Eindrapportage werkgroep VM2. Stimuleringsproject LOB in het mbo

Transcriptie

1 Eindrapportage werkgroep VM2 Stimuleringsproject LOB in het mbo 1

2 Deelnemende scholen Kandinsky College & ROC Nijmegen Linde College & ROC Friesland Penta College & ROC Zadkine Projectorganisatie Ton Balk, Balk Consultancy Jesse de Doelder, De Doelder Projectmanagement & Consultancy Jenne van Tulden, Balk Consultancy 2

3 Inhoudsopgave Inleiding Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Bijlagen Het VM2-experiment Een nadere verkenning van het begrip LOB Procesbeschrijving werkgroep VM2 Onderzoek LOB-bouwstenen in VM2-trajecten Knelpunten bij de opstart van VM2 Bronnenlijst 1. LOB-indicatoren van de drie projectscholen 2. Stroomschema s van de drie projectscholen 3. Vormgevingsdocumenten van de drie projectscholen 3

4 Inleiding MBO Diensten, de MBO Raad, Colo en Skills Netherlands zijn samen een project gestart om studenten in het mbo nog beter te ondersteunen met loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). LOB geeft studenten meer inzicht in hun eigen kwaliteiten, mogelijkheden en drijfveren. LOB moet studenten helpen bij het maken van de juiste opleidings- en beroepskeuze. Met een verdere intensivering van loopbaanoriëntatie en -begeleiding voor studenten willen MBO Diensten, de MBO Raad, Colo, Skills Netherlands en het ministerie van OCW bereiken dat: minder studenten voortijdig hun opleiding verlaten door bijvoorbeeld een verkeerde studiekeuze; studenten inzicht hebben in hun eigen talenten, kwaliteiten en mogelijkheden, zodat ze weloverwogen keuzes kunnen maken voor een vervolgopleiding of beroep. Loopbaanoriëntatie en -begeleiding is een breed begrip. Tal van aspecten spelen dan ook een rol bij LOB. Daarom zijn diverse werkgroepen in het leven geroepen. Elk van deze werkgroepen behandelt een speciale invalshoek: beleid- en visieontwikkeling stimuleren en ontwikkelen; informatievoorziening; deskundigheidsbevordering; intake; integratie van LOB binnen het onderwijscurriculum; integratie van LOB binnen de beroepspraktijkvorming; opbouwen van de samenwerking met het bedrijfsleven en werken met netwerken; LOB in de uitstroomfase mbo naar arbeidsmarkt en volgende mbo- c.q. hbo-niveaus. De resultaten van de verschillende werkgroepen worden na afloop van het project landelijk verspreid. Zo worden andere betrokken scholen, organisaties en belanghebbenden geïnformeerd en voorzien van inzichten en mogelijkheden op het gebied van LOB. Voor meer informatie verwijzen wij u naar het Stimuleringsplan Loopbaan Oriëntatie Begeleiding MBO. Binnen het LOB-project is naast de hiervoor genoemde werkgroepen ook nog een aparte werkgroep VM2 opgericht. Bij VM2 gaat het om het landelijke OCW/LNV-experiment in het kader van de leergang vmbo-mbo2. Hiervoor zijn drie VM2-projecten benaderd. De VM2-werkgroep heeft drie beoogde resultaten benoemd: gezamenlijke visie vmbo-mbo ten aanzien van LOB; keuzemomenten van studenten binnen VM2 in beeld brengen en voorzien van een uitwerking; 4

5 drie uitgewerkte VM2-trajecten, die zijn voorgelegd aan critical friends met als resultaat bruikbare modellen voor overige VM2-trajecten. Deze rapportage bevat de opbrengst van dit proces. 5

6 Samenvatting De werkgroep VM2, participerend in het stimuleringsproject LOB van MBO Diensten, heeft tussen september 2011 en maart 2012 gewerkt aan de visieontwikkeling en vormgeving van loopbaanoriëntatie- en begeleiding (LOB) binnen de leergang vmbo-mbo2 (VM2). Hoewel de concrete uitwerking van de drie projectscholen op het gebied van route en gebruikte instrumenten verschillend is, kwam in de gevoerde gesprekken naar voren dat de ideeën over de doelgroep en hun begeleidingsbehoefte veel gemeenschappelijke elementen bevatten. VM2-studenten Bij de studenten die voor VM2-experimenten in aanmerking komen, gaat het officieel om jongeren die de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo volgen. Zij krijgen dit niveauadvies mee van hun basisschool. Het VM2-experiment is echter ook opgezet voor studenten die door hun docenten en begeleiders als een kwetsbare groep worden gezien: Onze studenten hebben geen zitvlees. Het zijn doeners! Het zijn geen studiebollen. Kortom: het gaat om studenten die het risico lopen, zonder enig diploma, op de arbeidsmarkt niet aan de bak te komen. Het zijn studenten die passen in de categorie mogelijk vroegtijdige schooluitvallers. Bijvoorbeeld studenten met leer- en gedragsproblemen of jongeren met zogenaamde gestapelde problemen, veelal omdat ze geen stabiele thuissituatie hebben. Wat ook meespeelt is dat de VM2-doelgroep tussen hun twaalfde en achttiende levensjaar de pubertijd doormaakt. Recent onderzoek toont zelfs aan dat het brein van jongeren ook boven hun twintigste levensjaar nog doorrijpt. Hierbij speelt ook mee dat de prefrontale cortex, waarin het vermogen tot rationele overwegingen en het kunnen plannen en overzien van de gevolgen die keuzes hebben voor de langere termijn, nog niet volgroeid is. Daarnaast zorgt de hormonale ontwikkeling op deze leeftijd voor risicovoller gedrag. Bovendien is er sprake van een grotere gevoeligheid voor reacties van de sociale omgeving door de toename van het hormoon oxycitine (ook wel het knuffelhormoon genoemd). Keuze Het is onze stellige overtuiging dat het merendeel van de studenten in de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo op de betreffende school terecht is gekomen zonder een afgewogen bewuste keuze voor 6

7 een beroepsrichting. Toch moeten deze studenten op veertienjarige leeftijd kiezen voor een sector die op de betreffende vmbo-school wordt aangeboden. Veel VM2-experimenteerscholen beschouwen dit laatste als een groot knelpunt. Bij de start van het experiment was hier overigens ook geen rekening mee gehouden. VM2-studenten dienden immers in een uitstroomprofiel op niveau 2 (crebo-nummer) te worden ingeschreven. Dit knelt eens te meer, aangezien deze jongeren over het algemeen niet weten welke beroepen tot hun mogelijkheden behoren. Voor een deel komt dit doordat ze hun eigen potentiële competenties te hoog inschatten. Ook hebben ze vaak onvoldoende zicht op wat de mogelijke beroepen eigenlijk inhouden. Anderzijds zijn in onze moderne samenleving beroepen langzamerhand onzichtbaar aan het worden. Loopbaanoriëntatie en -begeleiding Kern van LOB is het begrip reflectie op betekenisvolle ervaringen. Het gaat hierbij om ervaringen, waardoor jongeren worden geraakt. In de concretisering van de VM2-routes van de drie deelnemende scholen zien we dan ook een rijk scala aan instrumenten, die wijzen naar hetzelfde idee: het opdoen van ervaringen van zeer verschillende aard. Uitgaande van de noodzaak dat ergens op de route een richtingkeuze naar een beroep moet worden gemaakt, moeten de studenten in de loop van de tijd immers ook realistische beroepsbeelden vormen. Studenten moeten bovendien leren reflecteren. Dit helpt hen later om een passende keuze voor een beroepsrichting te maken. Reflectie moet dan ook als een soort rode draad door het hele traject heenlopen. Het is dus niet de bedoeling dat studenten alleen tijdens loopbaangesprekken met de mentor of decaan aan reflectie doen. Reflectie moet overal in de opleiding een rol spelen. Alle betrokken begeleiders moeten zich ervan bewust zijn dat ze hierin een rol vervullen. Loopbaanoriëntatie en -begeleiding begint al in het eerste leerjaar van het vmbo. LOB wordt beschouwd als een cyclisch proces en kan op elke plaats op elk moment daar waar de student ervaringen heeft opgedaan die hem raken gebeuren. Docenten worden getraind in het voeren van dialogen. Hierin wordt de student uitgenodigd een eigen betekenis aan zijn ervaringen te geven en die interpretatie mee te nemen naar een volgende stap. Ook omgevingsinvloeden (influentials) waarbij naaste familieleden bijvoorbeeld een bijzondere rol spelen en sociale media vaak grote invloed hebben, worden meegenomen in de begeleidingsgesprekken. Van de begeleiders wordt verwacht dat ze zich blijven verdiepen in de mogelijkheden die de arbeidsmarkt voor deze studenten biedt op het niveau dat zij kunnen bereiken. Betekenis voor de VM2-route 7

8 Veel studenten in de onderste regionen van het beroepsonderwijs komen te vroeg in een sluis (of trechter) van een bepaalde beroepsrichting terecht, zonder dat ze hier genoeg over weten of voldoende overtuigd zijn of deze richting bij hun past. De drie participerende VM2-scholen geven aan dat ze streven naar trajectvormen, waarin studenten voldoende tijd krijgen om in gevarieerde levensechte beroepssituaties ervaringen op te doen. De keuze voor een uitstroomprofiel wordt bovendien uitgesteld. De student oriënteert zich breed, waarbij hij toch een aantal algemene competenties, onafhankelijk van de beroepscontext, leert. LOB wordt in deze VM2-optiek gepositioneerd als een schil om de student heen. De begeleiding begint in een vroeg stadium in de vorm van kleine reflectiemomenten. De doeners binnen het VM2-programma krijgen veel levensechte ervaringen voorgeschoteld. Daarnaast worden beïnvloedende factoren uit de omgeving van de student, met name de ouders, bij de begeleiding betrokken. Er is veel aandacht voor de samenhang tussen alle onderdelen van het leerprogramma. Docenten en andere begeleiders worden geschoold in het voeren van reflectiegesprekken. De doorlopende leerroute van VM2 werpt bovendien zo weinig mogelijk barrières op in de vorm van tussentijdse exameneisen. De drie deelnemende VM2-scholen tonen aan dat de kloof tussen vmbo en mbo in positieve richting kan worden omgebogen door binnen één team samen te werken. Op deze manier wordt de expertise van beide bloedgroepen gecombineerd. Deze samenwerking is echter pril en van personen afhankelijk. Daarom wordt er hard gewerkt om de opbrengst vast te leggen in een organisatiestructuur. Ook groeit het inzicht dat een regionale opschaling noodzakelijk is, waarin meerdere vmbo s, het ROC en organisaties en bedrijfsleven gezamenlijk zorg dragen voor een voldoende en passend aanbod van opleidingsmogelijkheden in de beroepskolom. 8

9 Hoofdstuk 1 Het VM2-experiment Twintig vmbo-scholen en mbo-instellingen gingen op 1 augustus 2008 van start met de leergang vmbombo2. Het jaar daarna kwamen hier nog eens meer dan honderd projecten bij. Bij dit zogenaamde VM2- experiment wordt de bovenbouw van een vmbo-basisberoepsgerichte leerweg samengevoegd met een opleiding op mbo-niveau 2. Hierdoor ontstaat één nieuwe geïntegreerde beroepsopleiding. Dit betekent dat studenten niet hoeven over te stappen. Ze krijgen les op één locatie, met één pedagogischdidactische aanpak, door hetzelfde team van vmbo- en mbo-docenten. Hierdoor neemt de kant dat studenten een startkwalificatie een diploma op minimaal mbo-niveau 2 halen toe. Ook wordt de kans op voortijdige schooluitval verkleind. In totaal nemen maximaal vijfduizend studenten deel aan het tot 2013 durende VM2-experiment. Minder schooluitval Voor veel vmbo-studenten en met name studenten in de basisberoepsgerichte leerweg is de overstap naar het mbo lastig. Een deel schrijft zich niet in voor een vervolgopleiding op het mbo. En van de studenten die wel overstappen, vallen er in de eerste paar maanden van het mbo veel uit. De omschakeling naar een andere school blijkt een groot struikelblok. Doel van het VM2-experiment is dat meer studenten hun startkwalificatie halen op mbo-niveau 2. Meer ruimte voor onderwijs op maat In de leergang vmbo-mbo2 volgen studenten maximaal vier jaar onderwijs. Scholen mogen zelf vorm en inhoud geven aan de leergang. De ministeries van OCW en LNV hebben hiervoor slechts de kaders aangegeven. Gevolg is dat scholen meer ruimte krijgen voor onderwijs op maat voor studenten die in het huidige systeem een grote kans zouden hebben om uit te vallen. Het vmbo-examen is binnen het experiment niet verplicht. Voorwaarde is wel dat er een terugvalgarantie wordt ingebouwd als studenten dreigen uit te vallen: als een student de leergang niet haalt, moet hij worden begeleid richting een traject dat leidt tot een vmbo- of een mbo-diploma. 9

10 VM2 en LOB In dit rapport gaan we nader in op de rol van LOB in de doorlopende lijn vmbo-mbo. In het huidige stelsel gaan studenten na het behalen van het vmbo-diploma naar het ROC voor een mbo-opleiding. Als studenten het vmbo verlaten eindigt ook de loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Het keuzeproces is immers afgerond: de student heeft een mbo-opleiding gekozen en lijkt op zijn plek te zitten. Niets is echter minder waar: ongeveer 30 procent van de vmbo-studenten valt uit in het eerste jaar van het mbo of staakt (tijdelijk) de opleiding om zich te oriënteren op een andere keuze. Het is dan ook interessant om na te gaan of een doorlopend traject vmbo-mbo een bijdrage kan leveren aan een vermindering van de gesignaleerde problematiek. De drie deelnemende VM2-scholen hebben tijdens dit traject een aanzet gegeven om hun organisatie aan te passen. Nader vervolgonderzoek moet uitwijzen of studenten van deze opleidingen uiteindelijk zonder uit te vallen op hun plek terechtkomen. 10

11 Hoofdstuk 2 Een nadere verkenning van het begrip LOB De student met zijn unieke talenten, passies, dromen en de ontwikkelingsfase waarin hij de middelbare school doorloopt staat centraal bij loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). De school gaat met de student een proces aan, waarin deze vaak nog onbewuste eigenschappen langzamerhand naar een bewust niveau groeien en verbonden worden met beelden die de student ontwikkelt over mogelijke beroepskeuzes. Reflectie Dit student wordt op regelmatig terugkerende momenten uitgenodigd te reflecteren op ervaringen die hij op school, in de praktijk of in zijn eigen leefomgeving heeft opgedaan. Scholen zouden hun LOB zo moeten vormgeven dat studenten deze reflectiemomenten regelmatig kunnen gebruiken voor hun eigen bewustwordingsproces. De reflectiemoment zijn bovendien niet los te zien van de rest van het lesprogramma. Ze moeten worden beschouwd als een geïntegreerd proces dat als een rode draad door de studiejaren heen loopt en waarin verschillende (vak)docenten, mentoren en stagebegeleiders een begeleidende rol spelen. De door de werkgroep geraadpleegde literatuur laat ook zien dat reflectie op het geheel van ervaringen een belangrijk onderdeel is van LOB. Wil het reflectieproces kans van slagen hebben, dan moet het meer zijn dan een geïsoleerd onderwerp of een los gesprek. Elke professional die betrokken is bij een student moet hierin een rol vervullen. Bij LOB is het belangrijk dat de student en de docent in een loopbaandialoog ook echt met elkaar leren communiceren, waarbij van de kant van de docent vooral ook luistervaardigheden worden gevraagd. Het SLO-rapport Mbo-opleidingsbeelden ontwikkelen omschrijft dit als volgt: De docent moet niet slechts geïnteresseerd zijn in keuzebegeleiding wanneer die resulteert in een betere determinatie van de student. Reflectie dient daadwerkelijk ingezet te worden als reflectie: geen monoloog vanuit de docent richting de student, maar een gesprek waarin beide partijen volwaardig zijn. Helaas blijkt dat dit veelal nog niet het geval is. Keuzebewustzijn studenten LOB moet studenten uitnodigen om te kiezen. Daarom hebben wij op verschillende manieren geprobeerd erachter te komen hoe studenten keuzes maken, wie hen daarbij beïnvloedt, welke rol beroeps- en opleidingsbeelden hierbij spelen en hoe studenten zich voorbereiden op het vervolg naar een verdere studie- of beroepscarrière. Recente publicaties, zoals Het puberbrein binnenste buiten van YoungWorks, laten zien dat jongeren niet in staat zijn om rationele beslissingen te nemen voor de langere termijn. Dit gegeven stelt de inrichting van het beroepsonderwijs voor de basis- en kaderstudenten ter discussie. Studenten worden immers 11

12 gedwongen om op jonge leeftijd te kiezen voor een beroepsrichting, terwijl ze niet in staat zijn te overzien wat dit betekent. Ook hebben de jongeren nog geen realistische beelden kunnen ontwikkelen over de beroepen die ze met hun opleiding zouden kunnen vervullen. In een verkennend onderzoek, dat wij door P.S. hebben laten uitvoeren, kwam naar voren dat eerstejaars vmbo-studenten in de basisberoepsgerichte leerweg nauwelijks keuzebewustzijn hebben. Het onderzoek laat ook zien dat alleen de zeventienjarige examenkandidaten van het VM2-traject, die vlak voor hun diploma op mbo-niveau 2 staan, bezig zijn met keuzeprocessen voor de nabije toekomst. Een passage uit het ecbo-onderzoek Een schepje erbovenop bevestigt het beeld van het hoge aantal switchers in de loop van het VM2-traject: Het is opvallend dat het aantal studenten dat van opleiding wisselt (niet te verwarren met het aantal studenten dat voortijdig de school verlaat) hoog is. Ook valt op dat het aantal studenten dat tussen het derde en vierde leerjaar switcht hoger ligt dan het landelijk gemiddelde. In de eerste tranche 38 procent t.o.v. 25 procent. In de tweede tranche wisselt een derde van de studenten in dezelfde periode van onderwijsloopbaan. Beroeps- en opleidingsbeelden Studenten hebben over het algemeen veel moeite met het ontwikkelen van een beroepsbeeld en het maken van een verbinding met het opleidingsbeeld. Het is echter wel belangrijk dat studenten een duidelijk beeld ontwikkelen, aangezien dit een positieve invloed heeft op het voorkomen van ongediplomeerde uitstroom en voortijdig schoolverlaten. Hoe beter het beroepsbeeld, hoe kansrijker de student. Onderzoek van Cinop, vermeld in het SLO-rapport Klaar voor de start, laat zien dat in basis- en kaderberoepsgerichte leerwegen van het vmbo 11 procent van de studenten uitvalt, 15 procent moeite heeft met de overstap van vmbo naar mbo (door het ontbreken van een opleidingsbeeld) en 17 procent aan het einde van de vmbo-opleiding geen duidelijk beroepsbeeld heeft. Ander onderzoek laat zien dat zelfs 50 procent van studenten die instromen in het mbo een matig tot slecht beroepsbeeld heeft. Een groot aantal uitvallers en switchers haakt af, omdat de opleiding hen niet aanspreekt of anders uitpakt dan de student vooraf verwacht. Wij onderschrijven dan ook het SLO-rapport Mboopleidingsbeelden ontwikkelen, waarin staat dat bij studenten die weten dat een beroep bij hun past ook de opleiding moet passen. Aan de hand van LOB-literatuur heeft de werkgroep zich verdiept in de manier waarop jongeren tot een gerichte keuze voor een bepaalde beroepsrichting komen. Dit proces begint met Inspiratie: welke voorbeelden uit de omgeving spreken tot de verbeelding?. Vervolgens komt het Dromen, waarin de student zichzelf in een mooi beroep ziet. Studenten kunnen pas een realistische keuze maken als ze de 12

13 fases Informatie ( welke opleidingen passen binnen mijn interesse? ) en Bevestiging (door ervaringen in de beroepspraktijk) hebben doorlopen. Schematisch ontstaat dan het volgende beeld. Hierbij moet worden vermeld dat studenten deze lijn niet altijd op een lineaire manier doorlopen. Het is belangrijk dat scholen leeractiviteiten organiseren om dit proces te stimuleren. Dit kan zowel binnen- als buitenschools plaatsvinden. Alleen door dit regelmatig en in verschillende contexten te doen, kan een student zich een realistisch beeld vormen. In de bij dit rapport horende bijlagen is van elke VM2- projectschool inzichtelijk gemaakt hoe zij in de verschillende stadia van het traject hun studenten leerzame ervaringen laten opdoen. In het SLO-rapport Mbo-opleidingsbeelden ontwikkelen staat dat het belangrijk is om tijdens de leeractiviteiten loopbaanvragen te stellen. Alleen zo kan het keuzeproces van studenten echt van de grond komen. Om de student in staat te stellen sturing te geven aan de eigen loopbaan benoemt Frans Meijers drie competenties die jongeren met de nodige ondersteuning moeten ontwikkelen: loopbaanreflectie (welke motieven en kwaliteiten zijn van belang voor de ontwikkeling van de loopbaan); loopbaanvorming (het maken van keuzes rondom werken en leren, het onderzoeken van consequenties van mogelijkheden en het daadwerkelijk actie ondernemen, gericht op het realiseren van de eigen loopbaan); netwerken (contacten opbouwen en onderhouden op de arbeidsmarkt, gericht op loopbaanontwikkeling). Influentials De publicatie Word jij maar verpleegster van Balk Consultancy laat zien dat een groot aantal van de basis- en kaderstudenten die voor een bepaalde vmbo-school kiezen nauwelijks een beeld heeft van het beroepenveld waarop deze vmbo-scholen hen voorbereiden. Anders geformuleerd: de keuze voor de specifieke vmbo-school is meestal niet gebaseerd op weloverwogen beroepsbeelden. Dit wordt ondersteund door een citaat uit het onderzoek van P.S.: Uit de uitkomsten van de panelgesprekken is op te maken dat de studenten niet direct het gevoel hebben in het eerste jaar een keuze te maken voor een school, opleiding of sector. Ze gaan naar het vmbo, omdat zij dat niveauadvies hebben gekregen. De school is vaak dichtbij of de studenten gaan erheen omdat zij er mensen kennen 13

14 (familie of vrienden). Wat betreft sectorkeuze zijn de studenten daar in het eerste half jaar van het eerste leerjaar nog niet mee bezig. Dit zou dus een van de oorzaken kunnen zijn van een (achteraf gezien) onjuiste sectorkeuze. Veel studenten geven aan dat ze ook niet opnieuw zouden kiezen voor dezelfde sector/afdeling. Een belangrijke component voor de schoolkeuze is dan ook de beïnvloeding door ouders, familieleden, vrienden, medestudent(en) en basisscholen. Onderzoeksbureau YoungWorks noemt dit influentials. Uit de onderzoeksliteratuur komt overigens niet altijd even duidelijk naar voren op welke manier externe factoren de keuzes van studenten beïnvloeden. Over de rol van ouders in het keuzeproces bestaan bijvoorbeeld tegenstrijdige meningen. YoungWorks heeft een model ontwikkeld, waarin de verschillende influentials in beeld zijn gebracht: Scholen moeten zelf beslissen hoe ze omgaan met deze influentials. Als de school bijvoorbeeld van mening is dat ouders een belangrijke rol spelen bij het keuzeproces van jongeren, kan zij overwegen de ouders in te schakelen bij de loopbaanbegeleiding van de student. Zo kiest de combinatie Penta College/ROC Zadkine in Rotterdam in haar opzet nadrukkelijk voor het betrekken van ouders bij LOB vanaf het eerste jaar van het vmbo. Het verkennende onderzoek van P.S. onderschrijft de rol van influentials: Familieleden zijn belangrijke inspiratie- en informatiebronnen voor de studenten. Beroepen worden gekozen op basis van informatie 14

15 die de studenten hebben van ouders, zussen, broers, neven, nichten, ooms en tantes. Studenten geven aan dat deze adviezen niet leidend zijn voor hun keuze, maar dat zij het wel prettig vinden om meer informatie te krijgen vanuit deze omgeving. Voornamelijk de rol van de ouders zou stimulerend en motiverend moeten zijn, daar zijn de studenten gevoelig voor. Dit roept de vraag op hoeveel inzicht deze beïnvloeders hebben op beroepsbeelden en opleidingsmogelijkheden in het mbo. Vroegtijdige sturing We kunnen stellen dat veel studenten in het vmbo kiezen voor een studierichting, terwijl er in hun beeldvorming nog geen duidelijke koppeling met de hieraan verbonden beroepen of aansluitende mboopleidingen heeft plaatsgevonden. Uit onderzoek van Willemijn Evers komt naar voren dat een substantieel deel van de bevraagde mbo-studenten vindt dat de informatie die ze vooraf van de opleiding hebben gekregen niet overeenkomt met de dagelijkse werkelijkheid. Eenmaal op het vmbo zullen studenten hun vertrouwde school, medestudenten en docenten niet snel verlaten. Dit geldt niet alleen voor de studenten die nog geen duidelijk beeld hebben waarnaar ze wat betreft hun toekomstige beroep op weg zijn. Ook gaat het om scholieren die wel een idee hebben over wat zij later willen worden, maar nog geen beeld hebben over de hierbij behorende studieloopbaan. Zij zijn hier nog niet actief mee bezig, misschien ook omdat hun beroepskeuze op dat moment nog niet definitief is. Op de basisschool is vaak minimaal aandacht besteed aan de studieloopbaan of aan beroepskeuzes. Studenten geven aan dat er wel informatie wordt gegeven over de verschillende scholen die zij na het basisonderwijs kunnen kiezen, maar dat de voorlichting niet verder gaat dan dat. Wij constateren dan ook dat er voor studenten in de basis- en kaderleerwegen van het vmbo een vroegtijdige sturing plaatsvindt. Jongeren komen in een soort trechter terecht. Zij kunnen niet bewust of op basis van realistische beroepsperspectieven kiezen. Concreet gesteld: in ons onderwijsstelsel moeten studenten op dertien- of veertienjarige leeftijd op het laagste niveau van het vmbo (de basisberoepsgerichte opleiding) vroegtijdig een keuze maken voor een sector (in de tweede klas van het vmbo) en een vervolgopleiding op het mbo (in de derde of vierde klas van het vmbo). Het lijkt mede gezien de wetenschappelijke inzichten met betrekking tot de ontwikkeling van het brein goed om hier vraagtekens bij te zetten. De deelnemende partnerscholen hebben geprobeerd vanuit dit standpunt hun LOB/VM2-traject te herzien. 15

16 Deze sturing of trechter ziet er als volgt uit: Determinatie- en keuzemogelijkheden van een B/K-student binnen een regulier (niet VM2-)onderwijssysteem LOB en VM2 Scholen begeleiden de keuzeprocessen van studenten door middel van LOB. Van belang is dat deze aanpak breed wordt gedragen: alle begeleiders die met de student te maken hebben, dragen hun steentje bij en moeten geïnformeerd zijn over de opzet en de uitvoering van LOB. Daarnaast moeten deze begeleiders zelf goed op de hoogte zijn van de arbeidsmarkt en mogelijke vervolgopleidingen. Op 16

17 dit moment wordt er wel vaak aandacht besteed aan persoonlijke begeleiding (studie- en leerbegeleiding). Er is echter minder oog voor de begeleiding van studenten bij het vormen van beroepsen opleidingsbeelden. Scholen zouden hier al in de onderbouw van het vmbo mee kunnen beginnen. Belangrijk is dat scholen vastleggen hoe de samenhang tussen de loopbaangerichte begeleiding en de beroepsgerichte programma s vorm krijgt. Een student werkt, zeker wanneer dit wordt gekoppeld aan reflectie, in allerlei leersituaties aan het ontwikkelen van zijn loopbaancompetenties. In het SLO-rapport Klaar voor de start staat een werkmodel, waarin een aantal verschillende componenten in beeld zijn gebracht: 17

18 De VO Raad geeft deze componenten in hun powerpointpresentatie LOB van vmbo naar mbo als volgt weer: 18

19 Hoofdstuk 3 Procesbeschrijving werkgroep VM2 De werkgroep VM2 heeft zich gebogen over de vraag hoe de drie deelnemende projectscholen de organisatie van hun loopbaanoriëntatie en -begeleiding het beste kunnen vormgeven. De projectscholen hebben elk een model ontwikkeld dat past bij het VM2-gedachtegoed dat elke school een eigen VM2- traject kan ontwikkelen. Invalshoeken De volgende invalshoeken zijn samen met de scholen uitgewerkt en bediscussieerd: op basis van een uitgebreide lijst met indicatoren, ontwikkeld door Jan Willem Bruil (Cinop) is de werkgroep met de scholen in gesprek gegaan over de vormgeving van LOB binnen hun traject; iedere projectschool heeft een stroomschema gemaakt, waarin de momenten zijn vastgelegd waarop een student moet kiezen, welke richting hij hierbij inslaat en hoe en door wie hij hierbij wordt begeleid; Elke projectschool heeft een document geleverd, waarin is vastgelegd hoe de betreffende school LOB binnen het eigen VM2-traject wil vormgeven en welke activiteiten en instrumenten hierbij zijn ontwikkeld. Hieronder volgt een beknopte samenvatting van de opbrengst van dit proces. De volledige resultaten zijn terug te vinden in de bijlagen. Indicatoren De drie deelnemende scholen hebben elk hun eigen invulling gegeven aan vier door CINOP ontwikkelde indicatoren voor LOB. Het gaat hierbij om de volgende invalshoeken: Systematisch, persoonlijk contact: hechting en binding worden door de student als prettig ervaren. Dialoog en reflectie zijn van essentieel belang. Een loopbaandialoog is een gesprek waarin de loopbaancompetenties centraal staan en waarbij de student zichzelf in de actieve stand zet. Integratie met het beroepsdomein (praktijknabijheid): op basis van ervaringen in de praktijk is een gesprek mogelijk. Hierbij worden ervaringen gekoppeld aan emoties: zingeving. De student wordt gemotiveerd voor een studie of baan, die past bij zijn competenties en dromen en de loopbaankansen in de branche. Ook ontstaan er wezenlijke, nieuwe leervragen of loopbaanvragen. Deze leiden vaak weer tot nieuwe praktijkuitdagingen. De cirkel is gesloten. Het proces van loopbaanzelfsturing krijgt vorm. Samenhang leerlijnen: het binnen en buiten de school systematisch integreren van onderwerpen, zodat voor elke betrokkene een duidelijke, levensechte leersituatie ontstaat. Het hele leven is de leerstof. De te onderscheiden leerlijnen zijn: kennis/vaardigheden, loopbaan en praktijkuitdagingen. Elke docent krijgt op deze manier loopbaanverantwoordelijkheid en LOB wordt door het hele team gedragen. 19

20 Training van docenten in coachingsvaardigheden en hen de mogelijkheid bieden om in aanraking te komen met de arbeidsmarkt. De docent moet de student het gevoel geven dat het ook echt om zijn loopbaan gaat en dat hij hierop in een veilige context kan reflecteren. Door docenten te trainen met behulp van wezenlijke, eigen loopbaanvragen, ontstaat er een dubbele focus. Hierdoor ontstaat er een beter perspectief op de begeleiding van de student. Training en intervisie leiden tot versterking en uitwisseling van good practices en een toenemend inzicht in LOB. Daarnaast is het van belang om docenten en begeleiders in aanraking te laten komen met de arbeidsmarkt. Zo krijgen ze een beter beeld van de praktijkomgeving waar de student mee te maken krijgt. Hierdoor krijgt de dialoog met de student meer diepgang en perspectief. Zowel voor de student als de begeleiders wordt de samenhang tussen de drie hierboven genoemde leerlijnen duidelijk. De begeleider kan praktijkvoorbeelden aanhalen, waardoor de student zich begrepen voelt. Ook ontstaat de mogelijkheid om de begeleiding van de praktijk en de school beter op elkaar af te stemmen en wellicht te komen tot een driegesprek, waarbij de student mogelijkerwijs het initiatief neemt. Frans Meijers noemt dit de trialoog. Systematisch georganiseerd, persoonlijk contact Penta College/ROC Zadkine Door het toepassen van diverse reflectiemethodes leert een student te reflecteren op zijn eigen gedrag. Deze methodes worden tijdens diverse lessen aangeleerd. Daarnaast wordt het gesprek grotendeels door de student vormgegeven; de student weet immers het beste hoe het met hem gaat. Ook betrekken we de persoonlijke leefwereld van de student in het onderwijs door onder meer ouders en verzorgers een actieve rol te geven. Kandinsky College/ROC Nijmegen LOB is inmiddels een bekend begrip binnen alle jaarlagen. LOB-thema s worden vanaf dag één verweven in het lesprogramma van studenten. Door middel van een portfolio houden de studenten hun loopbaancarrière bij. Dit portfolio wordt regelmatig bekeken door de docent. De mentor/coach voert per jaar diverse gesprekken met zijn studenten. Tijdens deze gesprekken staat het voeren van een dialoog centraal. In sommige gevallen presenteren de studenten hun portfolio aan hun mentor/coach. Een mentor/coach heeft per jaar vier uur gesprekstijd per student. Daarnaast begeleidt hij de studenten tijdens de lessen en voelen ook andere docenten zich verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de student. Linde College/ROC Friesland Persoonlijk contact is bij het Linde College/ROC Friesland erg belangrijk. Al jaren bestaan er verschillende projecten gericht op maatwerk voor de studenten. Schoolbreed gezien is er steeds meer overlap in de manier van begeleiden; methodes worden met elkaar vergeleken en besproken, ervaringen gedeeld. Verder spreekt het vanzelf dat bij dit praktijkgerichte programma veelvuldig en systematisch loopbaangesprekken met de coach/begeleider plaatsvinden. Studenten leggen de ontwikkellijn die zich 20

21 in de loop van de tijd voordoet vast. Ze kunnen deze ontwikkellijn aan de hand van persoonlijke competenties benoemen. Daarnaast zijn docenten in staat om dialogen te voeren, waarbij de rol van de ouders van groot belang is. De docenten hebben een training gevolgd om de trialoog met studenten, ouders en docenten/begeleiders goed te kunnen aangaan. Integratie met het beroepsdomein Penta College/ROC Zadkine: In het curriculum zijn veel momenten opgenomen waarbij studenten in direct contact komen met de beroepspraktijk. Te denken valt aan: Praktische Sector Oriëntatie (PSO), Kamp back to basic, VMBO Carrousel, Skillsmasters, Goede Doelen Project, werkpleksimulatie, internationalisering en diverse stages. Op basis van deze ervaringen gaan docenten een dialoog aan met studenten. Studenten reflecteren op hun ervaringen en leggen dit vast in een portfolio. Kandinsky College/ROC Nijmegen Studenten komen op diverse momenten in het onderwijsprogramma in aanraking met de beroepspraktijk. Voorbeelden hiervan zijn PSO, stages en het meedraaien in buitenschoolse werkplekken. Studenten reflecteren door middel van gesprekken op hun ervaringen en leggen dit vast in een portfolio. Linde College/ROC Friesland Studenten komen op diverse momenten in het onderwijsprogramma in aanraking met de beroepspraktijk. Voorbeelden hiervan zijn PSO, stages, meeloopdagen, speeddate-sessies en het meedraaien in buitenschoolse werkplekken. Bedrijfsleven en vervolgopleidingen zijn hierbij nauw betrokken. Studenten reflecteren door middel van gesprekken op hun ervaringen en leggen dit vast in een portfolio. Samenhang met beroepsgerichte programma s De projectscholen geven aan dat LOB vanaf jaar één wordt opgenomen in het curriculum. Alleen zo kan er continu worden gewerkt aan de drie onderdelen kennis/vaardigheden, loopbaan en praktijkuitdagingen. Deze onderdelen komen op diverse plekken in het onderwijsprogramma aan bod. Het hele onderwijsteam levert hier bovendien een bijdrage aan. De projectscholen geven ook aan dat de gesprekken die coaches, decanen of mentoren voeren bij voorkeur vraaggestuurd verlopen. Training van docenten in coachende competenties Penta College/ROC Zadkine De docenten worden begeleid in de vaardigheid gespreksvoering. Hiervoor volgen ze een trainingen, bijvoorbeeld de training De docent als coach. 21

22 Kandinsky College/ROC Nijmegen Docenten volgen een training gespreksvaardigheden. Daarnaast vindt er intervisie plaats, waarbij ervaringen worden gedeeld en tips worden uitgewisseld. Daarnaast volgen docenten een cursus die is gericht op de diverse arbeidsgebieden. Linde College/ROC Friesland Docenten van het Linde College/ROC Friesland doorlopen diverse trainingen en workshops om studenten zo goed mogelijk te kunnen begeleiden en coachen. Gesprekken staan in het teken van de dialoog. De tijd dat de docent het woord voert, is voorbij. Studenten sturen het gesprek, docenten luisteren en stellen kritische vragen. Stroomschema s De projectscholen hebben alle drie een stroomschema gemaakt. Hierin zijn de momenten vastgelegd waarop een student moet kiezen, welke richting hij hierbij inslaat en hoe en door wie hij hierbij wordt begeleid. Penta College/ROC Zadkine Het VM2-programma begint met een brede oriëntatie op verschillende beroepen en uitstroommogelijkheden. Versmalling vindt plaats aan de hand van de keuzes die de student maakt; er wordt naar een crebo toegewerkt. Determinatie gebeurt in eerste instantie op basis van de inzet en resultaten van de student. Na verloop van tijd gaat ook de toegenomen bewustwording van de student meespelen. De student moet deze keuze kunnen verantwoorden aan zijn omgeving. Gedurende het opleidingsprogramma gaat de stage een steeds grotere rol spelen. Dit stelt de student in staat om een goed beeld te krijgen van zijn beroepsperspectief. Vervolgens komt de keuze voor doorstuderen of toetreding tot de arbeidsmarkt in beeld. Deze keuze vraagt veel begeleiding. Dit wordt uiteraard ook geboden. Om dit scenario tot wasdom te laten komen, is een schoolbreed gedragen aanpak cruciaal: LOB moet als rode draad door de organisatie heenlopen. Dit vraagt dan ook om aanpassing van de organisatie. Kandinsky College/ROC Nijmegen De ontwikkeling van een student binnen dit VM2-programma loopt van breed naar smal(ler): van een algemene beroepskeuzetest en voorlichtingsavonden voor sectoren in het eerste jaar van VM2 tot steeds intensiever wordende stageperiodes en het meedraaien van modules op het ROC binnen de gekozen richting/crebo. Het doel is om de keuze zo lang mogelijk uit te stellen: een student moet in staat worden gesteld zo goed mogelijk te kiezen. De student voert elk jaar drie LOB-gesprekken met zijn mentor, waarbij hij aan de hand van zijn eigen ervaringen (op de werkvloer) kennis maakt met mogelijke vervolgberoepen en -opleidingen. Zodoende wordt de student in staat gesteld om aan het eind van het vierde jaar van VM2 te kiezen voor een vervolgopleiding, dan wel de toetreding tot de arbeidsmarkt. 22

23 Om dit scenario te laten slagen, is het van belang om de aanwezige knelpunten zoals de organisatorische haalbaarheid (kleine groepen, roosters, financiën), de communicatie met alle betrokkenen en administratieve/wetgevings-dilemma s te ondervangen. Het structureel inzetten op LOB in het VM2-programma is een potentiële oplossing. Maar ook hier geldt dat deze aanpak organisatiebreed gedragen moet worden. Linde College/ROC Friesland Diverse LOB-activiteiten stellen de student in staat om een overwogen keuze te maken. Hierin spelen medestudenten, het bedrijfsleven en vervolgopleidingen een grote rol. Studenten kunnen hun beroepskeuze tijdens het hele VM2-traject veranderen, ook buiten het bestaande aanbod om. Dit heeft echter wel effect op de plaats, lengte en vormgeving van het VM2-traject van de betreffende student. Aan het eind van het VM2-traject kan de student kiezen voor een vervolgopleiding op mbo-niveau 3 of voor toetreding tot de arbeidsmarkt. Voor een succesvolle implementatie van dit scenario is het zaak dat beide scholen een goede bestuurlijke samenwerkingsovereenkomst sluiten, waarin een gemeenschappelijk programma, uitwisseling van docenten en het creëren van een doorlopende LOB-ontwikkellijn centraal staan. Daarnaast is training van personeel en facilitering van docenten cruciaal. Visie en instrumenten De werkgroep heeft de projectscholen gevraagd hoe zij de loopbaanoriëntatie en -begeleiding binnen hun VM2-traject willen borgen en uitbouwen. Dit heeft per school een artikel opgeleverd, waarin zowel hun visie op LOB als de toekomstige vormgeving van LOB aan de orde komt. Deze paragraaf bevat per school een samenvatting van deze artikelen. Penta College/ROC Zadkine Penta College/ROC Zadkine neemt als uitgangspunt dat het onderwijs boeiend en uitdagend moet zijn en aan moet sluiten bij de mogelijkheden en kwaliteiten van de student. Iedere student heeft recht op onderwijs dat past bij zijn interesses en talenten. De student geeft aan wanneer hij voldoende geleerd en ervaren heeft om belangrijke keuzes te maken in zijn studie. De taak van de docent is hierbij meer faciliterend dan sturend. Een breed gedragen aanpak van LOB vraagt om een gezamenlijk vormgevend document, waarbij alle betrokkenen hetzelfde beeld hebben. Door LOB te positioneren als kloppend hart van het te ontwikkelen beleid krijgt het te ontwikkelen programma richting en krijgt het onderwijs identiteit. Hiermee komen de talenten van studenten tot hun recht. Wij vinden dat LOB een levensles moet zijn, die studenten binnen VM2 moeten meekrijgen. Studenten hebben recht op ontwikkeling en vorming, waarmee ze zich in hun arbeidzame leven, maar ook in de 23

24 privésfeer en bij veranderingen, staande moeten kunnen houden. Veranderingen gaan snel, kunnen ingrijpend zijn en zijn vaak onverwacht. De mate waarop veranderingen invloed hebben op iemands leven, hangt samen met de manier waarop iemand hiermee kan omgaan en hierbij de juiste keuzes kan maken. Het leren maken van afwegingen om tot de juiste keuze te komen is essentieel. Het maken van keuzes ten aanzien van de opleiding is relatief en tijdsgebonden. Bij LOB staat de student in een integraal lesprogramma centraal. Studenten leren hun talenten te ontdekken door informatie te vergaren, ervaringen op te doen en hierop te reflecteren. LOB is een cyclisch proces, waarbij wordt gekeken naar de capaciteiten, kwaliteiten, mogelijkheden en passies die een student op een bepaald moment heeft. Het ontdekken en ontwikkelen van talent leidt uiteindelijk tot een beroeps- of studiekeuze. De nadruk ligt op persoonlijke ontwikkeling in een breed perspectief. Hierbij moet rekening worden gehouden met het feit dat de student niet alleen door middel van onderwijs kennis ontwikkelt en gevormd wordt. Sociale media, het sociale netwerk (denk aan sportclub of baantjes) en de sociale omgeving (vrienden, familie, ouders) dragen hier uiteraard ook aan bij. LOB zal de student helpen deze ervaringen te rangschikken in waardevolle opbrengsten om dit vervolgens om te zetten in kwaliteiten en competenties voor het leven. LOB gaat verder dan het ontwikkelen van beroeps- en opleidingsbeelden. Kandinsky College/ROC Nijmegen Het ROC Nijmegen heeft in de regio naast het Kandinsky college te maken met meerdere vmbo s. Vandaar dat voor de nabije toekomst plannen worden uitgewerkt waarin meerdere scholen met het ROC een verbinding aangaan. Onder de titel Een nieuw begin VM2 in de toekomst worden scenario s opgesteld, die bepalend zijn voor de vormgeving van LOB. Zo wordt het voornemen uitgesproken om op alle betrokken scholen inclusief de technische sector een VM2-traject te starten. Hierin wordt vanaf leerjaar één, naast de AVO-vakken, een tweejarig LOBprogramma aangeboden, in de vorm van praktisch en oriënterend onderwijs. Studenten oriënteren zich hierbij op verschillende arbeidsgebieden. Vanaf het derde leerjaar wordt een breed intersectoraal programma neergezet. In leerjaar vier kiest de student vóór december wat zijn uitstroomprofiel wordt; vanaf januari start het beroepsgerichte programma. De ambitie is om studenten in leerjaar vijf te diplomeren. Leerjaar zes is dan gereserveerd voor een eventuele uitloop of om samen met het bedrijfsleven, gemeente en het UWV actief met studenten op zoek te gaan naar werk. Eventueel wordt hierbij een jobcoach (coaching on the job) betrokken. Ook kan worden gekeken naar doorstroomprogramma s richting mbo-niveau 3. 24

25 De vormgeving van LOB komt terug in enkele uitgangspunten die ROC Nijmegen heeft geformuleerd: opleiden voor een beroep staat centraal in het onderwijstraject; het competent leren uitvoeren van beroepstaken is leidend voor het leerproces; het leren vindt plaats in een sociale en praktijkgerichte context; de beroepsgerelateerde leervraag van de individuele student is het vertrekpunt van waaruit het onderwijs gedurende het onderwijstraject wordt vormgegeven; de student ontwikkelt naast beroepsbekwaamheid ook leer- en burgerschapscompetenties. Linde College/ROC Friesland Linde College/ROC Friesland kiest er nadrukkelijk voor om de verworvenheden uit de deelname aan het LOB-project niet te beperken tot de VM2 groep, maar te zoeken naar schoolbrede implementatie, waarbij voor alle studenten een logische, doorlopende en consistente leerlijn ontstaat. In essentie is LOB in hun optiek: Sturing geven aan het vinden van betekenisvol werk of vervolgonderwijs dat aansluit op de kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven van de student. Belangrijk is dat de student hier zelf inzicht in heeft. Daarnaast is ook oriëntatie op, en inzicht in, de mogelijkheden die de arbeidsmarkt biedt een vereiste. Loopbaanoriëntatie en -ontwikkeling draagt maatschappelijk gezien bij aan employability en ondernemerschap. Daarnaast draagt loopbaanoriëntatie en -ontwikkeling bij aan de persoonlijke ontplooiing van de student. De student is in staat de eigen kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven te vergelijken met de gevraagde waarden en kwaliteiten van verschillende soorten werk. Ook oriëntatie op mogelijke doorstroomtrajecten in het vervolgonderwijs een volgend niveau in het mbo, hbo of andere scholingsmogelijkheden en op ondersteuningsmogelijkheden ten behoeve van de loopbaanontwikkeling zijn hierbij van belang. Zo komt de student tot weloverwogen keuzes en vervolgstappen om de gemaakte keuzes te realiseren. Binnen dit VM2-project kiest Linde College/ROC Friesland er bewust voor om keuzes uit te stellen als dit nodig is, gezien de ontwikkeling van een student. Idealiter zou een student pas aan het eind van de derde klas (eind leerjaar één VM2, begin leerjaar twee VM2) een keuze moeten maken voor de sector. Om dit mogelijk te maken willen de scholen meer dwarsverbanden aanbrengen tussen de sectoren en domeinen. Hierdoor ontstaat een dynamiek die past bij de ontwikkeling van de student. Hiervoor is echter ook een breder aanbod aan crebo s binnen VM2 nodig. Hoewel kritische keuzemomenten blijven bestaan, zullen de studenten dit eerder als kritische leermomenten beschouwen. Instrumenten De partnerscholen hebben voor hun LOB diverse instrumenten ontwikkeld. 25

26 Linde College/ROC Friesland 26

27 Penta College/ROC Zadkine Het LOB Beleidsplan van Penta College/ROC Zakine bevat, naast een visie op LOB, ook allerlei tools die door de scholen worden ingezet. Een selectie: 27

28 Kandinsky College / ROC Nijmegen 28

29 Hoofdstuk 4 Onderzoek De werkgroep VM2 heeft onderzoeksbureau P.S. twee zaken laten onderzoeken: Met betrekking tot de eerstejaars vmbo-scholieren in de basisberoepsgerichte leerweg: In hoeverre hebben zij bewust gekozen voor het betreffende vmbo? En is deze keuze verbonden met beelden van toekomstige beroepen, waarvan zij mogelijk op de basisschool kennis hebben genomen? Met betrekking tot de VM2-studenten die binnenkort het mbo-examen niveau 2 zullen doen: Welk keuzeproces hebben zij in het kader van hun loopbaanoriëntatie gedurende het traject doorlopen? Aan hun wordt tevens de vraag gesteld welke vorm van loopbaanbegeleiding zij wenselijk vinden. Onderzoeksgegevens Op basis van het onderzoek van P.S. kunnen wij als werkgroep een aantal conclusies trekken. Zo blijkt dat eerstejaars studenten in de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo niet actief bezig zijn met keuzes die betrekking hebben op hun studieloopbaan of het vormen van beroepsbeelden. Er wordt door zowel de basisschool als de middelbare school weinig voorlichting gegeven over de keuzes die belangrijk zijn in het kader van de studieloopbaan en beroepsoriëntatie. Daarnaast kunnen we concluderen dat vierdejaars VM2-studenten het idee van een VM2-traject aantrekkelijk vinden, omdat ze in een vertrouwde omgeving een diploma op mbo-niveau 2 kunnen halen. De uitwerking van het VM2-traject is echter sterk afhankelijk van de school. Het feit dat de begeleidende docenten de studenten goed kennen is positief, omdat de docenten gedurende een langere tijd zicht hebben op de ontwikkeling van de studenten. Daarnaast blijkt dat keuzeprocessen zich niet altijd laten vangen in modellen: keuzes verlopen soms grillig. Belangrijk is dat begeleiding op dit gebied doorlopend aan de orde komt en dat een student de begeleiding krijgt wanneer hij daar behoefte aan heeft. Over het algemeen zijn studenten tevreden over de studieloopbaanbegeleiding en voorlichting tijdens het VM2-traject. Wel noemen ze een aantal verbeterpunten op het gebied van inhoud en organisatie. Deze verbeterpunten liggen vooral op het vlak van tijdig informatie verschaffen. Dit is gezien het ontstaan van het VM2-project niet verwonderlijk. VM2-scholen zijn immers niet altijd gestart onder ideale omstandigheden en hebben met nieuwere cohorten studenten zaken beter kunnen organiseren dan bij de lichting geïnterviewden. Aandachtspunt 29

30 Bovenstaande uitkomsten creëren wederom het beeld waar wij al eerder op wezen en dat onze uitdrukkelijke aandacht verdient: een beginnende vmbo-student moet in het huidige onderwijsstelsel (te) vroeg keuzes maken. Keuzes die in veel gevallen een te vroege sturing geven, waardoor studenten in een beroepsrichting worden gesluisd we noemden dit al trechtervorming - zonder dat zij hiervoor bewust hebben gekozen. Ze hebben deze keuze zeker niet gemaakt op basis van een helder beeld van een toekomstig beroep. 30

31 Hoofdstuk 5 LOB-bouwstenen in VM2-trajecten In de vorige hoofdstukken hebben we in algemene zin een aantal aspecten van de loopbaanbegeleiding van twaalf- tot achttienjarigen verkend. Ook hebben we laten zien hoe drie VM2-projectscholen hun LOB concreet vormgeven. Daarnaast is er onderzoek uitgevoerd naar de keuzeprocessen en behoefte aan begeleiding van twaalf- en zeventienjarigen. Maar waartoe leiden nu al deze inzichten, onderzoeksresultaten, overwegingen en concrete instrumenten en activiteiten? Doelgroep Bij VM2 gaat het om studenten van de basisberoepsgerichte leerweg op het vmbo. Dat wil zeggen: de onderste regionen van de opleidingstrajecten in de beroepskolom. Deze studenten krijgen dit niveauadvies mee van hun basisschool. Hierdoor worden ze beperkt in hun keuze voor een middelbare school. Allerlei bronnen bevestigen dat de keuze die deze studenten maken voor een vmbo nog niet wordt ingegeven door een duidelijk uitgekristalliseerde beeldvorming over een toekomstig beroep. Hun gang naar het vmbo wordt veel meer beïnvloed door niveauadviezen aan het eind van de basisschool en door personen in hun omgeving (influentials): Toen ik net in Nederland was, wilde ik advocaat worden. Maar na een toets die ik moest doen, kreeg ik vmbo-advies. Vroeger speelde ik vaak dokter, dat vond ik ook leuk. Ik wilde altijd wel iets hoogs worden. Maar ik kwam erachter dat me dat niet zou lukken. Misschien later. Student, vijftien jaar VM2 IN BEELD Na de keuze voor een bepaalde vmbo belandt de student vrij vlug op de route in een soort trechter met een perspectief naar een bepaald beroep. Elk vmbo heeft maar een kleine selectie uit de bestaande sectoren Techniek, Economie, Zorg en welzijn en Groen in huis. Studenten kunnen daarom (vaak) niet het hele assortiment van beroepsrichtingen uitproberen. Vmbo-studenten moeten bovendien al vlug een nog meer beperkende beroepsrichting kiezen, zoals ook het Determinatie en keuzemomentenschema in hoofdstuk 2 aantoont. Bovendien lijken recente onderzoeken, die zich richten op de rijping van de hersenen van jonge mensen, aan te tonen dat het eigenlijk niet van jongeren gevraagd kan worden om consequenties te overzien. Jongeren zijn niet in staat om op rationele gronden hun toekomst te kunnen plannen. 31