AnD. Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Verschijnt driemaal per jaar Afgiftekantoor: 9099 Gent X JUNI 2013

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "AnD. Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Verschijnt driemaal per jaar Afgiftekantoor: 9099 Gent X JUNI 2013"

Transcriptie

1 AnD Tijdschrift van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Verschijnt driemaal per jaar Afgiftekantoor: 9099 Gent X JUNI 2013 VAD IN ACTIE N2 1

2 COLOFON INHOUD AnD is het tijdschrift van VAD, de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw. VAD overkoepelt het merendeel van de Vlaamse organisaties die werken rond alcohol, illegale drugs, psychoactieve geneesmiddelen en gokken. De DrugLijn, een initiatief van VAD, is dé informatielijn waar iedereen terechtkan met vragen over deze thema s. AnD verschijnt driemaal per jaar. Redactie dr. Frieda Matthys (hoofdredacteur) Inge Baeten, David Möbius, Kathleen Raskin, Johan Rosiers, Jochen Schrooten Vormgeving, druk, cartoons en foto s fe-online.be (vormgeving), epo.be (druk), pokke.be (cartoons) shutterstock.com (p. 1, 4, 6, 7, 8, 10, 14, 16, 20), CAD Limburg (p. 9), BIVV (p. 18, 19) Abonnementen T Contactgegevens Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel T I F I I vad@vad.be Verantwoordelijke uitgever Frieda Matthys, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag overgenomen en/of verveelvoudigd worden, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande toestemming van VAD. REDACTIONEEL 3 VAD IN ACTIE 4 Vroeginterventie op spoeddiensten. Patiënten evalueren eigen risicogedrag 4 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN 6 Een DrugLijnmedewerker 6 BRUSSEL-CENTRAAL 7 Groenboek 7 UITGESPROKEN 8 Voor spelers en hun omgeving 8 GEWIKT & GEWOGEN 10 Cultuur- en migratiesensitieve drempels in de drughulpverlening 10 De norm bepaalt 12 BIJBLIJVEN 14 Willen, werken, werken 14 State of the art GHB-monitor 16 FOCUS 18 Go For Zero driver schuimt het Vlaamse uitgaansleven af 18 UITGELEZEN 20 Iedereen gebruikt toch? 20 Geboekstaafd 21 UIT DE KUNST 22 Love is the devil 22 ETALAGE 23 Bestelbon 24

3 RE DAC TIO NEEL Afgelopen weken kwam, na veertien jaar voorbereiding, de vijfde editie uit van de DSM-5, de Diagnostical and Statistical Manual van de American Psychiatric Association. Het is een handboek waarin alle (?) psychiatrische aandoeningen geclassifi ceerd staan. Stoornissen door het gebruik van middelen vormt daar meer dan ongeveer een derde van. De eerste editie verscheen in Door de evolutie van de wetenschap, maar ook door maatschappelijke en culturele veranderingen, kijkt men anders, of benoemt men de stoornissen anders. Reeds maanden is er ook heel wat kritiek op deze nieuwe editie van de DSM. Op ons eigen terrein is al zeker niet iedereen het erover eens dat het schrappen van het onderscheid tussen middelenmisbruik en middelenafhankelijkheid een goede zaak is. De consequentie voor het advies dat we aan de patiënt geven, is immers groot. Bij alcoholmisbruik is er vermoedelijk een weg te vinden om gecontroleerd te drinken. Zijn er tekenen van afhankelijkheid, dan moeten we de patiënt eerlijkheidshalve adviseren om geen risico s te nemen, omdat afhankelijkheid controle juist in de weg staat. Er is trouwens wel meer kritiek op de DSM-5, kritiek vol emotie, die we bij een toename van lichamelijke diagnoses nooit zien. En die zijn er ook. Elk jaar worden nieuwe lichamelijke ziektes benoemd. Bij psychiatrische diagnoses voelt iedereen zich meer bedreigd. Het lijkt wel alsof we bang zijn om gestoord genoemd te worden. Natuurlijk moeten we voorzichtig zijn met vage, zwevende diagnoses die misbruikt kunnen worden, hetzij in een verdrukkend politiek klimaat, hetzij door de farma-industrie of door de zorgverzekeraars. Maar het zo goed mogelijk benoemen en indelen wat er allemaal mis kan lopen, is op zich toch niet bedreigend. Misbruik kan er inderdaad van elk systeem gemaakt worden. Dat kan nu ook met de DSM-IV. De kritiek lijkt ook wat te gaan over het feit dat de wetenschap niet heeft kunnen waarmaken wat ze vijftien jaar geleden had aangekondigd: aan de basis van elke aandoening ligt een organische oorzaak. Als we die vinden, kunnen we psychiatrische stoornissen adequaat behandelen door de oorzaak weg te nemen. We weten eigenlijk nog steeds heel weinig van ons brein. En veel meer onderzoek op dat vlak is nodig. Maar de psychische en sociale factoren zullen altijd een belangrijke rol blijven spelen en met geen medicijn of magnetische stroom te beïnvloeden zijn. Misschien hoeven we ons niet zo druk te maken. Misschien biedt de DSM-5 wel nieuwe handvatten om ons werk, preventie, diagnose en zorg, beter te doen. Frieda Matthys VAD IN ACTIE 3

4 VAD IN ACTIE Vroeginterventie op spoeddiensten Patiënten evalueren eigen risicogedrag In 2011 ging het innovatieve Europese project esbirtes (electronic Screening, Brief Intervention and Referral to Treatment at emergency services) van start. Het project ontwikkelde en testte een online interventie uit. De webapplicatie werd op tablets in spoeddiensten ingezet om vroegtijdig te interveniëren bij alcohol- en druggebruikers met een verhoogd risico op probleemgebruik. Wetenschappelijke studies toonden eerder al aan dat de spoeddienst van een ziekenhuis een veelbelovende plek is om vroegtijdig te werken rond alcohol- en drugproblemen. Een aanzienlijk deel van de patiënten komt daar voor een probleem dat rechtstreeks of onrechtstreeks met alcohol of andere drugs te maken heeft (een valpartij, een vechtpartij, een auto-ongeluk, een overdosis, ). Bovendien worden deze patiënten er geconfronteerd met de gevolgen van hun gebruik. Daarom ontwikkelden de partners in dit project een elektronisch instrument, esbirtes, dat gebruikt kan worden op een ipad of laptop. Het verplegend personeel op de spoeddienst kan dit online programma zonder veel uitleg aan een patiënt doorgeven, die de module dan zelf doorloopt. Het instrument screent eerst hoe risicovol het gebruik van de patiënt is, geeft dan een kort en eenvoudig advies op maat en verwijst de patiënt, wanneer dat nodig is, door naar een online zelfhulpmodule of naar gespecialiseerde zorg. Recreatieve druggebruikers zien risico s niet Van 1 juli 2012 tot en met 31 augustus 2012 werd dit instrument getest in vier ziekenhuizen, twee in Vlaanderen en twee in Hongarije. In diezelfde periode en dezelfde landen werd het instrument ook uitgetest op vier grote muziekfestivals. Tabel 1: Ziekenhuisbezoekers en geselecteerde cliënten voor de esbirtes-interventie Ziekenhuis/ Evenement Geschikte ziekenhuisbezoekers* Aantal gescreende bezoekers % gescreend Aantal uitgereikte polsbandjes Duffel ,0 7 Kortrijk ,0 30 Boedapest ,2 32 Kaposvar ,7 1 Subtotaal ,8 70 Belgische festivals Hongaars festival Totaal * Voorspeld aantal geschikte ziekenhuisbezoekers, gebaseerd op het geraamde aantal dagelijkse aanmeldingen (ziekenhuisgegevens), vermenigvuldigd met een interventieperiode van 92 dagen in België. Ziekenhuisgegevens voor het effectieve aantal aanmeldingen meegedeeld door de Hongaarse ziekenhuizen (gedurende een interventieperiode van 62 dagen). 4 VAD IN ACTIE

5 Tijdens de pilootfase van het project werden 449 cliënten geselecteerd voor de screening. Bij 236 personen werd de screening onmiddellijk uitgevoerd op de spoeddienst. Aan 213 patiënten werd een polsbandje meegegeven met een unieke code om thuis in te loggen en op die manier deel te nemen. Dit gebeurde bijvoorbeeld omdat het spoedpersoneel hen niet in staat achtte of te agressief vond om de screening ter plaatse in te vullen. Op de festivals in België werd enkel gewerkt met polsbandjes. De jongeren bleken het screeningsinstrument acceptabel te vinden. 85% van de mensen die begonnen aan de vragenlijst over hun druggebruik, beantwoordden uiteindelijk alle vragen. Er was een iets hogere uitval bij oudere groepen. Dit zou kunnen liggen aan een minder vertrouwd zijn met instrumenten als de ipad en een hogere drempel om te praten over privacygevoelige onderwerpen zoals druggebruik. 28% van de patiënten die deelnamen aan de online screening, kregen een matige risicoscore voor alcohol, cannabis, cocaïne of GHB. Zij werden doorverwezen naar de online zelfhulpmodule. Slechts weinigen activeerden dit programma. Deze patiënten beschouwden hun gebruik dus niet als problematisch, of voelden op zijn minst de noodzaak niet om een online zelfhulpprogramma te starten. Gezien het kleine aantal mensen dat bereikt werd tijdens de pilootfase is het moeilijk om de esbirtes-interventie naar waarde te schatten. Verder onderzoek is nodig om te achterhalen hoe de doelgroep beter gemotiveerd kan worden om vroegtijdig in te grijpen bij risicovol gebruik van roesmiddelen. Sterk instrument, uitdagende omgeving De online interventie die tijdens het esbirtes-project ontwikkeld werd, is een zeer innovatief instrument. Nooit eerder werd zoveel kennis over dit soort korte interventies, over elektronische zelfhulp en over de leermomenten van druggebruikende patiënten op spoeddiensten op een dergelijke manier samengebracht. Tijdens de testfase heeft het instrument ook bewezen goed te functioneren. Toch bleek tijdens de pilot in de spoeddiensten dat onvoldoende tijd en ruimte een volledige implementatie van het instrument in de weg staan. Ook al werd esbirtes bewust zo ontwikkeld dat het verplegend personeel er zo weinig mogelijk werk mee zou hebben, dan nog bleek het uitvoeren van de interventie niet steeds haalbaar. Een spoedafdeling is hectisch en gericht op het snel behandelen van symptomen. Hierdoor krijgt een vroeginterventie-initiatief niet altijd voldoende aandacht. Het aanstellen van een vast persoon voor esbirtes leek de implementatie wel te bevorderen. Op zoek naar een ruimere toepassing Met esbirtes werd een waardevol instrument ontwikkeld voor het screenen en eventueel doorverwijzen van recreatieve druggebruikers. Wellicht kunnen ook andere omgevingen, zoals het kabinet van de huisarts, in de toekomst hun voordeel doen met deze webapplicatie. Verder onderzoek is nodig om te weten welke settings geschikt zijn om dit soort interventies uit te voeren. De online ASSIST en DASH staan open voor onderzoekers die deze instrumenten in de toekomst willen toepassen in gelijkaardige settings. Meer informatie over alle aspecten van dit project en over de e-sbirt die werd ontwikkeld, vindt u op de website Jochen Schrooten esbirtes werd gefi nancierd door de Europese Commissie, DG Justitie, vrijheid en veiligheid. Het project werd gecoördineerd door de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw (VAD, België), in samenwerking met het Centre for Public Health, Liverpool John Moores University (UK), de Eötvös Lorand Universiteit (ELTE) (Hongarije), IREFREA (Spanje) en het Trimbos- Instituut (Nederland). VAD IN ACTIE 5

6 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN... een DrugLijnmedewerker 12u Een nieuwe werkdag. Ik kom aan bij De DrugLijn en zet meteen de status van de Skypetelefoon op online. Onze Skypelijn is immers open van 12 tot 20u. Ik check de binnengelopen mails en merk dat er weer heel wat nieuwe vragen zijn. Behalve bezorgde ouders zie ik dat er vooral gebruikers g d hebben. De onderwerpen zijn erg divers: van iemand die aangehouden werd door de politie met xtc op zak tot iemand die graag zijn lsd had laten testen voor eigen gebruik. Ik zie een reactie staan op een door mij verzonden mail. Nieuwsgierig als ik ben, besluit ik ze meteen even te lezen. De persoon had reeds een online zelfhulpprogramma geprobeerd voor haar alcoholverslaving, maar dat was blijkbaar toch niets voor haar. Ze vraagt expliciet naar afkickcentra in haar omgeving. Ik geef haar een paar opties mee, hopelijk kan ze er snel met een behandeling starten. Ik geef haar nog even mee dat het alvast positief is dat ze zelf naar hulp zoekt en gemotiveerd is om te veranderen. 12u15 Tijd om mijn persoonlijke mailbox met vooral interne mails te bekijken bij een lekkere kop koffi e. Ondertussen hoor ik de telefoon rinkelen, maar besef net op tijd dat er momenteel een vrijwilliger aanwezig is die maar al te graag zou opnemen. 12u30 Middagpauze. Doordat ik deeltijds werk is dit dé kans om wat bij te praten met de collega s. 13u Ik beantwoord nog enkele mails en telefoons. Het is een gezonde afwisseling tussen schriftelijk en mondeling advies. Deze keer gaat het over cannabis en truffels. Ook een facebookverslaving komt aan bod. Het antwoord op de vraag of Flügel aan jongeren ouder dan zestien mag aangeboden worden moet ik even opzoeken. Zo blijft elke nieuwe vraag een uitdaging. 14u30 Het leven is meer dan beantwoorden alleen. Ik moet dringend het cijfermateriaal op updaten. De VAD-collega s hebben intussen alweer heel wat nieuwe cijfers gepubliceerd terwijl deze nog niet op onze website staan. 15u Onze chat is nu geopend. Na vijf minuten is er een eerste chatter. Een zestienjarige jongen klaagt over het gezaag van zijn ouders. Hij rookt regelmatig cannabis maar liegt hierover. Daarom wordt hij vaak gestraft. Na een half uur chatten lijkt het ons een goed idee dat hij een rustig, eerlijk en volwassen gesprek met zijn ouders probeert te hebben. Ze gaan verbaasd zijn, laat de jongen weten. Ik wens hem erg veel succes toe. 17u De DrugLijn kan alle hulp gebruiken en we zijn weer volop vrijwilligers aan het werven die ons team willen versterken. Er komen twee kandidaten langs om kennis te maken met wat we precies doen. Ik leid ze kort rond en we doen enkele basisoefeningen in communicatie. Aangename mensen. Al onze vrijwilligers trouwens! Het valt me wel op dat we steeds meer jongere kandidaten hebben terwijl de huidige beantwoorders eerder wat ouder zijn. Een gezonde mix kan enkel maar positief zijn. Hopelijk raken we snel aan voldoende kandidaten om met de vrijwilligersopleiding te kunnen starten. 18u30 Alle collega s zijn inmiddels huiswaarts en een oase van rust maakt plaats. Al rinkelt weer de telefoon: de dochter van een drinkende vader. Soms heb je de indruk dat je nu eenmaal niet veel kán helpen in sommige situaties. Maar door te luisteren en ruimte te creëren voor iemands verhaal kan je toch veel betekenen. 20u De DrugLijn sluit. Na een drukke en gevulde dag keer ik weer naar huis. 6 EEN DAG UIT HET LEVEN VAN

7 BRUSSEL-CENTRAAL Groenboek In het kader van de zesde staatshervorming werkt Vlaanderen groenboeken uit met scenario s voor toekomstige beleidsvoering. Zo ook voor de problematiek van middelengebruik en verslavingsproblemen. VAD verleende haar medewerking aan dit groenboek. Voor de zogenaamde nuloptie (de situatie zoals ze nu is) brachten we de volledige sector in kaart: wie doet wat, met welke middelen, vanuit welke overheden, in welke samenwerking. Hieraan koppelden we de knelpunten die we de voorbije jaren reeds in diverse adviezen en nota s formuleerden. In tweede instantie werd met de VAD-leden een nieuw voorstel voor een Vlaams beleid met betrekking tot middelengebruik en verslavingsproblemen uitgeschreven. Onder middelengebruik en verslavingsproblemen verstaan we niet alleen alcohol, illegale drugs en psychoactieve medicatie, maar ook gedragsproblematieken als gevolg van gokken, gamen en internetverslaving. Alle aspecten van de problematiek worden in één model gebundeld, van preventie over vroeginterventie naar hulpverlening, harm reduction en maatschappelijke integratie. Het voorstel staat voor een categoriaal én geïntegreerd samenwerkingsmodel, waarin een fl exibel en langdurig traject kan worden uitgetekend, zowel voor preventie als voor hulpverlening. Samenwerking en afstemming zijn sleutelbegrippen, binnen het categoriale netwerk zelf, met de geestelijke gezondheidzorg en met belendende sectoren. Naast samenwerking staat de categoriale sector ook garant voor ondersteuning en deskundigheidsbevordering in deze belendende sectoren. Klemtoon van het organisatiemodel ligt op de provincie als territoriale entiteit (eventueel verder op te splitsen in meerdere regio s). Naast een basisaanbod (op basis van criteria als zorgbehoeften, omvang van de problematiek, specifi eke kenmerken van de regio, sociaal-economische status, enz.) kunnen eigen accenten worden gelegd en initiatieven worden genomen op basis van regionale noden en prioriteiten. Er worden Netwerken middelengebruik en verslavingsproblemen opgericht. Elk Netwerk beschikt over een coördinator en kan werkgroepen (o.a. preventie) en afstemmingsinitiatieven (o.a. cliëntenoverleg, casemanagement) opzetten. In dit scenario gaan we uit van een apart decreet voor alle aspecten die te maken hebben met middelengebruik en verslaving (erkenning voorzieningen, fi nanciering en werking). Door Zorgnet Vlaanderen werd een alternatief voorstel uitgetekend waarin de integratie van de verslavingszorg in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in Vlaanderen wordt uitgewerkt. Het gaat om een inhoudelijke integratie waarbij de huidige verslavingszorg instapt in het ruimere integratieproces dat momenteel in de GGZ bezig is. De verslavingszorg wordt hier onderdeel van een nieuw decreet op de GGZ. De drie scenario s voor middelengebruik en verslavingsproblemen werden in een fi che gebundeld en door het kabinet welzijn en gezondheid geïntegreerd in een ruimer Groenboek voor de gezondheidssector. Tegen de zomer plant Vlaanderen een volledig Groenboek dat de zesde staatshervorming in kaart brengt en is een consultatie van het ruime werkveld voorzien. Uiteindelijk zullen politieke beslissingen de toekomst van de aanpak van middelengebruik en verslavingsproblemen in Vlaanderen bepalen. Marijs Geirnaert De tekst Voorstel organisatiestructuur voor de aanpak van middelengebruik en verslavingsproblemen in Vlaanderen die samen met de VAD-leden werd uitgewerkt, vindt u op be/actueel.aspx. BRUSSEL-CENTRAAL 7

8 UITGESPROKEN Voor spelers en hun omgeving Voor velen is het internet de eerste bron geworden om gezondheidsinformatie in te winnen. Zo ervaren artsen vaak dat hun patiënten te rade gaan bij dokter Google. De keerzijde is wel dat online informatie niet altijd accuraat is en kritisch moet bekeken worden. Er kan een kwaliteitsgarantie geboden worden door professionele hulpverleners die zelf investeren om correcte informatie via het internet te verspreiden en dit niet aan het toeval of aan commerciële belangen over te laten. Hulpinstanties ontwikkelen dan ook allerlei online tools om via het web cliënten te bereiken en verder te helpen. Sinds kort is ook online, een website voor (problematische) spelers en mensen uit hun omgeving. Een miskend probleem De gevolgen van een gokverslaving zijn op fi nancieel, relationeel, sociaal en vooral op psychisch vlak vaak dramatisch. Problematische gokkers vormen een verborgen groep. Ze doen weinig beroep op face-to-face hulpverlening. Ook voor familie, vrienden, huisarts of anderen houdt de gokker het probleem, soms jarenlang, verborgen. Vooral vanuit schaamtegevoel, angst voor onbegrip en vanuit de aanhoudende hoop (fi nanciële) problemen alsnog te kunnen oplossen door opnieuw in te zetten op kansspelen. Het is niet precies geweten hoeveel mensen in België gokproblemen hebben omdat er nog geen diepgaand onderzoek plaatsvond. Uit een beperkt onderzoek bij al wie een gokje waagde in 2004 bleek wel dat 42% risicogokker was en 14% zelfs voldeed aan de kenmerken van problematisch gokken. De meeste problematische gokkers waren bezoekers van speelautomatenhallen, gevolgd door de spelers op bingotoestellen in cafés. Hulpverleners rapporteren recent een groeiend aantal hulpvragers die via sportweddenschappen en/of online gokken in de problemen kwamen. Toename online gokken Het is niet onwaarschijnlijk dat heel wat problematische gokkers online gokken. Gokwebsites zijn immers zeer gemakkelijk bereikbaar, zijn 24u/24u toegankelijk en je kan er ongelimiteerd spelen zonder enige vorm van sociale controle. Op het internet verliezen spelers nog sneller elk tijdsbesef uit het oog, ook door de mogelijkheid om thuis te roken en alcohol te drinken tijdens het gokken. Bovendien is ingezet geld niet fysiek aanwezig en gaat het voornamelijk om snelle spelletjes die onmiddellijk resultaat - verlies of winst - genereren. De kans is dus nog groter dat je als speler in een roes terechtkomt en de realiteit zo vergeet. Of een gokwebsite al dan niet legaal is, maakt in dit verband weinig uit. Info en zelfhulp online Een online informatie- en hulpaanbod voor mensen met een gokprobleem is dus een goed idee. Zeker omdat te verwachten valt dat steeds meer gokkers online te vinden zullen zijn wegens het groeiende aanbod van legale online kansspelen. Zo kan ook de drempel naar hulpverlening verlaagd worden waardoor meer problematische gokkers, liefst tijdig, een uitweg kunnen vinden. In dit kader werd recent de tweetalige website gokhulp. be/aide-aux-joueurs.be gelanceerd. Het aanbod is gratis voor bezoekers en volledig anoniem. De site bestaat uit twee delen. Het informatieve gedeelte gaat in op de riskante factoren van kansspelen, de ingesteldheid van de speler, de invloed van de context waarin gespeeld wordt, wettelijke bepalingen, de soorten kansspelen, kenmerken van problematisch spelen en correcties van mogelijke denkfouten bij gokkers in verband met winstverwachting. Er is een FAQ-rubriek, informatie over hulpverlening en bezoekers kunnen berichten 8 UITGESPROKEN

9 plaatsen op een publiek forum. Ook mensen uit de omgeving van problematische spelers en professionelen kunnen in het informatiegedeelte heel wat tips en info vinden. Daarnaast zijn er drie soorten zelftests beschikbaar voor de bezoeker die zich vragen stelt over zijn gokgedrag. Het tweede deel van de site is er voor iedereen die gokproblemen ervaart en iets aan zijn gedrag wil veranderen. Deze doelgroep kan zich anoniem aanmelden bij het kosteloze online zelfhulpprogramma. Tijdens het programma, dat naar keuze drie tot twaalf weken duurt, kunnen deelnemers gebruikmaken van een reeks opdrachten om hen te helpen bij het bereiken van hun doel. De opdrachten bestaan onder andere uit een registratiedagboek, afwegen van voor- en nadelen, het concretiseren van doelstellingen, het bepalen van risicosituaties, enzoverder. Er wordt hierbij aandacht besteed aan het aanpakken van eventuele schulden, hoe de omgeving betrokken kan worden bij het zoeken naar oplossingen en hervalpreventie. Naast de opdrachten wordt nog bijkomende informatie geboden rond de illusie van controle bij kansspelen, herverdelingspercentages en gemiddeld uurverlies, verdere hulpverlening en zelfhulpgroepen. Wie zich aanmeldt voor het zelfhulpprogramma kan via een beveiligd forum in contact komen met andere hulpzoekers. Uitwisselen van ervaringen, delen van herstelsuccessen en onderlinge steun kunnen zeer helpend zijn. Drempel hulpverlening verlagen via chatgesprek? Of er ook een online begeleiding zal toegevoegd worden aan deze website, waarbij deelnemers online kunnen begeleid worden door een professionele hulpverlener (zoals bij en valt nog af te wachten. Ronny Willemen Hulpverlener CAD Limburg Gokhulp.be is een gezamenlijk initiatief van de Kansspelcommissie, die voor de fi nanciering instaat, Le Pélican asbl (Brussel) en CAD Limburg. Upgrade infostanden Alcohol. Bekijk het eens nuchter Sinds juli 2012 beschikt elke provincie over een infostand met preventiebox. De infostanden werden in 2012 gebruikt tijdens 46 events en gedurende 171 dagen. Uit de evaluatie leren we dat de infostand in de smaak valt: de kleur valt op en is aantrekkelijk. De stand wordt ook als degelijk en duurzaam ervaren. De keerzijde hiervan is dat de stand zwaar is en dat je met twee moet zijn om deze op te stellen. De infostanden kaderen in het project Begin niet te vroeg: -16 geen alcohol, -18 geen sterkedrank, gesubsidieerd door het Fonds ter Bestrijding van Verslavingen. Dit jaar worden de infostanden, op maat van de provinciale noden, aangepast. Een greep uit de verbeteringen: een achterwand, een extra toog, verlichting, rekje voor folders, draagtassen voor vervoer en extra promillebrillen. U kan voor ontleningen terecht bij de contactpunten (zie voor een overzicht: sector lokaal beleid). Praktische afspraken worden in overleg gemaakt. Els Vandenberghe UITGESPROKEN 9

10 GEWIKT & GEWOGEN Cultuur- en migratiesensitieve drempels in de drughulpverlening Als gevolg van een groeiende diversiteit in het cliënteel, worstelen allerhande dienst- en hulpverleningsorganisaties met nieuwe vragen. Dit is ook zo bij de drughulpverlening. In samenwerking met het Stedelijk Overleg Drugs Antwerpen bracht het Antwerps integratiecentrum de8, drempels voor en noden van cliënteel uit etnisch-culturele minderheden (ECM) in kaart. De resultaten van het onderzoek leest u in dit artikel. Expertiseopbouw Antwerps integratiecentrum de8 is innovator en expert in het positief omgaan met etnisch-culturele diversiteit. De8 bouwde haar expertise op door het begeleiden van interculturaliseringstrajecten in diverse drughulpverleningsorganisaties en een kwalitatiefparticipatief onderzoek met betrokkenheid van hulpverleners, gebruikers en sleutelfi guren van verschillende nationaliteiten. De ECM-gebruiker Er is geen sluitend profi el voor de ECM-(ex-)gebruiker. Zijzelf en hun omgeving ervaren de algemeen gekende drempels. Elk individu bestaat namelijk uit een som van deelidentiteiten en verschillen binnen een gemeenschap zijn even groot als tussen gemeenschappen. Dé Marokkaan, Turk, Ghanees of Chinees bestaat niet. Voor sommige gebruikers vormen de cultuur, religie, migratiegeschiedenis, taal en de gemeenschap waartoe de gebruiker behoort, extra drempels. Deze drempels situeren zich op het niveau van gebruik, het vinden van de weg naar de hulpverlening en de aansluiting van het aanbod bij de hulpvraag. Cultuur- en migratiesensitieve onderwerpen De migratiegeschiedenis kan leiden tot identiteitsproblemen en negatieve gevoelens. Bij de tweede en derde generatie is een gevoel van falen erg aanwezig. Nieuwkomers van de eerste generatie moeten soms een extreme desillusie doorstaan. Jongeren op hun beurt worstelen met het verzoenen van verschillende deelidentiteiten. Opvattingen en kennis rond drugs en druggebruik belemmeren het herkennen en het erkennen van het drugprobleem. Soms wordt drugverslaving gezien als een lichamelijke of psychologische ziekte. Verslaving wordt ook verbonden met criminaliteit of een aantasting van de familiale eer. Vaak heerst een gevoel van schaamte bij de gebruiker en zijn familie. Het onderwerp is daarom vaak taboe en wordt lang verzwegen of genegeerd door gebruikers en de omgeving. Naast deze opvattingen is er een tekort aan kennis over drugs. Moeders, vaders of gebruikers gaan vaak pas op zoek naar informatie over drugs en hulpverlening als de verslaving vergevorderd is. Soms ontbreekt kennis over de hulpverlening waardoor men de weg niet vindt. De kennis hangt af van het netwerk dat men heeft en de gemeenschap waartoe men behoort. Kennis van het bestaan van de hulpverlening sluit echter niet uit dat verslaafden verstoten worden uit de gemeenschap of dat families het probleem op een alternatieve wijze oplossen. Soms zorgen opvattingen over de hulpverlening ervoor dat men de weg niet inslaat. Sommige ECM zeggen dat ze wel weten dat er een aanbod is. Tegelijk beseffen ze niet dat die hulpverlening er ook voor hen is. Ook een tekort aan kennis over de werking van de hulpverlening beïnvloedt de stappen 10 GEWIKT EN GEWOGEN

11 in de richting naar de hulpverlening. Vooral het beroepsgeheim en het bestaan van wachttijden zijn niet voldoende gekend. De geheimhouding is erg belangrijk in het kader van de eer van de familie. Voor mensen zonder papieren is het belangrijk te weten dat ze niet aangegeven worden bij de politie. De wachttijden zijn voor alle gebruikers een probleem. Bij ECM-gebruikers wegen ze extra zwaar omdat ze soms aangevoeld worden als een teken van discriminatie. En als men de stap naar de hulpverlening zet, voldoet deze dan aan de verwachtingen? Sommige (ex-)gebruikers geven aan dat het al voldoende is dat ze met hun probleem ergens terecht kunnen. Het maakt niet uit of de hulpverlener een man of vrouw is. De gebruiker wil liefst iemand die niet uit de eigen gemeenschap komt. De familie vaak wel. Dit hangt samen met de kennis over het beroepsgeheim. En wat met het type hulpverlening? Soms is er geen praatcultuur bij ECM. Soms botst de emancipatorische, participatieve aanpak van de hulpverlening met de strenge en hiërarchische aanpak waarin familieleden geloven. Dan is er ook nog de taal. Een andere moedertaal, letterlijke vertalingen en het gebruik van metaforen bij het omschrijven van het probleem of de diagnoses aan de ene kant. Taalvereisten voor opname en bij het vervullen van papierwerk aan de andere kant. Ten slotte is er een behoefte aan meer nazorg en begeleiding bij re-integratie. Familie en omgeving zijn erg belangrijk voor nazorg. Hoe kunnen zij dit opnemen of begeleid worden met respect voor hun opvattingen, zonder dat deze opvattingen te beperkend werken? En wat met re-integratie? Hier is een duidelijke vraag naar meer praktische begeleiding. Conclusie Er zijn cultuursensitieve drempels in de drughulpverlening. De hulpverlener kan met een open basishouding en goede sociale, communicatieve vaardigheden respect en interesse tonen in de achtergrond en migratiegeschiedenis van de ECM-gebruiker. Er kunnen communicatieve middelen ingezet worden om de taalkloof te verkleinen, betere informatie over wachttijden en het beroepsgeheim. Alternatieve vormen van hulpverlening kunnen het ontbreken van een praatcultuur opvangen. Maar of de drughulpverlening een optie wordt voor de ECM-gebruiker hangt ook af van een mentaliteitsverandering en verhoogde kennis aan de kant van de doelgroep. Dit vraagt om een laagdrempelige, niet belerende en zeer participatieve aanpak waarbij samenwerking met sleutelfi guren en familie cruciaal is. Els Haüser Mariam El Osri Educatief medewerkers/diversiteitsconsulenten Antwerps integratiecentrum de8 Meer lezen? Antwerpse Drughulpverlening. Een optie voor de ECMdruggebruiker (2012), Integratiecentrum de8 Bezoek onze website: of Vragen? Aan de slag rond bovenstaande drempels? Een vorming organiseren? Zelf een interculturaliseringstraject opzetten? Integratiecentrum de8 Saloua Berdaï, coördinator welzijn Van Daelstraat Borgerhout Tel: 32 (0) Saloua.berdai@de8.be GEWIKT EN GEWOGEN 11

12 De norm bepaalt Vaak wordt gesteld dat bijna alle jongeren softdruggebruik zeer normaal vinden. Hasj en wiet zijn namelijk nadrukkelijk aanwezig in de leefwereld van jongeren. Als zij zelf nog nooit hasj of wiet hebben gebruikt, dan kennen zij vaak wel leeftijdsgenoten die blowen. Vinden alle jongeren blowen dan normaal? Wie bepaalt nu deze sociale normen van jongeren ten aanzien van het gebruik van softdrugs? En in welke mate hangen deze normen samen met het daadwerkelijke consumptiegedrag? Antwoorden op deze vragen zijn vooral interessant voor beleidsmakers. Sociale normen zijn namelijk belangrijke voorspellers van gedrag. Uit verschillende studies is bekend dat mensen, en vooral jongeren, sterk worden beïnvloed door de geldende normen in groepen waarmee ze zich identifi ceren. Sociale normen bieden een standaard waarvan ze niet graag willen afwijken. Als meer inzicht ontstaat waarop deze sociale normen zijn gebaseerd dan hebben beleidsmakers meer aanknopingspunten om het softdruggebruik onder jongeren terug te dringen. Onderzoeksopzet In 2012 is in het noorden van Nederland onderzoek verricht naar deze sociale normen van jongeren ten aanzien van softdruggebruik. Op basis van een literatuuronderzoek is een vragenlijst ontwikkeld. De vragenlijst is vervolgens afgenomen bij jongeren van 12 tot en met 18 jaar op een middelbare school en bij een aantal jeugdcentra in het noorden van Nederland. In totaal hebben 147 jongeren de vragenlijst ingevuld. Afkeuring hangt samen met mate van softdruggebruik Ruim een derde van de jongeren zegt softdruggebruik in het algemeen af te keuren, terwijl ongeveer twee derde hier neutraal of positief tegenover staat. Uit nadere analyses blijkt dat jongeren cannabisgebruik niet altijd normaal vinden, maar dat dit mede afhangt van de mate van het gebruik. Als iemand ooit enkele keren heeft geblowd wordt dit namelijk door de meerderheid van de jongeren goedgekeurd of als neutraal beoordeeld, terwijl een groot deel zijn of haar afkeuring uitspreekt over personen die regelmatig of zelfs elke dag blowen. Ook lijkt sociale afkeuring samen te hangen met het eigen gebruik van hasj of wiet. Geen enkele blower zegt softdruggebruik in het algemeen af te keuren, wat ook wel te verwachten was. Onder de groep blowers blijkt echter ook een samenhang te bestaan tussen de mate van het gebruik en sociale afkeuring. Een derde van de blowers keurt het namelijk (sterk) af als iemand elke dag een joint opsteekt. De invloed van de houding van ouders Ook is aan de jongeren gevraagd in hoeverre zij verwachten dat het gebruik van softdrugs wordt afgekeurd door hun omgeving, waarbij onderscheid is gemaakt tussen drie referentiegroepen: vrienden, leeftijdsgenoten en ouders. Ruim twee derde van de jongeren verwacht dat hun ouders het afkeuren als iemand softdrugs gebruikt. Verder denken meer jongeren dat hun vrienden softdrugsgebruik afkeuren (28%) dan dat leeftijdsgenoten dit doen (22%). Oftewel hoe verder de referentiegroep van de jongeren afstaat, hoe minder zij verwachten dat het softdruggebruik wordt afgekeurd. Bovengenoemde veronderstelde afkeuringen van anderen worden ook wel prescriptieve normen genoemd. Deze prescriptieve normen blijken geen direct effect te hebben op het eigen gebruik van hasj en wiet, terwijl er wel een signifi cant verband bestaat tussen de veronderstelde afkeuring door de omgeving en de mate waarin jongeren zelf softdruggebruik afkeuren. Dit geldt overigens alleen voor de veronderstelde sociale afkeuring van vrienden en ouders, terwijl dit verband bij leeftijdsgenoten niet is aangetroffen. Met andere woorden: als jongeren denken dat hun ouders of vrienden softdruggebruik niet afkeuren (maar hier neutraal of positief tegenover staan) dan is de kans groter dat zij dit zelf ook goedkeuren. De houding van ouders lijkt dus wel degelijk relevant te zijn voor de beeldvorming van jongeren. Uit nadere analyses blijkt verder dat blowers minder vaak verwachten dat hun omgeving softdruggebruik afkeurt in vergelijking met jongeren die niet blowen. Zo denkt ruim een derde tot de helft van de niet-blowers dat hun leeftijdsgenoten of vrienden het gebruik van softdrugs afkeuren, terwijl er vrijwel geen blowers zijn die dit denken. Daarnaast denkt vier vijfde van de niet-blowers dat hun ouders het gebruik van softdrugs afkeuren, terwijl ongeveer de helft van de blowers dit verwacht. Overschatting van softdruggebruik van leeftijdgenoten Ook hebben jongeren vaak een verkeerd beeld van het softdruggebruik in hun omgeving. Uit landelijk onderzoek is bekend dat ongeveer 20% van de scholieren in Nederland van 12 tot en met 18 jaar ooit heeft geblowd, terwijl ongeveer 10% dit in de afgelopen maand nog heeft gedaan (Verdurmen e.a. 2011). Ruim driekwart van de jongeren in ons onderzoek schat dit echter vele malen hoger in. Gemiddeld schatten jongeren in dat iets minder dan de helft van hun leeftijdsgenoten blowt. De percepties van de mate waarin andere mensen bepaald gedrag vertonen, worden ook wel descriptieve normen genoemd. Uit ons onderzoek blijkt dat deze descriptieve normen, oftewel de overschatting van het softdruggebruik van leeftijdgenoten, 12 GEWIKT EN GEWOGEN

13 invloed hebben op de mate waarin jongeren softdruggebruik afkeuren. Ook blijken de descriptieve normen samen te hangen met het eigen gebruik van hasj en wiet. Met andere woorden: de kans is groter dat jongeren blowen als (zij denken dat) hun omgeving ook blowt. Verschil tussen generaties De resultaten van dit onderzoek verfi jnen de vaak gehoorde opmerking dat alle jongeren softdruggebruik normaal vinden. Goedkeuring hangt namelijk sterk samen met de mate van het gebruik. Dagelijks blowen wordt vaak afgekeurd, terwijl een groot deel van de jongeren het wel normaal vindt als iemand ooit in zijn leven heeft geëxperimenteerd met softdrugs. Het is de vraag of de meerderheid van de jongeren van 20 à 30 jaar geleden hetzelfde dacht over het experimenteren met softdrugs. Jongeren van tegenwoordig lijken dit normaler te vinden dan voorgaande generaties. Dit komt mede omdat zij een ander voorbeeld krijgen van hun omgeving dan hun ouders dat kregen. De ouders van vandaag de dag kennen cannabis namelijk uit hun jeugd. Hierdoor hebben zij andere associaties met softdrugs en geven zij waarschijnlijk ook (onbewust) een andere boodschap aan hun kinderen over het gebruik van hasj en wiet dan dat hun ouders (de grootouders van de hedendaagse jongeren) aan hen gaven. Uit dit onderzoek blijkt nu dat de rol van ouders van groter belang is bij de totstandkoming van sociale normen van jongeren dan dat deze ouders wellicht zelf inschatten. Tevens blijkt dat het niet wenselijk is dat jongeren het gebruik en de goedkeuring van leeftijdsgenoten sterk overschatten, omdat dit kan leiden tot een toename van het eigen gebruik van softdrugs. Deze onderzoeksbevindingen geven hiermee aanknopingspunten om het beeld aan te passen dat jongeren de afgelopen jaren van cannabis hebben opgebouwd, waarmee mogelijk ook het softdruggebruik onder jongeren kan worden teruggebracht. Rick Nijkamp Onderzoeker Onderzoeks- en adviesbureau INTRAVAL Eline Veenstra Studente psychologie Rijksuniversiteit Groningen Knipoog Nieuw: friet met wiet Frietje waterfi ets, frietje oorlog, frietje kapsalon,... alsof er nog niet genoeg keuze is, is er een heel nieuw zakje frites te koop in het Nederlandse Utrecht en Amsterdam: het frietje wietsaus. Een portie frites met een lichtgroene saus met stukjes blad erin met een sterke nasmaak van wiet, aldus bedenker Albert van Beek dinsdag. Van Beek heeft drie frituren in Utrecht en één op het Damrak in Amsterdam. Daar lopen elke dag veel mensen voorbij die een joint roken, dus in mijn zaak hangt vaak de lucht van wiet. Toen bedacht ik dat we daarmee iets zouden moeten doen. Tot mijn verrassing bestond er in Nederland nog geen product met de smaak van wiet. Volgens Van Beek vond iedereen die hij heeft laten voorproeven de wietsaus heerlijk. Sommigen dachten dat ze na een paar happen licht in hun hoofd werden, maar dat is onmogelijk. Ik heb namelijk een extract van industriële hennep gebruikt, die wordt geteeld voor de fabricage van touw en kleding. Daaraan ontbreekt de werkzame stof THC. De saus heeft dus alleen de smaak, maar niet het effect van wiet. 09/04/13 de Standaard GEWIKT EN GEWOGEN 13

14 BIJBLIJVEN Willen, werken, werken Op 24 april ging in Utrecht het congres Willen, werken, werken door van Victas, Centrum voor verslavingszorg Utrecht en Flevoland. Een in het oog springende bijdrage was deze van dr. Jeffrey Turnbull (Founder & Medical Director, Ottawa Inner City Health Inc.) over zelfverstrekking van alcohol. Hij belichtte Ottawa s gecontroleerde alcoholprogramma dat deel uitmaakt van een overkoepelende strategie voor dak- en thuislozen. Enkele feiten op een rij Feit: In Canada zijn tot mensen dakloos. 1,3 miljoen mensen bevindt zich in een onleefbare woonsituatie mensen doen een beroep op de voedselbank en 12% van de kinderen leeft in armoede. Feit: 24-38% van de mensen met een alcoholverslaving in Canada is dakloos % van de daklozen heeft een geschiedenis van alcoholverslaving. Zware alcoholverslaafden drinken meer dan 20 glazen per dag. Het gebruik van mondwater of ontsmettingssprays als goedkope en makkelijk beschikbare alternatieven voor alcohol gebeurt frequent. Feit: Chronische alcoholverslaafden zijn grote gebruikers van eerstehulp- en spoeddiensten. Bij 81% van de daklozen die op spoed terechtkomt, stelt men alcoholintoxicatie, ontwenningsverschijnselen, trauma, onderkoeling, psychiatrische problematiek of infecties vast. Feit: In vergelijking met mensen die een huis hebben is het aantal chronische ziekten bij daklozen hoger. Daklozen verblijven gemiddeld vier dagen langer in het ziekenhuis. De gemiddelde leeftijd bij sterfte is tussen 34 en 47 jaar. Feit: De politie moet vaak optreden voor publieke dronkenschap en 70% van de dakloze alcoholverslaafden heeft ooit in de gevangenis gezeten. Feit: Dakloze alcoholverslaafden hebben vaak geen toegang tot opvang. Conclusie: Dakloze alcoholverslaafden maken meer gebruik van publieke zorg, spoed- en ambulancediensten en justitiële diensten, en zorgen voor een hoge kost. Abstinentie niet noodzakelijk Hoewel vanuit gezondheidsoogpunt detoxifi catie en abstinentie de beste keuze is, is die voor deze doelgroep weinig haalbaar, stelt dr. Jeffrey Turnbull. Factoren die een gewoon behandelingsprogramma ernstig belemmeren zijn: een beperkt sociaal netwerk, comorbiditeit, een laag cognitief en sociaal functioneren, een lange verslavingsgeschiedenis, een onstabiele woonst en vaak een weigering van behandeling. Omdat er in Canada in 2001 nog weinig ervaring en evidence beschikbaar was voor het werken met dakloze verslaafden werd in Ottawa een schadebeperkend proefproject Ottawa In- 14 BIJBLIJVEN

15 ner City Health Project gestart. Met dit project wou men naast gezondheidsschade, ook de sociaal-economische gevolgen van middelenmisbruik beperken, waarbij onthouding evenwel niet noodzakelijk is. Wet Program en The Oaks In 2001 startte een programma voor chronisch dakloze alcoholverslaafden voor wie op abstinentie gebaseerde programma s faalden of waar ze geweigerd werden. Cliënten voor dit programma worden doorverwezen door opvangcentra, politie en buurtwerkers. Dit alcoholverstrekkingsprogramma (nu Wet Program ) voorziet in de eerste opvang van cliënten. Hier wordt een zeer laagdrempelig programma aangeboden met nadruk op verbeteren van mentale en fysieke gezondheid, verminderen van drinken, verbeteren van voeding en hygiëne en sociale integratie. Er wordt een zo stabiel mogelijke omgeving aangeboden aan cliënten die vaak een psychiatrische stoornis, hersenschade of een mentale beperking hebben. Cliënten krijgen tot 150 ml wijn of 90 ml sherry per uur/per dag en dit zeven dagen op zeven tussen 7u30 en 21u30. Het programma voorziet in begeleiding die hen helpt bij alle activiteiten in het dagelijks leven, ondersteunt bij de toegang tot maatschappelijke diensten, meegaat naar medische afspraken en toezicht houdt op medicatie. Er is 24u per dag medische zorg ter beschikking. De behandelresultaten tussen 2001 en 2006 zijn positief: 85% van de cliënten heeft een verbeterde algemene conditie, 64% heeft een verlaagd risicovol gebruik (inclusief lager gebruik), 91% maakt normaal gebruik van ziekenhuizen of spoed en 95% van de cliënten stemde in met behandeling en medische zorgen. In 2010 startte, naast dit eerste alcoholverstrekkingsinitiatief, een huisvestingsprogramma The Oaks (voormalig hotel), met de bedoeling gestabiliseerde cliënten uit het Wet Program een meer stabiele leefomgeving aan te bieden. Dit programma kan 45 mensen huisvesten, is voor mannen en vrouwen en voorziet ook alcoholverstrekking. Ook de huidige resultaten blijven positief en geven aanleiding tot betere zelfzorg en gezondheid en tot een daling van het aantal ziekenhuisbezoeken en het aantal contacten met politie en justitie. Het programma is kosteneffectief en wordt door het departement Volksgezondheid gefi nancierd. Ook in Nederland is inmiddels een vergelijkbaar programma opgestart: De Kleine Haag in Amersfoort. Zij werken op een gelijkaardige wijze en voor eenzelfde doelpubliek van dak- of thuislozen met een dominante verslavingsproblematiek. Daarnaast heeft het cliënteel vaak ook een psychiatrische en/of andere problematiek. Ilse De Maeseneire Meer informatie over het Canadese en het Nederlandse project is te vinden op en BIJBLIJVEN 15

16 State of the art GHB-monitor Zeven klinieken voor verslavingszorg en de Radboud Universiteit Nijmegen hebben in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport GHB-verslaafden tijdens hun detoxificatie en behandeling opgevolgd. Op basis hiervan is een nieuw behandelprotocol opgesteld. De nieuwste inzichten in de behandeling van GHB-verslaving werden op dinsdag 19 maart voorgesteld op een congres aan de Radboud Universiteit Nijmegen in Nederland. Tijdens de inleidende presentatie over neurobiologie kwam een belangrijke vraag aan bod: waarom raken GHB-gebruikers zo snel verslaafd? Het antwoord luidde: lichamelijke afhankelijkheid kan vrij snel optreden, waarschijnlijk vanwege de snelle werking en de korte werkingsduur van GHB. Onthoudingsverschijnselen (o.a. delirium, agitatie, agressie, angst, hallucinaties, hypertensie) die vrij heftig kunnen zijn, treden meestal pas op als er vaker gebruikt wordt dan éénmaal per acht uur. Vervolgens presenteerde het Trimbos-instituut de voorlopige resultaten van een websurvey en interviews met GHB-gebruikers in Nederland. Ongeveer 600 GHB-gebruikers vulden vragen in als: hoeveel dagen gebruik je GHB? wanneer gebruik je? hoeveel doses gebruik je per dag? hoeveel is je gebruikelijke dosis? gebruik je GHB om in slaap te vallen? Dit resulteerde in een typologie van GHB-gebruikers. Op basis van de antwoorden worden drie subtypes van gebruikers onderscheiden: uitgaanders, thuisgebruikers - met een onderscheid tussen sociaal en geïsoleerd gebruik - en meer gemarginaliseerde gebruikers zoals straatjongeren. In het algemeen geeft GHB minder problemen als de gebruiker lage doseringen en weinig frequent gebruikt. Deze gebruikers zijn meestal niet afhankelijk van de drug. Daarentegen scoren intensieve gebruikers wel hoog op afhankelijkheid en ze verliezen relatief vaak het bewustzijn. Uit de presentatie van het onderzoek Aard en omvang GHB-problematiek bij politie en justitie bleek dat de heftige ontwenningsverschijnselen en het verliezen van het bewustzijn voor de politie een lastig probleem is. Men kan plegers van een strafbaar feit, die door hun GHB-gebruik medische opvolging nodig hebben, niet zomaar in de cel opsluiten. Er werden, als mogelijke oplossing, een aantal projecten voorgesteld waar politie en verslavingszorg samenwerken. Practice based aanbevelingen Er werden tevens drie protocollen voor detoxifi catie van GHB voorgesteld: twee detoxifi catieprotocollen voor de intramurale en de ambulante setting en een behandelingsprotocol GHB-onthouding voor het ziekenhuis. Aan de hand van een stappenplan kregen we zicht op hoe detoxifi catie in zijn werk gaat: is er sprake van GHBintoxicatie of van GHB-onthouding? hoe ziet het gebruikspatroon eruit? is een opname noodzakelijk of kan het ook ambulant? Na het instellen van de farmaceutische GHB (gemiddeld twee dagen) volgt de eigenlijke detoxifi catie- of afbouwfase die gemiddeld tien 16 BIJBLIJVEN

17 dagen duurt. Het detoxifi catieproces verloopt meestal succesvol, maar de terugval is enorm. Twee derde gebruikt binnen de twaalf weken weer GHB, een deel zelfs direct de dag na ontslag. Rama Kamal, een verslavingsarts, had het in haar presentatie over deze hoge terugval. Ze deed een onderzoek bij een klein aantal cliënten naar de invloed van Baclofen op de afname van craving. De resultaten zijn positief maar er werd benadrukt dat meer onderzoek nodig is. Om deze practice based aanbevelingen te realiseren, werden 229 patiënten tijdens hun behandeling gevolgd. Opvallend was dat deze groep veel last had van andere (psychische) problemen zoals angststoornissen, slaapproblemen en stress. GHB nam deze problemen (tijdelijk) weg, wat een belangrijke reden lijkt te zijn voor de hoge terugval. Behandelaars konden ook goed inschatten welke patiënten zouden terugvallen. Gilles Geeraerts De hand-outs van de presentaties en de GHB protocollen vindt u op VAD-studiedag 22 november 2013 / Vlaams Parlement - Brussel Verwelkoming Marijs Geirnaert, directeur VAD, Brussel Nederlandse cannabis dependence (CanDep) studie: verloop van frequent cannabisgebruik en -afhankelijkheid Peggy van der Pol, wetenschappelijk medewerker, afdeling Drug Monitoring, Trimbos-instituut, Utrecht Vermindert multidimensionele familietherapie (MDFT) cannabisafhankelijkheid bij adolescenten? Dr. Henk Rigter, hoofdonderzoeker, Leiden University Medical Center (LUMC)/Curium, afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie, Leiden, Nederland Kris Van Gerwen, hoofdverpleegkundige/mdft-therapeute, UVC Brugmann-cannabiskliniek, Brussel Drugsbehandelingskamer Gent: Een kwalitatieve outcome evaluatie (QUALECT) Prof. Dr. Freya Vander Laenen, docent, IRCP/Universiteit Gent, Gent Trends in nieuwe drugs Jochen Schrooten, stafmedewerker, VAD, Brussel Tom Evenepoel, coördinator, De Druglijn/VAD, Brussel E-mental health bij problematisch alcoholgebruik Dr. Blankers Mathijs, senior wetenschappelijk onderzoeker, Arkin, Amsterdam, Nederland CLICK-onderzoek: problematisch internetgebruik in Vlaanderen Jolien Vangeel, wetenschappelijk medewerker, Faculteit Sociale Wetenschappen, KU Leuven, Leuven Impact van het ontwikkelen en inzetten van een educatieve game ter preventie van alcohol- en drugsmisbruik: a two-way street Jasmine Buntinx, onderzoeker/lector, Onderzoeksgroep [ED+ict], Katholieke Hogeschool Limburg Ruben Jans, onderzoeker/lector, Onderzoeksgroep [ED+ict], Katholieke Hogeschool Limburg Het gedetailleerde programma met de mogelijkheid om in te schrijven wordt in de zomer verstuurd en online geplaatst op BIJBLIJVEN 17

18 FOCUS Go For Zero driver schuimt het Vlaamse uitgaansleven af Op 4 april, de 22e verjaardag van Carré, stelde het BIVV zijn nieuwe terreinactie Go For Zero driver in primeur voor. Het BIVV slaat bovendien de handen in elkaar met het Quality Nights Charter van VAD en bundelt de krachten voor een daling van het aantal ongevallen met jonge bestuurders. Onthutsende cijfers Zoals in alle westerse landen zijn jongeren ook in België oververtegenwoordigd in verkeersongevallen. Jonge automobilisten van 18 tot en met 24 jaar waren in 2011 betrokken in 25% van alle ernstige auto-ongevallen (ongevallen met zwaargewonden en/of doden). In totaal waren er in ernstige autoongevallen. Het (letsel)ongevalsrisico (het aantal letselongevallen per gereden kilometer) is zes keer hoger voor 19-jarige mannen dan voor jarige mannen. Bij vrouwen is het generatieverschil kleiner, maar toch is het ongevalsrisico van 19-jarige autobestuursters nog driemaal hoger dan het ongevalsrisico van jarige vrouwen. 21% van de autokilometers tijdens weekendnachten worden afgelegd door jarige autobestuurders, maar zij vertegenwoordigen wel 39% van alle autobestuurders betrokken in ernstige auto-ongevallen tijdens weekendnachten. Go For Zero driver Vanaf 4 april zal de nieuwe terreinactie van het BIVV ieder weekend aanwezig zijn aan de ingang van een discotheek, in een evenementenhal of op een festival om het kennisniveau en de risicoperceptie van jongeren bij te stellen. Zo hopen we het aantal weekendongevallen met jonge bestuurders terug te dringen. In 2013 zijn er alvast 50 acties gepland, verspreid over gans België. Via kunnen uitbaters of eventpromotoren een aanvraag indienen om de Go For Zero driver langs te laten komen op hun feest. Samen op de foto Groepjes jongeren worden aan de ingang aangesproken door onze medewerkers. De chauffeur wordt gevraagd om zich te engageren om zijn vrienden veilig thuis te brengen. Als beloning 18 FOCUS

19 krijgt de groep vrienden een unieke groepsfoto aangeboden waarbij de passagiers de chauffeur in de bloemetjes kunnen zetten. Alvorens de foto genomen wordt, zal de chauffeur van het gezelschap zich aanmelden op Facebook en deelnemen aan een korte verkeersveiligheidsquiz waarbij hij kan kiezen tussen vier thema s: alcohol, snelheid, vermoeidheid en drugs. In de ongevallenstatistieken van het BIVV zien we dat jongeren oververtegenwoordigd zijn en daarbij spelen deze bekende killers een belangrijke rol. Iedereen van de vriendengroep krijgt de foto in een hoesje met daarop informatie over het gekozen thema. Het hoesje geeft extra uitleg over het gekozen thema en verwijst naar Jongeren kunnen op deze site gans het jaar door quizzen rond de verschillende thema s. Zo kan er continu gewerkt worden aan het bijstellen van de risicoperceptie en het opkrikken van kennis. Iedere maand zijn er mooie prijzen te winnen. Zo lokken we de jongeren iedere maand opnieuw naar de site om deel te nemen aan de quizzen. De jongerensite wordt dit jaar uitgebreid zodat hij kan uitgroeien tot een interactief platform waar jongeren info kunnen vinden en delen. Verschillende bedrijven zorgen ervoor dat we maandelijks mooie en nuttige prijzen kunnen aanbieden. Zo geven we ondermeer eco-driving opleidingen en slipcursussen weg. De Nationale Loterij is de structurele partner van de terreinacties. Samenwerking met het Quality Nights Charter Sinds 2012 is het BIVV offi ciële ondersteuningspartner van het Quality Nights Charter van VAD. Dit houdt in dat zij uitbaters en promotoren actief ondersteunen bij het implementeren van de Quality Nights service veilig verkeer. Naast het uitwerken van een sjabloon voor alternatief vervoer en het aanbieden van alcoholtesters speelt de nieuwe terreinactie van het BIVV hierin een belangrijke rol. Zo kunnen alle Quality Nights clubs en vrijwel alle evenementen een bezoek verwachten van de Go For Zero driver. Sofi e Van Damme Woordvoerster BIVV FOCUS 19

20 UITGELEZEN Iedereen gebruikt toch? Iedereen gebruikt toch? is een uitspraak van een Nederlandse cliënt met een verstandelijke beperking. Deze geeft goed weer hoe mensen met een verstandelijke beperking kijken naar alcohol- en ander druggebruik. De uitspraak is meteen ook de titel van het boek Iedereen gebruikt toch?, waarin specifieke problemen van deze doelgroep besproken worden. Het boek wil een theoretisch, maar ook praktisch handvat bieden in het omgaan met hen. Intersectorale samenwerking Iedereen gebruikt toch? is het resultaat van een intersectorale samenwerking tussen verslavingszorg (Joanneke van der Nagel-Tactus), gehandicaptenzorg (Marion Kiewik-Aveleijn) en geestelijke gezondheidszorg (Robert Didden-Trajectum). In de praktijk bundelen de drie organisaties hun krachten en stemmen ze hun behandelingen op elkaar af. Vanuit hun ervaringen schreven zij dit boek. De auteurs willen een stevig theoretisch fundament en een praktische handleiding bieden voor professionals die werkzaam zijn in de gehandicaptenzorg, verslavingszorg en geestelijke gezondheidszorg. Bedoeling is om de lezer zo breed mogelijk te informeren. Achtergrondinformatie In het eerste deel wordt uitgebreide achtergrondinformatie gegeven over licht verstandelijke beperking (LVB) en verslaving. Er wordt uitgebreid ingegaan op wat een verstandelijke beperking is, wat mogelijke bijkomende problemen zijn en hoe LVB herkend kan worden. De link met verslaving wordt al snel gelegd, waarbij er gefocust wordt op de gevolgen van gebruik bij LVB. Wat maakt deze mensen zo kwetsbaar? Signaleren bespreken begeleiden en analyseren van gebruik Juist bij cliënten met een beperking is het belangrijk dat anderen het gebruik tijdig signaleren en dat het op een constructieve manier bespreekbaar gemaakt wordt. Dit blijkt in de praktijk vaak lastig: signalen zijn moeilijk te herkennen of worden aan een andere oorzaak toegeschreven. Gebruik wordt ontkend, gebagatelliseerd, verzwegen of net overdreven. Deel 2 van het boek schetst de randvoorwaarden (attitude- en organisatieaspecten) waarmee een klimaat gecreëerd kan worden waarin gebruik makkelijker bespreekbaar wordt. Deze randvoorwaarden sluiten aan bij technieken voor motiverende gespreksvoering. Vervolgens wordt stapsgewijs aangegeven hoe het concrete bespreekbaar maken en het verder begeleiden van de cliënt kan gebeuren. Om uit te zoeken waar er mogelijkheden voor verandering liggen, is het belangrijk om zicht te krijgen op gebruik, bijkomende problemen en de sterke en gezonde kanten van de cliënt. Als men alles in verband brengt met elkaar, krijgen de begeleider en de voorziening een totaalbeeld. De concrete voorbeeldvragen en suggesties voor instrumenten uit het boek kunnen hierbij helpen. Behandeling Stellen van doelen binnen een behandeling is niet altijd eenvoudig. Met tips over hoe je doelen kan formuleren en met suggesties voor het opstellen van een plan van aanpak tracht men in het derde deel dit proces te ondersteunen. Vervolgens wordt stilgestaan bij geijkte methoden uit de verslavingszorg en hoe deze afgestemd kunnen worden op de behoeften van cliënten met LVB. Er wordt ook aandacht besteed aan triple problematiek waarbij LVB, verslaving en psychiatrische stoornis in combinatie voorkomen. Verschillende soorten behandelingen worden ook weergegeven: ambulante en residentiële behandeling in de verslavingszorg, gedwongen behandeling en bemoeizorg. In een apart hoofdstuk wordt er aandacht besteed aan het bestendigen van de resultaten van behandeling en terugvalpreventie. Preventie In deel 4 wordt stilgestaan bij het Nederlandse beleid en bij preventie. De beschreven methodieken en interventies worden idealiter gekaderd in een integraal alcohol- en drugbeleid binnen de organisatie in de verslavings- of gehandicaptenzorg. Hiervoor worden concrete handreikingen gegeven. Neerslag van kennis en ervaringen Iedereen gebruikt toch? is een neerslag van de ervaring en kennis van de auteurs. Waar mogelijk beriepen ze zich op wetenschappelijk onderzoek, maar gezien dit nog in de kinderschoenen staat, is de theorie voornamelijk opgesteld vanuit praktijkervaringen en wordt deze vaak geïllustreerd met casussen en voorbeelden. Het boek biedt een overzichtelijk antwoord op vragen die kunnen rijzen bij contacten met LVB-cliënten. Nina De Paepe van der Nagel, J., Kiewik, M. & Didden, R. (2012). Iedereen gebruikt toch? Verslaving bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Uitgeverij Boom: Amsterdam. Een interview met Marion Kiewik van Aveleijn op Radio 1 kan u beluisteren op 20 UITGELEZEN

Hasj en wiet zijn drugs. Dat heet blowen. In deze folder vind je:

Hasj en wiet zijn drugs. Dat heet blowen. In deze folder vind je: Je hebt vast wel eens van hasj of wiet gehoord. Hasj en wiet zijn drugs. Hasj en wiet worden meestal gerookt. Er wordt een soort sigaret gedraaid met tabak en hasj of wiet. Dat heet blowen. In deze folder

Nadere informatie

8% MEER ÉN DIVERSERE VRAGEN VOOR DE DRUGLIJN IN 2016

8% MEER ÉN DIVERSERE VRAGEN VOOR DE DRUGLIJN IN 2016 8% MEER ÉN DIVERSERE VRAGEN VOOR DE DRUGLIJN IN 2016 Brussel, 14 juni 2017 2016 werd voor De DrugLijn het op twee na drukste jaar ooit. In totaal werden 6.544 bellers, skypers, mailers en chatters anoniem

Nadere informatie

Verstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking

Verstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Verstandelijke beperking en middelengebruik Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Johan woont al enkele jaren zelfstandig. Als begeleider ga jij twee

Nadere informatie

Wat je moet weten over hasj en wiet

Wat je moet weten over hasj en wiet Wat je moet weten over hasj en wiet 1 2 Je hebt vast wel eens van hasj of wiet gehoord. Hasj en wiet zijn drugs. Hasj en wiet worden meestal gerookt. Er wordt een soort sigaret gedraaid met tabak en hasj

Nadere informatie

Online zelftesten. Studievoormiddag Online Alcohol- en drughulpverlening 24 juni 2011

Online zelftesten. Studievoormiddag Online Alcohol- en drughulpverlening 24 juni 2011 Online zelftesten Studievoormiddag Online Alcohol- en drughulpverlening 24 juni 2011 Waarom online zelftesten? Online tools: anoniem kosteloos altijd toegankelijk werken drempelverlagend parallel aan de

Nadere informatie

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht BIJLAGE inspiratiemap Materialenoverzicht Alcohol 1 1. Brochures of affiches Hieronder vindt u een lijst met informatieve materialen over alcohol Deze materialen zijn verkrijgbaar bij VAD. www.vad.be,

Nadere informatie

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht

tiemap Ira Insp ge jla BI materialenoverzicht BIJLAGE inspiratiemap Materialenoverzicht drugs 1 1. Brochures of affiches Hieronder vindt u een lijst met informatieve materialen over cannabis en andere drugs De materialen zijn verkrijgbaar bij VAD.

Nadere informatie

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan

Verslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

Regionaal overleg: Alcohol en andere drugs. CGG Kempen Ellen Van Eynde 17 maart 2015

Regionaal overleg: Alcohol en andere drugs. CGG Kempen Ellen Van Eynde 17 maart 2015 Regionaal overleg: Alcohol en andere drugs CGG Kempen Ellen Van Eynde 17 maart 2015 Kennismaking Preventiewerker van het Alcohol- en drugteam De Meander De Meander is onderdeel van het Centrum voor Geestelijke

Nadere informatie

Suïcidepreventie. Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online

Suïcidepreventie. Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online Suïcidepreventie Marian de Groot Directeur handicap + studie Mede namens 113-Online Missie en visie @113 Taboe op praten over zelfmoord doorbreken Drempels bij zoeken en vinden van hulp verlagen Landelijk

Nadere informatie

from Clinical Experience to an Evidence Based Guideline Frieda Matthys, MD PhD 20 november 2014

from Clinical Experience to an Evidence Based Guideline Frieda Matthys, MD PhD 20 november 2014 ADHD and SUD from Clinical Experience to an Evidence Based Guideline Frieda Matthys, MD PhD 20 november 2014 Overzicht Waarom een richtlijn Het proces, het netwerk en de experten Onderzoeksopzet Risico

Nadere informatie

Zorgpad alcohol en ouderen t.b.v. Huisarts

Zorgpad alcohol en ouderen t.b.v. Huisarts Zorgpad alcohol en ouderen t.b.v. Huisarts 1. De rol van de huisarts De huisarts kijkt op basis van de anamnese m.b.v. de Audit C of ICD 10 de cliënt alcoholafhankelijk is en doorverwezen moet worden naar

Nadere informatie

Brijder Verslavingszorg Hoofddorp

Brijder Verslavingszorg Hoofddorp Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,

Nadere informatie

Vragenlijst verslaving - CRAFFT Vragenlijst 2.0

Vragenlijst verslaving - CRAFFT Vragenlijst 2.0 Vragenlijst verslaving - CRAFFT Vragenlijst 2.0 Deze vragenlijst schat in of er een verhoogd risico op alcohol- of drugsverslaving is. Ze kan mondeling afgenomen worden met een jongere. Het is belangrijk

Nadere informatie

Lectoraat GGZ-Verpleegkunde. LVG en Verslaving. s Heerenloo 30 juni 2010

Lectoraat GGZ-Verpleegkunde. LVG en Verslaving. s Heerenloo 30 juni 2010 Lectoraat GGZ-Verpleegkunde LVG en Verslaving s Heerenloo 30 juni 2010 1 Wat komt aan bod? Overzicht programma LVG en verslaving Prevalentiegegevens Casus Brijder en s Heerenloo Discussie nav casuïstiek

Nadere informatie

Welkom. Regiobijeenkomst onderwijs: Psychische kwetsbaarheid

Welkom. Regiobijeenkomst onderwijs: Psychische kwetsbaarheid Welkom Regiobijeenkomst onderwijs: Psychische kwetsbaarheid Datum: : Spreker: https://www.youtube.com/watch?v=lym WPSKpRpE Programma Missie & Visie Stichting 113Online Diensten 113Online / 113Preventie

Nadere informatie

WORKSHOP WERKEN MET TOOLKIT

WORKSHOP WERKEN MET TOOLKIT SYMPOSIUM asielzoekers en vluchtelingen met ernstige psychiatrische problematiek WORKSHOP WERKEN MET TOOLKIT Educatieve en begeleidingsmethodieken voor asielzoekers Vlaams expertisecentrum voor alcohol,

Nadere informatie

NODENBEVRAGING HORECA

NODENBEVRAGING HORECA NODENBEVRAGING HORECA VAD, de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen, wil nagaan hoe er in horecazaken in Vlaanderen omgegaan wordt met alcohol en andere drugs. Daarnaast willen we weten of u,

Nadere informatie

Aanmelden. informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen

Aanmelden. informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen Aanmelden informatie over hoe wij jou helpen naar een leven zonder verslavende middelen Vind je dat je in het weekend te veel coke, speed of xtc gebruikt? Heb je weer geblowd of gedronken, terwijl je dat

Nadere informatie

Een preventief A&D-beleid in maatwerkbedrijven

Een preventief A&D-beleid in maatwerkbedrijven Een preventief A&D-beleid in maatwerkbedrijven Marie-Claire Lambrechts Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs KU Leuven, Omgeving en Gezondheid Seminarie Gezondheid op de werkvloer, 22/2/18 Brussel

Nadere informatie

V e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

V e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan V e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen De Druglijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09 330 35 25 www.sosnuchterheid.org Anonieme Alcoholisten Vlaanderen

Nadere informatie

Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties

Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties Wil je stoppen met het kijken naar kinderporno? Wil je stoppen met seksueel kindermisbruik? Start het gesprek en voorkom seksueel kindermisbruik *Ook voor naasten en professionals/publieke instanties Voor

Nadere informatie

Drugpunt 24 februari 2015. Drugpunt Drugs Druggebruik begrijpen Vroeginterventie Opvallende verschijnselen In de praktijk Vragen

Drugpunt 24 februari 2015. Drugpunt Drugs Druggebruik begrijpen Vroeginterventie Opvallende verschijnselen In de praktijk Vragen Drugpunt 24 februari 2015 Drugpunt Drugs Druggebruik begrijpen Vroeginterventie Opvallende verschijnselen In de praktijk Vragen DRUGPUNT TEAM Filip Claeys filip.claeys@drugpunt.be 09/381 86 63 of 0498

Nadere informatie

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan

v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan v e rslaafd? Wat als je niet meer zonder kan Alles over verslavingen Voor vragen over alcohol, illegale drugs, gokken en medicijnen: De DrugLijn tel. 078 15 10 20 www.druglijn.be SOS Nuchterheid tel. 09

Nadere informatie

Kliniek Nijmegen. Informatie voor patiënten

Kliniek Nijmegen. Informatie voor patiënten Kliniek Nijmegen Informatie voor patiënten We spreken van een verslaving wanneer bepaald gedrag zoals middelengebruik of gokken uw leven gaat beheersen. Steeds meer tijd en energie gaan op aan de verslaving.

Nadere informatie

Zelftests, en veel meer. 1 juni 2017

Zelftests, en veel meer. 1 juni 2017 Zelftests, en veel meer 1 juni 2017 1994 zichtbaarheid van het gebruik door media-aandacht, veranderende gebruikspatronen en de toegenomen maatschappelijke bespreekbaarheid. vragen aan hulpverlening en

Nadere informatie

Mistral DTOX, een goed begin is het halve werk. Edwin Spapens GZ-Psycholoog Mistral DTOX & Mistral Kliniek

Mistral DTOX, een goed begin is het halve werk. Edwin Spapens GZ-Psycholoog Mistral DTOX & Mistral Kliniek Mistral DTOX, een goed begin is het halve werk. Edwin Spapens GZ-Psycholoog Mistral DTOX & Mistral Kliniek Cluster jeugd Preventie, inclusief minimale interventie van 1-3 gesprekken I- hulp (ambitie ook

Nadere informatie

Familiewerking CAT Gent

Familiewerking CAT Gent Familiewerking CAT Gent deelwerking CCG ECLIPS Congres Geestelijke Gezondheidszorg Gent, 15 september 2010 Tomas Van Reybrouck Speerpunten werking CAT: Ambulante werking voor mensen met verslavingsproblematiek

Nadere informatie

Middelengebruik bij mensen met een verstandelijke beperking. Arjetta Timmer Brijder Verslavingszorg

Middelengebruik bij mensen met een verstandelijke beperking. Arjetta Timmer Brijder Verslavingszorg Middelengebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Arjetta Timmer Brijder Verslavingszorg Parnassia Bavo Groep Brijder Verslavingszorg Preventie Jeugd Zorg ambulant & klinisch Bereidheidliniaal

Nadere informatie

Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER

Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER Leerlijnen per drug : ALCOHOL Onderwijsvorm: KLEUTER EN LAGER kleuter 2,5-6j 1 ste graad LO 6-8j 2 de graad LO 8-10j 3 de graad LO 10-12j doelstelling doelstelling doelstelling doelstelling Versterken

Nadere informatie

13-11-2014. Poster. Belemmeringen in drie categorieën te verdelen: In duo s: 1. Persoonlijke belemmeringen

13-11-2014. Poster. Belemmeringen in drie categorieën te verdelen: In duo s: 1. Persoonlijke belemmeringen Poster Jacomijn Hofstra Onderzoeker lectoraat Rehabilitatie en docent Toegepaste Psychologie, Hanzehogeschool Groningen In duo s: Belemmeringen in drie categorieën te verdelen: Wat hindert jongvolwassenen

Nadere informatie

Verwijzen naar de GGZ. Wanneer verwijzen naar de Generalistische basis GGZ en Gespecialiseerde GGZ?

Verwijzen naar de GGZ. Wanneer verwijzen naar de Generalistische basis GGZ en Gespecialiseerde GGZ? Verwijzen naar de GGZ Wanneer verwijzen naar de Generalistische basis GGZ en Gespecialiseerde GGZ? Nieuwe structuur in de geestelijke gezondheidszorg Om de kwaliteit en de kostenbeheersing in de geestelijke

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

Het klopt in mijn hoofd!

Het klopt in mijn hoofd! PERSBERICHT Brussel, 21 september 2011 Het klopt in mijn hoofd! Sinds 2009 vulden ruim 140.000 mensen de zelftest in over mentaal welbevinden op de website van de Vlaamse overheid, www.fitinjehoofd.be.

Nadere informatie

Alcohol- en drugpreventie op school.

Alcohol- en drugpreventie op school. Alcohol- en drugpreventie op school. Aan de slag! Voor leerkrachten in het secundair onderwijs Alcohol, cannabis, psychoactieve medicatie, gokken en gamen zijn niet weg te denken uit de leefwereld van

Nadere informatie

Informatie voor werkgevers

Informatie voor werkgevers Informatie voor werkgevers Werk en verslaving Informatie voor werkgevers Werk en verslaving Het aantal verslaafden aan alcohol, drugs en medicijnen in Nederland groeit. Het merendeel van deze mensen heeft

Nadere informatie

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen

WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen WAAR KAN IK HULP VINDEN? Informatie over geestelijke gezondheidsproblemen Tekst: Aziza Sbiti & Cha-Hsuan Liu Colofon: Deze brochure is totstandgekomen met hulp van het Inspraak Orgaan Chinezen. De inhoud

Nadere informatie

Alcoholgebruik bij helft van de studenten niet zonder risico

Alcoholgebruik bij helft van de studenten niet zonder risico Derde grote bevraging brengt middelengebruik bij Vlaamse studenten in kaart Alcoholgebruik bij helft van de studenten niet zonder risico De Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD) en onderzoekers

Nadere informatie

middelengebruik en verstandelijke beperking Een folder voor hulpverleners uit de verslavingszorg

middelengebruik en verstandelijke beperking Een folder voor hulpverleners uit de verslavingszorg middelengebruik en verstandelijke beperking Een folder voor hulpverleners uit de verslavingszorg Eric komt in begeleiding om zich te laten behandelen voor alcohol- en cannabisgebruik. Hij doet vlot zijn

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit s.r.kruit@hr.nl 1 Huiswerkopdracht : Programma les 2 Theorie basis informatie Cannabis -presentatie Voorlichtingsmateriaal -nabespreken

Nadere informatie

OVERGANG ONLINE NAAR AMBULANT

OVERGANG ONLINE NAAR AMBULANT OVERGANG ONLINE NAAR AMBULANT Binnen een geïntegreerd model van geestelijke gezondheidszorg volgens het stepped care model (getrapte zorg) kan er best gestreefd worden naar een vloeiende overgang tussen

Nadere informatie

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden

Welkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren

Nadere informatie

Is iemand in jouw omgeving verslaafd?

Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie

Nadere informatie

De Meander is er voor mensen die een vraag hebben naar informatie, ondersteuning of begeleiding rond

De Meander is er voor mensen die een vraag hebben naar informatie, ondersteuning of begeleiding rond De Meander is er voor mensen die een vraag hebben naar informatie, ondersteuning of begeleiding rond alcohol, illegale drugs, medicatie en gokken. Doelgroep Meander: Iedereen met problemen in verband met

Nadere informatie

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen?

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Richtlijnen Casus IDDT Richtlijnen, wat zeggen ze niet! Richtlijnen Dubbele Diagnose, Dubbele hulp (2003) British

Nadere informatie

Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst!

Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! Staat uw leven in het teken van drank en drugs? Een opname biedt uitkomst! KLINISCHE BEHANDELING: ALS U DE CONTROLE OVER UW LEVEN TERUG WILT Onderdeel van Arkin Stoppen met alcohol of drugs en uw manier

Nadere informatie

Alcohol en de eerste lijn: blijkbaar een problematische relatie...

Alcohol en de eerste lijn: blijkbaar een problematische relatie... Alcohol en de eerste lijn: blijkbaar een problematische relatie... Dr. Rita Verrando huisarts medisch directeur CAD-Limburg Tom Defillet Stafmedewerker VAD Brussels do we have a problem? De gemiddelde

Nadere informatie

Vroegsignalering bij middelengebruik! En dan? Brijder en Brijder Jeugd Leontien Los & Margriet Katoen

Vroegsignalering bij middelengebruik! En dan? Brijder en Brijder Jeugd Leontien Los & Margriet Katoen Vroegsignalering bij middelengebruik! En dan? Brijder en Brijder Jeugd Leontien Los & Margriet Katoen Programma Brijder en Brijder Jeugd Wie zit er in de zaal? Middelengebruik en GGZ Wat is verslaving?

Nadere informatie

Preventie en voorlichting

Preventie en voorlichting Preventie en voorlichting Verslavingszorg Preventie en voorlichting Verslavingszorg Mondriaan voor geestelijke gezondheid Verslavingszorg Preventie en voorlichting Doordacht dynamisch! Colofon Tekst Afdeling

Nadere informatie

Jongeren. Experimenteren Zijn onzeker Overzien risico s niet of nauwelijks Kunnen moeilijk nee zeggen Voelen druk van buitenaf Willen indruk maken

Jongeren. Experimenteren Zijn onzeker Overzien risico s niet of nauwelijks Kunnen moeilijk nee zeggen Voelen druk van buitenaf Willen indruk maken Ontstaan Straathandel Niet alleen voor toeristen en personen die zich niet wilden laten registreren Ook jongeren werden aangesproken op straat Niet enkel wiet Ook andere drugs Jongeren Experimenteren

Nadere informatie

TABAK ALCOHOL GAMEN. algemene sociale vaardigheden

TABAK ALCOHOL GAMEN. algemene sociale vaardigheden Leerlijnen per graad : 3 de graad LO 10-12j Doelstelling: Versterken van de kennis en vaardigheden die kinderen nodig hebben om gezonde keuzes te maken en niet te roken, geen alcohol te drinken en op een

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting SAMENVATTING. 167 Met de komst van verpleegkundigen gespecialiseerd in palliatieve zorg, die naast de huisarts en verpleegkundigen van de thuiszorg, thuiswonende patiënten bezoeken om te zorgen dat patiënten

Nadere informatie

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017

Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Dé expert op het gebied van verslaving Antenne Gooi en Vechtstreek 2017 Zicht op middelengebruik onder jonge mensen in de regio www.jellinek.nl/preventie Demografische gegevens Antenne is een initiatief

Nadere informatie

Profiel van daklozen in de vier grote. steden. Omz, UMC St Radboud Nijmegen. IVO, Rotterdam. Jorien van der Laan Sandra Boersma Judith Wolf

Profiel van daklozen in de vier grote. steden. Omz, UMC St Radboud Nijmegen. IVO, Rotterdam. Jorien van der Laan Sandra Boersma Judith Wolf Profiel van daklozen in de vier grote Omz, UMC St Radboud Nijmegen steden Resultaten uit de eerste meting van de Cohortstudie naar daklozen in de vier grote steden (Coda-G4) IVO, Rotterdam Jorien van der

Nadere informatie

Alcohol- en drugpreventie op school.

Alcohol- en drugpreventie op school. Alcohol- en drugpreventie op school. Aan de slag! Voor leerkrachten in het secundair onderwijs Alcohol, cannabis, psychoactieve medicatie, gokken en gamen zijn niet weg te denken uit de leefwereld van

Nadere informatie

Jongeren met een gedrags- en emotionele stoornis Druggebruik van hun kant bekeken

Jongeren met een gedrags- en emotionele stoornis Druggebruik van hun kant bekeken Jongeren met een gedrags- en emotionele stoornis Druggebruik van hun kant bekeken Freya Vander Laenen FADO Utrecht 20/11/08 1 1. Achtergrond Klassieke drugpreventie en drugpreventieonderzoek Specifieke

Nadere informatie

34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie. van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016

34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie. van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016 34300 XVI Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2016 34300 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs,

Nadere informatie

Achtergrond E-learning Oefenen Evaluatie

Achtergrond E-learning Oefenen Evaluatie Achtergrond E-learning Oefenen Evaluatie Aanhaken bij breed maatschappelijk en landelijk tabaksontmoedigingsbeleid. Voorbeeldfunctie van Jellinek. Stoppen met roken heeft positief effect op overige verslavingsbehandelingen.

Nadere informatie

Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9

Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Roken alcohol en drugs Roken, alcohol en drugs zijn schrikbeelden voor veel ouders. Dit geldt voor allochtone ouders én Nederlandse ouders. Sommige kinderen

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Geestelijke gezondheid!? Ik stel u voor. Cijfers voor Gent. Tijd om normaal te doen over geestelijke gezondheidsproblemen.

Geestelijke gezondheid!? Ik stel u voor. Cijfers voor Gent. Tijd om normaal te doen over geestelijke gezondheidsproblemen. Geestelijke gezondheid!? Tijd om normaal te doen over geestelijke gezondheidsproblemen Jan Van Speybroeck, VVGG Ik stel u voor Antoinette Telecomsector Gehuwd, 3 kleine kinderen Sportieve hobby s Elk jaar

Nadere informatie

Bert Vinken. Vincent van Gogh Voor geestelijke gezondheidszorg. Presentatie alcohol en opvoeding Trimbos-instituut

Bert Vinken. Vincent van Gogh Voor geestelijke gezondheidszorg. Presentatie alcohol en opvoeding Trimbos-instituut Nee tegen alcohol (en drugs) schade Bert Vinken Vincent van Gogh Voor geestelijke gezondheidszorg Programma 19.30 uur 20.30 uur 20.45 uur 21.30 uur Presentatie Pauze vraag en antwoord Einde Drugs Definities

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Zelfmoordgedachten Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfmoordgedachten Zelfmoordlijn 1813 Die kan je bellen, chatten of mailen als je aan zelfdoding denkt. Op de website

Nadere informatie

21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd

21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd 21 mei 2015 marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Brijder jeugd Preventie Voorlichting (in de klas en aan docenten) ABC gesprekken Aanwezig bij verschillende ZAT

Nadere informatie

Verslavingskunde in de huisartsenpraktijk door Tactus Verslavingszorg

Verslavingskunde in de huisartsenpraktijk door Tactus Verslavingszorg Verslavingskunde in de huisartsenpraktijk door Tactus Verslavingszorg Wat kan Tactus Verslavingszorg mij in de huisartsenpraktijk bieden? Een verslaving is vaak lastig te herkennen. Mensen raken niet zomaar

Nadere informatie

Liska Vulperhorst Preventiewerker

Liska Vulperhorst Preventiewerker Liska Vulperhorst Preventiewerker Tactus Verslavingszorg Vijf circuits Behandeling & Begeleiding Sociale Verslavingszorg Forensische Verslavingszorg Verslavingsreclassering Preventie & Consultancy Programma

Nadere informatie

Algemene informatie over Centrum Maliebaan

Algemene informatie over Centrum Maliebaan Algemene informatie over Centrum Maliebaan Centrum Maliebaan is een instelling voor verslavingspsychiatrie in de provincie Utrecht. Verslavingspsychiatrie is een gespecialiseerde vorm van geestelijke gezondheidszorg.

Nadere informatie

GENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt.

GENOTMIDDELEN. Jongerenmonitor 2015 10.163. 40% ooit alcohol gedronken. Klas 2. Klas 4. 5% ooit wiet gebruikt. 24% weleens gerookt. IJsselland GENOTMIDDELEN Jongerenmonitor 1 4% ooit alcohol gedronken.163 jongeren School Klas 13-14 jaar Klas 4 1-16 jaar 4% weleens gerookt % ooit wiet gebruikt Genotmiddelen Psychosociale gezondheid

Nadere informatie

Als er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden

Als er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden Als er meer nodig is om uw verslaving de baas te worden DAGBEHANDELING: DRIE DAGEN PER WEEK, TWAALF WEKEN LANG Onderdeel van Arkin De intensieve behandeling tijdens de Dagbehandeling helpt om uw verslaving

Nadere informatie

Monitor. alcohol en middelen

Monitor. alcohol en middelen Gemeente Utrecht, Volksgezondheid Monitor www.utrecht.nl/gggd alcohol en middelen www.utrecht.nl/volksgezondheid Thema 3 Gebruik van de verslavingszorg in Utrecht - 2012 1 Colofon Uitgave Gemeente Utrecht,

Nadere informatie

Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers

Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers 1. Bepaal uw standpunt. Eenduidigheid over de regels bij beide ouders is cruciaal. Tips: Kies als ouders samen regels voor het gezin. Bepaal als ouders vooraf

Nadere informatie

Praten met familie 29-09- 15. Hulpverleners: Last of lust. Last / lastig. Lust. Stichting Labyrint-in Perspectief

Praten met familie 29-09- 15. Hulpverleners: Last of lust. Last / lastig. Lust. Stichting Labyrint-in Perspectief Praten met familie Francisca Goedhart, Stichting Labyrint- in Perspectief Jacklin Goudsblom, GGZ Noor Holland Noord en PIMM trainer. Hulpverleners: Last of lust Last / lastig (hulpverlener = hv) Lust (hulpverlener

Nadere informatie

PILOT GEZONDHEIDSONDERZOEK 15/16-JARIGEN

PILOT GEZONDHEIDSONDERZOEK 15/16-JARIGEN CHECK UITKOMSTEN PILOT GEZONDHEIDSONDERZOEK 15/16-JARIGEN Gezondheid Relaties Lichaam Seksuele ontwikkeling Gevoel Alcohol, drugs & gamen 2 Doel gezondheidsonderzoek Jongeren vragen niet makkelijk om hulp,

Nadere informatie

27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd

27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd 27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Kikid Het is als ouder jouw verantwoordelijkheid, dat je kind NEE kan zeggen tegen drank!

Nadere informatie

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.11 - September 2008-203-

Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.11 - September 2008-203- Vlaams Parlement - Vragen en Antwoorden - Nr.11 - September 2008-203- VLAAMS PARLEMENT SCHRIFTELIJKE VRAGEN STEVEN VANACKERE VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Vraag nr. 257 van 25 juni

Nadere informatie

GHB hulpvraag in Nederland

GHB hulpvraag in Nederland GHB hulpvraag in Nederland Belangrijkste ontwikkelingen van de hulpvraag voor GHB problematiek in de verslavingszorg 2007-2012 Houten, mei 2013 Stichting IVZ GHB hulpvraag in Nederland Belangrijkste ontwikkelingen

Nadere informatie

You bet! Educatief pakket over gokken voor 16-18-jarigen

You bet! Educatief pakket over gokken voor 16-18-jarigen You bet! Educatief pakket over gokken voor 16-18-jarigen V.U. Paul Van Deun VAD, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel - januari 2016 D/2016/6030/3 De DrugLijn is een initiatief van VAD - VAD wordt gefinancierd

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen

Rijksuniversiteit Groningen De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Het betrekken van familieleden bij de behandeling van dubbele diagnose

Het betrekken van familieleden bij de behandeling van dubbele diagnose Het betrekken van familieleden bij de behandeling van dubbele diagnose Maarten Smeerdijk Congres LEDD, 21 april 2011 AMC, zorglijn Vroege Psychose Waarom familieleden betrekken bij de behandeling van DD?

Nadere informatie

Samenvatting (summary in Dutch)

Samenvatting (summary in Dutch) Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,

Nadere informatie

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk?

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis

Nadere informatie

Project Tabaco. (Filippijnen)

Project Tabaco. (Filippijnen) Project Tabaco (Filippijnen) 1 Iedereen is wel eens somber of in de war. Wie heeft al niet eens een dipje? Maar pas wanneer deze gevoelens in hevige mate voorkomen en men niet meer gewoon kan functioneren

Nadere informatie

Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP. Gezondheidsconferentie 2016

Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP. Gezondheidsconferentie 2016 Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP Gezondheidsconferentie 2016 Probleem KOAP? Aandacht voor KOAP Herkenning geven Opgroeien in een gezin met stress en negatieve interacties Jonge

Nadere informatie

MSOC Gent viert 20-jarig bestaan met 'Heet van de naald'

MSOC Gent viert 20-jarig bestaan met 'Heet van de naald' MSOC Gent viert 20-jarig bestaan met 'Heet van de naald' Met het evenement Heet van de naald werd op donderdag 12 januari 2017 in het Pand, het 20-jarig bestaan van het Medisch Sociaal Opvangcentrum (MSOC)

Nadere informatie

Cannabis. Van frequent naar afhankelijk gebruik

Cannabis. Van frequent naar afhankelijk gebruik Improving Mental Health by Sharing Knowledge Cannabis Van frequent naar afhankelijk gebruik CanDepgroep Peggy van der Pol Margriet van Laar Ron de Graaf Nienke Liebregts Wim van den Brink Dirk Korf Frequent

Nadere informatie

De effecten, de risico s en de wet. Cover

De effecten, de risico s en de wet. Cover Tabak, alcohol en andere drugs in België De effecten, de risico s en de wet NL Cover introductie Tabak, alcohol en andere drugs in België De effecten, de risico s en de wet Iedereen komt wel eens in aanraking

Nadere informatie

3wwonen, werken & welzijn in Halle-Vilvoorde. Sociale Kaart WWKLD Wezembeek-Oppem Wemmel Kraainem Linkebeek en Drogenbos

3wwonen, werken & welzijn in Halle-Vilvoorde. Sociale Kaart WWKLD Wezembeek-Oppem Wemmel Kraainem Linkebeek en Drogenbos intergemeentelijke preventiedienst drugs en alcohol Sociale Kaart WWKLD Wezembeek-Oppem Wemmel Kraainem Linkebeek en Drogenbos provincie vlaams brabant wezembeek-oppem Wemmel kraainem linkebeek drogenbos

Nadere informatie

Aandacht voor alcohol

Aandacht voor alcohol Aandacht voor alcohol Paaz/Tepsi T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André

Nadere informatie

Volwassenen. Mondriaan. voor geestelijke gezondheid

Volwassenen. Mondriaan. voor geestelijke gezondheid Volwassenen Mondriaan voor geestelijke gezondheid Verslavingszorg Introductie Verslavingszorg verleent hulp aan volwassenen met problematisch gebruik van alcohol, drugs, medicijnen, gameverslaving en met

Nadere informatie

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training

Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie. Welkom. iri Kruit Voorlichting en training Keuzevak Effectieve Verslavingspreventie Welkom Docent: Siri Kruit sirikruit@live.nl iri Kruit Voorlichting en training 1 Programma Introductie - Kennismaking - Studiehandleiding, opbouw van de lessen

Nadere informatie

Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties

Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties Arosa biedt veiligheid en bescherming bij geweld in relaties. Vrouwen, mannen en hun kinderen kunnen bij Arosa terecht voor opvang en begeleiding. Arosa

Nadere informatie

Jaargang 2 nummer 1 16 dec 2010

Jaargang 2 nummer 1 16 dec 2010 Jaargang 2 nummer 1 16 dec 2010 Inhoudsopgave: Inleiding Minisymposium LVG en Verslaving De belangrijkste problemen volgens hulpverleners De ervaringen van cliënten De ervaringen van verwanten Vervolgstappen

Nadere informatie

online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. Iedereen

online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. Iedereen Iedereen online! Telenet Foundation ondersteunt momenteel zo n 105 projecten in België. We bereikten al meer dan 111.000 mensen. 96 Telenet Jaarverslag 2012 Duurzaamheid Telenet Foundation Telenet Foundation

Nadere informatie

2 Verhalen... Inleiding. Het Verhaal Van Roos (14) in Het blijven toch je ouders. Het Verhaal van Tamara (23) in Het blijven toch je ouders.

2 Verhalen... Inleiding. Het Verhaal Van Roos (14) in Het blijven toch je ouders. Het Verhaal van Tamara (23) in Het blijven toch je ouders. 2 Verhalen... Anderhalf jaar terug werd het gedrag van mijn moeder nog erger. Als ik na een weekend bij mijn vader thuiskwam waren er dingen kapot. Ik wist gelijk dat er ruzie was geweest door de alcohol.

Nadere informatie