Leermiddelenmonitor. Gebruiken, ontwikkelen en delen van leermiddelen. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Transcriptie

1 9/1 Gebruiken, ontwikkelen en delen van leermiddelen SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

2 9/1 Gebruiken, ontwikkelen en delen van leermiddelen Inleiding Voor u ligt de nieuwe leermiddelen met als ondertitel: Gebruiken, ontwikkelen en delen van leermiddelen. In 9 is er steeds meer aandacht gekomen voor zogenaamde open leermiddelen. Hiermee worden gratis toegankelijke leermiddelen bedoeld 1. Een van de belangrijkste initiatieven vanuit de overheid is het programma Wikiwijs. Met Wikiwijs 2 wil de overheid het ontwikkelen en gebruiken van open digitale leermiddelen in het onderwijs stimuleren en vergemakkelijken. Daarom is in deze aandacht besteed aan de vraag op welke wijze leraren nu al eigengemaakte leermiddelen delen en hoe ze denken over de auteursrechten. Daarnaast is er ook in de leermiddelen 9/1 weer gekeken naar welke leermiddelen leraren gebruiken. Aan deze nieuwe leermiddelen hebben meer dan 1 leraren uit het primair en voortgezet onderwijs meegedaan, door middel van een digitale vragenlijst die in november en december 9 ingevuld kon worden. Er is gekeken naar de verhouding tussen het gebruik van methoden en andere (zogenaamde niet-methodegebonden) leermiddelen, waaronder ook eigengemaakte leermiddelen. Net als vorige jaren is gekeken naar de verhouding tussen papieren en digitale leermiddelen, leermiddelenbeleid en het gebruik van de elektronische leeromgeving (ELO). Vervolgens richtte de zich op de vraag welke leermiddelen leraren ontwikkelen en hoe deze worden gedeeld. Tot slot is ingegaan op de vraag wat er beter kan op het gebied van het arrangeren en ontwikkelen van leermiddelen. In deze leermiddelen worden eerst de belangrijkste conclusies van dit onderzoek samengevat. Vervolgens wordt er in drie secties ingegaan op de belangrijkste resultaten van dit onderzoek, waarbij ook enkele interessante verschillen c.q. overeenkomsten met de vorige leermiddelen worden uitgelicht Maatschappelijke Innovatie Agenda Onderwijs, zie: Zie

3 De belangrijkste uitkomsten... Gebruik van leermiddelen Net als in vorige jaren laat de zien dat leraren de methode als de basis gebruiken. 9% van de leraren geeft aan dat ze flexibel met de methode omgaan, waarbij zowel eigengemaakte als andere losse leermiddelen ingezet worden. In het primair onderwijs (po) wordt er flexibeler omgegaan met de methoden van de creatieve vakken en de zaakvakken, dan met de methoden van rekenen en taal. Leraren verwachten (net als vorig jaar) dat het aandeel niet-methodegebonden en eigen leermiddelen zal toenemen, evenals het aandeel digitale leermiddelen. Het aantal leraren in het voortgezet onderwijs (vo) dat een ELO gebruikt, neemt toe van 44% vorig jaar naar 55% dit jaar. In het po is het digitale schoolbord populair: meer dan 65% maakt er gebruik van. beleid In het po geeft 55% aan dat er beleid is ten aanzien van leermiddelen, in het vo is dit 48%. Leraren bepalen in belangrijke mate samen welke leermiddelen aangeschaft worden. Opvallend in het vo is de toenemende invloed van de schoolleiding, als het gaat om de vraag óf er leermiddelen aangeschaft mogen worden. Eigen leermiddelen ontwikkelen De meeste leraren ontwikkelen zelf leermiddelen om zo meer differentiatiemogelijkheden en extra materiaal te kunnen bieden. De meeste leraren (po 57%, vo 54%) ontwikkelen soms leermiddelen, een deel ontwikkelt vaak (po 15%, vo 32%) en een deel nooit (po 28%, vo 14%). Leraren ontwikkelen vaak alleen, maar ook wel met directe collega s. Ontwikkelen met collega s van andere scholen gebeurt bijna niet. Eigen leermiddelen delen 9% van de leraren deelt de eigengemaakte leermiddelen, de meeste leraren delen bijna alles wat ze maken. Dat delen van leermiddelen gebeurt vooral met de directe collega s. Een opvallend klein deel (po 2%, vo 5%) plaatst de eigengemaakte leermiddelen op daarvoor bestemde open sites (zoals de vakcommunities). De leermiddelen die gedeeld worden, zijn open : 98% van de leraren zegt dat de leermiddelen zonder meer gebruikt mogen worden en 76% staat toe dat collega s de materialen ook mogen aanpassen. 3 Wat moet beter? Leraren geven aan dat ze meer informatie over leermiddelen willen op de leermiddelenwebsites, zoals hoeveel lesuren/slu s een leermiddel beslaat en hoe het past in een leerlijn. Als het gaat om de kwaliteit van open leermiddelen, hechten leraren meer belang aan onderzoek naar de bruikbaarheid van leermiddelen, dan aan de beoordeling ervan (zoals sterretjes) door andere leraren.

4 Welke leermiddelen gebruiken leraren? Net als in de twee voorgaande s, is ook nu weer gekeken welke leermiddelen leraren inzetten in hun onderwijs. Daarbij wordt het onderscheid gemaakt tussen methoden en niet-methodegebonden leermiddelen 3, en ook tussen papieren en digitale leermiddelen 4. De methode is de basis van waaruit gevarieerd wordt De grootste groep leraren in het primair en voortgezet onderwijs gebruikt de methode als basis en vult deze aan met eigengemaakte of gevonden leermiddelen. De cijfers laten eenzelfde beeld zien als voorgaande jaren. Opvallend is wel dat het aantal leraren dat alleen gebruik maakt van eigengemaakte of gevonden leermiddelen nu nul is (vorig jaar po 1%, vo 6%). Het percentage leraren dat voornamelijk eigengemaakte of gevonden leermiddelen gebruikt, aangevuld met methoden, is dit jaar wel een stuk groter. Soorten leermiddelen die leraren gebruiken 16% 17% 5% 6% 79% 77% 4 Primair onderwijs Voortgezet onderwijs alleen methoden voornamelijk methoden, aangevuld met eigengemaakte of gevonden leermiddelen voornamelijk eigengemaakte of gevonden leermiddelen, aangevuld met methoden alleen eigengemaakte of gevonden leermiddelen 3 4 Niet-methodegebonden leermiddelen kunnen naast of in plaats van de methode gebruikt worden. Ze kunnen gemaakt zijn door een leraar, groepen leraren, uitgevers en andere partijen. Een voorbeeld van een niet-methodegebonden leermiddel is een lesbrief van Milieudefensie over regenwouden. Digitale leermiddelen worden via een computer of smartboard door de leraar en/of de leerling gebruikt. Dit kunnen zowel methodegebonden als niet-methodegebonden leermiddelen zijn.

5 De methode wordt flexibel gebruikt De meeste leraren die gebruik maken van methoden, zetten deze flexibel in. Een minderheid (1%) geeft aan de methode heel strikt te volgen, de meeste leraren slaan bewust delen over of zien de methode als een bron naast andere leermiddelen. Bijna de helft van de leraren herkent zich in de stelling: Ik ben op zoek naar materiaal dat werkt voor mijn leerlingen en daarom gebruik ik de ene keer de methode en de andere keer ander leermateriaal. In het po wordt meer flexibel omgegaan met de methoden van de creatieve vakken en de zaakvakken, dan met de methoden van rekenen en taal. heel strikt de aangegeven opzet van de methode(n) volgen bewust enkele delen van de methode(n) overslaan methode(n) bewust heel flexibel inzetten; de methode(n) afwisselen met andere leermiddelen anders (zoals methode als bronnenboek) Manier waarop de methode gebruikt wordt % PO VO In de toekomst meer niet-methodegebonden en meer eigen leermiddelen Net als in het onderzoek van vorig jaar, is deze keer ook gevraagd hoe leraren denken over de inzet van de verschillende leermiddelen in de toekomst. De methode is op dit moment het belangrijkste leermiddel. In de toekomst verwachten leraren dat het aandeel niet- methodegebonden leermiddelen zal toenemen, in het vo nog iets meer dan in het po. 5 Mate waarin verschillende leermiddelen nu en in de toekomst ingezet worden PO NU 14 methodegebonden leermiddelen 7% 63% niet-methodegebonden leermiddelen 3% 37% VO NU 14 methodegebonden leermiddelen 71% 6% niet-methodegebonden leermiddelen 29% 4%

6 Leraren gebruiken flexibele leermiddelen voor oefeningen en uitleg Veel leraren maken zelf materiaal of zoeken naar ander materiaal dan de methoden. Gevraagd is waarvoor dit materiaal met name ingezet wordt. Po en vo laten hier wat verschillen zien, maar oefen- en demonstratiemateriaal scoort in beide sectoren hoog. Leraren in het po geven verder nog aan dat flexibele leermiddelen gericht op spel en remediëren veel ingezet worden. Leraren vo zetten ze in voor toetsing. Doel waarvoor niet-methodegebonden leermiddelen ingezet worden* % PO 6 VO Rol schoolleider vo wordt belangrijker bij aanschaf leermiddelen Leraren in het vo geven aan dat zij samen met collega s bepalen welke leermiddelen aangeschaft worden, evenals vorig jaar. Interessant verschil is de invloed van de schoolleiding als het gaat om de vraag óf er leermiddelen aangeschaft mogen worden. De vo-schoolleiding krijgt een grotere stem. In het po geeft 55% aan dat er beleid is ten aanzien van leermiddelen, in het vo is dit 48%. De rest denkt van niet of weet het niet. Als er sprake is van beleid heeft dit meestal betrekking op locatie-/vestigingsniveau. De directie/schoolleiding werkt meestal samen met de leraren aan de totstandkoming van het beleid om te oefenen Wie beslist in het vo over de aanschaf van leermiddelen? % 1 om te spelen en leren om uit te leggen en demonstreren om te remediëren om te toetsen om te plannen en registreren De individuele leraar Team leraren / vaksectie Directie en/of schoolleiding 8/9 9/1

7 Verdubbeling van aandeel digitale leermiddelen in de toekomst Leraren geven aan dat iets meer dan % van de leermiddelen die ze inzetten op dit moment digitaal is. Dit komt overeen met de gegevens van de van vorig jaar. In het po lijkt het gebruik van digitale leermiddelen daarin iets toegenomen (was 19%), in het vo blijft het gelijk. Papieren leermiddelen zijn nog steeds het meest gebruikt. In de toekomst zien leraren het aandeel digitale leermiddelen wel meer dan verdubbelen, tot 45%. Mate waarin papieren en digitale leermiddelen nu en in de toekomst ingezet worden % Digitaal Nu PO 14 Nu 14 VO Papier ELO gebruik in vo neemt toe 55% van de leraren in het vo geeft aan gebruik te maken van een ELO, vorig jaar was dit 44%. Net als vorig jaar zijn de populairste ELO s: Teletop (37%), It s Learning (28%), Moodle (12%) en de ELO s van de methode (1%). De ELO wordt iets vaker gebruikt bij de taal, beroepsgerichte en kunstzinnige vakken, dan bij de exacte en de M&M vakken. Het aandeel leermiddelen dat via de ELO wordt aangeboden is nog beperkt. De grootste groep leraren geeft aan dat minder dan 25% van de leermiddelen via de ELO beschikbaar is. In de toekomst wordt dit volgens de leraren anders: de ELO wordt steeds belangrijker voor het uitleveren van de leermiddelen. Percentage leermiddelen via de ELO: nu en straks % Nu 14 >75% 5-75% 25-5% <25% 7 Digitaal schoolbord wordt veel gebruikt in po Steeds meer leraren in het po gebruiken het digitale schoolbord. In de bovenbouw (73%) en middenbouw (62%) wordt het bord het vaakst gebruikt, in de onderbouw het minst vaak (46%). Leraren die het niet gebruiken geven als belangrijkste redenen op dat ze het bord wel op school hebben, maar niet in de klas (53%) of dat de school op dit moment de borden aanschaft (28%). Er niet mee kunnen of willen werken is voor minder dan 5% van de leraren een reden. die gebruikt worden op het digibord zijn met name filmpjes, internetpagina s, educatieve software, leermiddelen van de uitgever en scans van de methode. De helft van de leraren gebruikt het bord tot 25% van de lestijd. 18% geeft aan het bord meer dan 5% van de lestijd in te zetten. Gevraagd naar de inzet van het bord over 5 jaar, denkt 57% van de leraren meer dan de helft van de lestijd het digibord in te zetten. die getoond worden op het digitale schoolbord * filmpjes (via internet) 97% internetpagina's 78% educatieve software 74% digitaal materiaal van de uitgever 71% scans van de methode 61% spelletjes (via internet) 48% anders (zoals zelf gemaakte materialen) 9%

8 Welke leermiddelen ontwikkelen leraren en worden deze gedeeld? De leermiddelen richtte zich dit jaar op open leermiddelen. Open leermiddelen mogen vrij en gratis gebruikt worden. In de onderstaande resultaten wordt ingegaan op wat leraren zelf maken, waarom ze dat doen, hoe ze de leermiddelen delen en onder welke voorwaarden. Meeste leraren ontwikkelen zelf leermiddelen In het po zegt 15% en in het vo 32% van de leraren dat ze vaak leermiddelen ontwikkelen. De meeste leraren (po 57%, vo 54%) geven aan soms leermiddelen te ontwikkelen. In het po is 15% het wel van plan maar doet het niet, in het vo is dit 7%. Een minderheid (po 13%, vo 7%) voelt niets voor het zelf ontwikkelen van leermiddelen. Belangrijke redenen om zelf leermiddelen te ontwikkelen, zijn het bieden van differentiatiemogelijkheden en extra materiaal dat de methoden niet bieden. Ook wordt het ontwikkelen van leermiddelen gezien als een professionele uitdaging. beleid speelt geen rol van betekenis. Vaak ontwikkelen leraren de leermiddelen alleen, 76% geeft aan dit te doen. Meer dan de helft van de leraren (58%) ontwikkelt ook met naaste collega s, maar bijna niet met collega s van andere scholen. In het vo (1%) wel iets vaker dan in het po (6%). 8 Vaak genoemd* PO VO bieden van (meer) differentiatiemogelijkheden 78% 53% meer bieden dan de methode 52% 6% professionele uitdaging 48% 59% Niet vaak genoemd* PO VO ervaren van meer eigenaarschap 16% 19% uitbreiden van vakkennis 14% 18% schoolbeleid 5% 5%

9 Eigen leermiddelen worden direct ingezet Gevraagd is naar de wijze waarop leraren omgaan met de eigengemaakte leermiddelen en hoe ze die eventueel willen verbeteren. De meeste leraren, meer dan 7%, zetten de leermiddelen direct in. Gemiddeld 42% vraagt daarna wel naar de mening van leerlingen. Feedback vragen aan collega s gebeurt veel minder, evenals het eerst uitproberen van de leermiddelen in een kleine groep. Wijze waarop leermiddelen ingezet en verbeterd worden* % PO 1 VO Leraren delen de eigengemaakte leermiddelen Op de vraag of eigengemaakte leermiddelen gedeeld worden, antwoordt meer dan 9% van de leraren positief. De figuur rechts laat zien dat veel van die leraren bijna alles wat ze maken delen. In het vo wordt meer gedeeld dan in het po. Binnen het vo delen leraren in havo, vwo en gymnasium vaker leermiddelen dan leraren in het vmbo en praktijkonderwijs. zet ik direct in mijn lespraktijk in evalueer ik met leerlingen door hen, na inzet, om hun mening te vragen laat ik eerst aan enkele collega s zien voor feedback Aandeel eigengemaakte leermiddelen dat gedeeld wordt 1 8 % probeer ik eerst met een klein groepje uit in de klas 9 6 >75% % 25-5% <25% PO VO

10 Delen van leermiddelen vooral met directe collega s Op de vraag op welke manier leermiddelen gedeeld worden, gaven leraren aan dat dit met name (>96%) met de directe collega s gebeurt. In het vo wordt er vaker gebruik gemaakt van de digitale mogelijkheden om te delen. In het po spelen de papieren leermiddelen een grotere rol. Delen met collega s buiten de school gebeurt maar zeer beperkt en slechts een klein deel (po 2% en vo 5%) van de leermiddelen wordt gedeeld op daarvoor bestemde websites. Binnen het vo valt op dat van die 5% het vooral leraren zijn die nog niet zo lang in het onderwijs werken (-5 jaar), die de leermiddelen via deze open sites delen. Als voornaamste redenen waarom leermiddelen niet gedeeld worden, geven leraren aan dat zij ze (nog) niet goed genoeg vinden (53%) of dat ze alleen bruikbaar zijn voor henzelf (47%). Opmerkelijk is dat leraren hier niet vaak antwoorden dat het ontbreekt aan goede en eenvoudige voorzieningen om te delen (po 8%, vo 14%). Wijze waarop leraren eigen ontwikkelde leermiddelen delen* Binnen de school PO VO digitaal (bijv. via de mail, ELO, intranet) 56% 79% op papier (bijv. door het in de koffiekamer of bibliotheek te leggen) 66% 5% anders (zoals op verzoek, in de vergadering) 16% 11% Buiten de school PO VO door het te overhandigen aan (bekende) contacten van andere scholen 1% 8% door het te plaatsen op daarvoor bestemde open sites (bijv. vakcommunities) 2% 5% door deelname aan conferenties met actieve bijdrage 2% 3% 1 anders 1% 3% Delen van eigengemaakte leermiddelen om collega s te helpen De belangrijkste motivatie van leraren om eigengemaakte leermiddelen te delen, is dat ze hopen dat anderen er wat aan hebben en dat het hun collega s tijd bespaart. Daarna wordt de hoop dat anderen ook leermiddelen (gaan) delen genoemd. Afspraken op schoolniveau over het delen van leermiddelen lijkt zowel voor po als vo niet vaak voor te komen. Motivatie om eigengemaakte leermiddelen te delen* PO VO hopen dat anderen er wat aan hebben /tijd kunnen besparen 95% 86% hopen dat anderen hierdoor ook delen 45% 52% het is motiverend als anderen de leermiddelen gebruiken 41% 49% afspraak op school dat dit gebeurt 6% 8% Anders 1% 8%

11 Creative Commons: leraren stellen zich open op Voor open leermiddelen bestaat een veelgebruikte standaard die de auteursrechten regelt: Creative Commons. Leraren geven aan zich zeer open op te stellen: 98% zegt dat de leermiddelen zonder meer gebruikt mogen worden en 76% staat toe dat collega s de materialen ook aanpassen. Geld verdienen met gratis beschikbaar gestelde leermiddelen wordt (bijna) niet toegestaan. Gemiddeld 14% van de leraren (vo % en po 8%) wil zijn naam wel genoemd zien, maar meer dan de helft van de leraren stelt geen eisen. Wel wordt het gewaardeerd wanneer anderen ook hun leermiddelen (gaan) delen. Voorwaarden aan gebruik van eigengemaakte leermiddelen door anderen* % Mogen % Moeten PO VO het gebruiken het aanpassen er geld aan verdienen niets ook leermiddelen delen auteursnaam noemen feedback geven 11

12 Arrangeren & ontwikkelen: wat kan beter? De leermiddelen van vorig jaar ging over het arrangeren van leermiddelen. Leraren gaven aan dat ze meer tijd zouden willen investeren in het ontwikkelen van eigen leermiddelen. Ook dit jaar is gevraagd naar welke ideeën en wensen leraren hebben ten aanzien van het arrangeren. Bij open leermiddelen is gekeken naar de wijze waarop de kwaliteitsbewaking geregeld moet worden en naar de informatie die van belang is bij het vinden van de open leermiddelen. Labeling van leermiddelen moet uitgebreider Leraren konden aangeven wat van belang is bij het zoeken naar leermiddelen. Hierbij valt op dat veel zaken genoemd worden, die nu niet of beperkt in zoekinterfaces opgenomen zijn. Zo melden leraren dat ze - naast informatie over doel en vorm - ook willen weten of het leermiddel al eens is uitgeprobeerd. Ook een praktisch punt zoals de vraag of het leermiddel een pc vereist en hoeveel lesuren/slu s het beslaat, vinden ze van belang. Qua inhoud van het leermiddel is bekend dat informatie over differentiatiemogelijkheden en werkvormen van groot belang is (zie ook de leermiddelen 7). Interessant is verder dat leraren willen weten hoe een leermiddel past binnen een leerlijn. Ook informatie over de wijze waarop de open leermiddelen zich verhouden tot de methode, wordt relevant bevonden. 12

13 Informatie over open leermiddelen in een zoekinterface (naast onderwijstype, niveau, vakgebied en onderwerp) die leraren in zekere / hoge mate waardevol vinden* Qua vorm PO VO doel 94% 89% vorm (pdf/ppt/papier/animatie/etc) 92% 88% ervaringen in de klas 84% 8% gebruik met/zonder pc 81% 77% aantal lesuren/slu's 63% 73% bronvermelding 26% 41% Qua inhoud PO VO differentiatiemogelijkheden 96% 79% variatie in werkvormen 94% 84% passend binnen leerlijn 91% 78% (deels) methodevervangend 85% 82% koppeling kerndoelen 78% 67% Inzicht in kwaliteit: liever onderzoek dan beoordeling door andere leraren Veel leraren vinden het zeer waardevol als uit praktijkonderzoek is gebleken dat een leermiddel goed bruikbaar is (ruim tweederde) en dat het leermiddel de leerprestaties van leerlingen kan verhogen (circa 5%). Opvallend is dat de toenemende mogelijkheden om op het internet feedback te geven, niet hoog scoort. Evenmin hechten leraren waarde aan een goedkeuring door experts. 13 Informatie over open leermiddelen in een zoekinterface (naast onderwijstype, niveau, vakgebied en onderwerp) die leraren in zekere / hoge mate waardevol vinden* PO VO uit praktijkonderzoek is gebleken dat leermiddel goed bruikbaar is 73% 69% uit onderzoek is gebleken dat dit leermiddel de leerprestaties kan verhogen 55% 47% leermiddel is ontwikkeld door/met leraren 29% 35% leermiddel is door andere gebruikers via een beoordelingsformulier als goed beoordeeld 13% 19% leermiddel past in een serie van leermiddelen (v/e aanbieder) 12% 1% leermiddel is door experts goedgekeurd 6% 8% anders (vaak genoemd: moet aansluiten, moet aantrekkelijk zijn voor leerlingen) 3% 5% * Leraren konden 2 antwoorden geven

14 Ondersteuning gewenst, met name gericht op differentiatie en variatie in werkvormen Vorig jaar bleek al dat leraren meer ondersteuning willen bij het ontwikkelen van leermiddelen. Dit jaar geeft 54% van de leraren dit aan. Ze willen graag samen met collega s werken aan leermiddelen, ondersteund door ervaren leermiddelenontwikkelaars. Bijna 42% wil (ook) graag directe, interne begeleiding van deskundige collega s. De aard van de ondersteuning die leraren wensen, is zeer divers (zie tabel). Een meerderheid wil ondersteund worden bij het creëren van differentiatiemogelijkheden en variatie in werkvormen. Ook wil een ruime meerderheid ondersteuning bij het opzetten van een doorlopende leerlijn en het leren werken met digitale instrumenten. Type ondersteuning die gewenst is* PO VO creëren van differentiatiemogelijkheden 73% 62% creëren van voldoende variatie in werkvormen 6% 71% werken met digitale ontwikkelinstrumenten 55% 58% opzetten doorlopende leerlijn en van daaruit leermiddelen ontwikkelen 6% 49% ontwikkelen van kerndoelvervangend/dekkend lesmateriaal 39% 42% zorg voor relatie met schoolbeleid 21% 12% omgaan met copyrights 8% 13% anders 1% 4% 14

15 Colofon 1 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever deze uitgave geheel of gedeeltelijk te kopiëren dan wel op andere wijze te verveelvoudigen. Auteurs: Chantal Blockhuis, Wim de Boer en Marieke ten Voorde Met dank aan: Thea Belt, Dirkje Ebbers, Elvira Folmer, Eddy Halfwerk, Annette van 15der Laan, Nienke Nieveen, Ellen Seiger, Bas Trimbos, Hans de Vries en Edwin van de Wiel Ontwerp: Axis Media-ontwerpers bv, Enschede Fotografie: humantouchphoto, Amsterdam Informatie: SLO Secretariaat O&A/MT Postbus 41, 75 CA Enschede Telefoon (53) oa-mt@slo.nl Meer informatie: AN-nummer:

16 SLO is het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Al meer dan 3 jaar geven wij inhoud aan leren en innovatie in de driehoek beleid, wetenschap en onderwijspraktijk. De kern van onze expertise betreft het ontwikkelen van doelen en inhouden van leren, voor vele niveaus, van landelijk beleid tot het klaslokaal. We doen dat in interactie met vele uiteenlopende partners uit kringen van beleid, schoolbesturen en -leiders, leraren, onderzoekers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties (ouders, bedrijfsleven, e.d.). Zo zijn wij in staat leerplankaders te ontwerpen, die van voorbeelden te voorzien en te beproeven in de schoolpraktijk. Met onze producten en adviezen ondersteunen we zowel beleidsmakers als scholen en leraren bij het maken van inhoudelijke leerplankeuzes en het uitwerken daarvan in aansprekend en succesvol onderwijs. SLO Piet Heinstraat JE Enschede Postbus CA Enschede T F E info@slo.nl