Het adderleven zoals het is: slapen en seksen op de hei, eten in de wei

Transcriptie

1 Het adderleven zoals het is: slapen en seksen op de hei, eten in de wei Katja Claus & Dirk Bauwens namens

2 adders zijn te vinden in twee verschillende habitats: hoge, droge terreinen waar ze tijdens de winter en lente vertoeven, en laaggelegen, vochtige valleigraslanden die ze tijdens de zomer opzoeken adders migreren jaarlijks tussen die twee habitattypes

3 Winterhabitats : Uitverkoren plekken van adderzoekers; alom bekend Uitvoerig bestudeerd en beschreven Focus van reptielenbeheer Heidevegetaties Zomerhabitats : Veelal onbekend, zelfs genegeerd Zelden bestudeerd, zeer summier beschreven Weinig/geen aandacht bij beheer Brede waaier habitats Wat is belang van zomerhabitats?

4 Overzicht presentatie Wat zijn die zomerhabitats? Wanneer zijn er adders in hei en wei? Wat doen ze in de wei? Inzichten uit populatie-ecologie Behoud en beheer adderpopulaties Maar eerst: ons uitheems studiegebied

5 Het Groot Schietveld (Wuustwezel, Brecht)

6 Het Groot Schietveld (Wuustwezel, Brecht) militair domein 1570 ha heide, grasland & bos geïsoleerd veel adders

7 Overzicht presentatie Wat zijn die zomerhabitats? Wanneer zijn er adders in hei en wei? Wat doen ze in de wei? Inzichten uit populatie-ecologie Behoud en beheer adderpopulaties

8 Zomerhabitats op het GSV Sterk verruigde graslanden

9 Zomerhabitats op het GSV Rietgras - ruigte Verlaten wildakker

10 Zomerhabitats op het GSV Verruigde wegbermen

11 Zomerhabitats op het GSV Pitrus - graslanden

12 Zomerhabitats op het GSV Pitrus graslanden (bis)

13 Zomerhabitats in Drenthe (Hijkerveld) Ruigtes en Pitrus graslanden (nogmaals) Rolf van Leeningen

14 Zomerhabitats in Friesland (de Schaopedobbe) Pitrus graslanden (weer eens) Jelmer Groen

15 Zomerhabitats op het GSV?? Open, vochtige bossen

16 Kenmerken van de zomerhabitats Vegetatie erg gevarieerd - geen heide Nabij heidegebieden Structuurrijke vegetaties: afwisseling lage-hoge begroeiing en open-dichtbegroeide plekken Groter voedselaanbod door hogere primaire productie (vroegere/huidige bemesting) Adders zijn er moeilijk te vinden

17 Overzicht presentatie Wat zijn die zomerhabitats? Wanneer zijn er adders in hei en wei? Wat doen ze in de wei? Inzichten uit populatie-ecologie Behoud en beheer adderpopulaties

18 Adders in hei en wei: adulte mannen Winterslaap Rijping zaadcellen / zonnen Paringen zomerrust

19 Adders in hei en wei: adulte mannen Geen zomerrust, wel actief in zomerhabitats

20 Adders in hei en wei: adulte vrouwen Winterhabitats: drachtig Ontwikkeling embryo s Zomerhabitats: niet-drachtig

21 Wanneer zijn er adders in hei en wei? winter voorjaar zomer Adulte man Adulte vr drachtig Adulte vr niet drachtig Onvolwassen Adders brengen groot(ste) deel van hun leven door in de zomergebieden

22 Overzicht presentatie Wat zijn die zomerhabitats? Wanneer zijn er adders in hei en wei? Wat doen ze in de wei? Inzichten uit populatie-ecologie Behoud en beheer adderpopulaties

23 Adders in de wei Adders leven niet van de zon! ( t zijn geen planten hé) Energie voor dagelijks onderhoud, groei en vetreserves nodig voor overleving en reproductie voedsel Adders foerageren vooral in de zomergebieden!

24 Zomerhabitats = Foerageerhabitats Groeivijver van onvolwassen dieren Opslaan vetreserves nodig voor reproductie vrouwen Herstel vetreserves na dracht bij vrouwen Recuperatie vetreserves na paartijd mannen

25 Intermezzo. Adders houden van gagel het adderteam drinkt Gageleer* en steunt zo het Kempens reservatenfonds!! * maar niet vandaag

26 Overzicht presentatie Wat zijn die zomerhabitats? Wanneer zijn er adders in hei en wei? Wat doen ze in de wei? Inzichten uit populatie-ecologie Behoud en beheer adderpopulaties

27 Studie populatie-ecologie Vangen-hervangen individueel gemerkte dieren periode: ; ca gegevens Informatie over: Oudste dieren, verste afstanden, andere leuke weetjes Belangrijkste resultaten: Schattingen aantallen, aantalsverloop & populatiegroei Beïnvloedende processen: sterfte- en geboortecijfers Complexe en trage levenscyclus adder sterfte- en geboortecijfers per leeftijdsgroep

28 Overlevingskansen ~ Leeftijd ca 50-70% voor alle leeftijden (ook 0-jarigen) slechts 20% bereikt geslachtsrijpe leeftijd (3 of 4 jaar)

29 Geboortecijfers ~ Leeftijd Leeftijd (jaar) %reproductief

30 Populatiegroei Combineren sterfte- & geboortecijfers life-table of populatiematrix populatiegroei (~ toe/afname aantal dieren) Impact van variatie in sterfte- en geboortecijfers op populatiegroei: Sterfte: 85% Geboorte: 15% Bij welke leeftijdsgroep(en) hebben sterftecijfers grootste impact op populatiegroei?

31 Impact sterftecijfers op populatiegroei Sterfte tijdens onvolwassen levensjaren heeft grootste impact (60 70%) op populatiegroei

32 Belang populatiegroei? Natuurbeheer streeft naar aantalstoename Beheer richten op processen en leeftijdsgroepen met belangrijkste impact op populatiegroei Overlevingskansen van onvolwassen dieren, in de zomerhabitats De adulten op de heide zijn niet de meest kritische fase! Theoretisch gewauwel? Neen! Standaard berekeningen gebaseerd op waargenomen vangsten-hervangsten individuele dieren!!

33 In t kort Zomerhabitats verruigde graslanden, e.a. Adders brengen groot(ste) deel van hun leven door in de zomerhabitats Adders foerageren vooral in de zomergebieden! Overlevingskansen van onvolwassen dieren in de zomerhabitats hebben belangrijkste impact op populatiegroei

34 Logisch gevolg (1) Beheer adderhabitats beheer heide Optimaal beheer van heidehabitats is erg belangrijk maar volstaat (mogelijk/wellicht) niet Meer aandacht voor zomergebieden!! Behoud grazige ruigtes, pitrusvelden, verlaten akkers, Informeren van lokale beheerders en boswachters vb. Jelmer Groen Friesland; Johann Prescher Drenthe Kleinschalig natuurherstel: overgang tussen rijke en arme gronden, vroege en late successiestadia,

35 Logisch gevolg (2) Monitoring: in winterhabitats op de heide (vrijwel steeds) ~ toestand winterhabitats Vernatting, droging, grassing, plagging, schaping, zwijning, Invloed op populatieprocessen weinig duidelijk en/of onbekend (zelden of nooit) ~ toestand zomerhabitats Verdwijnen, bossing, fraaiing, Variatie voedselaanbod (muizen) foerageersucces groei / sterfte (vb. Andren &Nilson 1983, Forsman 1993, Forsman & Lindell 1997) Aantalsveranderingen op de hei worden beïnvloed door wat er vaak onopgemerkt gebeurt in de wei

36 De moraal There s more to the picture than meets the eye (N. Young, 1979) Bedankt!!