Najaarsbijeenkomsten in het teken van in- en extern toezicht

Transcriptie

1 Een uitgave van de Federatie van Onderlinge Verzekeringmaatschappijen in Nederland J A A R G A N G 2 2 N U M M E R 1 0 D E C E M B E R IN DIT NUMMER ONDER MEER: Pagina 4 Raad van toezicht heeft onderzoeksplicht Pagina 5 Activiteitenoverzicht 2012 Pagina 6 FOV-verzekeringspakket Pagina 6 SEPA-migratie Nederland: last call for boarding Pagina 8 DNB: Meld bestuurders tijdig aan Pagina 8 Pieter Loyson: De slinger is doorgeslagen Pagina 11 Univé Dichtbij in Heerenveen Weer terug de regio in en daardoor blijvend dichtbij Regionale najaarsbijeenkomsten van de FOV Najaarsbijeenkomsten in het teken van in- en extern toezicht De regionale najaarsbijeenkomsten van de FOV stonden dit jaar in het teken van in- en extern toezicht. Op 29 november en 11 en 18 december, in respectievelijk Oudendijk, Odoorn en Zeist, werden telkens drie presentaties verzorgd, vanuit verschillende invalshoeken, over ontwikkelingen in het toezicht op onderlingen. Zoals gebruikelijk werden de najaarsbijeenkomsten met een diner afgesloten. Egbert Gerritsen en Danny van Dijk, beiden werkzaam bij de Autoriteit Financiële Markten, namen de eerste presentatie voor hun rekening. Zij schetsten de opzet van het toezicht in Nederland: het twin peaks -model waarin De Nederlandsche Bank prudentieel toezicht op banken, verzekeraars en pensioenfondsen houdt en de AFM gedragstoezicht op eveneens banken, verzekeraars en pensioenfondsen, maar ook op de beurs en financieel adviseurs. Egbert Gerritsen gaf aan dat het werkterrein van de AFM in drie blokken is georganiseerd: het doorlopend toezicht op de marktpartijen (vaak in een één-op-één-relatie als het grote ondernemingen betreft), een aantal ondersteunende activiteiten (risicoanalyse, vergunningszaken en een bedrijfsbureau) en een groot blok werkzaamheden die in projecten zijn ondergebracht. Voorbeelden daarvan zijn de projecten Klantbelang centraal, Vermogensopbouw, Onderzoek en handhaving, Producttoezicht en Kwaliteit financiële dienstverlening. (schadelijk voor de maatschappij, maar niet illegaal). De AFM tracht deze gedragingen op verschillende manieren te beïnvloeden: veelal door te overtuigen, te instrueren en te adviseren, door met partijen samen te werken en door in te spelen op informele sociale controle en heersende normen. Strengere vormen van beïnvloeding, te weten waarschuwen, dreigen met sancties, het opleggen van boetes en dwangsommen en in laatste instantie het intrekken of opschorten van de vergunning, kunnen ook nodig zijn, maar komen B E Ï N V L O E D I N G De specifieke werkzaamheden in deze projectblokken worden jaarlijks op grond van een probleemgestuurde selectie vastgesteld. In feite zijn er twee soorten problemen: illegaal gedrag (dus tegen regelgeving in) en schadelijk gedrag Egbert Gerritsen. De onderlinge 1

2 uiteraard minder vaak voor. In het vervolg van hun presentatie gingen Gerritsen en Van Dijk vooral in op een speerpunt in 2012, namelijk het project Klantbelang centraal. De AFM bedoelt hiermee dat aanbieders en adviseurs van financiële producten en diensten de klant alleen producten moeten aanbieden met voldoende toegevoegde waarde. Ze moeten op tijd adviseren over te stappen naar een beter passend product of adviseren bepaalde producten niet te kopen. Het gaat erom duurzame waarde voor klanten te creëren en geen gebruik te maken van asymmetrische informatie, switchingkosten, suggestieve teksten of lage interesses bij consumenten. C O - S O U R C I N G De tweede presentatie werd door het risicomanagementadviesbureau 4thline verzorgd, ook weer in de vorm van een duopresentatie. Om te beginnen besprak Margreet Haandrikman een model voor de co-sourcing, ofwel het gezamenlijk financieren van functies die door Solvency II noodzakelijk zijn geworden. Zij illustreerde deze mogelijke oplossing voor met name kleinere onderlingen aan de hand van de interne auditfunctie, maar ook andere functies en expertise, bijvoorbeeld ten aanzien van actuariële compliance en risicomanagement, kunnen op deze wijze door onderlingen gezamenlijk worden ingekocht. Het model behelst de oprichting van een coöperatie, na een opstartfase waarin bijvoorbeeld één middelgrote en verschillende kleine onderlinge verzekeraars de handen ineenslaan en de beoogde functie eerst extern laten uitvoeren. Na de oprichting van de coöperatie, waarbij de aangesloten verzekeraars een kostenverdeling en een verrekeningsmodel afspreken, worden de externe fte s naar interne fte s overgeheveld. Volgens Haandrikman is al een opstart mogelijk als de gezamenlijke omvang van de aangesloten verzekeraars zo n 20 fte bedraagt en als het ernaar uitziet dat deze in drie jaar naar een omvang van minimaal 300 fte kan doorgroeien. Dan kan de nieuw opgerichte coöperatie fysiek in een kantoor worden gehuisvest en kunnen de werkzaamheden die tot dan extern werden uitgevoerd, naar de coöperatie worden overgebracht. Een aandachtspunt is dan natuurlijk wel dat er waarborgen moeten zijn voor de vertrouwelijkheid van informatie van de individuele aangesloten verzekeraars. B L I K V A N D E C O M M I S S A R I S Tamara Monzón, oprichter van 4thline, besprak vervolgens de blik van de commissaris op bijvoorbeeld samenwerking, risico s en uitbesteding van werkzaamheden. Dat iedereen soms belangrijke zaken niet in de gaten heeft, illustreerde zij aan de hand van een goed gekozen filmpje, waarin een berenfiguur van rechts naar links door het beeld wandelt. Echter, niemand merkt deze figuur op, omdat gevraagd is op bepaalde andere bewegingen te letten, namelijk het aantal keren dat een bal van de een naar de ander wordt overgegooid. Het filmpje is illustratief voor een motto in de dienstverlening door 4thline: niet alles wat je kunt tellen, telt en niet alles wat telt, kun je tellen. 4thline richt zich daarom niet alleen op de harde (telbare) kwantitatieve kant van risicomanagement, maar ook op de zachte gedragskant. Het borgen van de risicomanagementdoelstellingen in de cultuur en het gedrag van de organisatie is daarbij essentieel. In control zijn gaat niet alleen over meten, maar ook over weten wat telt. Hoe goed de risicomodellen ook zijn en hoe vaak procescontroles ook worden getest, als het gaat om effectief risicomanagement is het uiteindelijk het gedrag van mensen waardoor het verschil wordt gemaakt. Ook commissarissen moeten daar in hun functioneren rekening mee houden. Vanuit het oogpunt van risicomanagement is het ook voor commissarissen belangrijk te weten wat mensen drijft. Dat bepaalt immers hun gedrag, waarneming en motivatie om dingen wel of niet te doen. 2 De onderlinge december 2012

3 G E S C H I K T H E I D S T O E T S I N G De derde en laatste presentatie werd verzorgd door Ron Brummans, oud-medewerker van De Nederlandsche Bank en sinds het voorjaar van 2012 partner bij Auditing & Consulting Services in Driebergen. Brummans besprak de geschiktheidstoetsing door De Nederlandsche Bank. DNB verwacht van interne toezichthouders dat zij weten waar het bij de verzekeraar om draait en dat zij over de vereiste competenties beschikken, zodat zij de verzekeraar voor belangrijke risico s kunnen behoeden. Lid van de onderlinge zijn en bestuurlijke ervaring elders hebben is daarvoor niet langer voldoende. Bestuurders en kandidaat-bestuurders die dit niet onderkennen, kunnen door DNB worden afgewezen en lijden dan mogelijk reputatieschade. Het is daarom verstandig de geschiktheidstoetsing gedegen voorbereid aan te gaan. Om de bestuurders van onderlingen hierbij te ondersteunen, heeft Brummans in de zomer van 2012, in samenwerking met de FOV, een ondersteuningstool opgezet en deze in oktober 2012 met succes voor een eerste keer uitgevoerd. Deze pilot vond plaats bij schepenverzekeraar efm in Meppel. E E N A A N R A D E R De ondersteuningstool begint bij het door middel van twee vragenlijsten op internet vaststellen van het ondernemingsprofiel en, daaraan gerelateerd, de persoonlijke profielen en het profiel van de raad van commissarissen als geheel. Hierbij wordt rekening gehouden met alle factoren die in de Beleidsregel geschiktheid 2012 zijn genoemd. Op basis van de ingevulde vragenlijsten wordt een rapport opgesteld waarin aandachtspunten worden beschreven ten aanzien van het toezicht door de raad van commissarissen, de samenstelling van deze raad en de individuele CV s van de (beoogde) commissarissen. Het gaat erom deze CV s door middel van een instructie te optimaliseren. Deze wijze van ondersteuning levert bewustzijn op, binnen de raad als geheel en bij elke commissaris afzonderlijk, voor wat betreft aanvullende behoeften aan kennis en ervaring. Dit besef draagt bij aan de voorbereiding op de geschiktheidstoets en de geschiktheidsgesprekken door DNB. Ook kan op basis hiervan een gericht beleid worden opgesteld om eventuele lacunes in de competenties van de raad van commissarissen op te vullen. In zijn presentatie verwoordde Ron Brummans de evaluatie van de pilot door Bart Verkade, voorzitter van de raad van commissarissen van efm. Een waardevol instrument ter voorbereiding op toetsing door De Nederlandsche Bank, aldus Verkade, maar ook tussentijds als aanvulling op de periodieke zelfevaluatie die onze raad van commissarissen uitvoert. Een aanrader! Bij wijze van afsluiting van de regionale najaarsbijeenkomsten, voordat het tijd voor een aperitief en het diner was, besprak FOVdirecteur Chris van Toor de wijze waarop de FOV met de ondersteuningstool omgaat. De FOV biedt de basic -verzekeraars er een vereenvoudigde versie van aan, voor een kwart van de kosten, en geeft bestuurders niet alleen van basic -verzekeraars bovendien de mogelijkheid om bij de FOV oefengesprekken te hebben ter voorbereiding op de toetsing. Kortom, bestuurders en toezichthouders van FOV-onderlingen hoeft deze winter niets in de weg te staan om bij DNB beslagen ten ijs te komen! De onderlinge december

4 FEDERATIE Jaarafsluiting FOV De FOV sluit 2012 als een succesvol jaar af. De vereniging is meer dan ooit zichtbaar en actief als representatieve belangenbehartiger van de onderlinge verzekeringsmarkt. Daarnaast wordt er veel tijd besteed aan persoonlijk contact met de leden. In het achterliggende jaar zijn er meer dan 400 (!) cursisten opgeleid en er hebben ruim 300 belangstellenden bijeenkomsten bijgewoond. Solvency II Basic is een project waar de FOV een grote bijdrage heeft kunnen leveren. Het eindresultaat is een proportioneel kader waar iedere verzekeraar die dit wil, redelijkerwijs aan kan voldoen. De agenda voor 2013 biedt volop kansen om de leden blijvend van dienst te zijn. Over de inhoud van die agenda zal uitgebreid met de leden worden gecommuniceerd. Voor het zover is, vormen de komende dagen en jaarwisseling een moment van bezinning en rust. Ik wens u plezierige feestdagen toe en alle goeds voor Chris van Toor Raad van toezicht heeft onderzoeksplicht Een raad van toezicht (commissarissen) moet niet uitsluitend afgaan op informatie van het bestuur maar zelf informatie vergaren. Dat is één van de lessen die uit recente Amarantis-casus kan worden getrokken maar die evenzeer van toepassing is op eerdere deconfitures zoals bij DSB. Toezichthouders moeten actief op zoek gaan naar signalen en zich niet uitsluitend verlaten op informatie van het bestuur. Afstand nemen is raadzaam en eigen onderzoek noodzakelijk. De essentie van de taak van de raad van toezicht is om het functioneren van het bestuur te beoordelen. Wie daarbij vooral afgaat op wat het bestuur in de vergaderkamer vertelt en wat als leesmateriaal wordt aangeboden, loopt het risico achter de feiten aan te lopen. Iedere raad van toezicht zou het als zijn plicht moeten zien om systematisch en actief de informatie verkregen van het bestuur aan te vullen met eigen waarnemingen van anderen binnen en buiten de organisatie. Aan die eigen waarneming moet serieus tijd worden besteed. Alleen dan heeft een toezichthouder zicht op de objectieve werkelijkheid en kan er goed toezicht worden gehouden. Monitoring Commissie: Verzekeraars moeten Governance Principes meer uitdragen om consumentenvertrouwen te herstellen De Monitoring Commissie Verzekeraars oordeelt positief over de naleving van de Governance Principes Verzekeraars. De verzekeringssector is serieus aan de slag gegaan met de implementatie van de Governance Principes die sinds 2011 gelden. Ferdinand Grapperhaus, voorzitter van de Commissie: Het is nu aan de verzekeraars om de consument te overtuigen van de positieve ontwikkelingen die de Commissie heeft gesignaleerd. Verzekeraars nemen Code serieus Uit de op 12 december gepubliceerde rapportage over de naleving van de Governance Principes Verzekeraars (de Code) oordeelt de Monitoring Commissie Verzekeraars positief over de implementatie van de Code. Uit de rapportage komt naar voren dat de verzekeringssector zich in brede zin bewust is van de noodzaak tot veranderingen. Ferdinand Grapperhaus, voorzitter van de Commissie: Vanaf 2011 is de Code en alles wat daarmee samenhangt serieus opgepakt door de sector. We hebben het afgelopen jaar gezien dat verzekeraars volop aan de slag zijn. Ze werken met inzet en enthousiasme aan het terugwinnen van het vertrouwen van de klant en het opnieuw centraal stellen van de klant. Het gedachtegoed van de Code, maar ook de activiteiten van de toezichthouders AFM en DNB en de wetgeving van de laatste jaren, spelen daarbij een belangrijke rol. Meer samenwerking nodig Ondanks de positieve bevindingen concludeert de Commissie dat de sector er nog niet is. Het consumentenvertrouwen is momenteel nog erg broos en verzekeraars werken eraan om dat vertrouwen te verbeteren. We zien echter dat verzekeraars meer bezig zijn om als individuele organisaties dit vertrouwen terug te winnen, dan om als sector samen te werken aan herstel van het vertrouwen. De sector zou daar juist ook gezamenlijk en met een besef van urgentie op in moeten zetten, aldus Grapperhaus. Code meer uitdragen In de rapportage pleit de Commissie ervoor om de Code voort te zetten. Grapperhaus: Door publieke verantwoording over de toepassing van de Code, dragen verzekeraars bij aan de transparantie waaraan de maatschappij behoefte heeft. De Code heeft bovendien een belangrijke toegevoegde waarde boven wetgeving. De Code doet namelijk een moreel appel op verzekeraars. We 4 De onderlinge december 2012

5 Activiteitenoverzicht 2012 De activiteiten van de FOV worden onderverdeeld in de deelgebieden belangenbehartiging, dienstverlening en netwerk. In het onderstaande overzicht zijn de activiteiten en diensten over het afgelopen jaar weergegeven. Hierbij is de genoemde driedeling aangehouden. Belangenbehartiging Na jarenlange inspanningen wordt Solvency II Basic daadwerkelijk proportioneel vormgegeven Door een aanhoudende discussie met DNB zijn starre opleidingseisen voor kleine verzekeraars geschrapt Succesvol pleidooi in discussie met DNB om kleine verzekeraars bij de parallelrun 2012 toe te staan om één in plaats van twee berekeningen voor de anticyclische opslag uit te voeren Succesvolle inbreng in consultatie over deskundigheidseisen: schade en inkomensdeel blijven gescheiden Brandregresregeling Verbond door nieuwe FOV-impuls aan discussie versoepeld. Verhaal bij zakelijke risico s wordt weer mogelijk In samenwerking met SSO een werkbezoek voor het ministerie van Financiën georganiseerd bij OWM Zegveld Gezamenlijk traject (stappenplan) met DNB afgesproken voor implementatie Solvency II Basic Regulier beleidsoverleg met DNB, AFM, ministerie van Financiën, Verbond van Verzekeraars Benadering vaste kamercommissie voor Financiën, bezoeken aan verschillende politieke partijen om vergunningplicht door Basic-maatschappijen te vervangen door een vergunning van rechtswege Netwerk Regionale bijeenkomst Univé Stad en Land te Apeldoorn Regionale bijeenkomst Univé Zuid-Holland te Delft Discussiebijeenkomst met Herman Wijffels Informele bijeenkomsten (thema herverzekering) in Nijkerk en Zeist Twee discussiebijeenkomsten De kleine onderlinge na 1 januari 2014 Najaarsbijeenkomsten over AFM-toezicht, 40 deelnemers 17 deelnemers 10 deelnemers 45 deelnemers 55 deelnemers risicomanagement en tool voorbereiding bestuurderstoets in Oudendijk, Odoorn en Zeist 118 deelnemers Ledenbezoeken (door bureau en regiobesturen) 105 bezoeken Dienstverlening / ondersteuning Model Product goedkeuringsproces verplicht in kader van Governance Principes gepubliceerd. Goedgekeurd door AFM Vragenlijsten Governance Principes Verzekeraars geschikt gemaakt voor onderlinge verzekeringmaatschappijen Twee bijeenkomsten over Interne audit 45 deelnemers Drie bijeenkomsten over ORSA 59 deelnemers Benchmark door kernteam pensioenen en contractsverlenging mantelovereenkomst pensioenen ten behoeve van 25 deelnemende maatschappijen Vijf Wft PE-cursussen over zorgplicht 91 deelnemers Twee 4-daagse Nyenrode-cursussen voor beleidsbepalers en toezichthouders 43 deelnemers PE-opleiding voor compliance officers 20 deelnemers Zeven 2-daagse taxatiedagen particulier/mkb/agrarisch 78 deelnemers Terugkomdag Nyenrode-cursus 23 deelnemers Twee Wft-vervolgcursussen voor beleidsbepalers (PE) over klantbelang centraal 44 deelnemers Oefengesprekken DNB-toetsing 8 gesprekken Webseminar over opleidingseisen per 1 januari deelnemers Bijeenkomst deelnemers mantelovereenkomst pensioenen 24 deelnemers Preventiedag over zonnepanelen 125 deelnemers 25 procent korting op training parallelrun InAudit 15 deelnemers Onafhankelijke evaluatie functioneren Raad van Commissarissen verzorgd Introductie verzekeringspakket voor leden FOV 80-tal ledencirculaires verspreid Overig preventie Preventiebericht over wateraccumulatie gepubliceerd Brochure zonnepanelen gepubliceerd Brochure schoorstenen gepubliceerd De onderlinge december

6 ACTUALITEITEN pleiten er als Commissie dan ook voor om de Code en de onafhankelijke monitoring voort te zetten. De Commissie ziet hierbij opnieuw een belangrijke taak voor de sector zelf weggelegd. Grapperhaus: Verzekeraars moeten het nut van de Code meer uitdragen en daarover het debat aangaan met de samenleving. Het ligt op de weg van verzekeraars zelf om ook consumenten te overtuigen van de positieve ontwikkelingen die de Commissie heeft gesignaleerd. FOV De FOV is blij met het positieve beeld dat uit de monitoring naar voren komt. Bijna 100 procent van de onderzochte verzekeraars leeft de Code na of gaat dat nagenoeg geheel doen. De uitzonderingen komen over het algemeen door het niet van Ferdinand Grapperhaus. toepassing zijn van onderdelen van de code, die universeel is vormgegeven en aan heel verschillende maatschappijen dezelfde normen oplegt. De ruimte die nog naar een full compliance te overbruggen is, wordt veelal veroorzaakt door het nog lopende inrichtingsproces voor Solvency II (Basic). Als dat proces eenmaal is afgerond, zijn zo goed als alle normen uit de Code onderwerp van doorlopend toezicht door DNB, AFM en de externe accountant. Naar het oordeel van de FOV voegt een afzonderlijke monitoring daar dan niet veel aan toe. Om dubbele werkzaamheden en kosten te besparen, heeft de FOV dan ook nader te bespreken reserves over het op termijn handhaven van de monitoring. FOV-verzekeringspakket Een aantal leden van de FOV maakt gebruik van de onderlinge fraudeverzekering van de FOV (NOFF). Vanwege het afnemend aantal deelnemers als gevolg van fusies etc. hebben de leden van de NOFF besloten de activiteiten per 1 januari 2013 te beëindigen en de maatschappij te ontbinden. Bij dit besluit is afgesproken dat de FOV en het bestuur van de NOFF met marktpartijen een alternatief voor de fraudeverzekering zal zoeken. Dit alternatief is gevonden bij Schouten Insurance International B.V. Schouten heeft op grond van de bedrijfsprofielen van de leden een fraudeverzekering met geactualiseerde dekkingen zoals schade als gevolg van hacken aangeboden. Het bestuur van de NOFF is van oordeel hiermee een passend alternatief voor de leden te hebben gevonden. Schouten biedt ook verzekeringen voor andere bedrijfsrisico s zoals beroeps-, bedrijfs- en bestuurdersaansprakelijkheid. Hierover is de FOV nog met Schouten in gesprek. A C T U A L I T E I T E N DNB-directeur Elderson: SEPA-migratie Nederland: last call for boarding Is een organisatie niet op tijd klaar voor de overgang op SEPA dan zal zij mogelijk kostbare maatregelen moeten treffen om het betalingsverkeer door te laten gaan. Het is daarom van het grootste belang om de overgang hoe vroeger hoe beter te plannen. Dit zei DNB-directeur Frank Elderson onlangs bij de Nationale SEPA Conferentie: SEPA in practice. Mijn tweede boodschap is dat, om de einddatum van de migratie te halen, nu actie nodig is. Dat geldt voor banken en softwareleveranciers, maar ook voor overheden en bedrijven, klein en groot. Een ieder moet nu de impact van SEPA in beeld hebben, aldus Elderson. Hij noemde zijn woorden voor grootgebruikers van betalingsverkeer die nog niet of nog maar net zijn gestart met SEPA-migratie echt een last call for boarding: wie nu niet voortvarend aan de slag gaat, mist het SEPA-vliegtuig. Zo n 14 maanden voor 1 februari 2014 zijn er geen banken, software-leveranciers, overheden of bedrijven die aangeven dat zij niet op tijd klaar zullen zijn voor SEPA, maar er zijn wél signalen dat de druk oploopt. Mocht uw overstap naar SEPA volgens uw migratieplanning na de zomer van 2013 plaatsvinden, dan kunt u in een file terechtkomen van bedrijven en overheden die allemaal ondersteuning willen van hun banken en softwareleveranciers. Ik roep u op om dat risico te analyseren en na te gaan welke maatregelen u kunt nemen om dat risico te beheersen, bijvoorbeeld door alsnog eerder over te stappen op SEPA of door voldoende ruimte in uw planning op te nemen om tegenvallers op te vangen. Eén op drie Britten ontwijkt fee-advies In het Verenigd Koninkrijk, waar net als in ons land per 1 januari een provisieverbod geldt voor complexe producten, zegt één op de drie consumenten volgend jaar zelf hun financiële planning ter hand te gaan nemen om een rekening van de adviseur te vermijden. Dat leert een onderzoek van adviesbureau Deloitte onder ruim Britse volwassenen. Van hen zegt 32 procent waarschijnlijk geen financieel adviseur in de arm te gaan nemen om hun financiële situatie in kaart te brengen. Ruim een kwart (27 procent) geeft aan zelf te gaan kiezen welke producten zij 6 De onderlinge december 2012

7 willen sluiten en deze ook rechtstreeks bij de aanbieder af te nemen. Desondanks is maar 3 procent van de ondervraagden ervan overtuigd dat zij voldoende kennis hebben om zelf het juiste financiële product te kiezen. Volgens Deloitte moeten daarom vooral aanbieders ervoor zorgen dat producten die rechtstreeks via execution only worden aangeboden, eenvoudig en goedkoop zijn en dat zij op websites voldoende informatie moeten bieden aan de klant. Verzekeraar kan online klant met moeite bijhouden Verzekeraars zijn dit jaar een inhaalrace begonnen op de social media platforms. Uit de Social Media Insurance Monitor blijkt dat 23 procent van de verzekeraars actiever is geworden op dit gebied. De onderzoekscijfers worden echter gunstig opgeschroefd door een kleine groep voorlopers. Interpolis scoorde het hoogst in de ranking. Met slechts één punt verschil gevolgd door Aegon en Ohra die ex aequo eindigden. Deze top drie was op alle platforms die werden onderzocht, Facebook, Twitter, LinkedIn en YouTube, het meest actief. De online ontwikkelingen gaan echter snel. De verschuiving van internet naar mobiel internet gaat sneller dan verwacht. Slechts 20 procent van de verzekeraars beschikt over een mobiele website. Volgens het onderzoek hebben 8,7 mln Nederlanders een smartphone, 2,8 mln een tablet en wordt er tweemaal zoveel tijd uitgetrokken voor de mobiel dan de pc. Een ander punt van aandacht is webcare. Daar wordt nog veel te weinig mee gedaan online. De Social Media Insurance Monitor is een initiatief van ITDS. Bron: AM Signalen Vindbaarheid en prijs bepalen online succes De website van Zilveren Kruis Achmea komt als beste uit de bus in een onderzoek van bureau WUA! naar zorgverzekeraars. De voorsprong op CZ en VGZ is echter minimaal. In totaal werden tijdens het onderzoek door 500 online georiënteerde consumenten beoordelingen gegeven over 114 verschillende websites. De 500 door WUA! ondervraagde consumenten tussen de 20 en 65 jaar zijn sterk verdeeld over de keuze voor een zorgverzekeraar. Ze maken veel gebruik van zoekmachines en vergelijkingssites om tot hun keuze te komen. Na twee uur online oriënteren koos 8 procent van de respondenten voor een zorgverzekering van Zilveren Kruis Achmea. CZ en VGZ komen van respectievelijk de zesde en achtste plaats in 2011, nu de top 3 binnen. Zij stoten daarmee FBTO en Agis van het podium. Die tonen dit jaar een significant verslechterde online vindbaarheid. Ook premies spelen een doorslaggevende rol. Gunstige posities op vergelijkingssites hebben dan ook een positief effect op de oriënterende consument, aldus de onderzoekers. CZ en VGZ werden dit jaar goedkoper. Het label CZdirect.nl (van 7 naar 16) en ZorgenZekerheid.nl (van 10 naar 20) verliezen de meeste posities. Ook aan deze dalingen ligt een verminderde vindbaarheid ten grondslag. Onder de grootste stijgers bevinden zich AnderZorg.nl (van 20 naar 11) en Ohra.nl (van 13 naar 5). Verzekeringssite.nl stijgt zelfs elf plaatsen, van de 25 e naar de 14 e positie. Bron: AM Signalen Toezichtwetgeving loopt achter op Solvency II Op 10 december vond in de RAI in Amsterdam een symposium plaats over Solvency II. Niet minder dan 650 deelnemers kwamen op dit door DNB georganiseerde evenement af. Uit de presentaties van Joanne Kellermann en haar collega directeur Jan Sijbrand bleek dat de toezichtwetgeving op Solvency II achterloopt. Verzekeraars zijn daarom al jaren zelf bezig met een meer risicogebaseerde aanpak en een marktconsistente waardering, aldus Gerard van Olphen van Achmea, die tevens het woord voerde. Verder benadrukten zowel Joanne Kellermann als Gerard van Olphen dat toezichthouder en sector gezamenlijk zullen bekijken hoe de interim periode tot aan definitieve invoering van Solvency II op een zo gebalanceerd mogelijke wijze kan worden ingevuld. Voor 2013 wordt gedacht aan een verbrede deelname aan de EIOPA- longterm guarantees impact assessment (LTGA) en een of andere vorm van ORSA-exercitie, waarbij Thijs van Woerden, directeur toezicht verzekeraars bij DNB, memoreerde dat ruim zestig procent van de verzekeraars aan de vrijwillige ORSA-generale repetitie heeft deelgenomen. DNB gaf verder aan te hebben begrepen dat Nederland niet te ver voor de Europese muziek moet uitlopen. Er komt in 2013 dan ook geen parallel run. Gerard van Olphen maakte duidelijk dat verzekeraars behoefte hebben aan duidelijke tijdlijnen. DNB riep vervolgens iedereen op om zoveel mogelijk mee te doen aan de LTGA (alleen levensverzekeraars en schadeverzekeraars met langlopende verplichtingen) en aan de ORSA-exercitie. Aantal verzekeraars met kwart afgenomen Het totaal aantal verzekeraars in ons land is stevig aan het dalen. Waren het er in 2007 nog 342, in het tweede kwartaal van 2012 lag dit aantal op 255, een De onderlinge december

8 daling van 25 procent. Partner Robert-Jan Hagens van accountant Ernst & Young hield zijn toehoorders deze cijfers voor tijdens het jaarlijkse evenement Eye on Insurance op 11 december in Wassenaar. Een einde aan de daling lijkt vooralsnog niet in zicht. Hagens liet aan de hand van cijfers van DNB zien hoezeer in de levensen schademarkt de consolidatie heeft toegeslagen. In de Nederlandse levensverzekeringsmarkt (in ,9 mld groot) namen de vijf grootste partijen (NN, Aegon, SNS Reaal, Delta Lloyd en Achmea) in procent van die markt voor hun rekening. In vijf jaar tijd daalde het aantal levensverzekeraars met 40 procent. In de schademarkt moet die concentratie nog plaatsvinden. De vijf grootste partijen (Achmea, NN, Delta Lloyd, ASR en SNS Reaal) zijn samen goed voor 47 procent. Het aantal schadeverzekeraars is sinds 2007 met 28 procent gedaald en uitvaartverzekeraars daalden in aantal met 22 procent. De consolidatie zal doorgaan, aldus Hagens. Ook omdat de wet- en regelgeving steeds meer aandacht zal vragen van de verzekeraars. Het wordt voor kleinere partijen steeds moeilijker om op alle vragen van de toezichthouders afdoende antwoord te geven. En de crisis helpt natuurlijk ook niet. De Nederlandse verzekeringsmarkt is volgens hem aan de schadekant echt verzadigd. De prijs is hier een doorslaggevende factor geworden. De levensverzekeringsmarkt biedt daarentegen nog wel ruimte voor groei, ook al zien we hier dalende premie-inkomsten en een dalend resultaat door langer leven en de lage rente. Hagens wijst erop dat de levensverzekeraars de premie-inkomsten tussen 2007 en 2011 zagen dalen met gemiddeld 4,6 procent. Dat werd gecompenseerd door de operationele kosten in diezelfde periode te laten dalen met 5,4 procent. Alle verzekeraars zijn volgens Hagens nu druk bezig om hun kostenniveau te verlagen. Hij signaleert vier groepen van activiteiten op dit vlak: verspillingen worden geëlimineerd, processen worden gestroomlijnd, activiteiten geconsolideerd en complexiteit gereduceerd. De accountant geeft daarbij het advies: De kaasschaafmethode werkt niet meer. Het is beter om het in een keer goed te doen, dan elk jaar een beetje. Bron: AM Signalen DNB: Meld nieuwe bestuurders tijdig aan In haar nieuwsbericht van 11 december roept DNB verzekeraars die een nieuwe bestuurder of commissaris willen benoemen, op om deze tijdig bij DNB aan te melden, in ieder geval ruim voordat deze persoon in functie treedt. Te vaak gebeurt dat nog te laat. Dit brengt risico s met zich mee voor betrokkenen, verzekeraars en de sector, aldus DNB. Vertrouwen DNB toetst nieuwe bestuurders op geschiktheid en betrouwbaarheid. Deze toetsing moet plaatsvinden voordat de bestuurder aantreedt. Anders bestaat volgens DNB het risico dat een bestuurder of commissaris met onvoldoende kennis of vaardigheden op de financiële markt actief is. Dit kan ertoe leiden dat consumenten minder vertrouwen hebben in de sector. Schade Ook loopt een verzekeraar het risico in een lastig parket te raken. Wanneer blijkt dat een al benoemde bestuurder of commissaris moet terugtreden vanwege een negatieve toetsingsuitslag, levert dit voor de verzekeraar en de betrokken persoon imagoschade op. Zowel het risico op imagoschade als op verminderd vertrouwen in de sector vindt DNB ongewenst. Op tijd De toezichthouder verwacht dat verzekeraars een nieuwe bestuurder of commissaris op tijd aanmelden. De beoordelingstermijn is in principe zes weken en maximaal dertien weken als aanvullende informatie nodig is. Een voorgenomen benoeming moet dan ook uiterlijk dertien weken voor de ingangsdatum van de benoeming bij DNB binnen zijn. Kwaliteit Verzekeraars kunnen de termijn verkorten als het dossier dat wordt aangeleverd over een beleidsbepaler van goede kwaliteit is. Dit is het geval als een benoeming goed door de verzekeraar is beargumenteerd, er een goede profielschets van de functie is gemaakt en het cv van de kandidaat aansluit op de profielschets. Een goede voorbereiding bespaart dus tijd. Pieter Loyson: De slinger is doorgeslagen Pieter Loyson, algemeen directeur van de Onderlinge s-gravenhage citeerde gisteren op het jaarlijkse Ernst & Young Eye on Insurance evenement Wim Kan: De verzekeraars danken hun grote kantoren aan de kleine lettertjes. Maar, zegt Loyson, dat Pieter Loyson. was wellicht vroeger zo, er is inmiddels veel veranderd. Hij sprak zonder veel terughoudendheid over zijn bedrijfstak en schetste een persoonlijk 8 De onderlinge december 2012

9 beeld van verzekeraars die kampen met verdampt vertrouwen, volumes die dalen en waanzinnig veel eisen van de toezichthouders. Er is in deze bedrijfstak in 10 tot 20 jaar heel erg veel veranderd. En dat was ook nodig. Maar het publieke beeld van ons loopt nog achter bij de werkelijkheid. De politiek en de media hebben die veranderingen nog niet gezien. We zijn daardoor de nationale Kop van Jut geworden. Loyson vindt het debat verarmd. Verzekeraars worden gezien als criminelen. Banken moeten gered worden, zelfs ten koste van verzekeraars. Dat is het beeld, terwijl de realiteit anders is. De cultuurverandering is er wel. Het besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid is er echt. Net als een andere strategische oriëntatie. Loyson wijst op zijn eigen bedrijf. We organiseren solidariteit. Sinds 1895 zitten we in levensverzekeringen. We hebben nooit in woekerpolissen gezeten, hebben geen staatssteun nodig en zijn eigenzinnig. De levensverzekering is niet dood. Het komt echt terug. Ik plaats kanttekeningen bij het populaire banksparen. Dat product heeft flinterdunne marges en lage rendementen. Op termijn zal blijken dat de klanten er niet bij gebaat zijn. Goedkoop is duurkoop. Loyson plaatst ook vraagtekens bij het provisieverbod. Veel mensen gaan het nu toch zonder advies doen. Hoe wordt die schade afgewikkeld? Krijgen verzekeraars dan de rekening? Hij zegt dat je ook niet naar verzekeraars kunt wijzen als het gaat om het uitblijven van de brede publiekscampagne, die duidelijk maakt dat consumenten moeten betalen voor advies. Dat is echt de primaire verantwoordelijkheid van de overheid en de adviseurs. Loyson heeft ook sterke opvattingen over de toezichthouders. Elders is er voor gekozen om alleen de banken zo nauw te reguleren, maar in Nederland is alles op een hoop gegooid. En de dialoog met de sector heeft ook niet plaatsgevonden. De slinger is doorgeslagen. We balanceren altijd op de as van koopman en dominee. Maar nu is de dominee de keizer en de koopman is in geen velden of wegen te bekennen. De rekening die we van de AFM krijgen is in een jaar tijd met 100 procent toegenomen. Dat gaat doorwerken in ons businessmodel. We waren een private onderneming, maar komen steeds meer in het semi-publieke domein. We hebben nu 61 vormen van zelfregulering. Eind 2011 waren er 120 nieuwe wetsvoorstellen die op ons van toepassing zijn. En daar is afgelopen jaar nog wat bijgekomen. Het wordt allemaal erg duur en complex. Loyson voorziet dat alleen grotere en meer gespecialiseerde verzekeraars de lasten nog kunnen dragen. Bron: AM Signalen Advies schadepolis kan grotendeels op btw-basis Tot 90 procent van de advieswerkzaamheden voor schadeverzekeringen kan via een btw-nota in rekening worden gebracht bij de klant, zo stellen fiscaal experts. Dat is vooral aantrekkelijk voor zakelijke klanten, die de btw kunnen verrekenen en daarmee de verzekeringskosten van bedrijven omlaag brengen. Volgens adviesbureau Oostdam & Partners zet deze mogelijkheid het provisiestelsel voor schadeverzekeringen verder onder druk. De assurantiebelasting is per 1 januari 2013 met 21 procent gelijk aan het btwtarief. Vooralsnog stelt het ministerie van Financiën dat alle werkzaamheden die te maken hebben met de totstandkoming van financiële producten aan assurantiebelasting onderhevig zijn, maar volgens fiscaal adviesbureau Loyens & Loeff is dat standpunt niet houdbaar: Zeker wanneer de activiteiten van de financiële dienstverlener zich in hoofdzaak richten op risicoanalyse en advies en veel minder op productbemiddeling, is een btw-factuur gerechtvaardigd, menen belastingexperts René van der Paardt en Joël Wessels. Omdat over bemiddelingsactiviteiten wel assurantiebelasting geheven moet worden, adviseren zij de kosten te splitsen in een deel bemiddeling en een deel advies. Afhankelijk van de omvang van het verzekeringspakket kan dit honderden tot duizenden euro s schelen. Naar schatting zou 80 procent tot 90 procent van de totale werkzaamheden van de adviseur voor btw in aanmerking komen. Volgens Henri Drost, consultant bij Oostdam & Partners, kan deze mogelijkheid ervoor zorgen dat veel zakelijke adviseurs afscheid gaan nemen van provisie. Dat beloningsmodel zal verder onder druk komen te staan: Het wordt als adviseur lastig, en ook een beetje raar, om voor een groot deel van het bedrijf over te gaan op directe beloning, maar voor een klein deel de particuliere schadeverzekeringen nog vast te houden aan provisie. Wessels acht de mogelijkheden die Financiën heeft om deze werkwijze te dwarsbomen, zeer beperkt. In theorie zouden de regels voor assurantiebelasting aangepast kunnen worden, maar met betrekking tot btw is dat veel moeilijker: daar moet Nederland zich houden aan de Europese spelregels. Verzekeraars kopen obligaties en doen aandelen van de hand Uit cijfers van De Nederlandsche Bank blijkt dat verzekeraars in het derde kwartaal van 2012 voor 1,4 mld aandelen en beleggingsfondsen verkochten en voor 1 mld overstapten De onderlinge december

10 S L O T A R T I K E L naar obligaties. Vooral door herstel van de aandelen- en obligatiemarkten in het derde kwartaal van 2012 is de effectenportefeuille van verzekeraars met 9,5 mld toegenomen tot 281 mld per eind september Daarnaast veranderde de samenstelling door transacties in aandelen en obligaties. Voor bijna 1 mld zijn aandelen afgestoten, vooral van bedrijven, waarvan de helft uit Nederland. Daar stonden netto aankopen van obligaties tegenover. Maar ook in deze portefeuille vond een verschuiving plaats. Obligaties van vooral Duitse, Engelse en Spaanse banken werden verkocht ( 0,6 mld). Ook Frans overheidspapier werd van de hand gedaan. Nadat de belangstelling voor Frans papier in het vorige kwartaal weer was hersteld vonden in dit kwartaal opnieuw netto-verkopen plaats, van 1 mld. De opbrengsten zijn voornamelijk belegd in Duits overheidspapier ( 1,6 mld), terwijl er ook aankopen werden gedaan van papier uitgegeven door Nederland, de Europese Unie en EFSF alsook Noord-Amerikaanse overheden. Per saldo werd voor ruim 2 mld langlopend overheidspapier gekocht, waardoor de omvang van deze portefeuille toenam tot 124 mld (eind juni 118 mld). Daarbij maken Duitse en Nederlandse obligaties elk ruim 40 mld uit, terwijl de positie op Frankrijk tot 15 mld is geslonken. Achmea wil met eigen geschillencommissie letseltraject versnellen Achmea wil de doorlooptijden van letseldossiers verkorten en heeft hiertoe een interne geschillencommissie in het leven geroepen. Slachtoffers met letsel en/of belangenbehartigers kunnen bij verschil van inzicht met Achmea voortaan direct een herbeoordeling aanvragen van hun dossier. Dat wordt dan voorgelegd aan een commissie, die bestaat uit behandelaar Martijn Cuppens, Rob Karrenbeld (Juridische Zaken) en Peter van den Bedem vanuit het Achmea-management. Uitgangspunt is dat de commissie een dossier een stap verder brengt, al dan niet via alternatieve geschillenbeslechting zoals mediation. In eerste instantie wordt proefgedraaid met advocaten die zijn aangesloten bij de vereniging van Advocaten voor Slachtoffers van Personenschade (ASP), maar de regeling staat in principe open voor iedereen. Achmea wenst een geschil al in een vroeg stadium te voorkomen, zodat een dossier niet onnodig wordt vertraagd, zegt directeur Claims Theo Woudstra. Voor een slachtoffer maakt het namelijk niet uit of de vertraging wordt veroorzaakt door de verzekeraar of een belangenbehartiger. Het slachtoffer wil zo snel mogelijk duidelijkheid om daarna de draad van het leven weer op te pakken. De nieuwe dienstverlening komt in de plaats van de lopende bespreekregelingen met verzekeringsmaatschappijen en belangenbehartigers en sluit aan op bestaande regelingen als mediation, klachtenregeling, deelgeschillen, het Bemiddelingsloket van de Letselschade Raad, procedures en bespreekregelingen. Achmea heeft de werkwijze vooraf getoetst bij de Letselschade Raad. De grootste Door de fusie per 1 januari 2013 van Univé Dichtbij en Univé Midden ontstaat een onderlinge die van de huidige Univé-onderlingen veruit de grootste is. Het werkgebied zal vanuit in totaal 23 kantoren worden bediend en omvat delen van Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Er zullen bijna 400 medewerkers werken en de premie- en provisieomzet zal gelijk zijn aan ongeveer een kwart van de totale omzet van Univé. De raad van bestuur zal bestaan uit Alfred Echten (commercie), Henne Bonenstroo (financiën) en Egbert Knorren (ondersteuning). Zij zullen op gelijke voet met elkaar aan de slag gaan, dus zonder dat een van hen de rol van voorzitter op zich neemt. De nieuwe fusieonderlinge krijgt de naam Univé Dichtbij en het huidige hoofdkantoor van Univé Dichtbij in Heerenveen zal ook in de toekomst het hoofdkantoor zijn. Dit modern vormgegeven en uitstekend geoutilleerde kantoorpand werd in 2010 in gebruik genomen. In zekere zin is het strategisch gelegen, namelijk schuin tegenover het stadion van Sportclub Heerenveen, waarvan Univé al een reeks van jaren de hoofdsponsor is. 10 De onderlinge december 2012

11 Univé Dichtbij in Heerenveen Weer terug de regio in en daardoor blijvend dichtbij De aanstaande fusie van Univé Dichtbij en Univé Midden is voor Cor Ensing, bestuursvoorzitter van Univé Dichtbij, het juiste moment om zijn huidige werkzaamheden grotendeels te beëindigen. Hij blijft nog enige tijd actief voor onder meer de FOV, de Europese koepelorganisatie AMICE en ook nog Univé, maar niet meer als bestuurder. Ensing heeft eerst als directeur van de FOV, van 1985 tot 1997, daarna als directeur en bestuurder bij Univé en bovendien in tal van nevenfuncties steeds op markante wijze invulling gegeven aan het onderlinge gedachtegoed. Vanuit Univé Zuid-Oost Drenthe in Emmen, willen we blijven ook, licht Ensing toe. dat na de fusie met Univé Hardenberg de Als we daar afstand van zouden nemen, naam Univé Drenthe-Overijssel kreeg en zou er geen kenmerkend verschil met vervolgens, na de fusie met Univé Friesland, andere verzekeraars meer zijn. Tegelijkertijd de naam Univé Dichtbij, is Cor Ensing de vergroten we onze organisatie, omdat we architect geweest van wat na 1 januari zien dat schaalgrootte belangrijke voordelen 2013, dankzij de fusie met Univé Midden, biedt. Toen ons nieuwe kantoor in de grootste Univé-onderlinge zal zijn. Heerenveen in aanbouw was, heb ik De naam van deze onderlinge blijft Univé verschillende keren van klanten in het Dichtbij, maar bij deze naam plaatst Ensing gebied rond Emmen gehoord: nu is Univé wel een belangrijke kanttekening. Dichtbij voor ons wel veraf geworden. Onze klanten ervaren het alsof wij verder O U D E N A M E N weg van onze oorsprong zijn geraakt en dat Het onderscheidend vermogen van Univé was nu net wat wij niet wilden. Wij gaan is vooral het dicht bij de klant zijn en dat daarom terug naar de regio en gaan ook in belangrijke mate onze oude namen gebruiken: Univé Drenthe-Overijssel en Univé Friesland bijvoorbeeld. K E N N E N E N K U N N E N Bovendien willen we terug, vervolgt Ensing, naar een integraal manager per regio die de statuur van een directeur heeft. Onze huidige vestigingsmanagers zijn vooral bezig met interne processen. Ze staan, zwart-wit gezegd, met hun gezicht naar binnen en met hun rug naar buiten gericht. Onze nieuwe regiomanagers zullen bevoegdheden hebben en beslissingen Cor Ensing. kunnen nemen om problemen van klanten op te lossen. In die zin gaan we naar een grotere commerciële zelfstandigheid in de regio s, binnen de kaders die wij stellen, en tegelijkertijd naar een efficiëntere organisatie daarachter. Onze vestigingsmanagers kennen hun klanten en kunnen problemen oplossen. Als je dat kennen en kunnen wilt combineren, moet je dicht bij de markt zitten, want als je dat op afstand wilt doen, werkt het niet. G R O O T E N K L E I N De aanstaande fusie van Univé Dichtbij en Univé Midden is in feite een logische vervolgstap in het proces dat al meteen na de oprichting van Univé in het begin van de jaren negentig werd ingezet. Wel is in dat traject van bijna honderdtwintig onderlingen naar nu minder dan twintig, in nauwelijks twintig jaar, enige scheefgroei ontstaan, in die zin dat nu behoorlijk grote onderlingen en redelijk kleine naast elkaar bestaan. Cor Ensing vindt dat geen probleem. Hij zegt: We hebben uitdrukkelijk uitgesproken dat we een positieve en loyale Univé binnen de totale Univé-organisatie willen blijven. Wij zien immers ook wel in dat ons gezamenlijke bedrijf veel meer voor ons betekent dan de som van de afzonderlijke delen. We hebben een enorme naamsbekendheid en een relatief grote loyaliteit van onze klanten. We winnen de ene prijs na de andere en dat kunnen we alleen maar met elkaar doen. Het is daarom voor onze organisatie een uitdaging om ervoor te zorgen dat alle partijen, groot en klein, op een goede manier worden ondersteund. Het geschetste proces naar steeds grotere eenheden door middel van fusies De onderlinge december

12 zal volgens Ensing nog wel even doorgaan. Hij wil zich er niet over uitlaten waar het zal eindigen, maar als er straks nog acht of zeven Univé s zijn, of nog minder, zullen de bestuurders daarvan ook wel weer met elkaar gaan praten. Belangrijk is wel dat het regionale aspect, zoals Univé Dichtbij dat nu ook doet, blijvend handen en voeten wordt gegeven. N O O D L E E R T B I D D E N Door de onderlinge, hoe groot die ook is, naar de regio terug te brengen, wordt de signatuur van de coöperatieve verzekeraar nog eens bevestigd. Wij zijn een onderlinge en blijven een onderlinge, zegt Cor Ensing, maar dat gezegd hebbende, moeten we ook constateren dat onderlingen het steeds lastiger krijgen. Voor een deel hebben we dat in het verleden zelf veroorzaakt, doordat we niet goed in staat zijn geweest om de voordelen van een onderlinge als ze er zijn, zeg ik er maar C O L O F O N De onderlinge is een uitgave van de FOV (Federatie van Onderlinge Verzekeringmaatschappijen in Nederland) en verschijnt 10 keer per jaar in een oplage van exemplaren. Leden van de FOV zijn gratis geabonneerd op De onderlinge. Redactiecommissie: Chris van Toor Met medewerking van: Peter van Steen, Geldermalsen en Hester Heleen Fotografie, Amerongen Redactiesecretariaat: Productie en druk: Loes Malherbe Postbus AC Zeist T F E info@fov.nl I Drukkerij De Eendracht, Schiedam Overname van (gedeelten van) artikelen is toegestaan mits de bron wordt vermeld. ISSN meteen bij voor het voetlicht te brengen. Vraag aan een willekeurig iemand wat een onderlinge is en hij zal je waarschijnlijk alleen maar waterig aankijken was het jaar van de coöperatie en een enkele keer heb ik er wat van opgevangen, waarschijnlijk omdat ik er gespitst op ben geweest, maar al met al was het bedroevend weinig. En in hoeverre zijn we nu in staat gebleken om ten opzichte van onze concurrenten, behalve eens een keer een stukje premierestitutie, betere producten aan te bieden of dezelfde producten tegen lagere premies? We hebben het daar behoorlijk moeilijk mee. Ook als ik mijn collega s in het buitenland vraag wat hun bedrijf onderscheidt van de commerciële collega s, blijft het vaak angstig stil. Misschien hebben we het met z n allen een beetje te goed. Nood leert bidden en het gros van de onderlingen werd in tijden van grote ellende opgericht. Een onderlinge is dan ook geen jas voor alle seizoenen. In de huidige tijd is de mentaliteit te individualistisch, mensen kunnen voor zichzelf zorgen, en dat vertaalt zich helaas naar het verhaal van onze onderlingen. E I G E N W E R E L D Het is geen boodschap waarmee Cor Ensing afscheid wil nemen van de onderlinge wereld. Misschien wil ik wel helemaal geen afscheid nemen!, zegt hij. Deze wereld is immers ook mijn hobby, ik vind het heerlijk om dit werk te doen. En ik zou het eigenlijk best nog een tijdje willen blijven doen, maar door de fusie is dit niet nodig. Bovendien moet je ook het betrekkelijke van je eigen positie en van je eigen werk inzien, ook naar je relaties toe, of dat nu de ondernemingsraad is of de raad van commissarissen of de toezichthouder. Als het anders was gelopen had ik op hun stoel gezeten en zij op die van mij. Daarom moet je met de nodige betrekkelijkheid naar je eigen verhaal kijken. Ik zie er wel een beetje tegenop om afscheid te nemen, maar tegelijkertijd zit ik er helemaal niet over in. Ik ben gelukkig getrouwd, we hebben twee schatten van dochters, we hebben iedere dag te eten en ik heb altijd mijn werk mogen doen op een manier waarvan ik vond dat het goed was. Ik heb mijn eigen wereld mogen maken en zal dat ook in de toekomst blijven doen! 12 De onderlinge december 2012