geonieuws in dit nummer proustiet winterswijk, nederland maandblad van d e mineralogische kring antwerpen v.z.w. 21(8), oktober 1996 vantasseliet

Transcriptie

1 geonieuws maandblad van d e mineralogische kring antwerpen v.z.w. 21(8), oktober 1996 in dit nummer proustiet winterswijk, nederland vantasseliet

2 mineralogische kring antwerpen vzw Oprichtingsdatum 11 mei 1963 Statuten nr B.S Zetel Ornrrieganckstraat 26 Antwerpen BTW-nummer Wettelijk depot Kon Bib Belgje BD Verschijningsdata maandelijks behalve in juli en augustu s Redakteur enverantwoordelijke uitgever H DILLEN, Doornstraat 15 B-917D Sint-Gillis-Waa s Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk. fotokopie. mikrofilm of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van d e uitgeve r Betalinge n Belgie kontributi e andere betalingen : Nederland alle betalingen : bankrekening bankrekening of postrekening girorekening (NL) (betalingen in gulden). Ai deze rekeningen staan op naam van M.K.A. v.z.w Marralei 4 3. B-2900 Schote n NUTTIGE ADRESSE N BALCK F. Rustoordlei 58 B-2930 Brasschaat Tel Bestuu r de r BENDER H. Pieter Van den Bemdenlaan 107 B-2650 Edegem. Tel. en fax 03/ Bestuurde r sekretaris. ledenadministrati e BENDER P Pieter Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem Tel en fax Bestuurder technische realisatie Geonieuw s CORNELIS G., Schijfstraat 81 B-2020 Antwerpen Tel Bestuurder, mineraal van de maand. jeugdwerking. excursies. DILLEN H. Doornstraat 15. B-917D Sint-Gillis-Waas. Tel dillen glo b e Redakteur Geonieuw s EMMERMANN A., Lobbesplein 12. B-2640 Mortsel Tel barbarossa@glo b e Werkgroep technische realisatie s JENSEN J., Petrus Delenstraat 3, B-2390 Westmalle fel Bestuurder, ondervoorzitter uitleendienst excursie s LOYENS R. Oude Waag 5 B-2000 Antwerpen Tel Jflleendienst. werkgroep fluorescenti e MAERTENS J. Guido Gezellestraat 5, B-2540 [dove. Tel Fax maertens@fina be Kulturele raden, public relations kontakteren spreker s OP DE BEECK E., Neerhoeve 1614, B-2900 Schoten. Tel 03/ Vergaderingen RVB. PAUWELS M., Boskouter 70B-2070 Burcht. Tel en fax Samenaankoop Bankrekening t.n.v. MKA vzw 1 Samenaankoo p REYNDERS H., Van de Reydtlaan 5 B-2960 Brecht. Tel Aktiviteiten Sint-Job-in- t-goor ROGIEST G. Prins Kavellei 86 B-2930 Brasschaat. Tel Bestuurder public relations * SCHUYBROECK E. Karel de Vle straat 11 B-2030 Antwerpen Tel B bliotekar ; s TAMBUYSER J. Jan Samrjnlaan 37 B-2100 Deurre Tel Determ:natiediens t TAMBUYSER P. Surmerhuizerweg 23. NL-1744 JB Eenigenburg. Tel Fax F-mail mrneral xs4all nl. Werkgroep edelsteenkunde. " VAN GOETHEM L., Boterlaarbaan B-2100 Deurne. Tel en fax Werkgroepen, opvang nieuwe leden. public relations. * VAN HEE P., Marialer Schoten Tel. en fax Bestuurder voorzitter. koordinator beurzen en tentoonstellinge n * VAN HEE-SCHOENMAEKERS A. Mariale/ 43, B-2900 Schoten. Tel en fax Penningmeestere s " VERCAMMEN A.. Palmanshoevestraat 21, B-2610 Welrijk. Tel. en fax Exposantenadministratie Mineran t adres : mineral r@ xs4all.n l URL (WWW) : minerallindex.htm l

3 mka-kalende r Vrijdag 4 oktober 1996 Vergadering in Sint-Job-in-'t-Goor in het Kultuurcentrum Reinaert. Job-in-'t-Goor, om h. Eikenlei 41 te Sint- voordracffl met dia's ove r De mineralen van de parflergroeve van Quenast, B00 door Mevrouw PIETERS Vrijdaq 11 oktober Maandelijkse vergadering in zaal "OP-SINJGGRKE" van de Vlaamse Jeugdherberg, Eric Sasselaan 2 te Antwerpen (d i. langs de SingellE17, tussen uitrit 4 en 5} Openbaa r vervoer : tram 2 of h gelegenheid tot transakties, identifikaties. tombola, afspraken voor privéekskursies. raadplegen van de biblioteek. uitleendienst of... gewoon ee n gezellig babbeltje... Als mineraal van de maand warden deze maan d specimens van proustiet aangeboden (zie artikel in dit nummer) h Deze keer gaan we op reis door ons zonnestelsel, en proberen we een en ander te leren over de mineralogie en andere wetenswaardigheden va n planeten, manen, meteorieten en asteroiden. We kunnen U verzekere n dat we deze keer aan verbluffend interessant beeldmateriaal en hee l diepgaande informatie zijn geraakt. Het wordt een heel "andere" kijk op d e ruimte, of liever, op wat er in de ruimte allemaal rondvliegt of rondgevloge n heeft. Leven op mars? Na deze vergadering bent U op de hoogte van d e allerlaatste stand van zaken ". Titelpaqin a Mina "EI Huerto", La Union. Spanje. Pentekening Dioni. Geonieuws 21(8). oktober

4 Zaterdaq 12 oktober Vergadering van de werkgroep edelsteenkunde in het lokaal Ommeganckstraat 26 te 2000 Antwerpen, van 9.30 tot h. Boeken, tijdschriften en cursussen : willen we ons verdiepen in de edelsteenkund e dan gaat dat niet zonder boeken of tijdschriften. Er zijn nogal wat boeken over di t onderwerp in omloop en vandaag willen we de voornaamste werken even de revue late n passeren Ook de tijdschriften worden niet vergeten en kunnen op deze vergaderin g geconsulteerd worden. Heeft U een favoriet boek over edelstenen : breng het dan me e en vertel ons wat dat boek zo bijzonder maakt. Zaterdaq 19 oktober 1996 We gaan in de omgeving van Charleroi zoeken naar calciet, dolomiet, pyriet, bariet, fluoriet en. voor de liefhebbers, fossielen. We ontmoeten elkaar om 800 op een parking langs de autosnelweg A54 Nivelles- Charleroi richting Charleroi. Deze is te bereiken vanuit Oostende, Gent, Antwerpen e n Hasselt via : - de grote ring (R0) rond Brussel ; - E19 richting Mons en Charleroi voorbij uitrit 19 "Nivelles 1, - A54 richting Charlero i De bewuste parking bevindt zich ongeveer 8 kilometer voorbij uitrit 20 "Petit-Roelx". D e verplaatsing gebeurt individueel ; samenrijden kan mits onderlinge afspraak. De toelatingen kunnen in dit geval NIET geregeld worden door de MKA. De aanvraa g voor toelating tot de vindplaats dient door de deelnemers zelf te worden ingediend en i s uitsluitend voorbehouden aan volwassenen. U krijgt de nodige informatie bij Joha n Maertens via , telefax, telefoon of per brief (referenties op binnenkaft). Het is aangeraden om het volgende materieel mee te brengen : helm (verplicht), veiligheidsbril, bergschoenen, zware en lichte hamers, beitels, vergrootglas, krantenpapier, opbergdozen, stevige rugzak en uw middagmaal. Wij herinneren U aan de ons opgelegde toelatingsvoorwaarden : - u moet een schriftelijke (persoonlijke) toelating steeds bij u hebbe n - er mogen geen voertuigen in de groev e - het dragen van een helm is steeds verplich t - aan het materieel van de groeve mag nooit geraakt worden Geonieuws 21(8). oktober 1996

5 beurzen en tentoonstellinge n TO, me 06,t4e)t 1515 S`.C4 t G* aaitde «tot lauwe N 7&4 c S4-9,éut. ee te (17 '7f40wot) Ddde, s1330ei*00t. 7/1e4a*ee et f B DE HAAN. AM#anta Hotel, Koninklijke haan e M I NERAMA-be ur^s van ACAM (Schoten). Info : Mevr. S. Swaenen, Hoge Kaart 73, 2930 Brasschaat. Tel.03/ B BERGHM. Alpheusdal. 1NTERGEM -ACAM (Schoten). Info Mevr. S. Swaenen, Hoge telalt 73, 2930 Brasschaat ra Tel, De overige beurzen van begin oktober vond U in het vorige nummer van Geonieuws D OLDENBURG. Weser-Ems-Halte Beurs (M ) A WIEN. Restaurant Wienerwald, Márzstr 15 Beurs (M) D ZWICKAU. Ballhaus "Neue Welt" 9-16 h Beurs (M ) D FRANKFURT. Jahrhunderthalle Frankfurt-Hoechst h Beurs (M-F-J-E) D FREIBURG-IM-BREISGAU. Stadthallengelánde h. Beurs (M-F ) A HIMBERGIWIEN. Volksha us, Erberpromenade h. Beurs (M-F ) DK KOPENHAGEN. Kobenhavns Forum Hall h. Beurs (M-J ) D SCHÁBISCH-GMUND. Stadtgartenhalie h. Beurs (M-F ) H SOPRON. Kultuurhuis Liszt Ferenc u h. Beurs (M), tentoonst "Baikal" F YERRES (91). Salon de I'Orangerie, Parc de la Grange aux Bols. Beurs (M-F ) F TOULON-LA VALETTE (83). Salie des Fêtes Charles Couro s F TOURS (37). Parc des Expositions de Rochepinard. Beurs (M-F ) D BIELEFELD. Stadthalle (foyer) h. Beurs (M-F-E-J) D DORTMUND. Westfalenpark h. Beurs (M-F-E) A KOFLACH. Volksheim Beurs (M) D OBERTSHAUSEN. Burgerhaus, Obertshausen Str 9-17 h Beurs (M-F ) ROSENHEIM. Stadthalle h. Beurs {M-F ) CZ PRAAG. Kultuurhuis Eden Ii Slavie h Beurs (M ) F REIMS (51). Champagnekelders Jacquard, 5 rue Gasset Beurs (M-F) D LUDWIGSHAFEN. Jahn-Sporthalle, Jahnstrasse h. Beurs (M-F-E-J) D AACHEN. Eurogress, Monheimsallee h. Beurs (M-J-E-F) D BERLIN. Fontane-Haus, Markischen Viertel h. Beurs (M-F-J ) D BREMEN. Werld Trade Center, Birkenstr h. Beurs (M-F-J-E) A GRAZ-UNTERPREMSTATTEN. Schwarzl-Freizeitzentrum h/10-16 h. Beurs (M) A KLOSTERBURG. Banenbergerhalle h. Beurs (M-J-E ) F LE MANS (72). Complexe du C E Renault 20 rue du Spoutnik Ruilbeurs (M-F) Geonieuws 21(8). oktober

6 F LIMOGES (87). Salie de restaurant Ets. Legrand. Beurs (M-F ) NL AMSTERDAM. Sportcentrum Universiteit, De Boelenlaan 46 (bij RAI. GEA-beurs (M-F-J ) GOTTINGEN. Blauen Turm, Platz der Gdttinger Sieben h. Beurs (M-F) D MARBURG. Burgerhaus Marburg-Cappel 9-17 h. Beurs (M-F) D TRAUNSTEIN. Chiemgauhalle h Beurs (M-F) WUPPERTAL-ELBERFELD. Fuhlrott-Museum. Auer Schuistr h Beurs (M-F ) D MUNCHEN. Messegelnde 9-18 h. Beurs (M-F-J-E ) GR ATHENE. Hotel Royal Olympic. 28 Diakou Street. 9-21/ h. Beurs (M-F-E y D MAGDEBURG. Club "Otto-von-Guencke", Hegelstrtasse h. Ruilbeurs (M y D BONN. Konrad Adenauer Haus, Fr.-Ebert-Allee 73. Beurs (M-F) D GELSENKIRCHEN. Revierpark Nienhausen h Beurs (M-F-E) A SANKT- POLTEN. Stadtsaal, Volklplatz h Beurs (M ) D STUTTGART-FELLBACH. Schwabenlandhalle h Beurs (M-F ) F SURGERES (17). Catel Park. Beurs (M-F ) D BAD SOODEN-ALLENDORF. Veranstaltungshalle h Beurs (M I D GELNHAUSEN-ROTH. Kinzighalle h. Beurs (M-F) NL WINTERSWIJK. Slotboomhal, Ambachtstraat 61. Ruilbeurs (M ) NL ZUTPHEN. Hanzehof, Coehoornsingel h. Beurs (M-F ) CZ TISNOV Sokolovna zaal h Vrijdag alleen voor "vaklui'. Beurs (M ) F CERNAY. Complexe Sportif h. Beurs (M-F) D DORTMUND. Westfalenpark. Halle h. Beurs (M) D ENNEPETAL. Haus Ennepetal h. Beurs (M-E) D HEIDENHEIM. Schlossgaststatte h. Beurs (M-F) F ILLKIRCH-GRAFFENSTADEN. Salie des fétes municipale, 158 Route de Lyon h Beurs (M) D LEVERKUSEN. Forum, Am Buchelter Hof h Beurs (M-F-J-E ) A LINZ. Hotel Ramada, Europaplatz h Beurs (M) B VEGE``. 27ste Inter nineral (A.G.A.B.), Potais des Cangr s h. Info : De heer Midre HOUSSA, Avenue des Marteleurs 21, SERAING. Tel. 04/ B MONTIGNY-LE-TILLEUL. Foyer Culturel 9-18 h Ruilbeurs (M-F ) GB SUDBURY-ON-THAMES. Grand Hall, Kempton Park (renbaan). Stainess Road East h. Beurs (M-F-E) F LANGON (41). Salie des fétes. Beurs (M-F) F ANGERS (49). Greniers Saint Jean Beurs (M-F ) CH CHUR. Hotel Chru am Obertor, Welschdorfli h Beurs (M ) D DARMSTADT. Orangerie, Bessunger Strasse h. Beurs (M-F) D HILDESHEIM. Veranslaltungszentrum Bergholzchen h. Beurs (M-F) D KASSEL Kulturhalle Niedervellmar, Jahnstrasse h. Beurs (M-F) D LANDSHUT. Sporthalte h. Beurs (M-F ) A LANGENLOIS. Josef-Rucker-Volksschule 9-17 h Beurs (M, géén J ) A MICHELDORF. Volksschule h. Beurs (M ) D SCHAAFHEIM-MOSBACH. MZH-Mosbach 9-17 h Beurs (M-F) A YBBS. Volksheim 9-17 h. Beurs (M ) NI ENSCHEDE. Universiteit Twente, Hengelosestraat h Beurs (M) D BERLIN. Messe Berlin. Halle 11 1 {bij radiatoren) h. Beurs (M-F-J) F LYON (69). Espace Téte d'or, 103 Bd. de Stalingrad, Villeurbanne Beurs (M-F) TORINO (TO). Padiglione G. Agnelli di Torino Esposizioni Beurs (M-F ) D HEILBRONN-BOCKINGEN. Burgerhaus, Kirchsteige h Beurs (M-F ) CR JICIN (Croatie). Vanaf 8 h. Beurs (M-F-J-E) NL ZWIJNDRECHT. Develstein College. Develsingel 5 Beurs (M-F) A HALLEIN. Salzberghalle h Beurs (M) A KORNEUBURG. Rathaus 9-17 h. Beurs (M) D OBER-OLM (MAINZ). Ulmenhalle h. Beurs (M-F ) F CHATELLERAULT (86). Salie Camille Pagé. Beurs (M-F-E) F TARBES (65). Parc des Expositions, Bd. Kennedy. Beurs (M-F-MM ) NL ECHT h Beurs (M). 1 ï 11 D KAMP-LINTFORT. Begegnungsstátte "Alte Scheune Kamp" h Beurs (M) Geonieuws 21(8), oktober 1996

7 mineraal van de maan d proustiet g. corneli s Deze maand kunnen we U mooie stukjes proustiet aanbieden. Proustiet is ee n zilverhoudend mineraal en komt dikwijls voor als secundair mineraal samen met gedege n zilver of verweerde zilverertsen. De chemische formule is Ag 3AsS 3. Proustiet vorm t trigonale kristallen. De hardheid is en de densiteit Proustiet heeft ee n schelpvormige breuk en een goede splijtbaarheid. Kristallen zijn meestal prismatisch, rhomboëdrisch of skalënoëdrisch. Dikwijls vinden we ook dendritische vergroeiingen. De kleur is typisch en kan je best beschrijven als ee n dieprode wijnkleur. De streepkleur is rood. en proustiet vertoont een uitgesproke n metaalglans. De naam komt van de Franse scheikundige Proust, die het mineraa l ontdekt heeft. Proustiet kun je onder andere vinden in hydrothermaal omgevormd e afzettingen van zilverertsen. Het kan door zijn typische kleur gebruikt worden al s leidmineraai : het wijst op de aanwezigheid van zilver in de ertsmineralen. Enkele heel bekende vindplaatsen zij n Andreasberg, Harz, Duitslan d Freiberg. Sachsen, Duitslan d Pribram, Tsjechi ë Guanajuato. Mexic o Cobalt. Ontario, Canad a Waar het voorkomt in voldoende grote hoeveelheden kan men proustiet zelfs gebruike n als zilvererts. Meestal komt het dan voor in massieve aders vermengd met pyrargyrie t Vrije, goedgevormde kristallen staan bij vele verzamelaars hoog op het verlanglijstje. Proustiet heeft, zoals de meeste zilvermineralen, de vervelende eigenschap gevoelig t e zijn voor direct zonlicht. Je specimen van proustiet bewaar je dus best in een lade èn i n een zwart, lichtdicht doosje. De specimens die we U kunnen aanbieden komen van d e groeve Svornost in Jachymov. Tsjechië. p alle stukjes zitten vrijstaande kristalletjes. I Geonieuws 21(8). oktober

8 winterswijk (nl) 1996 johan maerten s Tijdens de Nederlandse oorlogsdoden-herdenkingsdag, vonden wij het gepast om ee n verrijzenis te organiseren en een doodgewaande een bezoek te brengen. Dat er op he t kerkhof alles behalve rust en ingetogenheid heerste leest u hierna wel. En mirakel of niet, de wederopstanding is een feit. "Uit het oog is uit het hart' zegt een gezegde, e n ondanks het feit dat er veel waarheid in schuilt wilden wij het tegendeel bewijzen. E n bewijzen hebben we nu voldoende om u hopelijk te overtuigen uw mening grondig t e herzien. WINTERSWIJK IS NIET DOOD MAAR LEEF T De bejaarde mineralogen onder ons zullen wel ooit het sprookje gehoord hebben ove r een groeve in Nederland waar je mooie mineralen kunt vinden die in België NIET (vaak ) voorkomen (ja de waarheid is hard maar het weze zo!). Het is een feit dat vroeger op de beurstafels soms geoden te koop waren met daari n (blauwe) celestiet en calciet waarbij dan jaloers, tussen knarsende tanden, gemompel d werd: "Komt zogezegd uit Nederland, van Winterswijk of zoiets.''. Nu ja Winterswijk is ver van het Vlaamse bed en daar bleef het voor de meesten bij. Va n zij die toch naar het beloofde land gingen werd niet veel meer gehoord. En zo stierf Winterswijk een levende dood in Vlaanderen.

9 Om de mythe zelf te beleven gingen wij al vroeg op stap en werden wakker dankzij d e koffie en gul aangeboden koekjes bij onze gastvrouw en -hee r Na ongeveer een drie uur rijden vanaf Antwerpen, onder een loodzware hemel, kwame n we uiteindelijk toch bij de steengroeve van Winterswijk toe. Dat we de groeve met eige n ogen konden zien en voelen was ai een eerste overwinning (de koffie van hier bove n kwam niet uit een `coffeeshop" en het was nog te vroeg voor een pousse-café). De naam van de uitbatende maatschappij is (origineel!) 'Steengroeve " Het eerste wat ons, Vlamingen, opviel was het wel uitzonderlijk groot aantal wagens aa n de ingang van de groeve. Dit fenomeen van massaparkings is iets wat in België we l vaker voorkomt rond voetbalstadia. de grote ring rond Brussel en bij MKA kringavonde n maar bij een steengroeve? Nooit gezien! Tevens was er een zeer grote opkomst va n mensen, jong en oud. Het lijkt erop dat er in de steengroeven iets gratis te halen is (dat is. met uitzondering van een investering in zweet, wei de volle waarheid). Een dagj e Winterswijk is in Nederland zowaar gelijkwaardig met een uitstap naar de Efteling, Walib i of Madurodam met als groot verschil dat alles echt is en dat je overal mag aankomen, trekken, duwen en kloppen zonder angst dat het kapot gaat. Het zicht op meer dan honderd mensen in de ongeveer rechthoekige put nummer Drie i n uitbating (er zijn er twee buiten dienst en een in wording) deed ons het ergst e vermoeden : ongevallen, drukte. geen plaats. geen specimen s Gelukkig is deze toestand niet dramatisch gebleken. VONDSTMOGELIJKHEDE N Wat maakt de groeven voor beroeps- en amateur-geologen nu zo interessant? In de eerste plaats is het natuurlijk heel bijzonder om in Nederland een in bedrijf zijnd e steengroeve te kunnen bezoeken. Dat het hier dan bovendien nog een groeve betref t waarin de Muschelkalk is ontsloten, de enige plaats in Nederland waar deze afzettin g aan de oppervlakte voorkomt, maakt een bezoek nog bijzonderder. Muschelkalk De oudste afzetting die in Winterswijk in het oosten van de gemeente aan d e oppervlakte komt, is het Bontzandsteen, een afzetting die ruim 240 miljoen jaa r geleden onder woestijnachtige omstandigheden is gevormd. De Muschelkalk werd ongeveer 235 tot 240 miljoen jaar geleden in ee n kustnabije, ondiepe zee gevormd. De kalksteen is hier niet door materiaal uit d e zee gevormd, door samengeperste schelpen bijvoorbeeld, maar doordat riviere n kalkrijk water. afkomstig uit het binnenland. in de ondiepe zee brachten. Bi j Winterswijk is deze formatie ongeveer 40 meter dik geworden. Beide afzettingen komen uit het Trias. Herinneren wij u eraan dat de Belgische kalksteen ontgonnen wordt in het no g oudere Carboon en Devoon. Het verloop van de lagen is in de vertikale wanden goed te zien. Geonieuws 29(8), oktober

10 MINERALE N PYRIET (FeS 2. ijzersulfide) is ongetwijfeld het meest bekende mineraal uit d e steengroeve. "Verse" kristallen worden goudglanzend aangetroffen, plaatselijk wordt da n ook wel van Winterswijks goud gesproken. De kubusvorm is de meest algemene. Oo k oktaëders en pentagondodekaëders komen wel voor. In de meeste gevallen betreft he t vergroeiingen. In de hardere lagen komt de pyriet wel als concreties. pyrietkogels- of knollen voor, Vanuit een kern heeft de vorming in buitenwaartse richting plaatsgevonden. MARKASSIET (FeS 2. ijzersulfide) heeft dezelfde chemische samenstelling als pyriet. I n Winterswijk komen hanekamvormige kristalletjes voor op en in witte calcieten in celestiet, vaak in kleine holten. GALENIET (PbS, loodsulfide) komt als kleine kristalletjes voor in een harde laa g gesteente en is te herkennen aan de typische metaalglans bij verse breukvakken. SFALERIET (ZnS, zinksulfide) is in de Winterwijkse situatie een zeldzaam mineraal. Meestal is het glanzend donkerbuin tot bijna zwart met een matte glans. CALCIET (CaCO 3, calciumcarbonaat) komt in verschillende kristalvormen en o p meerdere plaatsen voor. Bijna altijd is calciet hier kleurloos of melkwit. In de harder e kalksteenbanken bevinden zich soms kleine holten, waarvan de wanden met klein e puntige calcietkristallen zijn bezet (skalenoëders). In de onderste laag van d e muschelkalkafzetting zijn natuurlijke breukvlakken ook vaak bezet met calcietkristalletjes. Ook komt calciet vaak samen voor met celestiet en soms zijn ze bedekt met strontianiet. De calcietkristallen zijn hier ook wel melkwit en ondoorzichtig, van wat groter e afmetingen en rhomboëdrisch van vorm. CELESTIET (SrSO 4, strontiumsulfaat) [het bij ons mees t bekende mineraal] komt in verschillende vormen voor. Het werd in 1974 voor het eerst in Winterswijk gevonden. A Onder een dikke rode laag, bovenin het onderst e B kalksteenpakket. bevindt zich een niveau met knollen. di e., hoofdzakelijk uit celestiet bestaan. In sommige gevalle n i kan men spreken van echte geoden. De kristallen hieri n zijn of helder of rose of in zeldzame gevallen lichtblau w gekleurd. Dat de rose kleur overheerst is een gevolg va n b 0 rn d een verkleuring door ijzerhydroxiden, afkomstig uit de bovenliggende dikke rode laag. I n sommige celestiet kristallen zit marcassiet en pyriet (soms als lange naalden). Enkel e waargenomen vormen vindt U op de volgende bladzijde [HABERS, 1984]. STRONTIANIET (SrCO 3, strontiumcarbonaat) is in Winterswijk voor het eerst in gesignaleerd als kleine witte aggregaten van radiaalstralige transparante naaldjes o p celestiet of calciet kristallen. De doorsnede van de bolletjes is ongeveer een millimeter. Bij zeer sterke vergroting met een electronenmicroscoop zien we dat de naaldje s eigenlijk zeer spitse bypiramiden zijn. De strontianiet fluoresceert sterk wit onder ultr a violet licht bestraling. Dit maakt het gemakkelijk om het te determineren, daar de calcie t hier niet fluoresceert Geonieuws 21(8), oktober 1996

11 Enkele vormen van celestiet van Winterswijk Geonieuws 21(8), oktober

12 FOSSIELE N Er is een vrij grote variëteit wat betreft de fossielen die in de Winterswijkse kalkstee n gevonden kunnen worden. De Bontzandsteen die dagzoomt ontstond in woestijnachtige omstandigheden. In di t woestijnmilieu zal vroeger nauwelijks van dierlijk of plantaardig leven spraken zij n geweest. Fossielen uit de Bondzandsteen van Winterswijk zijn dan ook niet bekend. Anders is de situatie voor de Muschelkalk. Het ligt voor de hand zoals de naam vermeld, dat wat fossielen betreft. de nadruk ligt op de resten van schelpdieren. Deze komen het meest voor en zijn ook het gemakkelijkst t e vinden. Naast ammonieten, schubben van vissen komen ook resten voor van sauriërs die zo' n 235 miljoen jaar geleden in en langs de Muschelkalkzee hebben geleefd. Wanneer me t enig doorzettingsvermogen op de juiste plaatsen wordt gezocht, zullen zeker d e pootafdrukken van enkele sauriërsoorten kunnen worden gevonden. Ook delen van he t skelet als tanden, schedels, ribben enz. zijn te verzamelen. HET ZOEKE N Zoals reeds hiervoor vermeld, is Winterswijk een eerder toeristische trekpleiste r geworden. Dit leidt tot soms hilarische situatie s kinderen die ploeterend door de modderblubber dartelen, kinderen die wanhopig hun ouders terugzoeke n moeders op zoek door diezelfde blubber met modieuze lage schoene n vaders die acuut het bestaan van hun kroost vergeten zijn zodra ze een boeiend e steen zien ligge n kinderen die roepend en gillend krijgertje spelen (kwestie van ook een op iets ander s te kunnen kloppen dan enkel stenen ) kinderen die krakelen over de gevonden bui t opa's en oma's die wanhopig massa's gesteente meeslepen opgeraapt door d e jeudigere enthousiastelinge n mensen die verschrikt kijken of die meewarend het hoofd schudden en 'woestelingen ' of 'slavenarbeid' mompelen wanneer ze ons de grote blokken zien los wrikken uit d e wand en die daarna met voorhamer en moker gaan vertroetelen, het zweet van he t voorhoofd wrijvend (dat van ons, niet dat van de "toerist" ) bezoekers die nieuwsgierig in je bakje komen kijken naar de 'aanwinsten', en da n ontgoocheld weglopen (micromineralen verzamelen vereist wel enige opvoeding e n gewenning ) mensen die met een bankhamertje van 250 g een blok van 50 kg te lijf gaa n De overgrote meerderheid weet gewoon niet wat te doen. En dat is jammer. Aan d e toegang van de groeve werd. door de geologische kring, een mooi didactisch panee l geplaatst. Dit bord bevat een goed gedocumenteerde uitleg over welke en waar e r vondsten verwacht mogen worden. Het was dus zeer rustig op de plaatsen waar er mooie mineralen te vinden waren. Dat i s jammer, want de vondsten bestonden ui t Geonreuws 21(8). oktober 1996

13 mooie celestiet. tot 15 mm vrijstaande glasheldere kristallen - soms blauw (celestiet i s grieks voor hemels (blauw) ) calciet op celestiet en omgekeer d strontianiet op celestiet en calcie t pyriet op en in celestie t marcassiet op en in celestie t De mineralen liggen niet voor het oprapen. Het kost enige moeite en inzicht om d e knollenlaag te localiseren, en de geoden zijn eerder zeldzaam in de huidige groev e nummer drie. Er kwam, tijdens ons bezoek ; meer blauwe celestiet voor dan kleurloze. Volgens ingewijden waren de vondsten vroeger VEEL beter (een uitspraak die bekend i s uit het mineralenlatijn van alle tijden). HOE KAN DE GROEVE BEZOCHT WORDEN? Zoals hierboven beschreven heeft de groeve - mede door veel wetenschappelijk e promotie - altijd zeer veel bezoekers getrokken. Dit werkte de veiligheid niet in de hand. en de toegang tot de aktieve groeve werd door een hoge omheining afgesloten. In overleg met het bedrijf werden door drie Winterswijkse amateurgeologen (nu d e Stichting Freriks) vanaf 1990 "open deur dagen" georganiseerd. De belangstellin g hiervoor bleek enorm te zijn. Waren het in het begin eerst "halve open dagen", o p verzoek van de verzamelaars werden dit hele dagen. De mensen kwamen uit het hel e land naar Winterswijk (nu zelfs uit België!) en kunnen nu op de eerste zaterdagen van d e maanden april tot en met november van negen tot half vijf zoeken. Een idee dat in België ook een aantal groeven zou kunnen bes/uiten de poorten af en toe te openen. Is dit iets voor de raad voor aardwetenschappen meneer de voorzitter? Indien u niet kan wachten tot de Mineralogische Kring Antwerpen een uitstap organiseert naar Winterswijk dan komt u er hopelijk met volgende informatie wel. Winterswijk ligt in de provincie Gelderland nabij de Duitse grens. De reistijd is ongeveer drie uur vanaf Antwerpen via volgende reisweg : Antwerpen -(E19)-> Breda -(N59)-> 's-hertogenbosch -(N50)-> Oss -(A50)->Nijmegen - > Arnhem -(A12 richting Apeldoorn)-> Zevenaar -(A18)-> Doetinchem-(N18)-> Varsseveld - (N318)-> Aalten -> Winterswijk. Bij het kruispunt-met-verkeerslichten net voor Winterswijk-Centrum naar rechts (N319). Dit is de Rondweg Zuid. Na ongeveer 2.5 km verwijst een bord naar links naar Vrede n (Duitsland) en de steengroeve. Dit is de Bataafseweg. Sla aan de aanduidin g steengroeve rechtsaf. Dit is de Steengroeveweg die u volgt tot 200 meter voorbij d e hoofdingang van het bedrijfscomplex. Rechts zoekt u een plaatsje voor uw wagen. Wandel dan voorbij de slagboom, lees aandachtig het instructief paneel en geniet va n een zicht op groeven nummers twee (links) en drie (rechts) en schrijf u in aan he t wachthuisje. Vergeet nadien niet de persoon aan het wachthuisje te bedanken! Zonder deze vrijwilligers kwamen wij NOOIT in de groeve. Uw vrijwillige financiël e bijdrage voor de lokale geologische kring is zeker welkom. Koo p Geonieuws 21(8), oktober

14 het instructief boekje "De Winterswijkse Steengroeve" en oo k het tijdschrift Wetenschappelijke Mededelingen K N N V nr 178 met een bijdrag e geschreven door de heer Oosterink (een van de vrijwilligers die de groevetoegan g openhouden) in 1986 over De geologie van Winterwijk : De Trias-periode (geologie, mineralen en fossielen). Deze publikaties staan boordevol nuttige inlichtinge n Voor onze duitstalige vrienden verscheen er in Lapis ook een beknopte beschrijving va n deze vindplaats (HABERS. 1982). Een mineralogisch, geologisch en paleontologisch voorsmaakje is te bekomen in He t Museum Freriks, Groenlose Weg 86 te Winterswijk. Krijgt u er niet genoeg van? Bezoek dan ook eens de kleigroeve van de steenfabriek "D e Vlijt". Daar wordt oligocene klei afgegraven. Zegt dit u onvoldoende? Dan gaat er al wat mee r licht branden wanneer de klei uit het Rupeliaan komt. Ja! Inderdaad, septaria o f kalkknollen zijn ook daar te vinden. In Nederland spreekt men steevast van "kazen". D e wanden van de septa (inwendige holten of kamers) zijn bedekt met pyriet en calciet - kristalletjes. Daarnaast zijn er ook (onstabiele) pyrietconcreties en gipskristallen t e vinden. Op sommige tijdstippen, afhankelijk van de laag die men op dat ogenblik ontgint, kunne n hier schelpfossielen gevonden worden. Ook haaietanden en otodonten - steentjes uit he t gehoororgaan van vissen - komen hier voor. Ook parelmoerglanzende fragmenten va n een grote nautilusschelp treft men aan. Mijn dank gaat uit naar de heer C. Boer van Gea (Vindplaatsen Informatie Systeem) e n Ernest Fiers zonder wie deze uitstap minder succesvol geweest zou zijn. NASCHRIFT OF... NASCHRIK? Ja, schrik maar. De auteur heeft u bedrogen en heeft opzettelijk een fout in dit artike l geplaatst. 'Hoezo?" vraagt u zich nu af. "Een kwaadaardige fout, en dat in mijn kwaliteit s Geonieuws? Dat kan niet door de beugel! Meneer de hoofdredacteur. graag rechtzettin g der feiten alstublieft." K, OK, al goed. Wij zullen de fout verbeteren en ze meteen oo k opbiechten. De kristaltekening nummer 1 van celestiet met geïndexeerde vlakken i s verkeerd. Hiernaast vindt lj de juiste kristaltekening me t orthorhombische assen. A [100 ] B [010j C [001 1 Vormen : pinakoïde a{100} : b{010} en c{001 } prisma's o{011} ; d{101}; m{210} ; 1{102} en h{012} "Ik zie geen verschil." zegt U. Ook goed. Wij make n geen ruzie. Maar om de wetenschappelijke puntjes o p de les te zetten bieden wij u toch een rechtzetting met beknopte verklaring Geonieuws 21(8). oktober 199 6

15 Bij het schetsen van de gevonden celestietkristallen, ging de auteur uit van een - zoal s achteraf bleek - verkeerde veronderstelling. Namelijk, dat het kristal volgens de B o f [010] richting uitgerokken is. Diepgaande literatuurstudie wijst uit dat dit perfect zou kunnen, doch dat deze vor m zeldzaam is. Een veel talrijker habitus is de uitrekking volgens de A of [100] richting to t latvormige of tabulaire kristallen. Speelt dit nu een rol met symmetrieklasse 21m21m21m 7 Dit zijn de Hermann-Maugin symbolen, uit te spreken als 2 op em, 2 op em, 2 op e m en te lezen al s drie onderling loodrechte symmetrievlakken (de 'ecomen' van het engelse 'mirror' of spiegel) drie onderling loodrechte twee-tallige asse n Neen. Mocht ceiestiet in het kubisch systeem voorkomen, dan maakt het geen verschil. Celestiet is echter een orthorhombisch dipiramidaal mineraal, wat maakt dat d e eenheidscelparameters langs de drie hoofdribben niet identiek zijn maar zich verhoude n als A :B :C = :1 : De A of [100] richting is dus anderhalf keer langer dan de B of [010] richting. De auteur vermoedt dus dat de gevonden tabulaire celestietkristallen uit Winterswij k langwerpig zijn volgens de A of [100] richting. Goniometrische analyse zou bevestiging kunnen geven, doch dit ligt buiten het huidig e bereik van de auteur. Weest gerust, een van de twee geïndexeerde figuren is zeker juist en wie absolut e zekerheid wil. die reist met goniometer en hamer naar Winterswijk. De begrippe n richting, habitus, symmetrieklasse, symmetrievlak, twee-tallige as, orthorhombisch. dipiramidaal, eenheidscel, goniometer en index worden in een themanummer van GE A (het tijdschrift van de Nederlands Stichting Geologische Aktiviteiten) ove r kristalmorfologie, zo eenvoudig mogelijk voorgesteld. Dit nummer is een aanrader! REFERENTIE S BLJ RKE E A.J. (1985), "Kristalvormen", Gea 18(3), HABERS E G.F (1982), "Coelestin aus Holland", Lapis 7(10}, 24 (1982). OOSTERINK H.W. (1986). "Winterswijk, geologie deel 11 : de trias-periode (geologie, mineralen en fossielen)", Wetenchappelijke Mededeling van de Koninklijk e Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, nr. 178, 120 pp. Geonieuws 21(8), oktober

16 geo-nieuws kort Azuriet en linariet onderscheiden met eenvoudige middele n Linariet, PbCu(S0 4)(OH) 2 en azuriet. Cu 3(C0 3) 2(OH) 2 zijn soms op zicht heel moeilijk va n elkaar te onderscheiden. zeker als het om niet goed gevormde kristallen gaat. De kleur i s in ieder geval identiek. Op bazis van het verschil in chemische samenstelling (linariet i s een sulfaat, azuriet een carbonaat) kun je echter gemakkelijk het onderscheid maken. Wanneer je op een afgebroken kristalletje een heel fijn druppeltje zoutzuur (HCI ) aanbrengt (een 5 X verdunde oplossing van commercieel verkrijgbaar zoutzuur volstaat), dan verkleurt linariet waar het in contact is met HCI van azuurblauw naar wit. Azuriet lost in zoutzuur bruisend op (het bruisen wordt veroorzaakt door het vrijkomen van C0 2-gas). Je kunt dit proefje ook op microschaal uitvoeren : je houdt het specimen zo onder d e stereomicroscoop dat een onbelangrijk kristalletje zichtbaar is, en je brengt een microdruppeltje HCI aan met behulp van bv. een tandenstoker. Je kunt dan gemakkelijk doo r je microscoop zien wat er gebeurt. Ook een klein los korreltje kun je op een klein glaze n schaaltje onder de microscoop behandelen. Nog een tip : héél kleine korreltjes kun je gemakkelijk "oppikken" met een lichtje s vochtige tandenstoker. [H. Dillen] Vantasseliet en strunziet uit Duitslan d Sinds 1987 was vantasseliet uitsluitend gevonden in Bihain, België. Daar is n u verandering in gekomen : vantasseliet werd ook geidentificeerd in materiaal van d e groeve David. Warstein, Sauerland, Duitsland. Het gaat hier om kleine, porceleinachtige kogeltjes en, in zeldzame gevallen, kleurloz e tabulaire éénkristalletjes. Aggregaatjes zijn nooit groter dan 1 mm, en komen voor o p goethiet en limoniet. Via X-stralendiffractometrie en micro-analyse kon bevestigd worde n dat het om vantasseliet ging, en niet om de zeer gelijkaardige mineralen vashegyiet e n matulaiet. Op dezelfde vindplaats werd onlangs ook turkoois en strunziet aangetroffen. De strunzie t is er van een behoorlijke kwaliteit. met aggregaatjes van verscheidene millimeter groot. Het heeft de onderzoekers heel wat moeite gekost om met zekerheid het onderscheid t e maken met ferristrunziet en ferrostrunziet. Ref. : Mineralien Welt Z(3). 41 (1996) [H. Dillen] Geonieuws 21(8), oktober 1996

17 aanwinsten voor de bibliothee k La miniera di Traversella e i suoi mineral i R. Torti, Gruppo Mineralogico Lombardo, pp.. 16 X 23 cm. Italiaanstalig ITL + verz. Brochure over de streek van Traversella (Noord-Italië) die nuttig is voor wie het gebie d bezoekt. Zowel geologische als mineralogische aspecten komen aan bod. Chemical weatherinq rates of silicate mineral s A.F. White, S.L. Brantley, Vol. 31 in "Reviews in mineralogy". Min. Soc Am , 58 3 pp., ISBN , 15 X 23 cm, Engelstalig. Prijs 21 USD + verz. Een studieboek en naslagwerk over de kristallografische en chemische fenomenen di e zich voordoen bij de verwering van silicaatmineralen. Structure, dynamics and properties of silicate melt s J F. Stebbins et al, Vol 32 in "Reviews in mineralogy", Min Soc. Am pp., ISBN , 15 X 23 cm, Engelstalig. Prijs 21 USD + verz Een studieboek en naslagwerk over het gedrag van silicaatsmelten, zowel in en onder d e aardkorst als in het laboratoriu m Guide pratique du chercheur d'or en Frans e P.-C. Guioliard. Editions du B.R.G.M., Orléans, 1994, ISBN X, 126 pp.. Franstalig, 15 X 21 cm. Prijs ongeveer 700 BEF. in dit werkje vindt de goudzoeker-in-spe waar hij in Frankrijk zijn geluk kan gaa n beproeven en ook hoe het zou moeten lukken. Dit is een practische gids die ee n maximum aan informatie geeft als de goudkoorts je te pakken heeft. De inhoud in telegramstijl : goud - goud in Frankrijk - alluviaal goud - materieel - informatie - wetgeving - waar (Frankrijk)? - wedstrijden - nuttige adressen - bibliografie. Het stukje over "wetgeving" is interessant. De uitgever, het "Bureau de Recherches Minéralogiques et Minières" is wel de best geplaatste autoriteit op dit gebied! Bernstein, fossile Harze aus aller Wel t G. en B. Krumbiegel. Goldschneck Verlag, ISBN , 110 pp., Duitstalig, 16.5 X 24.5 cm. Prijs 36 DEM + verz. Alles wat u wilde weten over barnsteen maar nooit kon vragen vindt u in dit boe k historische aspecten ; eigenschappen, ontstaan, insluitsels enz. Geonieuws 21(8). oktober

18 Bernstein, ein Schatz an unseren Kuste n K. Rudat. Husum Verlag, Husum (D), 1985 (3e uitgave 1993), ISBN , Duitstalig, 17.5 X 24.5 cm. 24 DEM + verz. het vorige werk, met de nadruk op vondsten langsheen de Noordzee- Analoog aan kusten. The magie of mineral s 0. Medenbach, H. Mik, Springer Verlag, Berlin. 1986, ISBN , 31 X cm, 205 pp., 110 kleurfoto's. Engelstalig. Prijs DEM. Dit boek verscheen oorspronkelijk in 1977 in een Duitstalige versie "Zauberwelt de r Mineralien". Het is een luxe-kijkboek. met links tekst, en rechts telkens een bijna postergrote foto. De tekst kan als volgt warden samengevat : kristallografie en struktuur van mineralen, symmetrie en externe kristalvorm. fysische eigenschappen, voorkomen en ontstaan, mineraalnamen, systematiek, index. De tekst staat meestal los van de foto's. Het gaa t stuk voor stuk om prachtige tot perfekte opnamen. Dit boek is een origineel kadeau-idee, en de prijs is niet hoog t.o.v. de kwaliteit. Crystalloqraphv and crystal chemistr y F.D. Bloss, Min. Soc. Am., 2d edition, 1994, ISBN pp., 15 X 23 cm. Engelstalig. Prijs USD + verz. Een zeer compleet cursusboek over kristallografie en kristalchemie. Dit is dus gee n leesboek maar een serieuze kanjer van een kursus. Niet alleen de theoretisch e kristallografie wordt zeer uitgebreid behandeld, maar ook toepassingen bij de studie va n mineralen, fysische eigenschappen van stoffen, optische kenmerken. Het laatst e hoofdstuk is een inleiding tot de X-stralenkristallografie. Amethvs t W. Lieber, C. Weise Verlag. Munchen, 1994, ISBN , 21.5 X 28.5 cm. 188 pp kleurfoto's en talrijke andere figuren. Duitstalig. Prijs : 98 DEM. Gesigneerd exemplaar. indien U zoekt naar "Alles wat U wilde weten over amethyst". dan is dit boek he t antwoord. Alle mogelijke facetten warden behandeld : geschiedenis, toepassingen, eigenschappen. vindplaatsen. Verschillende onderwerpen worden erg diepgaan d behandeld : zo weet je na 7 bladzijden dat over de oorzaak van de kleur van amethyst nog altijd discussie bestaat. Ook de postzegelverzamelaars komen aan hun trekken : e r bestaan blijkbaar massa's postzegels waarop amethyst prijkt. De 150 kleurfoto's van amethyst gaan nooit vermoeien. De scepter-amethyst me t turkoois van Bihain. die al een paar jaar op de affiche van Intermineral (Liège) prijkt, zo u in dit boek niet misstaan. Een prachtig en interessant werk. wel nogal duur! 1 62 Geonieuws 21(8), oktober 1996

19 4 MINERALEN-FOSSIELE N.le hobby? Je passie? Je beroep? Weikom in de wereld va n NTERKRISTA MINERALEN -TOEBEHORE N Daar is zoveel le zien 1 Ruwe mineralen, juwelen, gereedschap (hamers, beitels, steenhewerkingsmachines) instrumenten Coupes, microscopen, UV-licht, Geigerteller, kompassen, ultrasoonhaden), presentatiemateriaal (JOCSI-doosjes, standaards, sokkels), en/.. - INTERESSE '? Bel of schrijf ons voor een gratis katalogus. Ook welkom na telefonische afspraak in onze show-room. \YJij rijn r-1-inweziq op mineralenbeurzen. INTERKRISTA L M h :KAL:1-1)EBEHc2E ' ou t s e. r.ooo : moer, bn ' Olmenladn OUD HEVE'.LE E TEL+FAX:016/ mineralen uit de erfenis van wijle n Georges Vanacker uit Brugge gaan me t een korting van minstens 30 % de deur uit! De alfabetisch e lijst van al die systematisch e mineralen ligt nu reeds ter inzage bij Uw club. Iedereen is welkom, wei liefst op afspraa k (tel , fax ) hen h zondag h dinsdag geslote n 's zomers dagelijk s hen h U vindt ons oo k op mineralenbeurze n Mits voorlegging va n Uw MKA-lidkaart krijg t U (in de winkel) 10 % kor - ting op juwelen en minerale n Geonieuws 21(8), oktober

20 van de bekendste vindplaatsen in de wereld : U.S.A., Brazilië, Madagascar, Turkije, Centraal Afrika, Patagonië, België e n vele andere plaatsen.., - afgewerkte schijven in alle mate n tot bladen voor salontafel s - boomstammen in alle maten GRU1TRODERFAAN MEEUWEN (LIMBURG ) tel. 8. Fax 011/79 Z4 6 8 Voor de hall, living en vitrinekast : Esthetische en dekoratieve stukken Bergkristal, van enkelkristal tol museumstukken, Arkansas, US A Amethist. Agaat, Toermalijn, Brazili ë Apophyllict, Gyroliet, Heulandiet, Mesoiiet, Skolcziet, Indi a Ayuamanjn, Granaat, Topaas, Toermalijn, Lapis lazuli. Pakistan, Afghanistan Charoiet, Rusland Voor de verzamelaar : Mineralen van klassieke vindplaatse n Augelite, 'Wardiet, I.azuliet, Cubaniet en mineralen van andere vindplaatsen in Canad a Danhuriet, Seleniet, (Gips) en mineralen van andere vindplaatsen in Mexic o Astrophylliet, Stelleriet, Zilver, Goud en mineralen van andere vindplaatsen in GOS Voor de systematieken : Meer dan 400 verschillende mineralen van beroemde vindplaatsen : Kola (GOS), Mont Saint Hilare (Canada), Monte Somma (ltakië), Reichenbach (Duitsland ) Henricus Bracqstraat 10, B-9030 Mariakerke (Gent) Tel. +32 (0) Fax +32 (0) Geonieuws 21(8), oktober 1996