerbegroting zijn betrokkenheid onder inwoners en een toegenomen vertrouwen in de overheid. Een voorwaarde is wel dat de input van de deelnemers (gedeeltelijk) leidend is voor de uiteindelijke keuzes van een gemeenteraad. Een andere mogelijke bijvangst is het ontstaan van burgerinitiatieven. Tijdens het begrotingsproces kunnen er namelijk ideeën en energie vrijkomen! Over de grens In het buitenland wordt al tientallen jaren bewezen dat de burgerbegroting effectief kan zijn. In het Braziliaanse Porto Alegre bleek het een instrument om corruptie en ongelijkheid tegen te gaan. In Peru verdienden inwoners $ voor de stad door zelf een afvalverwerkingsinstallatie te bouwen, zodat de uitdijende vuilnisbelt niet gesloten hoefde te worden. En in Duitsland kozen inwoners voor een lichte belastingverhoging zodat de begroting overeind bleef. In verschillende Europese en Zuid-Amerikaanse steden is een burgerbegroting inmiddels onderdeel geworden van de gemeentelijke begrotingscyclus. Van pilot is het instrument uitgegroeid tot deel van het systeem. Duizenden mensen per stad doen jaarlijks actief mee in het proces, en oefenen zo samen invloed uit op de keuzes waar de stad voor staat. In Nederland staat de burgerbegroting nog in haar kinderschoenen, en Oss is, samen met Breda, een van de eerste gemeenten die het experiment aangaat. Kunnen en willen inwoners zeggenschap en verantwoordelijkheid krijgen voor hun wijk? Kan een burgerbegroting dezelfde soort effecten bereiken als over de grens? Stel, het lukt? Een geslaagde pilot kan leiden tot een aanpassing van het systeem. Wat zou een geslaagde pilot voor Oss betekenen? Welke rol kan de gemeenteraad pakken? Hoe verhoudt een bestuurder zich tot het de burgerbegroting? En hoe kunnen de ambtenaren het proces faciliteren en ondersteunen? Voordat we het experiment beginnen is het gesprek hierover essentieel. 5

6 Wat staat Geffen te wachten? In Geffen gaan we het experiment aan, van begin mei tot half juli Inwoners krijgen tijdens de pilot invloed op de begroting van Geffen. Hiervoor is de gemeentelijke programmabegroting vertaald naar de Geffense situatie. Met elkaar bepalen de inwoners van Geffen waaraan in 2017 meer of minder geld uitgegeven kan worden. Ook kunnen ze geld vrijspelen door te kijken of bepaalde taken zelf goedkoper kunnen worden uitgevoerd. Het vrijgespeelde geld blijft vervolgens in Geffen en kan vrij worden besteed. In een compact traject wordt de begroting van Geffen opgesteld en vervolgens aangeboden aan de gemeenteraad. Als de gemeenteraad daar ja tegen zegt, worden de wijzigingen overgenomen in de gemeentebegroting. De warming-up: waar we nu staan Hoewel het verhaal hierboven logisch kan klinken, brengt het nog genoeg vragen omhoog. Hoe het begrotingsproces eruit ziet. Hoe je een dorp op sleeptouw krijgt. Hoe je omgaat met moeilijk beïnvloedbare budgetten en verwachtingsmanagement richting de Geffenaren. Hoe je flexibel blijft tijdens het proces. Tijdens de voorbereiding van de pilot maken we hier keuzes over. Op het moment van schrijven zijn we onder andere met het volgende bezig: Het intern onderzoeken van de beïnvloedbaarheid van budgetten, en deze verwerken in een stoplichtenmodel (groen voor goed, oranje voor minder goed, rood voor slecht beïnvloedbaar) Het ontwerpen van een begrijpbare begroting (infographic). Een communicatiecampagne maken. We zetten vanaf begin april zowel traditionele kanalen als prikkelende vormen in (guerrillamarketing). Het begrotingsproces inrichten. We gaan werken in verschillende fasen: o Verkennen: thema s ophalen, werkgroepen vormen o Uitwerken: Ideeën/adviezen/voorstellen maken o Smeden: onderhandelen over en samenvoegen van adviezen o Vaststellen: raad stelt begroting vast Om het gesprek tijdens de verschillende fasen te faciliteren, ontwikkelen we verschillende werk- en spelvormen. De burgerbegroting laten WE aansluiten op de voorzieningenkaart. We volgen het proces van de voorzieningenkaart in Geffen nauwgezet, en zorgen dat beide projecten goed in elkaar overlopen. Tijdens de voorbereidingen laten we ons voeden door een ambtelijke stuurgroep, en trekken we regelmatig Geffen in om het gesprek aan te gaan. Met de dorpsraad, maar ook met andere inwoners. Op deze manier krijgt de pilot langzaam maar zeker vorm, op zo n manier dat we vanuit meerdere hoeken en standen gevoed worden. 6

7 Het begrotingsproces Op dit moment zien we het begrotingsproces in grote lijnen als volgt voor ons. 1. Inzicht De huidige begroting wordt in begrijpelijke taal inzichtelijk gemaakt voor de inwoners van Geffen. Op het juiste detailniveau in te gaan moet duidelijk zijn waar het (gemeente)geld naar toe gaat: in eerste instantie zal de begroting op hoofdlijnen worden weergeven (zorg, groen, accommodaties, etc.). Geen lappen tekst, vooral een visuele weergave met de belangrijkste getallen. 2. Presentatie De begroting van Geffen zal gepresenteerd worden aan de inwoners van Geffen. Dit doen we online (sociale media, website) en offline (Torenklanken). Communiceren doen we niet alleen traditioneel, maar ook ludiek! 3. Campagne Denk mee, praat mee, beslis mee. Media, straatcampagnes het bezoeken van bijeenkomsten, op diverse manieren wordt de aandacht van de Geffense bevolking getrokken. Mensen worden uitgenodigd om met elkaar op de site, sociale media en tijdens ontmoetingen met elkaar in voorgesprek te gaan over de burgerbegroting. 4. Presentatie en agenderen Geffen wordt uitgenodigd in de Koppelinck. Daar wordt de huidige gemeentelijke begroting op hoofdlijnen toegelicht. Aangegeven wordt waar begrotingsposten al dan niet beïnvloedbaar zijn. Aan Geffen om aan te geven welke posten geagendeerd moeten worden. Zien de inwoners mogelijkheden om zaken zelf op te pakken waardoor kosten bespaard worden? Denken dat het slimmer, goedkoper, anders kan of gewoon niet meer hoeft? Geffen kiest de onderwerpen waar wellicht kansen liggen en zet deze op de agenda. Voor elk agendapunt worden deelnemers gevraagd die de komende twee maanden met dit agendapunt aan de slag willen op een thematafel. 5. Voorbereiden thematafel Ambtelijk worden de geagendeerde thema s voorbesproken. Relevante (achtergrond-) informatie voor de groepen wordt met de deelnemers van de thematafels gedeeld. Bewoners gaan vervolgens zelf aan de slag met de thematafel en bepalen zelf of ze bij de besprekingen extra informatie of hulp nodig hebben. 6. Verdieping agenda thematafel De thematafel verdiept zich in de door haar geagendeerde onderwerpen en ontwikkelt alternatieven. Als het nodig is om af te stemmen met andere themagroepen kan dat in het begrotingshuis besproken worden 7

8 7. Begrotingshuis Voor overleg is gedurende twee maanden een ruimte beschikbaar (in het voormalig gemeentehuis?). Dit huis biedt informatie, vergaderfaciliteiten en mogelijkheden voor uitwisseling en afstemming. Als op de thematafels oplossingen bedacht worden die consequenties hebben voor andere thema s dan is overleg nodig. Op een vast dagdeel in de week is het begrotingshuis gereserveerd voor overleg tussen de verschillende overlegtafels. Bijeenkomsten in het begrotingshuis zijn altijd openbaar. 8. Publicatie en interactie De adviezen van de themagroepen maken we transparant, door ze via verschillende communicatiekanalen te delen. Geffen kan de resultaten zo blijven volgen en ook fysiek en online reageren op de gemaakte voorstellen. Zo blijft het gesprek over de burgerbegroting gaande. 9. Geffen kiest Op een feestelijke slotbijeenkomst wordt de burgerbegroting gepresenteerd en bediscussieerd, waarna er gestemd gaat worden. 10. Klap met de hamer De begroting wordt vastgesteld door de gemeenteraad. Dillema s Een experiment kan en mag mislukken, anders zou het geen experiment zijn! Het spannende aan deze pilot is dat we niet weten wat Geffen met het stuur gaat doen. De gesprekken op straat laten wisselende geluiden zien. Van daar is het gemeentehuis toch van? tot enthousiast: interessant om zelf de prioriteiten te bepalen, met geld te schuiven. In deze roepen diverse dilemma s en uitdagingen op. Welke rol pakt de gemeenteraad? Wanneer kan zij meegaan in de ideeën van inwoners? Hoe gaan we straks het gesprek aan over budgetten die moeilijk beïnvloedbaar gaan? Hoe zorgen we voor het gesprek tijdens de onderhandelingen, zodat er een begroting ontstaat die gedragen is en die binnen bestaande budgetten blijft? 8

9 Rol van de Raad Met name de rol van de gemeenteraad is interessant. Het formele budgetrecht ligt bij de raad, maar tijdens de burgerbegroting willen we zeggenschap en invloed geven aan inwoners - dat schuurt. Tijdens het raadskompas op 3 maart 2016 zijn raads- en commissieleden in gesprek geweest met de projectleiders, en hebben stilgestaan bij hun mogelijke rol tijdens de burgerbegroting. Wat heeft u als raadslid nodig om uiteindelijk ja te zeggen tegen de burgerbegroting? Een van de belangrijkste ingebrachte punten was een burgerbegroting die door Geffen wordt gedragen, en een voldoende democratisch gehalte heeft. Het precieze definiëren van voldoende democratische gehalte bleek echter lastig. Input die er wel bij aansloot was: een grote groep doet mee, gekenmerkt door veel diversiteit onder de deelnemers. Er werd ook stilgestaan bij de rol tijdens de burgerbegroting. Raadsleden kunnen een ambassadeur van het proces zijn, door de burgerbegroting onder de Geffenaren te promoten. Daarnaast gaven meerdere raadsleden aan graag halverwege naar Geffen te komen om bijgepraat te worden over de stand van zaken op dat moment. Dit kan meteen een gelegenheid zijn om input te geven aan de deelnemers van de burgerbegroting. De gesprekken tijdens het raadskompas bieden de basis om verder na te denken over hoe we omgaan met bovenstaand dilemma. In het proces van de burgerbegroting (dat overigens geheel transparant gaat zijn) wordt de raad actief betrokken, en zal er ook tijdens het proces ruimte worden ingebouwd om de raad bij te praten. Mochten er tijdens het begrotingsproces oplossingsrichtingen naar voren komen die schuren met de huidige praktijk, schakelen we snel met de raad. De gemeenteraad betrokken houden kan de kans vergroten dat die klap met de hamer uiteindelijk wordt gegeven, en de burgerbegroting uiteindelijk ook daadwerkelijk veranderingen in Geffen teweeg gaat brengen. Tot slot Er zijn ook dilemma s die we nog niet kennen, en pas tijdens de burgerbegroting gaan tegenkomen. Tijdens de verdere voorbereiding bereiden we ons zoveel mogelijk voor op de dilemma s die we nu al zien, zonder dat we altijd een waterdichte oplossing gaan vinden. Spannend? Ja, maar het is tekenend voor een zoektocht, het experiment, het leren door te doen. 9