Binnenstad als City Lounge

Transcriptie

1 Binnenstad als City Lounge BINNENSTADSPLAN

2 informatie: Bureau Binnenstad telefoon (010) Binnenstad als City Lounge oktober 2008 BINNENSTADSPLAN voor de periode

3 Inhoudsopgave 1 Gedroomde stad 4 2 De kern van de opgave: City Lounge Meer ruimte voor kwaliteit Motivatie Samenhang in ambities Nieuwe mindset Tijd en identiteit 16 3 Positiebepaling Geschiedenis Economische kracht Slimme steden SWOT analyse 23 4 Ambities Slimme economie 24 Kern van de ambitie 24 Urgentie 24 Zakelijke dienstverlening 26 Sector medisch en zorg 26 Creatief 26 Student City 28 Belangrijkste maatregelen Centrumwonen 28 Kern van de ambitie 28 Urgentie 30 Verdichting als kans 30 Leefstijlen 30 Differentiatie in milieus 32 Speciale aandacht 32 Belangrijkste maatregelen Cultuur en Leisure 34 Kern van de ambitie 34 Urgentie 34 Leisure 34 Kunst en cultuur 36 Evenementen en sport 38 Winkelen, uitgaan, musea 38 Belangrijkste maatregelen Groundscraper 44 Kern van de ambitie 44 Urgentie 44 Plinten 46 Hoogbouw 50 Architectuur 52 Cultuurhistorisch erfgoed 52 Belangrijkste maatregelen Rivierstad 56 Kern van de Ambitie 56 Urgentie 58 Verbinden van stad en rivier 58 Programma water 60 Wervende verblijfskwaliteit 60 Andere stedelijke waterwegen 62 Fasering 62 Belangrijkste maatregelen Verbonden stad 64 Kern van de Ambitie 64 Urgentie 64 Buitenruimte en verkeer 64 Autogebruikers 66 Reizigers met openbaar vervoer 66 Voetgangers en fietsers 68 Parkeren 68 Milieu 68 Belangrijkste maatregelen 70 5 Vertaling naar binnenstadskwartieren 74 Lijnbaankwartier / Coolsingel - VIP gebied 74 Erasmus MC / Hoboken - VIP gebied 76 Laurenskwartier - VIP gebied 78 Centraal District Rotterdam (Stationskwartier) - VIP gebied 80 Oude Westen 82 Kop van Zuid 84 Scheepvaartkwartier 86 Wijnhaveneiland / Oudehaven / Boompjes 88 Cool 90 6 Uitvoeringsproces 92 7 Doelen Inspanningen Netwerk 96 Voetnoten en literatuuropgave 98 2

4 Voorwoord Er wordt hard gebouwd aan de binnenstad van Rotterdam. Dat zal niemand zijn ontgaan. Meer dan honderd bouwplannen zijn in voorbereiding of in uitvoering, waaronder gezichtsbepalende projecten als het Centraal District Rotterdam, de nieuwbouw van het Erasmus Medisch Centrum, de Markthal aan de Binnenrotte, de verbouwing van het postkantoor aan de Coolsingel en een tweede koopgoot. We starten voor 2015 met de bouw van 5000 nieuwe woningen. Dat is een toevoeging van bijna 30 procent aan de woningvoorraad. Daarnaast maken we als college onze ambities waar op het gebied van de buitenruimte in het centrum: alle grote boulevards en stadsstraten krijgen de komende vijftien jaar een opknapbeurt op een nieuw en hoog kwaliteitsniveau. Dit alles moet leiden tot een aangenamer verblijfsklimaat voor bewoners, bezoekers en werkers in de stad. Uiteraard zijn veiligheid en een goede sociale structuur belangrijke voorwaarden voor dit verblijfsklimaat. De gemeentelijke aanpak voor veilig en sociaal is dan ook een belangrijke randvoorwaarde voor dit ruimtelijk-economische binnenstadsplan. Een levendige binnenstad waar het 24 uur per dag goed vertoeven is, is belangrijk voor de economische positie van het centrum. We beogen een binnenstad die hét visitekaartje is en een podium vormt voor een groot deel van de stedelijke economie. De geschiedenis van de stad, het cultuurhistorisch erfgoed, de voelbare brandgrens; het zijn allemaal onderwerpen die sterk in de (internationale) belangstelling staan. Onderzoek heeft aangetoond dat de binnenstad en de aangrenzende stadsmilieus aantrekkelijk zijn voor de creatieve sector, voor studenten, kennisinstituten en kenniswerkers. Zij spelen dan ook een belangrijke rol in het levendiger maken van wijken en het op gang brengen van nieuwe bedrijvigheid. Al deze ontwikkelingen vragen om een nieuwe binnenstadsvisie. Dit binnenstadsplan vormt het kader voor alle toekomstige ruimtelijk-economische ontwikkelingen. Ook wil ik met dit document partijen inspireren die bereid zijn hun geld in het centrum van Rotterdam te investeren. Op dit moment is ongeveer 1.5 miljoen m 2 aan nieuw en hernieuwd vastgoed in voorbereiding in de binnenstad (dat is grofweg 3.5 miljard euro aan mogelijke particuliere vastgoedinvesteringen). De uitwerking voor het centrum in de vorm van dit binnenstadsplan sluit aan bij de Stadsvisie die vorig jaar is vastgesteld, als globaal ontwikkelingskader voor de stad Rotterdam. In dit plan geven we aan hoe we de kansen die er nu zijn willen verzilveren. Dit doen wij als gemeente niet alleen, want dit plan is gemaakt in samenspraak met de vele betrokkenen bij de binnenstad: bewoners, ondernemers, ontwikkelaars en sociaal-culturele instellingen. Voor de gemeente is dit plan de komende jaren het richtsnoer. Ik nodig iedereen uit zich door dit document te laten inspireren om verder te bouwen aan de unieke binnenstad van Rotterdam! Hamit Karakus Wethouder Wonen en Ruimtelijke Ordening 21 oktober

5 1 gedroomde stad Geïnspireerd door: Erasmus en het poldermodel; Herman Pleij, 2005 Mijn naam is Desiderius Erasmus, een verre nazaat van Laat ik u meenemen op een wandeling door mijn gedroomde stad van de toekomst. Zodra u arriveert, wacht u een beloftevol onthaal door een open stad. Zeker als u aankomt via de internationale gateway van het nieuwe Centraal Station, gelegen in het Centraal District Rotterdam. Of u nu inwoner bent, forens of internationale gast: u bent in Rotterdam! Een stad waar wonen, werken, cultuur en vermaak geen aparte werelden zijn. Integendeel! Ze versterken elkaar en gaan als vanzelfsprekend in elkaar over. De binnenstad draait door, ook na uur. Het spreekwoordelijke kanon is definitief opgeborgen in de annalen van de stad. U treft er belangrijke, internationaal georiënteerde, grote en kleine zakelijke dienstverleners aan, vooral in het Stationkswartier, maar ook op de Wilhelminapier. Dit zijn overigens geen saaie business districts, maar gebieden die ook s avonds gonzen van het uitgaansleven. Komt u met uw auto naar de binnenstad, dan parkeert u comfortabel aan de rand. Park & Walk is de nieuwe 4

6 routine, die op een ontspannen en vanzelfsprekende manier plaatsvindt. Parkeergarages zijn prettige plekken. De binnenstad ligt binnen handbereik. En, uniek in Rotterdam, u kunt de stad ook bereiken over de rivier. Niets indrukwekkender dan dat. Overal kunt u aan land, maar een echte aanrader is de nieuwe waterterminal, waar de landstad en de waterstad elkaar ontmoeten. U treft een nieuwe havenstad aan: een smart port city. De aantrekkingskracht van de rivier via de groene, historische singel voelt u al bij het nieuwe Centraal District Rotterdam. Het Kruisplein is het nieuwe Stationsplein. Hier kunt u elk jaar de beroemde Rotterdam-dialogen volgen. Naast het gerenommeerde film- en jazzfestival en de Havendagen, bezoekt u een van de vele nieuwe, kleinere evenementen in de binnenstad: wereldmuziek, culinaire weken, jeugdfestivals, gaming sessies, open designdagen, world climate-fora, etc. Al naar gelang u geïnteresseerd bent in de materiële, consumptieve geneugten van de grote stad zoals winkelen of uitgaan, dan wel gevoelig bent voor de culturele prikkels van de stad zoals de musea of de parken, houdt u respectievelijk rechts of links aan. Winkelen in Rotterdam is een memorabele ervaring, omdat er naast het bekende aanbod ook typisch Rotterdamse winkels te vinden zijn. U vindt er wat u verwacht én doet er nieuwe ideeën op. Winkelen appelleert aan al uw zintuigen; iets wat internet nooit zal doen. U komt veel aangename terrassen tegen, waar u andere mensen ontmoet en kijkt naar het kleurrijke beeld van passanten. Maar u treft ook regelmatig rustige, verrassende plekjes aan, waar u zich even kunt onttrekken aan de dynamiek van de stad. Dit zijn ook de plekjes voor kinderen, ouderen, filosofen en stadsvogels. Voetgangers en auto s houden rekening met elkaar. Op de Coolsingel staat fantastische, spraakmakende kunst van internationale faam. Het Oude Westen is een geliefde wijk voor starters, studenten, creatieven en oudewijkbewoners, dicht bij het moderne, grootschalige stadshart en vlak bij het toegankelijke, grootschalige zorg- en kenniscentrum van het Erasmus Medisch Centrum, waar veel kennis en kunde samenkomt in topresearch van wereldfaam. De beste Braziliaanse, Chinese, Indische en Belgische proeflokalen van het land vindt u hier. Het Oude Westen is, samen met het gebied rond de markthal in het Laurenskwartier, het domein van de culinaire stad. Schuin en zigzaggend deze wijk doorstekend komt u bij een van de meest dynamische, tot stad omgetoverde havenbekkens: het Lloydkwartier en Coolhaveneiland. 5

7 Maakt u vanuit het nieuwe Rotterdam Centraal linksom een beweging door de mixone (dynamisch binnenstedelijk stadsgebied) van het Centraal District Rotterdam, waar zelfs s morgens vroeg en s avonds laat volop stadsleven is, dan liggen Hofplein, het Oude Noorden met de Hofbogen en het spannende Laurenskwartier onder handbereik. Daar wilt u wonen als informaliteit, nabijheid, werken aan huis en de nieuwste stedelijke trends u lief zijn. Hier begon het ooit allemaal en hier gebeurt het weer. U ruikt er het culturele erfgoed van de stad en haar omgang met de tijd in volle hevigheid. Delen van de universiteit zijn er weer teruggekeerd. De Laurenskerk is hier het kloppend hart. Erasmus heeft er zijn definitieve stek gevonden en trekt veel spiritueel georiënteerde bezoekers naar de stad. Die doen zich samen met de nieuwe boeren en buitenlui te goed aan alles wat de markthal te bieden heeft. Steekt u nog verder door, dan komt de rivier weer in zicht. Via de Oudehaven belandt u als vanzelf op de groene Boompjes. Waar de Rotterdammers vroeger flaneerden voor de deur van de welgestelde kooplieden, ontspannen ze zich nu midden in de drukke binnenstad met de rivier als recreatielandschap. Als in Battery Parc in New York, met zicht op de vele bootbewegingen en het Noordereiland als schip in de rivier. De route van het Centraal District Rotterdam via Weena, Coolsingel en Schiedamsedijk naar de Kop van Zuid spreekt voor zich. Niet te missen: formeel, representatief, internationaal en vooral mooi. Al bij het Churchillplein klopt de sfeer van de nieuwe rivierstad, door het blauwe stadslandschap. Het oude postkantoor op de Coolsingel is met gevoel voor historie en kwaliteit herontwikkeld. Rotterdam is een voorbeeldstad, die op een duurzame manier het oude met het nieuwe weet te combineren. Het cultuurhistorisch erfgoed wordt goed beheerd en waar mogelijk op een verantwoorde manier ingezet voor de ontwikkeling van de stad. De architectonische uitstraling van de gebouwen in de stad dragen bij aan trots en een prettig gevoel. Het Oude Westen, Cool en het Laurenskwartier zijn de playgrounds van de opkomende creatieven; zij zorgen voor de nieuwe trends en de nieuwe economie (ontwerp, mode, games, film, food, muziek). De brandgrens van de binnenstad ziet u niet meer, maar voelt u nog wel. Een jaarlijks terugkerend moment van bezinning maakt u deelgenoot van de geschiedenis van deze zelfbewuste stad. De Kop van Zuid is een speciaal onderdeel van het centrum. Hier vindt u de mooiste uitzichten, de beste en grootste eetgelegenheden en de krachtigste verhalen van hoe de havenstad zich in een nieuwe jas heeft gestoken. 6

8 Hier voelen de gemeenschappen zich thuis die niet per se in hartje stad hoeven te zitten, maar wel centraal willen wonen of werken. Zo willen ze zich onderscheiden. Hoe Rotterdam de grote wateropgave heeft aangepakt als een nieuwe kans, is hier in de havenbekkens en de achterliggende wijken op Zuid te zien. Vooral het rondje Rijnhaven (als nieuw waterplein) is een echt Rotterdamse ervaring. U zult met tegenzin weer huiswaarts keren. Maar waarschijnlijk blijft u eerst tot in de kleine uurtjes hangen om iets van het typisch Rotterdamse, beslist vernieuwende uitgaansleven mee te maken. Rotterdam: stad die je wakker houdt. 7

9 2 De kern van de opgave: City Lounge 2.1 Meer ruimte voor kwaliteit 2.2 Motivatie 2.3 Samenhang in ambities 2.3 Nieuwe mindset 2.1 Meer ruimte voor kwaliteit De binnenstad is booming. De verdichting die in de jaren tachtig is ingezet, zet versneld en versterkt door. Als belangrijke taak van de gemeente in de verdere ontwikkeling van de binnenstad zien wij dan ook het stimuleren van initiatieven met kwaliteit. Dat is nodig voor een succesvolle ontplooiing van de zich verder verdichtende binnenstad. Met dit document maken we duidelijk welke kwaliteit ons daarbij voor ogen staat, en welke verantwoordelijkheid we daarin nemen. De achilleshiel van de binnenstad is de magere verblijfskwaliteit. Hoewel er veel verbeterd is in de laatste jaren, heeft een Europese topstad een binnenstad nodig die uitnodigt om te verblijven; te verpozen. Een binnenstad met uitstraling en sfeer. Daarbij gaat het om de kwaliteit van de inrichting van de openbare ruimte, een goede afwikkeling van het autoverkeer, ruimte voor de flanerende voetganger en vooral om de invulling van plinten op de begane grond van gebouwen. Een sterk aanbod van culturele voorzieningen is hier onlosmakelijk mee verbonden. Culturele voorzieningen, evenementen en terrassen geven de stad de sfeer die bewoners en bezoekers bindt. Ook voor het bedrijfsleven zijn de uitstraling van de binnenstad en de ontmoetingsfunctie steeds belangrijker. De kwalitatieve slag die we willen maken om het verblijfsklimaat in de binnenstad op een hoger peil te brengen, is dan ook het centrale thema van dit binnenstadsplan. Het begrip City Lounge verwoordt het gevoel dat de nieuwe binnenstad moet uitstralen. Het gaat om vitale stedelijkheid en een krachtige identiteit; een binnenstad die uitnodigt om te ontmoeten en te netwerken. Daarmee kan Rotterdam de Europese stedenstrijd aan en krijgen Rotterdammers een trotse binnenstad. 8

10 Naar een City lounge De tien belangrijkste punten 1 Verder verdichten van de binnenstad voor meer stedelijkheid, door de bouw van 5000 woningen voor 2015, en realisering van meer en betere commerciële en publieke voorzieningen (zoals kantoren, winkels, hotels, culturele voorzieningen en uitgaansgelegenheden); 2 Transformeren van de buitenruimte tot visitekaartje van de stad, door de buitenruimte in het hart van de binnenstad op hoog niveau in te richten en te beheren; 3 Creëren van een nieuwe balans tussen auto, fietser en voetganger in het verkeersbeleid; concentreren van parkeeraccommodatie voor bezoekers aan de rand, waardoor in het hart van de binnenstad meer ruimte komt voor de voetganger; 4 Realiseren van een beter leefmilieu en een betere leefbaarheid in de stad, door schonere lucht, minder herrie, en meer en beter groen; 5 Aanscherpen van hoogbouwbeleid in het licht van de nieuwe vereisten, ter verbetering van het comfort en de beleving op straatniveau; 6 Inzetten van cultuurhistorisch erfgoed, de monumenten en de architectuur, als kansen bij (her) ontwikkeling; 7 Verbeteren van publieke gebruiksmogelijkheden van de rivierstad, door faciliteren van particulier initiatief; voor de lange termijn na 2015 onderzoeken van mogelijkheden voor ingrijpender ontwikkelingen, bijvoorbeeld tunnelaanleg Boompjes; 8 Concentreren van nieuwe centrumstedelijke culturele voorzieningen in het centrumgebied in het algemeen, en de focusgebieden in het bijzonder; 9 Stimuleren van concentratie van nieuwbouwkantoren in het Stationskwartier (inclusief Noordkant Lijnbaankwartier) en op de Wilhelminapier en omstreken; 10 Voorrang geven aan initiatieven van marktpartijen die bereid zijn tot langdurig commitment aan integrale gebiedsontwikkeling op het ambitieniveau van de binnenstad als City Lounge. 9

11 Om de kwaliteitsslag in het verblijfsklimaat te maken, is een aantal scherpe keuzen nodig. Die keuzen vormen samen onze boodschap. 2.2 Motivatie Dit binnenstadsplan beschrijft de ambities van het stadsbestuur met betrekking tot de binnenstad. Die formuleren we elke zeven jaar. Veranderingen voltrekken zich zo snel, dat we het kompas periodiek bij moeten stellen. Nu, met de Stadsvisie als hoofdkader, is er weer zo n moment. Tegelijk is er sprake van een trendbreuk; de inzet is nu verbetering van het verblijfsklimaat. Met consequenties voor verkeer, hoogbouw, monumenten, wonen en openbare ruimte. Maar de grotere inzet op het verblijfsklimaat gaat ook veel opleveren. De tijd is er rijp voor. Het is urgent. Op twee manieren. a. Rotterdammers hebben recht op een aantrekkelijke binnenstad Rotterdam is het aan haar inwoners verplicht om een beter verblijfsklimaat te realiseren, na meer dan zes decennia van naoorlogse wederopbouw, verdichting en transformatie. In die relatief korte periode heeft de binnenstad enorme resultaten geboekt en een geheel eigen identiteit opgebouwd. Er zijn veel projecten toegevoegd. Er is gesloopt en gebouwd. Er zijn indrukwekkende programma s gerealiseerd. Ontwikkelaars hebben een enorme belangstelling voor ondernemen in de binnenstad (meer dan honderd bouwinitiatieven zijn nu bekend). Deze doorgaande verdichting en transformatie vragen nu om een extra inspanning, om ook de kwaliteit van het verblijfsklimaat en de openbare ruimte tussen de gebouwen te verbeteren. De stad moet verleiden en aangenaam zijn om te verblijven en te verpozen. De metafoor is City Lounge. Die staat voor kwaliteit, en voor een binnenstad waar mensen graag zijn en met trots over praten. b. Rotterdam is gebaat bij een binnenstad die internationaal mee kan Rotterdam is het aan haar positie in het (inter)nationale stedenveld verplicht, om over een dynamische, bloeiende binnenstad te beschikken. De stad wil hoger op de lijstjes komen en gaat daarvoor de strijd aan. Het gaat in Europa steeds meer om het aan de stad binden van kenniswerkers, creatieve ondernemers, studenten die ook willen ondernemen 2, netwerkbedrijven, en hoger opgeleide mensen met een hoger inkomen die van de stad houden en haar vitaal houden. Universiteiten zijn daarvoor belangrijk, maar ook goede verbindingen met de rest van de wereld. Steden die een slimme strategie ontwikkelen, gebaseerd op hun kracht en identiteit, kunnen de Europese strijd 3 aan. Zij profileren zich als aangename, vitale stad (zeker in cultureel opzicht) om te wonen, te werken, te ontmoeten, te leren en te ontspannen. Het verblijfsklimaat in de stad is daarbij bepalend. Bovendien draagt een sterke stad in het Europese stedennetwerk bij aan economie en werkgelegenheid. 2.3 Samenhang in ambities De kernopgave laat zich verder uitwerken in een slimme strategie. Slim, omdat er gezocht wordt naar (nieuwe) verbanden tussen de verschillende deelambities en sectorale opgaven. Naast de jarenlange focus op ruimte voor gebouwen, infrastructuur en verkeer, komt het accent nu meer te liggen op het leven tússen de gebouwen, op de ontmoetingsfunctie van de binnenstad; niet alleen voor het plezier, maar ook om er zaken te doen. Het gaat nu om kwaliteit, quality of space, naast het beschikbaar hebben van ruimte. De inzet op verbetering van het verblijfsklimaat in brede zin is niet alleen nodig, maar is ook een enorme kans. Er is een groeiende markt voor meer grootstedelijkheid en internationale oriëntatie. Het merendeel van de bevolking leeft nu al in steden. Dat vraagt om een krachtige, aantrekkelijke stad. De binnenstad levert daaraan een bijzondere bijdrage. De metafoor voor de kernopgave is: City Lounge: de binnenstad ontwikkelen als een vitale kwaliteitsplek voor ontmoeting, verblijf en vermaak om zodoende een essentiële bijdrage te leveren aan de Rotterdamse quality of life. De vraag is: hoe bereiken we ons doel? Hier zijn zes strategieën voor bedacht: Slimme economie, Centrumwonen, Cultuur en Leisure, Groundscraper, Rivierstad en Verbonden stad. Deze strategieën bevatten een aantal belangrijke keuzen. Deze keuzen werken we in ons beleid verder uit, onder meer in een voortschrijdend uitvoeringsprogramma. De samenhang tussen de verschillende deelambities is als volgt: Slimme economie Verbetering van de City Lounge-kwaliteit is nodig om de positie en het fundament van Rotterdam als internationale dienstenstad te verstevigen, en zo de lokale bedrijvigheid beter te verbinden met de internationale economische (kennis)netwerken. De binnenstad blijft een belangrijke plek voor werkgelegenheid in kantoren, in het midden- en kleinbedrijf, in kenniscentra, in de zorgsector, in het onderwijs, in de service- en dienstensectoren en in de creatieve bedrijven. Quality of place 4 is onontbeerlijk voor de moderne, slimme economie die we als stad nodig hebben. In zo n stad willen mensen graag werken en studeren. Het is er goed zakendoen. Zo kunnen bedrijven ook makkelijker personeel aan zich binden. 10

12 Rotterdammers hebben recht op een aantrekkelijke binnenstad. 11

13 Centrumwonen Meer City Lounge-kwaliteit werkt uitnodigend en trekt specifieke doelgroepen aan die graag in een moderne en prettige binnenstad willen wonen: hoger opgeleiden, kenniswerkers, creatief georiënteerden, studenten en afgestudeerden, stadsliefhebbers, ouderen, smaakmakers, vaklieden. Die kwaliteit bindt ook de huidige bewoners aan de stad. De kracht van de Rotterdamse binnenstad ligt dan ook in het contrast tussen modern, hoog, formeel, spectaculair wonen, en informeel en in buurtjes wonen, gemengd met werken en voorzieningen en uitgaan. In zo n binnenstad is het gewild leven. Zeker als het straatleven, de openbare ruimte en de ontmoetingsplekken van goede kwaliteit zijn. Cultuur en Leisure Cultuur- en leisurevoorzieningen, in alle hoedanigheden, zijn zeker zo belangrijk voor stedelijkheid en quality of life als economie. Een aantrekkelijk woon- en werkmilieu kan dan ook niet zonder. Cultuur- en leisurevoorzieningen werken daarnaast prikkelend op bezoekers (Rotterdammers of mensen van elders) die de binnenstad opzoeken voor vermaak en ontspanning. Je ontmoet er de wereld, en komt er de nieuwste ontwikkelingen en trends tegen. Zo n stad is bij de tijd. Hierdoor vormen binnenstad en rivier niet alleen een spannend, spectaculair decor, maar ook een plek waar je typisch Rotterdamse ervaringen opdoet in de verschillende binnenstadskwartieren, met elk hun eigen voorzieningen en karakter. Dit, gemixt met interculturele ervaringen (Rotterdam heeft circa 170 verschillende nationaliteiten), wat gekoesterd wordt. De stad als tegenhanger van het pretpark, niet geërodeerd door massatoerisme. Een magneet, door de unieke Rotterdamse kwaliteiten en thema s 5. Groundscraper Verwezenlijking van onze ambities lukt des te beter als Rotterdam haar identiteit en moderniteit niet alleen in de hoogte zoekt, maar vooral op ooghoogte ontwikkelt. Aantrekkelijk werken, wonen en vermaken worden ondersteund door betekenisvolle plinten die bemiddelen tussen privé en openbaar, tussen het gebouw en de straat. Streetlife krijgt nieuwe impulsen. Er is een betere verbinding tussen de binnenstadskwartieren. Ook de beleving van de binnenstad en de routes erdoorheen wordt beter. Rotterdam: stad zonder hoogtevrees, met de voeten in het stadsleven. Rivierstad De vijfde strategie, Rivierstad, richt zich op onze unique selling point: stad aan de Maas en de Rotte. Daar blijven we aan werken. Want meer nog dan een geografisch gebied is dit een centraal thema van de stad. Daarin gaat het om de geleidelijke transformatie van havenstad (met een grote haven op afstand) naar een smart port city: de slimme haven die een kwaliteitsstad nodig heeft voor haar imago en representatie, en om te voorzien in hoogopgeleid personeel. Voor de wereldwijde handelsrelaties van deze haven mag de binnenstad dan natuurlijk geen deceptie zijn. De geleidelijke transformatie naar smart port city maken we mogelijk door nieuwe betekenis te geven aan het gebruik en de impact van het water, de rivier en de kades: een continue, unieke langetermijnopgave. Aantrekkelijk wonen, werken en recreëren voorzien daarin. De Kop van Zuid speelt een belangrijk rol, maar ook de Boompjes, de Waterstadshavens en het Scheepvaartkwartier. Verbonden stad Alle stadskwartieren moeten verbonden worden door een aantrekkelijke, gedifferentieerde en duurzame openbare ruimte. Dat lukt alleen als we de uitstekende bereikbaarheid van de binnenstad als bestemming weten te handhaven, maar tegelijk meer ruimte en kwaliteit toevoegen aan het domein van het langzame verkeer. De opgave is hier een slimme strategie te ontwikkelen ten aanzien van parkeren, in combinatie met de upgrading van routes, verbindingen en plekken, bevoorrading, aanvullend transport en voetgangerscomfort in de binnenstad. Een kwestie van balans. De milieudoelstellingen spelen uiteraard een belangrijke rol; schonere lucht, minder fijn stof en minder geluid dragen bij aan een beter verblijfsklimaat en maken verdere verdichting mogelijk. De toekomst begint nu De thema s bieden perspectief op de langere termijn. Maar de belangrijke keuzen worden nú gemaakt. Deze keuzen bepalen de koers; ze geven richting aan de maatregelen die we op korte termijn nemen. Het verhaal van de binnenstad bouwt zich gestaag op. We maken duidelijk wat de prioriteiten voor en na 2015 zijn. 2.4 Nieuwe mindset Hoe hebben onze visie en ambities met betrekking tot de binnenstad zich ontwikkeld? Wat zijn de nieuwe inzichten? Wat werpt een nieuw licht op de opgave, zoals hiervoor samengevat? In welke nieuwe context speelt ons beleid zich af? Daarvoor zijn de volgende actuele factoren van belang: de rol van de overheid, de gebiedsontwikkeling, de corporate economie van de binnenstad en de haven, het gebruik en de beleving van de binnenstad, de betekenis van cultuurhistorisch erfgoed en architectuur, en de duurzame stad. 12

14 De Verbonden stad vraagt een slimme strategie ten aanzien van de buitenruimte, verkeer, bevoorrading en voetgangerscomfort. 13

15 Rol van de overheid De stadsontwikkeling die ons voor ogen staat, is een strategie van co-creatie. Dus niet alleen van samenwerken; dat is te neutraal. Het gaat om gedeelde waarden, om samen met belanghebbenden te werken aan de deelgebieden in de stad. De binnenstad is daarbij altijd een geval apart, omdat er heel verschillende partijen actief zijn. Zo vraagt ook particulier initiatief om regie van de overheid; een kader waarin alle losse spelers en elementen worden geplaatst en afgewogen. Het gaat dan ook om de gezamenlijke koers. Het achterliggende idee en de focus van die koers is vooral het opvoeren van het concurrerend vermogen door versterking van het verblijfsklimaat. Dit is nodig om internationaal mee te blijven doen, maar ook om het eigene van Rotterdam ten volle tot zijn recht te laten komen. Daar ligt de rol van de overheid. De overheid moet dus inspireren, kansen zien, particulieren met hun initiatieven helpen waar nodig, kwaliteitseisen stellen en toetsen (met de uitgezette koers als richtlijn). Dit krijgt vorm in de vipaanpak 6. Gebiedsontwikkeling Na decennialang succesvolle projectenstad geweest te zijn, wordt in Rotterdam nu op verschillende plekken en langs verschillende lijnen geëxperimenteerd met gebiedsontwikkeling. Bij gebiedsontwikkeling gaat het niet meer om de aanpak van losse bouwpercelen, maar om de gezamenlijke aanpak van een gebied: buitenruimte, programma wonen/economie, verkeer en milieu. Dit is de aangewezen methode om duurzame kwaliteit te realiseren. Het is ook de manier om te zorgen voor een breed gedragen waardecreatie in de stad. Vastgoed op zich maakt anno nu het verschil niet meer. Het gaat om combinaties van hardware, software en orgware (het organiserend vermogen en de communicatie in en om de toeristische sector). Denk aan het spannende traject dat met het Centraal District Rotterdam 7 is ingezet. Daar wordt een door de partners gedragen ontwikkelingsperspectief uitgewerkt. Eerst praten: kernwaarden, trends, ontwikkelingen en behoeften analyseren, dan tekenen en rekenen. Gebiedsontwikkeling moet mede gebaseerd zijn op de krachten en dynamiek aan particuliere zijde. De overheid geeft hoofdrichting en kaders aan. Doel is de stad te maken en partijen duurzaam te verbinden aan plekken, zodat ze medeverantwoordelijk zijn voor ontwikkeling en beheer. Corporate economie van binnenstad en haven Onder invloed van onze internationale concurrentiepositie ontwikkelen zich nieuwe gedachten over de relaties tussen stad en haven. Waren die eerder elk een andere weg ingeslagen, nu staan ze voor de opgave elkaar te helpen en te versterken. Een vitale, slimme haven heeft een aantrekkelijke binnenstad nodig. Niet alleen om representatieve redenen, maar ook om hoog opgeleid en gespecialiseerd personeel aan zich te binden. En als podium voor de innovatieve haven; om die zichtbaar te maken. Zoals de andere mainport Schiphol een stad nodig heeft (zelfs stad wil worden) om haar economie glans te geven, zo geldt dat ook voor (delen van) de haven. De binnenstad, het nieuwe Rotterdamse Centraal Station en het Centraal District Rotterdam, Rotterdam Airport, de representatieve Coolsingel, het waterfront: zij presteren niet alleen voor zichzelf maar vervullen ook belangrijke functies voor de haven in transitie. Kortom, de binnenstad moet met een aantrekkelijk vestigings- en verblijfsklimaat ook het visitekaartje van de haven zijn. En omgekeerd moet de haven opnieuw voelbaar zijn in de stad en vooral aan de rivier. Gebruik en beleving van de binnenstad De manier waarop we naar de stad kijken, verandert snel. Decennia geleden waren we goed in planning; vooral de topdownvariant daarvan. Het ging om de besteding van ruimte en de realisering van een toekomst via de interventielijnen van de overheid. Dat kon ook, omdat de stad veel eigen middelen had (grond, budget, mankracht). Maar mede onder invloed van de mondialisering veranderde de kijk op de stad en daarmee de planningsopgave. En steeds meer vormt de bestaande stad en de sociale en economische dynamiek daarbinnen uitgangspunt voor plannen en projecten. De vraag hoe mensen en bedrijven de stad gebruiken, is dan ook sterk naar voren gekomen. Want afhankelijk van het antwoord kennen deze groepen betekenis toe aan plekken. Daarmee is de stad als concept, als geplande eenheid, op haar retour. En de stad van de praktijk van alledag en van de pluriformiteit komt terug 8. Plek en plaats zijn daarmee verbonden met gebruik en geschiedenis, met herinneringen en emoties. Naast de harde vestigingsvoorwaarden zijn dit de zachtere, meer stadseigen kwaliteiten die worden ingezet voor de toekomst. Een moderne, duurzame, compacte en goed bereikbare (hoog)bouwstad is zo n uitzonderlijke, niet te kopiëren plek in het stedelijk netwerk van de Zuidvleugel 9. Interculturele stad Interculturaliteit is een van de kwaliteiten van Rotterdam. In Rotterdam wonen 170 nationaliteiten. De binnenstad vormt voor al deze groepen het hart van de stad. Hier moeten zij zich in herkennen. De binnenstad is dan ook op vele manieren intercultureel. De binnenstad huisvest bijvoorbeeld grote multinationals als Unilever en ING. De West Kruiskade is het gebied voor Chinese en Surinaamse winkels. De medische faculteit en de hogescholen herbergen studenten afkomstig uit alle delen van de wereld. Internationale festivals als het Filmfestival, Poetry International en het Gergiev festival zijn iconen voor het culturele leven in de stad. En zo zijn er meer voorbeelden. Die mix van culturen hoort bij een wereldstad. Het is een kracht van waaruit nieuwe initiatieven ontstaan, en van waaruit een stad zich verder ontwikkelt. De geschiedenis heeft dat bewezen. De International Advisory Board heeft aangegeven dat Rotterdam die kracht nog beter kan benutten. Dit binnenstadsplan geeft aan hoe dat in de binnenstad kan. Binnenstad is van alle Rotterdammers Rotterdam wil graag meer bezoekers, werknemers en midden en hoge inkomens aan de stad binden. De binnenstad biedt daarvoor 14

16 Naast de harde vestigingsvoorwaarden tellen ook de zachte, stadseigen kwaliteiten die wij inzetten voor de toekomst. 15

17 bij uitstek kansen. Maar de binnenstad is ook het hart van de stad voor alle Rotterdammers ± jong, oud, autochtoon allochtoon, hoge en lage inkomens. Voor alle groepen moet de binnenstad een citylounge zijn,de plek om te ontmoeten, te flaneren en te verpozen. Dat geldt ook voor groepen die makkelijk met overlast geassocieerd worden b.v jongeren. De inrichting van de stad moet zo zijn dat er voor iedereen plek is. Betekenis van cultuurhistorisch erfgoed en architectuur Lange tijd leefde de ziel van de Rotterdammer op bij het horen van heimachines en het zien van bouwkranen. De toekomst wenkte. De geschiedenis en wat daarvan restte, belandde grotendeels in de boeken. Sloop was vaak een daad van opluchting. Dat is nu sterk aan het veranderen. Cultuurhistorisch erfgoed en architectuur hebben de stad veel te bieden. In de binnenstad is de wederopbouw een belangrijke, onderscheidende karakteristiek 10. In die zin hoeft de stad niets te verzinnen. De uitdaging is om op een innovatieve manier met het cultuurhistorisch erfgoed gaan, zonder de dynamiek van de binnenstad te kort te doen. Want de geschiedenis van de binnenstad doet ertoe; een stad is ook een emotionele gebeurtenis. Zo heeft ook de binnenstad een eigen verhaal te vertellen, dat binnen de grenzen en erbuiten steeds meer gewaardeerd wordt. Innovatieve, duurzame architectuur is altijd kenmerkend geweest en moet dat in de toekomst blijven. Deze kwaliteiten zetten we dan ook in bij de verdere ontwikkelingen. Duurzame stad Het breedste van alle onderwerpen gaat over duurzaamheid. Rotterdam heeft met het Rotterdam Climate Initiative 11 gekozen voor ambitie. Zeker in de binnenstad moet die gestalte krijgen. Bij een duurzame ontwikkeling is sprake van een evenwichtig samenspel tussen economische, sociaal-culturele en ecologische doelen. Het gaat dan om een stad die zich kan aanpassen aan nieuwe tijden en behoeften. Een stad met gebouwen en plekken waaraan mensen en bedrijven zich kunnen hechten. Een stad die zuinig omgaat met natuurlijke grondstoffen en ruimte. Die verantwoord omgaat met cultuurhistorisch erfgoed; zowel het gebouwde erfgoed als - met name - de identiteitbepalende elementen in het stadsbeeld. De duurzame stad kenmerkt zich ook door de betrokkenheid van de bewoners. Gestimuleerd door de emotionele en culturele sfeer van de stad, dragen zij met hun houding op vanzelfsprekende wijze bij aan duurzaamheid. De bijdrage van de binnenstad aan het duurzaamheidsideaal zien we vooral in het licht van verbetering van het verblijfsklimaat. Daarbij horen ook schone lucht, en meer en beter groen. programma van het Rotterdam Climate Initiative. In de binnenstad ligt de focus in de komende jaren dan ook op verbetering van de luchtkwaliteit, reductie van de CO 2 -uitstoot, vermindering van de geluidsoverlast en aanpak van de wateropgave Tijd en identiteit We staan even stil bij wat vaak de geschiedenis van de binnenstad wordt genoemd. Rotterdam is een oude stad, al wordt dat wel eens vergeten. De geschiedenis gaat dan ook veel verder terug dan de wederopbouw: Rotterdam heeft een langer verhaal dan dat van de arbeidersstad en is meer geweest dan de haven. Vier lijnen vanuit de geschiedenis zijn essentieel. Deze lijnen zijn: - Koopmansstad, Rotterdam tot 1850; - Transitostad, Rotterdam tot 1940; - Werkstad, Rotterdam tot 1985; - Gecorrigeerde binnenstad, Rotterdam na De vier lijnen worden doorgetrokken naar het heden en zijn richtinggevend voor de toekomst. Zij vormen de ziel van Rotterdam, het eigene, de oerkracht van de stad. De geschiedenis van Rotterdam in relatie tot het huidige binnenstadsplan is vooral interessant vanwege de veranderende verhoudingen tussen tijdvak en identiteit, waarop succesvolle ontwikkelingen zich mede baseren. In het volgende hoofdstuk werken we dit principe nader uit. wisselende verhouding tussen tijdvakken en identiteiten waarop succesvolle ontwikkelingen mede gebaseerd moeten zijn. In het volgende hoofdstuk wordt dat verder uitgewerkt. Duurzaamheid is een breed begrip. Bouwtechniek, energiebeheer, inpandige woon-werkkwaliteit, groene daken en levende plinten vormen de nieuwe, gecombineerde uitdaging voor de binnenstad. Omdat de duurzame stad ook aangenaam en gezond is, vraagt die daarnaast om een aangescherpt verkeersbeleid. Met zijn vele hoogbouw kan het centrum koploper worden in het 16

18 Rotterdam heeft een langer verhaal dan dat van de arbeidersstad en is meer geweest dan de haven. 17

19 3 Positiebepaling 3.1 Geschiedenis 3.2 Economische kracht 3.3 Slimme steden 3.4 Sterkte-zwakte analyse 3.1 Geschiedenis Laten we eens terugblikken op de geschiedenis van de binnenstad en die afzetten tegen de huidige situatie. Dat is met name interessant, omdat die geschiedenis sterk verschilt van de concentrisch gegroeide historische binnensteden in binnen- en buitenland. De geschiedenis van de Rotterdamse binnenstad is er dan ook een van breuklijnen en de overbrugging van die breuklijnen: we lezen er de tijdgeest van de opeenvolgende periodes uit af. Zo kent de binnenstad van Rotterdam een boeiende geschiedenis van toekomstvisies. In grote lijnen onderkennen we vier periodes als de identiteitsdragers van de binnenstad. Koopmanstad tot 1850 Rotterdam was tot 1850 een mooie, rijke stad. Het buitendijkse gebied ten zuiden van de Hoogstraat was het rijke en representatieve deel. De stad was innig verbonden met de rivier en de havens. Die waren vol bedrijvigheid, met varende en aanmerende schepen en zeer drukke kades. Transitostad tot 1940 Rotterdam als dynamische metropool. De industriële revolutie bracht een schaalvergroting in Rotterdam teweeg. Het was de tijd van de grote havenuitbreiding en infrastructurele werken. Het was de stad van De Jongh en Witteveen. De visie op de stad was die van een industriële metropool met moderne Europese kwaliteiten, zoals grote boulevards (de Coolsingel), representatieve gebouwen, passages, stedelijke straten en pleinen, volop ruimte voor uitgaan en cultuur, en een oriëntatie op de wereld. Straten en pleinen werden gebruikt om te flaneren. Er waren bioscopen, danszalen en theaters van faam om uit te gaan. De binnenstad werd gezien als een podium voor de nieuwe wereldburger die de Rotterdammer natuurlijk ook was. Tot 1940 was het centrum een bruisende stad. Werkstad tot 1985 De stad na 1945 werd gekenmerkt door functionaliteit. Het bombardement van 1940 leidde tot vervulling van de diep gekoesterde wens om een nieuwe, moderne stad te worden. Een compleet nieuw centrum met moderne architectuur op een nieuwe, grote schaal werd geïntroduceerd. Dit ging echter gepaard met een bijna antistedelijk experiment van functiescheiding, gebaseerd op een ideaaltypisch maatschappijbeeld: de binnenstad als optelsom van losse, functionele clusters, die niets met elkaar van doen hadden. Wonen gebeurde vooral en bij voorkeur buiten de binnenstad in een van de nieuwe - groene - wijken. Vinex avant la lettre. Essentieel voor de ontwikkeling van de binnenstad was ook het verdwijnen van het bruisende, culturele uitgaansleven van het Interbellum (periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog) 18

20 De geschiedenis van de binnenstad is er een van breuklijnen en de overbrugging daarvan. 19