De Afsluitdijk dikke streep of stippellijn?

Transcriptie

1 De Afsluitdijk dikke streep of stippellijn? Katja Philippart This Side of Paradise, 28 augustus 2016, Haren (GR)

2 De Afsluitdijk dikke streep of stippellijn?

3 1886 Oprichting Zuiderzeevereniging 1891 Eerste levensvatbare plannen van Ir Lely 1913 Project door Lely op agenda kabinet Hongersnood in NL tijdens WW I 1916 Watersnood in Zuiderzeegebied 1917 Indiening plannen door Lely 1918 Parlement akkoord met de Zuiderzeewet 1920 Begin werkzaamheden van de Afsluitdijk 1925 Versnelling werkzaamheden (na tussenstop) 1932 Dichting Afsluitdijk Foto:

4 Den Oever Stevinsluizen + schutsluis Totale lengte Afsluitdijk is 32 km Met 25 spuikokers (12m breed) Dus minder dan 1% open Slechts voor deel van de tijd Kornwerderzand Lorentzsluizen + schutsluis Foto s: beeldbank.rws.nl

5 Situatie in 1921 Situatie in 2016 Lauwersmeer

6

7 Aanlandingen visserij in ton per jaar ( ) Noorderlijk deel Zuiderzee / westelijke Waddenzee Zuidelijk deel Zuiderzee / IJsselmeer Conclusies Veelal afname (vrijwel) direct na afsluiting Paling vangst IJsselmeer nam meteen toe Spiering hoge vangst IJsselmeer Vangsten niet (altijd) indicatief voor bestanden Bronnen: Redeke (1904), visafslagen (Jaap Quak SVN), De Booijs et al (2014), De Graaf & Deerenberg (2015)

8 Van der Veer HW, Dapper R, Henderson PA, Jung AS, Philippart CJM, Witte JIJ & Zuur AF, Changes over 50 years in fish fauna of a temperate coastal sea: Degradation of trophic structure and nursery function. Estuarine, Coastal and Shelf Science 155,

9 Fuikvangsten in individuen per vangdag ( ) Bron: Fuik staat in het zeegat van het Marsdiep: vangsten Waddenzee of Noordzee vis? Databron:

10 Langjarige tijdseries dichtheden vissen waddengebied

11 Dichtheden (individuen per hectare) en synchronisatie in dichtheden (correlatie coëfficiënt) in vissen in deelgebieden Noordzee IJsselmeer Databronnen: Noordzee: Heessen et al. (2015) Noordzee kustzone & Waddenzee: Demersal Fish Survey (IMARES/ICES) IJsselmeer: van Overzee et al. (2013), van der Sluis et al. (2015)

12

13 Connectiviteit in bot en spiering tussen Waddenzee en IJsselmeer Bot Spiering Relatie dichtheden bot in IJsselmeer met zoetwater afvoer en verdubbeling dichtheden tijdens visvriendelijk spuibeheer Bijna de helft (45%) van spiering in de westelijke Waddenzee is geboren in het zoete water (IJsselmeer of Markermeer) Winter, H.V. (2009) Voorkomen en gedrag van trekvissen nabij kunstwerken en consequenties voor de vangkans met vistuigen. IMARES Rapport C076/09 Phung, A.T. et al. (2015) Migration of diadromous and landlocked smelt populations studied by otolith geochemistry. Fisheries Research, 167,

14 Huidige overgangen tussen zout en zoet in het NL waddengebied, Ongeveer 30 vispassages (gerealiseerde /gepland) & 10 barrières Kosten bestaande vispassages Klepduikers, rinketten, etc. Visvriendelijk spui/sluisbeheer Vistrappen, vishevels Visvriendelijk pompen Euro

15 Kornwerderzand Schutsluis Spuisluizen Vismigratierivier (gepland)

16 Huidige migratie via spui- en schutsluizen REG: Reguliere spui (Waddenzee <-> IJsselmeer) Vispassage per spui per spuideur KWZ (Kruitwagen & Webers 2009) Aantal spuien per jaar KWZ (Provincie Fryslân 2015) Aantal spuideuren open per spui KWZ (Provincie Fryslân 2015) Totaal (DO + KWZ) = 2x KWZ VVS: VisVriendelijk Spui- en schutbeheer (Waddenzee -> IJsselmeer) Vispassage per VV spui en schut DO + KWZ (Vriese et al. 2015) Aantal VV spuien & schutten per jaar (Provincie Fryslân 2015) Alleen trek tijdens migratie periode (5 maanden per jaar) Kruitwagen, G. & Webers, H.A.A.M. (2009) Metingen vismigratie via de spuicomplexen in de Afsluitdijk: oplegnotitie najaar Witteveen+Bos, Deventer Provincie Fryslan (2015) Aanvulling op het MER Vismigratierivier Afsluitdijk, 12 augustus 2015, 20 pp. Vriese, F.T., Hop, J. & De Bruijne, W. (2015) Eindrapport testfase project visvriendelijk sluisbeheer Afsluitdijk en Houtribdijk. Arcadis Nederland B.V. rapport C

17 Schattingen(!) jaarlijkse migratie via spui- en schutsluizen REG VVS REG WZ -> IJM WZ-> IJM IJM -> WZ Paling Haring Spiering Bot Conclusies VVS biedt serieus perspectief t.o.v. REG Visstanden IJsselmeer van belang voor visstanden Waddenzee 10/14

18

19 Periode Gewone zeehond 7000 stuks à 4 kg per dag = 28 ton per dag Grijze zeehond 2500 stuks à 5 kg per dag = 12,5 ton per dag Totaal = 40 ton per dag

20 Schattingen(!) jaarlijkse predatiedruk Aalscholvers IJsselmeer Waddenzee Zeehonden Waddenzee Paling Haring Spiering Bot ind. j -1 Conclusies (voor deze soorten!) Meer predatie (4 soorten) door aalscholvers dan door zeehonden Predatie door zeehonden is overschatting (eten m.n. in Noordzee) Predatiedruk door garnalen & vis op vissen (nagenoeg) onbekend Brasseur S, Tulp I, Reijnders P, Smit C, Dijkman E, Cremer J, Kotterman M & Meesters, Voedselecologie van de gewone en grijze zeehond in de Nederlandse kustwateren. Wageningen, Alterra, Alterra-rapport 905 Leopold MF, Van Damme CJ & van der Veer HW, Diet of cormorants and the impact of cormorant predation on juvenile flatfish in the Dutch Wadden Sea. Journal of Sea Research 40,

21 Schattingen (!) van bijvangst door garnalenvisserij Waddenzee Spiering Bot individuen per jaar Conclusies (voor deze soorten!) Factor 10 hoger dan predatie door zeehonden Waddenzee Vergelijkbaar met predatie aalscholvers Waddenzee Indirecte effecten (Noordzee, bodem) visserij onbekend Glorius ST, Craeymeersch JAM, Van der Hammen T, Rippen AD, Cuperus J, Van der Weide BE, Steenbergen J & Tulp IYM, Effecten van garnalenvisserij in Natura 2000 gebieden. IMARES Report C013/15. Van Overzee H, Leijzer T, Jansen J, Goudswaard K, Kesteloo J & Quirijns F, Overzicht van visserij op de Waddenzee. IMARES rapport C118/08 verbeterde versie.

22 Schattingen (!) van vangst door gerichte visserij gemiddeld gedurende de afgelopen 15 jaar IJsselmeer Paling Spiering individuen per jaar Conclusies (voor deze soorten!) Factor hoger dan predatiedruk aalscholvers IJsselmeer Factor hoger dan visvriendelijk spui- en schutbeheer Indirecte (voedselweb, bodem) en overige effecten onbekend De Boois IJ, Van Overzee HMJ, De Graaf M, Van Keeken OA, Kuijs EKM, Van Os-Koomen E, Westerink HJ & Wiegerinck JAM, Toestand vis en visserij in de zoete Rijkswateren. Deel III: Data. Report IMARES C060/13 De Graaf M & Deerenberg CM, Report on the eel stock and fishery in the Netherlands Report IMARES C003/15

23 Relatieve invloed van menselijk handelen Waddenzee IJsselmeer Visserij (bijvangst) Afsluitdijk REG Visserij (gericht) Afsluitdijk REG Afsluitdijk VVS Paling Haring Spiering Bot NB: geen getallen voor import/export, reproductie & overleving na zoetzout migratie ca. 100 individuen ca individuen Etc.

24 Bron:

25 Kennis Ontwikkeling Trekvissen Testen van Ontwerp Inlaat Op vismigratie Internationale Testfaciliteit Vismigratie KWZ Testen van Brakwaterzone Op vismigratie Visvriendelijk Spuien & Schutten Afsluitdijk Testen van Ontwerpen Vispassages Voorlichting & Laboratorium Faciliteiten Testen van Zoutgradient Op vismigratie 12/14

26 Grootschalige Migratie Patronen Onderzoek & monitoring (LEEFGEBIEDEN) Relevant gebied (inclusief achterland!) Relevante ruimte- & tijdschalen Aansluiten bij bestaande meetprogramma s! Kleinschalige Keuzes Zoet/Zout Overgangen Onderzoek & monitoring (KWZ) Watertemperatuur Stroomsnelheid Getij Zoutgehalte Turbulentie Waterkwaliteit Substraat Voedselbeschikbaarheid Predatiedruk Oevervegetatie, licht,... etc.

27 gezamenlijke kennisontwikkeling vismigratie op de grens van zoet en zout 14/14

28 Potentiele maatregelen voor versterking visbestanden Waddenzee 1. Beperking visserij Waddenzee & IJsselmeer 2. Visvriendelijk spui- en schutbeheer 3. Optimalisatie bestaande vispassages 4. Verbetering kritieke leefgebieden 5. Grote brakwatergebieden 6. Testfaciliteit Vismigratie Kornwerderzand

29 Philippart C.J.M. & M.J. Baptist (2016) An exploratory study into effective measures to strengthen diadromous fish stocks in the Wadden Sea. Position Paper Waddenacademie Elektronische versie: (verkenningen) Papieren versie:

30 Samenvatting De Afsluitdijk: dikke streep of stippellijn? De afsluiting van de voormalige Zuiderzee wordt wel de grootste ecologische ramp in de geschiedenis van de westelijke Waddenzee genoemd. Een deel van het estuarium werd een zoetwater bekken, waarvan vervolgens ook nog eens grote delen werden ingepolderd. Hiermee veranderde het leefgebied voor veel planten en dieren, waaronder dat van trekvissen zoals bot, paling en spiering. Maar in hoeverre is de Afsluitdijk nog steeds doorlaatbaar voor trekvissen, en hoe kan deze doorlaatbaarheid eventueel worden vergroot? En hoe verhoudt zich dat tot andere maatregelen, zoals reductie visserij, die de lokale bestanden van trekvissen zouden kunnen versterken? In deze lezing worden de getallen op een rijtje gezet.