Juridische aspecten van medicatie voorschrijfbevoegdheid Yvonne Buijs

Transcriptie

1 Juridische aspecten van medicatie voorschrijfbevoegdheid Yvonne Buijs Boodschap Ter bescherming van de diabetes verpleegkundige met voorschrijfbevoegdheid (en ten behoeve van de veiligheid van de patiënt) is het belangrijk kennis te hebben van de relevante wet en regelgeving en deze ook toe te passen in de praktijk. De diabetesverpleegkundige moet weten welke juridische consequenties en risico s voorschrijfbevoegdheid met zich mee kan brengen 1 Inhoud Belangrijkste aanpassing in wetgeving: Geneesmiddelenwet en Wet BIG Relevante regelgeving vanuit perspectief van de patiënt De zorgverlener: risico s /bedreigingen Strafrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Civielrechtelijk aansprakelijkheid Inspectie Belangrijke juridische aandachtspunten: Protocollen Dossierplicht Omgaan met fouten: Waarom dienen patiënten klacht in Tips omgaan met klachten GOMA 2 1

2 Huidige bewustheid over wet en regelgeving? De heer Jansen wordt doorverwezen door de huisarts naar de diabetespoli. De arts stelt de diagnose diabetes mellitus type 1 vast. Vervolgens wordt de heer Jansen doorverwezen naar de diabetesverpleegkundige voor instellen op insuline. Welke wetgeving speelt een rol bij deze casus? 3 Medicatie voorschrijven: de belangrijkste aanpassingen In oude Geneesmiddelenwet; Alleen voorschrijfbevoegdheid arts, tandarts, verloskundige Niet over te dragen aan verpleegkundigen Eerste stap: aanpassen geneesmiddelenwet Voorschrijven geneesmiddel wordt voorbehouden handeling, maar is niet overdraagbaar Aanpassing wet BIG: Een recept kan ook afgegeven worden door bepaalde categorieën van verpleegkundigen (art 36 lid 14 wet BIG en verder uitgewerkt in ministeriele regeling) mits: Diagnose gesteld door arts, tandarts of verloskundige Medische protocollen en standaarden voorschrijven van UR uitsluitend leverbaar op regeneesmiddelen volgen Ministeriële regeling: Toekenning voorschrijfbevoegdheid aan diabetesverpleegkundige Beperking voorschrijfbevoegdheid tot UR- bloedsuikerregulerende medicatie Relevante opleiding: Post- HBO diabetes + module farmacotherapie, 18 uur als diabetesverpleegkundige in opleiding Overgangsregeling voor diabetesverpleegkundige (SSSV/ AA), minimaal 18 uur werkzaam als diabetesverpleegkundige 4 Casus Mevrouw Pieterse is bij jou op het spreekuur. Jij handelt het recept voor insuline voor haar af. Mevrouw vraagt je tegelijk een recept voor atorvastatine voor te schrijven, want zij heeft niet genoeg medicatie meer voor de volgende dagen. Wat kun je voor haar betekenen? 2

3 Medicatie voorschrijven Alleen orale bloedglucoseverlagende medicatie en insuline voorschrijven Alleen voorschrijver als geregeld: registratie voorschrijfbevoegdheid in BIG- register (controle door apotheek) UZI- pas: elektronisch voorschrijven ABG- code: vergoeding zorgverzekeraar Aandachtspunten: Beleidsregels gunstbetoon Geneesmiddelenwet ( hierover straks Marten Kroneman) Richtlijn medicatie overdracht in de keten 6 Richtlijn: Overdracht medicatiegegevens in de zorg Doel: het voorkomen van fouten bij overdracht van medicatiegegevens en het vergroten van de patiëntveiligheid doordat zorgprofessionals in de samenwerkende keten altijd over een actueel medicatieoverzicht beschikken Elke zorgaanbieder/zorgverlener stelt samen met de collega-zorgverleners voor zijn locale situatie een protocol overdracht van medicatiegegevens op en beschrijft wijze van verankering richtlijn. Dit protocol wordt geborgd in het veiligheidsmanagementsysteem of het kwaliteitsysteem van elke betrokken In richtlijn staan welke gegevens overgedragen moet worden De voorschrijver moet onderzoeken of het meest actuele medicatieoverzicht heeft. Indien overzicht niet aanwezig informatie vragen aan patiënt, voorganger in keten, apotheek In richtlijn geen centrale aansprakelijkheid geregeld Richtlijn uitgewerkt in Spoorboekje voor medicatieoverdracht (bevat check-list) 7 Casus Een mevrouw Jansen belt naar je telefonisch spreekuur voor een herhaalrecept voor haar tabletten en insuline. Zij vraagt je of er ook een mogelijkheid kan komen deze vraag in de toekomst online aan jou voor te leggen. Wat antwoord je? Waarop moet gelet worden bij online voorschrijven? 8 3

4 Online -contact WGBO van toepassing vereisten informatieplicht, dossierplicht enz. in acht nemen Art. 67 van de Geneesmiddelenwet Internetcommunicatie die gebaseerd is op een bestaande behandelrelatie valt hier uitdrukkelijk niet onder Voor online voorschrijven van herhaalrecepten geldt: dat er voldoende informatie beschikbaar moet zijn om te beoordelen of het herhaalrecept noodzakelijk of wenselijk is. Aanvullend onderzoek is niet nodig. De patiënt moet er op geattendeerd worden om mogelijke bijwerkingen te melden sinds de laatste uitgifte van het recept en veranderingen in de gezondheidstoestand te melden. De patiënt heeft op grond van art. 7: 452 BW de plicht om de hulpverlener naar beste weten in te lichten en medewerking te geven die deze redelijkerwijs nodig heeft voor de uitvoering van de behandelovereenkomst. Herziene versie KNMG Richtlijn online arts- patiënten contact, pag. 9-10, 9 Inhoud Belangrijkste aanpassing in wetgeving: Geneesmiddelenwet en Wet BIG Relevante regelgeving vanuit perspectief van de patiënt De zorgverlener: risico s /bedreigingen Strafrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Civielrechtelijk aansprakelijkheid Inspectie Belangrijke juridische aandachtspunten: Protocollen Dossierplicht Omgaan met fouten: Waarom dienen patiënten klacht in Tips omgaan met klachten GOMA 10 Casus Je bent op de verjaardag van je tante Louise en ontmoet daar de buurvrouw van je tante, mevrouw De Groot. Mevrouw De Groot gebruikt kortwerkende insuline voor de maaltijden. Zij is net van plan een heerlijk stuk appeltaart te gaan eten en vraagt je advies hoeveel insuline ze nu het beste kan inspuiten. Wat doe je? 11 4

5 De patiënt Belangrijke uitgangspunten (voornamelijk geregeld in WGBO): Informatieplicht/ informed consent: patiënt is voldoende geïnformeerd over werking, bijwerkingen, dosering, interacties en contra-indicatie. Informatieplicht zowel voor voorschrijver en apotheek De patiënt is verantwoordelijk om alle relevante informatie te verstrekken, die relevant is voor de hulpverlening Dossierplicht: voor verantwoorde zorg registreren van alle wijzigingen in de medicatie in dossier Richtlijn veilige overdracht van medicatiegegevens Geheimhouding/ overdracht medicatiegegevens: zonder toestemming geen overdracht van medicatiegegevens (zie ook richtlijn Overdracht 25 april 2008); toestemming vastleggen in dossier Overdracht alleen aan zorgverlener die ook een behandelrelatie hebben Niet meer gegevens uitwisselen dan noodzakelijk voor de hulpverlening en uitvoering taak Patiënt heeft recht op inzage en afschrift dossier 12 Vertegenwoordiging Vertegenwoordiging: rangorde WGBO (art 7.: 465 lid 3 BW): een (door de rechter benoemde) curator of mentor een door de patiënt schriftelijk gemachtigde echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel van de patient de ouder, kind, broer of zus van de patiënt. Inhoud Belangrijkste aanpassing in wetgeving: Geneesmiddelenwet en Wet BIG Relevante regelgeving vanuit perspectief van de patiënt De zorgverlener: risico s /bedreigingen Strafrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Civielrechtelijk aansprakelijkheid Inspectie Belangrijke juridische aandachtspunten: Protocollen Dossierplicht Omgaan met fouten: Waarom dienen patiënten klacht in Tips omgaan met klachten GOMA 14 5

6 Aansprakelijkheid De diabetesverpleegkundige is verantwoordelijk voor haar eigen handelen en nalaten Aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid zijn nauw verwant, maar daarmee wordt niet precies hetzelfde bedoeld Verantwoordelijk zijn, kan leiden tot aansprakelijkheid Aansprakelijkheid gaat over de gronden waarop en hoe de diabetes verpleegkundige aan te spreken is op haar handelen of nalaten Aansprakelijkheid wordt vastgesteld door de rechter Vormen van aansprakelijkheid: Strafrechtelijke aansprakelijkheid Civielrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Arbeidsrechtelijke aansprakelijkheid 15 Strafrechtelijke aansprakelijkheid Betreft ernstige feiten Grondslag in Wetboek van Strafrecht: - Schending beroepsgeheim - Betrokkenheid bij toepassen euthanasie, hulp bij zelfdoding - Dood door schuld - Schuld aan toebrengen van zwaar lichamelijk letsel Openbaar ministerie treedt op als klager Indien bewezen te wijten aan schuld of ernstige onzorgvuldigheid verpleegkundige dan - Strafvervolging en veroordeling - Boete of gevangenisstraf 16 Civielrechtelijke aansprakelijkheid Gaat niet om straf, maar om vaststellen en vergoeden door patiënt geleden schade Civiele procedure mogelijk bij alle zorgverleners, ook niet BIG- geregistreerden Klager kan eis tot schadevergoeding indienen bij civiele (burgerlijke) rechter Te beantwoorden vragen: Is er sprake van een normoverschrijding : toerekenbare tekortkoming of een onrechtmatige daad? Is er schade en is deze toe te schrijven aan de normoverschrijding (causaal verband) Wie draagt de schade? Centrale aansprakelijkheid geregeld in WGBO: zorginstelling verzekeraar Bij problemen afhandeling schade mogelijkheid om deelschilprocedure te starten (dit in plaats van een dure bodemprocedure) Regres (verhalen van instelling/verzekeraar op verpleegkundige) bij opzet, roekeloosheid, grove schuld Aansprakelijkheid hulpverlener meestal gebaseerd op; Schending zorgplicht, niet- naleven protocol, ontoelaatbare gevaarzetting of ontbreken van informed consent 17 6

7 Tuchtrecht Doel: Bewaken en handhaven kwaliteit beroepsuitoefening Algemeen belang staat voorop, niet dat van klager of beroepsbeoefenaar Toetsingsnorm: Zorgvuldig handelen ten opzichte van patiënt of naasten Handelen in algemeen belang van individuele gezondheidszorg Wie kan klagen? Patiënt, naasten of nabestaande Inspectie voor volksgezondheid De zorginstelling waar aangeklaagde werkt Degene aan wie opdracht is verstrekt 18 Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Klacht in dienen bij een regionaal tuchtcollege (eerste aanleg), centraal tuchtcollege Klagen over BIG- geregistreerde Opleggen van maatregelen: Waarschuwing Berisping Geldboete (max 4500,-) Schorsing inschrijven BIG- register (max. 1 jaar of voorwaardelijk) Gedeeltelijke ontzegging uitoefening beroep Schrappen uit BIG-register Let op: anders dan civielrechtelijk tuchtrechtelijk aansprakelijk te stellen zonder dat er sprake is van schade Toetsingskaders: Zorgvuldigheid in acht genomen die van een redelijk handelend en redelijk bekwaam professional in dezelfde omstandigheden mag worden verwacht Protocollen, gedragsregels en richtlijnen gevolgd 19 Inspectie voor gezondheidszorg Controlerende rol Bestuurlijke boete opleggen: bijvoorbeeld het onbevoegd verrichten van een voorbehouden handeling kan een waarschuwing een boete opleveren van 3.350,00 (beleidsregels bestuurlijke boete Wet BIG) 20 7

8 Casus De heer Francken belt. Hij heeft type I en gebruikt een insulinepomp. Hij klaagt over misselijkheid in combinatie met suboptimale bloedsuikerwaarden. Jouw advies: extra meten, zo nodig bijspuiten, extra drinken, systeem naald verwisselen en bij aanhoudende bloedsuikers bij te spuiten met de pen en bij ernstigere klachten naar de SEH te komen. Je schrijft in het dossier kort en bondig je advies op: hoge bls waarden en misselijk, advies gegeven De heer wordt later opgenomen via de SEH vanwege ketoacidose en belandt daarbij zelfs op de I.C. De familie belt. De heer heeft wel een eerste keer bijgespoten met de pen en later nog via de insulinepomp, maar hij heeft niet het naaldsysteem van de pomp verwisseld en ook niet bijgespoten via de pen. Jij hebt onzorgvuldige gehandeld door dit niet te adviseren volgens de familie Francken. Omdat dit soort adviezen zo vanzelfsprekend zijn, heb je dit niet in het dossier genoteerd. Wat kan je mogelijk te wachten staan? Inhoud Belangrijkste aanpassing in wetgeving: Geneesmiddelenwet en Wet BIG Relevante regelgeving vanuit perspectief van de patiënt De zorgverlener: risico s /bedreigingen Strafrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Civielrechtelijk aansprakelijkheid Inspectie Belangrijke juridische aandachtspunten: Protocollen Dossierplicht Omgaan met fouten: Waarom dienen patiënten klacht in Tips omgaan met klachten GOMA 22 Protocollen en jurisprudentie Uitgangspunt Trombose- arrest (Hoge Raad 2 maart 2001) Niet in acht nemen van eigen protocol levert een toerekenbare tekortkoming op, handelen volgens protocol, alleen gemotiveerd afwijken mag. Altijd een eigen beoordeling of je een protocol of onderdeel daarvan in concrete situatie moet toepassen Tuchtrechter : Uitspraak: wie is verantwoordelijk voor gebrek in protocol? Uitspraak protocol niet gevolgd; verpleegkundige kan zich niet beroepen op gebrek aan scholing Verpleegkundige moet er voor zorgen, dat zij over protocol kan beschikken 23 8

9 Dossierplicht Algemeen: Voor behandeling; aantekeningen die voor goede behandeling noodzakelijk zijn Toenemend juridisch belang: Bewijskracht in juridische procedures Bewijskracht dossier (dossierplicht): wie stelt bewijst, omkering bewijslast mogelijk Is er volgens protocol gehandeld (zo niet, noteren in dossier trombose-arrest Let op: ook bij hectische situaties naderhand notities maken in dossier! 24 Casus De heer Koevoet komt op je spreekuur en je spreekt af dat er wijzigingen in zijn dosering insuline aangebracht moeten worden. De heer Koevoet wordt dagelijks door de wijkverpleging thuis gespoten en geeft deze wijziging mondeling aan haar door. Vind je dit een zorgvuldige werkwijze? Inhoud Belangrijkste aanpassing in wetgeving: Geneesmiddelenwet en Wet BIG Relevante regelgeving vanuit perspectief van de patiënt De zorgverlener: risico s /bedreigingen Strafrechtelijke aansprakelijkheid Tuchtrechtelijke aansprakelijkheid Civielrechtelijk aansprakelijkheid Inspectie Belangrijke juridische aandachtspunten: Protocollen Dossierplicht Omgaan met fouten: Waarom dienen patiënten klacht in Tips omgaan met klachten GOMA 26 9

10 Waarom dienen patiënten of naasten een klacht in? Informatie en goede communicatie: wat is er gebeurd, hoe is het gebeurd en voor zover niet alles bekend is, wanneer is die duidelijkheid er wel Duidelijkheid krijgen waar ligt de behoefte vooral? Erkenning van de fout, het nemen van verantwoordelijkheid daarvoor, excuses Duidelijkheid krijgen wat er gebeurd is, gevolgen voor gezondheid en mogelijk herstel(behandeling) Maatregelen ter voorkoming van vergelijkbare fouten in toekomst (algemene kwaliteitsverbetering Gelijk krijgen/ oordeel krijgen van een onpartijdige instantie Herstel relatie met hulpverlener Schadevergoeding 27 Tips voor zorgverlener: 4x S Serieus Secuur Snel Steun Casus In het formularium staat beschreven dat thiazolidine alleen in uitzonderlijke gevallen wordt voorgeschreven. Jij hebt dit voorgeschreven aan de heer De Groot. Zijn dochter belt later naar de internist om zich over de bijwerkingen te beklagen. De dochter vraagt de internist of jij wel zorgvuldig hebt gehandeld. Wat betekent dit voor jou??? 10

11 GOMA: gedragscode openheid medische incidenten, verbeterde afwikkeling medische aansprakelijkheid Doel: betere afwikkeling medische aansprakelijkheid Opgesteld door de letselschaderaad om bij afwikkeling van letselschade de positie van de patiënt te verbeteren Incident: een onbedoelde gebeurtenis die tot schade aan de patiënt heeft geleid of nog kan leiden. Aanbevelingen: Informeer zorgvuldig en duidelijk over onderzoeken en behandeling Zorg voor adequate dossiervoering. Na incident (met mogelijke) gevolgen voor patiënt, noteer aard en toedracht van het incident in het dossier Zoek zelf persoonlijk contact met patiënt; bel of zelf Neem negatieve gevolgen van incident weg, of beperk deze Informeer de patiënt zodra toedracht bekend is Stel onderzoek in en onderneem verbeteracties, waarover u de patiënt ook informeert Verzamel gegevens om feiten goed vast te kunnen stellen Erken de fout, zeg sorry, toon empathie, luister en geef aandacht Informeer patiënt schriftelijk over klacht of claimprocedure Klachtenfunctionaris of klachtencommissie Schadecontactpersoon 30 Een klacht is niet leuk en komt nooit op het juiste moment 31 Boodschap Ter bescherming van de diabetes verpleegkundige met voorschrijfbevoegdheid (en ten behoeve van de veiligheid van de patiënt) is het belangrijk kennis te hebben van de relevante wet en regelgeving en deze ook toe te passen in de praktijk. De diabetesverpleegkundige moet weten welke juridische consequenties en risico s voorschrijfbevoegdheid met zich mee kan brengen 32 11

12 Een klacht is een gratis advies 33 12