Leermiddelenmonitor. Gebruik, ontwikkelen, kwaliteit en beleid. SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

Transcriptie

1 Gebruik, ontwikkelen, kwaliteit en beleid SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling

2 11/12 Gebruik, ontwikkelen, kwaliteit en beleid Voor de vijfde achtereenvolgende keer brengt SLO de uit, het jaarlijkse onderzoek naar (het gebruik van) leermiddelen in het Nederlandse primair, voortgezet en speciaal onderwijs. In deze publicatie worden de resultaten voor 11/12 op een rij gezet, in een aparte publicatie worden de trends van de ontwikkelingen over de periode 7-12 in kaart gebracht. In de vijf jaar dat SLO de uitbrengt, heeft dit onderzoek op groeiende belangstelling kunnen rekenen. Beleidsmakers op landelijk en schoolniveau maken gebruik van de gegevens uit de en in andere onderzoeken worden de resultaten uit de aangehaald. Deze groeiende belangstelling is niet verwonderlijk: leermiddelen zijn belangrijk voor een succesvolle uitvoering van het leerplan en voor de leerresultaten die leraren met hun leerlingen bereiken. Het groeiend aanbod van leermiddelen en de ambities om binnen het onderwijs meer maatwerk te leveren, maken het belang van leermiddelen groter. De geeft zicht op de ontwikkelingen in het gebruik van leermiddelen en het leermiddelenbeleid en kan daarmee een bijdrage leveren aan het denken over en het beleid ten aanzien van het gebruik van leermiddelen. 2 Respondenten en onderzoeksopzet De uitkomsten van de zijn gebaseerd op een digitale vragenlijst, bestaande uit zo n vragen die aan leraren 1 en leidinggevenden 2 in primair onderwijs (po), voortgezet onderwijs (vo), speciaal basisonderwijs (sbo) en voortgezet speciaal onderwijs (vso) is voorgelegd. De opzet van de vragenlijst die ten grondslag heeft gelegen aan de was in opzet grotendeels gelijk aan die van. De vragen hadden betrekking op het gebruik van leermiddelen, het ontwikkelen en delen van leermiddelen, de kwaliteit van leermiddelen en het beleid ten aanzien van het gebruik en de aanschaf van leermiddelen. Ten opzichte van vorig jaar is de vragenlijst voor de leidinggevenden op onderdelen aangepast en meer toegesneden op de rol van de leidinggevende. Het onderzoek is evenals vorig jaar uitgevoerd in nauwe samenwerking met de Onderwijs Innovatiegroep (OIG). Door deze samenwerking is de omvang van de representatieve steekproef van leraren (po en vo) en leidinggevenden (po) groot genoeg om uitspraken te kunnen doen met een betrouwbaarheid van 95. Voor leidinggevenden in het vo kunnen uitspraken met 9 betrouwbaarheid worden gedaan. Ondanks het feit dat er dit jaar extra inspanningen zijn geleverd om de respons vanuit het speciaal onderwijs (sbo en vso) te vergroten, blijft de respons uit deze doelgroep nog achter. Voor deze doelgroep worden waar mogelijk de resultaten wel gepresenteerd, de uitspraken hierover zijn echter onvoldoende betrouwbaar om generaliseerbaar te zijn. Expertbijeenkomst De uitkomsten van de zijn besproken in een expertbijeenkomst met leraren en leidinggevenden uit het vo. Het lag in de bedoeling ook voor het primair en speciaal onderwijs dergelijke bijeenkomsten te organiseren, maar deze konden door gebrek aan deelname helaas geen doorgang vinden. Aan de expertbijeenkomst voor het vo namen 13 leraren van verschillende vakken deel en 4 leidinggevenden. De deelnemers hadden allen de digitale vragenlijst ingevuld en daarin aangegeven belangstelling te hebben voor deelname aan de expertbijeenkomst. Met hen zijn de voornaamste uitkomsten van het onderzoek besproken, zodat meer inzicht kon worden verkregen in de achtergronden van bepaalde uitkomsten. De uitkomsten van de expertbijeenkomst worden gerapporteerd voor zover ze mogelijke verheldering bieden voor de uitkomsten van het onderzoek. 1 : po (N=856), vo (N=1613), sbo (N=111), vso (N=161) 2 gevenden: po (N=788), vo (N=2), sbo (N=95), vso (N=67)

3 Opzet publicatie Hierna worden eerst de belangrijkste uitkomsten uit de op een rij gezet. Daarna wordt in vier hoofstukken ingegaan op de deelonderwerpen van het onderzoek: gebruik van leermiddelen; ontwikkelen en delen van leermiddelen; kwaliteit van leermiddelen en arrangementen; leermiddelenbeleid. Belangrijkste uitkomsten Gebruik van leermiddelen De methode blijkt ook dit jaar het belangrijkste hulpmiddel te zijn dat de leraar gebruikt bij het onderwijs. gevenden denken over het algemeen dat leraren trouwer de methode volgen dan leraren zeggen te doen. die voornamelijk of alleen uitgaan van de methode, gaan voor het grootste deel flexibel met de methode om. Zij slaan delen uit de methode over of wisselen de methode af met andere leermiddelen. Het gebruik van eigen of gevonden leermiddelen is in alle sectoren van het onderwijs aanzienlijk. Gemiddeld is ruim een derde van de leermiddelen zelf ontwikkeld of gevonden. gevenden in alle sectoren schatten het aandeel eigen of gevonden leermiddelen lager in. Zowel leraren als leidinggevenden verwachten dat het aandeel van eigen of gevonden leermiddelen in de toekomst nog zal toenemen, vooral in het po en vo verwachten leraren en leidinggevenden een sterke toename. Daarmee is ook de verwachting dat het aandeel van methodisch materiaal zal afnemen. De eigen en gevonden leermiddelen worden voornamelijk ingezet om te oefenen, om uit te leggen en te demonstreren. In po, sbo en vso worden die leermiddelen ook vaak ingezet om te remediëren. In het vo worden ze in vergelijking met de andere sectoren vaker ingezet om te toetsen. Nog geen 1 van de leraren in alle sectoren is negatief over de vindbaarheid van digitale leermiddelen. In het po is men het meest positief, in de andere sectoren is de tevredenheid iets minder. Het grootste probleem dat leraren ervaren bij het zoeken naar digitale leermiddelen, is dat de gevonden leermiddelen vaak niet aansluiten bij wat ze zochten. De afgelopen jaren was in het po en vo jaarlijks slechts een geringe stijging in het gebruik van digitale leermiddelen waarneembaar. Die stijging bleef telkens achter bij de uitgesproken verwachtingen. Dit jaar is er voor het eerst in alle sectoren een duidelijke toename te constateren in het gebruik van digitale leermiddelen. en leidinggevenden zaten bij het beantwoorden van deze vraag op dezelfde lijn. ervaren over het algemeen weinig stimulans om gebruik te maken van vrij beschikbare (digitale) leermiddelen. Op slechts van de scholen zijn hierover concrete afspraken gemaakt. Gevraagd naar factoren die het gebruik van digitale leermiddelen kunnen stimuleren, noemen zowel leraren als leidinggevenden het samenwerken tussen scholen als belangrijke factor, naast een verbetering van de ICT-infrastructuur (leraren en leidinggevenden), meer tijd (leraren) en bijscholing (leidinggevenden). 3 De elektronische leeromgeving (ELO) wordt in het vo op grotere schaal gebruikt dan in het vso. Scholen die met een ELO werken, doen dit vooral om hun onderwijs beter te organiseren. Daarnaast noemt de helft van de vo-leraren intensievere communicatie tussen leraar en leerling onderling als reden. Het mogelijk maken van nieuwe vormen van evaluatie, zoals digitaal toetsen en digitaal portfolio, is voor veel vso-leraren een belangrijke reden.

4 Het digitale schoolbord wordt in alle sectoren veel gebruikt, het meest in het po. Wel is in het po de intensiteit waarmee met het digitale schoolbord gewerkt wordt, afgenomen. In het sbo is dit jaar een sterke stijging in het gebruik van het digitale schoolbord te constateren ten opzichte van vorig jaar. Ontwikkelen en delen van leermiddelen De overgrote meerderheid van leraren in alle sectoren ontwikkelt soms of vaak leermiddelen (po 71, vo 86, sbo 78, vso 86). Gezien over een periode van drie jaar is het percentage leraren in het vo dat zelf leermiddelen ontwikkelt gelijk gebleven. In het po is het percentage leraren dat zelf leermiddelen ontwikkelt - na een dip vorig jaar - weer terug op het niveau van twee jaar geleden. gevenden zeggen in meerderheid leraren te stimuleren om zelf leermiddelen te ontwikkelen. Veel leraren ervaren inderdaad deze stimulans vanuit de schoolleiding. Zij geven aan dat de stimulans slechts beperkt de vorm van ontwikkeltijd heeft. Dit terwijl leidinggevenden op grotere schaal aangeven wel ontwikkeltijd aan leraren te geven. Wellicht wordt dit verschil in perceptie veroorzaakt, doordat leidinggevenden niet alle, maar enkele, leraren ontwikkeltijd geven. gevenden verwachten wel dat zij over vijf jaar meer leraren ontwikkeltijd zullen geven dan nu het geval is. De meeste leraren ontwikkelen zelf leermiddelen met het doel meer differentiatiemogelijkheden te creëren. gevenden in het po en vo denken dat leraren ook leermiddelen ontwikkelen om zo meer eigenaarschap over het onderwijs te ervaren, maar dat is van ondergeschikt belang voor leraren. Door de jaren heen is het bieden van differentiatiemogelijkheden voor leraren in het po de voornaamste drijfveer om zelf leermiddelen te ontwikkelen. in het vo vinden dat ook van belang, maar belangrijker vinden zij het om te kunnen bieden wat de methode niet biedt. 4 Meer dan 9 van de leraren deelt de zelf ontwikkelde leermiddelen, voornamelijk met collega s van de eigen school. Delen met collega s buiten de eigen school komt minder vaak voor. Veel leidinggevenden stimuleren het delen van zelf ontwikkelde leermiddelen. Op bescheiden schaal maken zij daarover ook afspraken met hun leraren. Ook over meerdere jaren gezien ligt het percentage leraren dat zelf ontwikkelde leermiddelen met anderen deelt boven de 9. Zij delen vooral met directe collega s. In deelden leraren meer met collega s buiten school dan het jaar ervoor, maar die stijging zette in niet door. Ongeveer een derde van de leraren maakt gebruik van internetsites of digitale communities om zelf ontwikkelde leermiddelen met collega s buiten de eigen school te delen. Als voornaamste reden om de zelf gemaakte materialen niet met collega s buiten school te delen, voeren de meeste leraren aan dat deze slechts voor henzelf bruikbaar zijn. In mindere mate wordt aangevoerd dat er geen voorziening is die het delen vergemakkelijkt. Het zou helpen als er een duidelijke plek op internet zou zijn waar op eenvoudige wijze leermiddelen gedeeld kan worden. Kwaliteit van leermiddelen en arrangementen Bij het inpassen van zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen in het onderwijs, gaan leraren vooral af op hun ervaring en intuïtie. Ongeveer de helft van de leraren zegt daarbij uit te gaan van een leerlijn. zouden graag meer ondersteuning ontvangen bij het koppelen van leermiddelen aan de leerlijn, liefst in de vorm van een technisch hulpmiddel maar ook in de vorm van ondersteuning door een expert. en leidinggevenden zijn het eens over de kwaliteitscriteria waaraan zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen aan moeten voldoen: het moet de gewenste leereffecten opleveren, motiverend zijn voor leerlingen, passen in een leerlijn en bruikbaar zijn in de situatie waarvoor het bedoeld is. In het vo vindt men ook de correctheid van de vakinhoud een belangrijk kwaliteitscriterium. Uitgaande van die kwaliteitscriteria zijn de meeste leraren en leidinggevenden tevreden over de zelf ontwikkelde en gevonden leermiddelen.

5 beleid gevenden in alle sectoren bepalen in de meeste gevallen (ongeveer ) of er nieuwe leermiddelen mogen worden aangeschaft. Vaksecties of teams van leraren beslissen vervolgens welke leermiddelen worden aangeschaft. In de loop der jaren zijn schoolleiders steeds bepalender geworden bij de beslissing óf er leermiddelen aangeschaft kunnen worden. Ook bij de beslissing wélke leermiddelen worden aangeschaft zien we een groeiende invloed van schoolleiders. Zowel in po als in vo komt het maar zelden voor dat individuele leraren beslissen of en zo ja, welke leermiddelen aangeschaft worden. Op een ruime meerderheid van scholen in alle sectoren is er sprake van leermiddelenbeleid. Over het algemeen zeggen leidinggevenden vaker dan leraren, dat op hun school sprake is van leermiddelenbeleid. In de overgrote meerderheid van de gevallen is er binnen het leermiddelenbeleid aandacht voor de inzet van ICT en/of digitale leermiddelen. De financiële kaders van het leermiddelenbeleid worden door de leidinggevenden bepaald. Ook is er in het beleid vaak aandacht voor inhoudelijke kenmerken waaraan leermiddelen moet voldoen en voor de onderliggende didactiek. 5

6 Welke leermiddelen gebruiken leraren? In de afgelopen jaren dat de is uitgevoerd, is steeds onderzocht welke leermiddelen leraren gebruiken en hoe zij deze gebruiken. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen methoden en niet-methodegebonden leermiddelen, en tussen papieren en digitale leermiddelen. 6 Andere kijk op leermiddelengebruik Voor veel leraren vormt de methode de basis van waaruit zij hun onderwijs verzorgen, aangevuld met zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen (po 84, vo 72, sbo 71, vso 66). gevenden hebben een iets ander beeld van het leermiddelengebruik door leraren. Zij denken dat leraren in sterkere mate vasthouden aan de methode en minder gebruik maken van zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen dan dat leraren aangeven te doen. 14 van de po-leraren, 23 van de vo-leraren, 25 van de sbo-leraren en 3 van de vso-leraren gebruikt alleen of voornamelijk zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen. Het percentage leidinggevenden dat dit denkt ligt lager (po 4, vo 3, sbo 9, vso 23). Verhouding methoden versus zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen Wat is het aandeel zelfgemaakte of gevonden leermiddelen ten opzichte van de methode? Op dit punt verschillen leidinggevenden en leraren uit alle sectoren van mening. gevenden schatten het gebruik van zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen door leraren lager in dan leraren zelf. Vorig jaar gold dit alleen voor po en vo, maar nu is dit verschil tussen leraren en leidinggevenden in alle sectoren te zien (tabellen 1, 2, 3 en 4). gevenden in het po denken dat 19 van de leermiddelen door leraren zelf ontwikkeld of gevonden is, leidinggevenden in het vo denken dat 24 van de leermiddelen door leraren zelf is ontwikkeld of gevonden. In werkelijkheid is dat volgens leraren po 31 en volgens leraren vo 39. Tijdens de expertbijeenkomst merken sommige vo-leraren op dat de (niet optimale) communicatie tussen leraren en leidinggevenden dit verschil in percepties zou kunnen verklaren. In het sbo en vso denken leidinggevenden dat het aandeel zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen respectievelijk 24 en 36 is. Het daadwerkelijke percentage is volgens leraren sbo en volgens leraren vso 43. Evenals vorig jaar verwachten leidinggevenden dat het toekomstige gebruik van zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen minder groot zal zijn dan dat leraren verwachten. Wel valt wederom op dat vo-leidinggevenden, meer dan leraren en leidinggevenden in andere sectoren, de grootste toename verwachten in het gebruik van zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen ten opzichte van het huidige gebruik. Opvallend is dat vso-leraren vorig jaar nog verwachtten dat zij in de toekomst minder zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen zouden inzetten. Dit jaar laten de resultaten zien dat zij verwachten dat het gebruik van deze leermiddelen zal stijgen. Tabel 1. Aandeel methodegebonden en zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het po (in ) nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr Methodegebonden leermiddelen Zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen

7 Tabel 2. Aandeel methodegebonden en zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het vo (in ) nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr Methodegebonden leermiddelen Zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen Tabel 3. Aandeel methodegebonden en zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het sbo (in ) nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr Methodegebonden leermiddelen Zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen Tabel 4. Aandeel methodegebonden en zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het vso (in ) Methodegebonden leermiddelen Zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr Flexibel omgaan met methode die de methode gebruiken, gaan naar eigen zeggen flexibel met de methode om. Twee derde van de sbo- en vso-leraren wisselt de methode af met andere leermiddelen (in po is dat 37 en in het vo 47). In het po en vo slaat een kleine minderheid bewust soms enkele delen van de methode over. In het sbo doet 23 van de leraren dit en in het vso 31. In het po gaan leraren vooral bij de zaakvakken (67) en creatieve vakken (74) flexibeler om met de methode, dit beeld is gelijk aan vorig jaar. Doeleinden zelf ontwikkelde/gevonden leermiddelen Zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen worden door veel leraren gebruikt om te oefenen en om uit te leggen/te demonstreren (tabel 5). Dit laatste doeleinde wordt dit jaar door veel meer vsoleraren genoemd dan vorig jaar (: 46, : 7). In het po en sbo worden - meer dan in het vo - zelf ontwikkelde en gevonden leermiddelen ook veel gebruikt om te remediëren (po 65, sbo 56) en om te spelen en te leren (po 65, sbo 62). In het vo en vso is er vergeleken met het po en sbo een grotere groep leraren die deze leermiddelen gebruikt voor toetsing (vo 35, vso 27). Dit beeld komt overeen met dat van vorig jaar.

8 Tabel 5. Doeleinden waarvoor leraren zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen inzetten (in )* Om te oefenen Om te remediëren Om te toetsen Om te plannen en registreren Om uit te leggen en te demonstreren Om te spelen en te leren * konden meerdere antwoorden geven. Vinden van vrij beschikbare digitale leermiddelen Binnen de diverse onderwijssectoren denken leraren verschillend over de vindbaarheid van vrij beschikbare digitale leermiddelen 3 voor hun lessen (grafiek 1). Het po is hier het meest positief over (49). Toch lijken zij iets minder positief over het vinden van vrij beschikbare digitale leermiddelen dan vorig jaar (55). in het sbo en vso zijn daarentegen iets positiever geworden (sbo 41, vso 31) dan vorig jaar (sbo 36, vso 22). Het grootste probleem dat leraren ondervinden bij het zoeken naar vrij beschikbare digitale leermiddelen, is dat de gevonden leermiddelen niet aansluiten bij wat ze zochten. Dit beeld was vorig jaar ook zichtbaar. Grafiek 1. Kunnen leraren makkelijk vrij beschikbare digitale leermiddelen vinden? 8 1 ja soms nee ik zoek niet naar vrij beschikbare leermiddelen 3 Digitale leermiddelen worden via een computer of smartboard door de leraar en/of de leerling gebruikt. Dit kunnen zowel methodegebonden als zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen zijn.

9 Sterke toename in gebruik digitale leermiddelen In alle onderwijssectoren worden papieren leermiddelen het meest gebruikt. Wel is dit jaar een duidelijke stijging in het gebruik van digitale leermiddelen zichtbaar (tabellen 6, 7, 8 en 9). De percentages van dit jaar komen al in de buurt van de verwachting die leraren vorig jaar uitspraken over het gebruik van digitale leermiddelen over 5 jaar. Dit jaar geven leraren aan dat zij over 5 jaar verwachten dat het gebruik van digitale leermiddelen nog verder zal stijgen. gevenden in alle sectoren denken eveneens dat leraren nu meer gebruik maken van digitale leermiddelen dan vorig jaar en zij schatten het aandeel ongeveer hetzelfde in als leraren zelf. Het aandeel digitale leermiddelen komt volgens leidinggevenden po, sbo en vso zelfs al in de buurt van de verwachting die zij vorig jaar uitspraken over de inzet van digitale leermiddelen over 5 jaar. Tabel 6. Aandeel papieren en digitale leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het po (in ) nu over 5 jr papieren leermiddelen digitale leermiddelen nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr Tabel 7. Aandeel papieren en digitale leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het vo (in ) nu over 5 jr papieren leermiddelen digitale leermiddelen nu over 5 jr Tabel 8. Aandeel papieren en digitale leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het sbo (in ) nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr papieren leermiddelen digitale leermiddelen nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr 9 Tabel 9. Aandeel papieren en digitale leermiddelen, nu en in de toekomst, volgens leraren en leidinggevenden in het vso (in ) nu over 5 jr nu over 5 jr nu over 5 jr papieren leermiddelen digitale leermiddelen nu over 5 jr

10 Activiteiten om toename digitale leermiddelen te realiseren Volgens leraren zijn vooral twee zaken belangrijk om de verwachte toename in het gebruik van digitale leermiddelen te realiseren: een betere ICT-infrastructuur en meer tijd om zelf leermiddelen te ontwikkelen of leermiddelen te zoeken (tabellen 1 en 11). Wat betreft de ICT-infrastructuur geven vo-leraren tijdens de expertbijeenkomst aan, dat faciliteiten, zoals beamers en een draadloos netwerk, wenselijk zijn en daarnaast didactische ondersteuning over hoe te werken met digitale hulpmiddelen en leermiddelen. Een leraar vo merkte tijdens de expertbijeenkomst op dat er wel gefaciliteerd wordt, maar dat de vervolgstap - het op een goede manier leren werken met de ICT-faciliteiten - ontbreekt. Meer ontwikkeltijd wordt vooral door leraren in het vo en vso genoemd. gevenden noemen het creëren van meer ontwikkeltijd veel minder vaak dan leraren. Zij noemen - naast het realiseren van een betere ICT-infrastructuur - vooral ook bijscholing als belangrijke mogelijkheid om het gebruik van digitale leermiddelen te vergroten. noemen scholing minder vaak. Dit beeld komt overeen met vorig jaar. Tijdens de expertbijeenkomst wordt duidelijk dat leidinggevenden met scholing niet zozeer de traditionele cursus bedoelen, maar vooral de persoonlijke groei van leraren. Hoewel bijscholing door veel leidinggevenden als activiteit wordt genoemd om het gebruik van digitale leermiddelen te vergroten, wordt deze activiteit vergeleken met vorig jaar toch door minder leraren en leidinggevenden genoemd. Het stimuleren en faciliteren van samenwerking tussen scholen wordt dit jaar vaker genoemd, vooral door leraren. 1 Tabel 1. Activiteiten die het gebruik van digitale leermiddelen volgens leraren en leidinggevenden in het po en vo vergroten (in )* vooropleiding herzien m.b.t. benodigde competenties bijscholing meer tijd om eigen leermiddelen te ontwikkelen of te vinden samenwerking tussen scholen stimuleren en faciliteren betere ictinfrastructuur anders * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven.

11 Tabel 11. Activiteiten die het gebruik van digitale leermiddelen volgens leraren en leidinggevenden in het sbo en vso vergroten (in )* vooropleiding herzien m.b.t. benodigde competenties bijscholing meer tijd om eigen leermiddelen te ontwikkelen of te vinden samenwerking tussen scholen stimuleren en faciliteren betere ictinfrastructuur anders * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven. Verschillende redenen ELO-gebruik In het vo maken veel meer leraren gebruik van een ELO (72) dan in het vso (29). Interessant is dat de groep weet niet in het vso kleiner is geworden (3) vergeleken met vorig jaar (14). Net als vorig jaar blijken leidinggevenden in het vo het ELO-gebruik hoger in te schatten dan leraren zelf (tabel 12). 9 van de vo-leidinggevenden geeft aan dat hun school gebruik maakt van een ELO. Verklaring voor het verschil tussen de antwoorden van leraren en leidinggevenden is wellicht dat scholen wel over een ELO beschikken, maar dat (nog) niet alle leraren er gebruik van maken. Tijdens de expertbijeenkomst gaven leidinggevenden aan dat leraren waarschijnlijk dichter bij de waarheid zaten dan zijzelf. De meerderheid van de leraren die een ELO gebruikt, doet dit vooral om het onderwijs beter te organiseren. Wel geven vo-leraren (72) en ook vo-leidinggevenden (61) dit vaker aan dan vsoleraren (59) en vso-leidinggevenden (35). gevenden noemen - meer dan leraren - het mogelijk maken van nieuwe werkvormen (samenwerken, zelfstandig leren) als belangrijke doelstelling om een ELO beschikbaar te stellen (vo 68, vso 65). Intensievere communicatie tussen leraar en leerling onderling is voor leraren en leidinggevenden in het vo ook een belangrijke reden om een ELO in te zetten, voor leraren en leidinggevenden in het vso geldt dit in mindere mate. Het mogelijk maken van nieuwe evaluatievormen wordt door leraren in het vso en door leidinggevenden in het vso en vo ook vaak genoemd. 11

12 Tabel 12. Redenen van leraren en leidinggevenden in het vo en vso voor gebruik ELO (in )* onderwijs beter organiseren intensievere communicatie tussen leraar en leerling onderling nieuwe werkvormen mogelijk maken (bijv. samenwerken, zelfstandig leren) onderwijs flexibeler maken onderwijs aantrekkelijker maken leeractiviteiten en vorderingen van leerlingen beter volgen nieuwe vormen van evaluatie mogelijk maken (bijv. digitaal toetsen, digitaal portfolio) * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven. Gebruik digitaal schoolbord neemt toe Het gebruik van het digitale schoolbord in het po is populair, gemiddeld zegt 81 van de leraren hiermee te werken. in de bovenbouw gebruiken het digitaal schoolbord het meest. In de bovenbouw maakt 93 van de leraren gebruik van het digitaal schoolbord, in de middenbouw is dit 87 en in de onderbouw 59. In het vo en vso neemt het gebruik langzaamaan toe. In het vo gebruikt gemiddeld 59 van de leraren het bord en in vso 5. In het sbo is het gebruik ervan sterk gestegen van 47 vorig jaar naar 73 dit jaar. De intensiteit waarmee leraren in het po en sbo het digitaal schoolbord gebruiken, ligt hoger dan in het vo en vso (tabel 13). Opvallend is wel dat de intensiteit van gebruik in het po is afgenomen ten opzichte van vorig jaar. Vorig jaar gebruikte 57 van de po-leraren het digitaal schoolbord meer dan de helft van de lestijd, dit jaar is dat 28 van de po-leraren. Wel verwachten zij dat het gebruik over 5 jaar meer zal zijn. Ook in de andere sectoren spreken leraren die verwachting uit. Een ruime meerderheid van de leraren po en sbo, een kleine meerderheid in het vo en een derde in het vso verwacht over 5 jaar meer dan 5 van de lestijd met het bord te werken. Deze verwachting komt redelijk overeen met de resultaten van vorig jaar. 4 Resultaten voor leraren en leidinggevenden vso zijn niet gepresenteerd omdat de respons vorig jaar te klein was.

13 Tabel 13. Hoe vaak gebruikt u op dit moment het digitale schoolbord tijdens de lessen? (in ) minder dan 1 van mijn lestijd 1-25 van mijn lestijd 26-5 van mijn lestijd meer dan 5 van mijn lestijd 9/ Ander beeld over gebruik digitaal schoolbord Wanneer leidinggevenden gevraagd wordt of leraren op dit moment gebruik maken van een digitaal schoolbord, dan zegt maar liefst 96 in het po en vo, 95 in het sbo en 77 in het vso dat een aantal of alle leraren hiervan gebruik maken. Dit is nog iets meer dan leidinggevenden vorig jaar al aangaven. Evenals vorig jaar laten de antwoorden van de leidinggevenden een ander beeld zien dan wat leraren zeggen (grafiek 2), in het bijzonder in het vo. gevenden schatten het gebruik veel hoger in dan het werkelijke gebruik door leraren (grafiek 3). Grafiek 2. Gebruik digitaal schoolbord door leraren 1 Grafiek 3. Gebruik digitaal schoolbord volgens leidinggevenden 1 13

14 Ontwikkelen en delen leraren hun leermiddelen? Net als in voorgaande jaren is aan leraren de vraag gesteld of ze leermiddelen ontwikkelen en zo ja, in hoeverre zij deze delen met directe collega s en/of collega s van andere scholen. Aan leidinggevenden is dit jaar voor de tweede maal gevraagd of zij hun leraren stimuleren om zelf leermiddelen te ontwikkelen, wat hiervoor de belangrijkste reden(en) zijn en in welke mate zij stimuleren om de zelf ontwikkelde leermiddelen beschikbaar te stellen. Stimulans tot zelf ontwikkelen van leermiddelen Het percentage leraren dat aangeeft soms of (heel) vaak leermiddelen te ontwikkelen, ligt in het vo (86) hoger dan in het po (71; grafiek 4). Dit kan te maken hebben met de stimulans van de leidinggevenden. In het po geeft al twee jaar ongeveer de helft van de leidinggevenden aan dat zij hun leraren stimuleren om te ontwikkelen (grafiek 5). In het vo ligt dit percentage al twee jaar rond de 7. In het sbo en vso blijven leraren veel leermiddelen zelf ontwikkelen (sbo: 7 in en 78 in, vso: 88 in 1/12 en 86 in ; grafiek 6). Ook zij worden in toenemende mate door de school gestimuleerd om dit te doen (grafiek 7). Grafiek 4. Ontwikkelen leraren po en vo zelf leermiddelen? Grafiek 5. Stimuleren scholen leraren po en vo om zelf leermiddelen te ontwikkelen? ja, soms ja, (heel) vaak nee, maar dat zou ik wel willen nee, daar voel ik niets voor ja, soms ja, (heel) vaak nee, maar dat zou ik wel willen nee, daar voel ik niets voor weet ik niet

15 Grafiek 6. Ontwikkelen leraren sbo en vso zelf leermiddelen? 1 Grafiek 7. Stimuleren scholen leraren sbo en vso om zelf leermiddelen te ontwikkelen? 1 ja, soms ja, (heel) vaak nee, maar dat zou ik wel willen nee, daar voel ik niets voor ja, soms ja, (heel) vaak nee, maar dat zou ik wel willen nee, daar voel ik niets voor weet ik niet 15 Verschillende meningen over ontwikkeltijd Veel leraren geven aan gestimuleerd te worden om zelf leermiddelen te ontwikkelen. Meer dan de helft van alle leraren geeft daarbij ook aan dat de school niet weet of zij dit ook daadwerkelijk doen. Maar weinig leraren zeggen ook echt ontwikkeltijd te krijgen (po 8, vo 16, sbo 6, vso 13). Veel meer leidinggevenden daarentegen geven aan dat zij leraren wel ontwikkeltijd geven (po 26, vo 46, sbo 49, vso 49). Dit kan komen omdat leidinggevenden niet alle, maar enkele, leraren ontwikkeltijd geven. 64 van de po-leidinggevenden geeft aan enkele leraren ontwikkeltijd te geven. Dit tegenover 78 van de leidinggevenden in het vo. In het sbo en vso zeggen 59 respectievelijk 7 enkele leraren ontwikkeltijd te geven. De verwachting is dat over 5 jaar meer leraren tijd zullen krijgen van leidinggevenden om leermiddelen te ontwikkelen: 28 van de po-leidinggevenden en 13 van de vo-leidinggevenden wil dan alle leraren ontwikkeltijd geven (tabel 14). Tijdens de expertbijeenkomst merken sommige vo-leraren op dat leraren wel tijd krijgen, maar dat zelf ontwikkelen altijd meer tijd kost dan ze in eerste instantie dachten. Ook geven ze aan dat de daadwerkelijke ontwikkeltijd niet zichtbaar genoeg is.

16 Tabel 14. Mate waarin leidinggevenden, leraren nu en in de toekomst faciliteren om leermiddelen te ontwikkelen (in ) NU 16 NU 16 NU 16 NU 16 alle leraren veel leraren enkele leraren Redenen om te ontwikkelen Zowel leidinggevenden in het po als in het vo denken dat leraren vooral ook ontwikkelen om meer eigenaarschap te ervaren. gevenden in het sbo en vso denken dit minder (tabel 15). Maar weinig leraren geven, net als vorig jaar, aan dat dit een belangrijke ontwikkelreden is (tabel 16). Ook het uitbreiden van vakkennis wordt door leraren niet zozeer gezien als redenen om zelf leermiddelen te ontwikkelen. Het creëren van differentiatiemogelijkheden noemen ze wel als een van de belangrijkste redenen. Dit realiseren ze vooral door opdrachten te ontwikkelen op verschillende niveaus. Dit jaar blijkt dat men zich in het po dan met name richt op opdrachten die aansluiten bij de specifieke leerling, in het vo richt men zich meer op opdrachten die passen bij verschillende intelligenties en leerstijlen. 16 Tabel 15. Belangrijkste reden(en) voor leraren om zelf leermiddelen te ontwikkelen (volgens leidinggevenden, in )* (meer) differentiatiemogelijkheden creeren methode biedt onvoldoende professionele uitdaging meer eigenaarschap ervaren vakkennis uitbreiden anders *gevenden konden meerdere antwoorden geven. Tabel 16. Belangrijkste reden(en) voor leraren om zelf leermiddelen te ontwikkelen (volgens leraren, in )* (meer) differentiatiemogelijkheden creeren dit is beleid van de school methode biedt onvoldoende professionele uitdaging meer eigenaarschap ervaren vakkennis uitbreiden anders * konden meerdere antwoorden geven.

17 Afspraken over delen van leermiddelen Meer dan 9 van alle leraren die zelf leermiddelen ontwikkelen, delen deze in ook met collega s (po 94, vo 94, sbo 95, vso 91). Het meeste wordt gedeeld met directe collega s. Vorig jaar was er een stijging te zien in het delen van leermiddelen met collega s van andere scholen ten opzichte van het jaar daarvoor. Dit jaar is het delen buiten de school ongeveer hetzelfde gebleven ten opzichte van vorig jaar (grafiek 8). Een redelijk deel van de leidinggevenden stimuleert de leraren om te delen. In het po lag het percentage op in en op 75 in. In het vo is zelfs een lichte stijging te zien: van in naar 67 in. In het sbo zijn leidinggevenden het delen van zelf gemaakte leermiddelen meer gaan stimuleren dan vorig jaar (:, : 75). Dit verschil kan mede verklaard worden door de relatief lage respons op deze vraag. In het vso stimuleren leidinggevenden nagenoeg net zoveel als vorig jaar om leermiddelen te delen. Opmerkelijk is dat leidinggevenden in het po en vo 5 steeds vaker aangeven afspraken te hebben gemaakt over het delen van ontwikkelde leermiddelen binnen en buiten de school. Vorig jaar was dit in het po 7, dit jaar 15. In het vo was dit vorig jaar 8 en dit jaar 18. Redenen om niet te delen die hun zelf ontwikkelde leermiddelen (nog) niet delen is gevraagd wat de belangrijkste redenen daarvoor zijn. Ongeveer de helft van de leraren geeft aan dat deze leermiddelen alleen bruikbaar zijn voor henzelf (po 48, vo 52; grafiek 9). 24 van de vo-leraren deelt daarnaast ook (nog) niet, omdat er geen goede eenvoudige voorziening is om te delen. In het po geeft slechts 7 aan dat dit een reden is om (nog) niet te delen. Grafiek 8. Delen van zelf ontwikkelde leermiddelen buiten de school 1 Grafiek 9. Redenen waarom leraren (een deel van) hun leermiddelen (nog) niet delen 1 17 ze zijn alleen bruikbaar voor mijzelf ik vind ze (nog) niet goed genoeg onzeker of auteursrechten van anderen wel goed geregeld zijn geen goede en eenvoudige voorziening om het te delen 5 De respons van leidinggevenden sbo en vso was te laag en wordt niet gerapporteerd.

18 Ontwikkelen en feedback Vorig jaar gaven de meeste leraren aan dat ze zelf ontwikkelde leermiddelen direct inzetten in de lespraktijk. Deze werkwijze wordt ook dit jaar het meest gehanteerd (grafiek 1 en 11). In alle sectoren vragen leraren (iets) meer dan vorig jaar naar de mening van de leerling. Heel weinig leraren vonden vorig jaar en ook dit jaar dat de door hen ontwikkelde leermiddelen aan expliciete ontwikkelcriteria zouden moeten voldoen (po 7, vo 7, sbo, vso 11 in versus po 8, vo 9, sbo 8, vso 12 in ). Grafiek 1. De door mij ontwikkelde leermiddelen* 1 1 Grafiek 11. De door mij ontwikkelde leermiddelen* 18 zet ik na ontwikkeling direct in mijn lespraktijk in laat ik, voordat ik ze inzet, eerst aan enkele collega s zien voor feedback probeer ik eerst met een klein groepje uit in de klas evalueer ik met leerlingen door hen, na inzet, te vragen om hun mening maak ik samen met één of meerdere collega s moeten aan expliciete ontwikkelcriteria voldoen anders zet ik na ontwikkeling direct in mijn lespraktijk in laat ik, voordat ik ze inzet, eerst aan enkele collega s zien voor feedback probeer ik eerst met een klein groepje uit in de klas evalueer ik met leerlingen door hen, na inzet, te vragen om hun mening maak ik samen met één of meerdere collega s moeten aan expliciete ontwikkelcriteria voldoen anders * konden meerdere antwoorden geven. * konden meerdere antwoorden geven.

19 Kwaliteit van leermiddelen en leerarrangementen In gaat de opnieuw dieper in op de meningen van leraren en leidinggevenden over de kwaliteit van leermiddelen. Welke kwaliteitscriteria van leermiddelen hanteren leraren en leidinggevenden ten aanzien van de leermiddelen? En welke criteria komen in de zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen wel of niet terug? Ervaring en intuïtie belangrijk voor inpassen van leermiddelen zullen het materiaal dat zij zelf ontwikkelen of het materiaal dat zij elders hebben gevonden aan moeten laten sluiten op de ander leermiddelen die zij gebruiken. De meeste leraren in alle vier sectoren volgen naar eigen zeggen daarbij vooral hun ervaring en intuïtie. Ongeveer de helft van de leraren in alle sectoren gaat bij de inpassing van zelf ontwikkelde of gevonden leermiddelen uit van een leerlijn. Zowel in als in worden meer leraren in het po (45) dan leraren in het vo, sbo en vso (ongeveer een kwart) geïnspireerd door de methode. Inzet van leermiddelen van simpel naar complex wordt meer in het speciaal onderwijs (sbo 34, vso 27) dan in het regulier onderwijs (po 17, vo 22) gedaan. Zo n van de leraren in het vo en zo n 3 van de leraren in het vso overlegt met collega s van hetzelfde vak om de volgorde te bepalen. Een heel klein deel van de leraren (zo n 5) laat hun leerlingen bepalen wanneer zij de leermiddelen gebruiken. Behoefte aan ondersteuning Ongeveer twee derde van de leraren in het po, sbo en vso en de helft van de leraren in het vo geeft aan behoefte aan ondersteuning te hebben. die ondersteuning wensen, zien dat het liefst in de vorm van een online tool die leermiddelen aan tussendoelen en inhouden van de leerlijn koppelt (po 76, vo 55, sbo 7, vso 58; grafiek 12). Ongeveer 25 in het po en sbo en zo n in het vo en vso vindt ondersteuning door experts wenselijk. Opvallend is dat het aantal vo-leraren dat door experts ondersteund wil worden in zo n 9 gestegen is ten opzichte van. Grafiek 12. Welke ondersteuning wensen leraren bij het inpassen van leermiddelen in een leerlijn? 1 19 ondersteuning door experts ondersteuning door middel van een online tool die leermiddelen aan leerlijnen koppelt anders

20 Overeenstemming over kwaliteitscriteria en leidinggevenden hebben in grote mate hetzelfde beeld van de kwaliteitscriteria waaraan leermiddelen volgens hen moeten voldoen. Kwalitatief goede leermiddelen moeten vooral de gewenste leereffecten opleveren, motiverend zijn voor leerlingen, passen in een leerlijn en bruikbaar zijn in de situatie waarvoor ze bedoeld zijn (tabel 17). Voor leraren vo en vso is de toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn iets minder belangrijk dan voor de andere respondenten (tussen 45 en 79). De toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn is in door ongeveer 1 meer vo-leidinggevenden als relevant gezien dan in. Correcte vakinhoud is ook belangrijk, vooral in het vo. In vinden 1 meer po-leraren inhoud relevant dan in. Over de vindbaarheid van leermiddelen hebben leraren en leidinggevenden een verschillende mening: leraren uit alle sectoren vinden dit een belangrijker kwaliteitscriterium dan leidinggevenden uit alle sectoren. In hadden leraren en leidinggevenden in het vo ook een compleet verschillende mening maar omgekeerd: de vindbaarheid van het leermiddel was in voor leidinggevenden vo heel belangrijk (61), terwijl dat voor leraren vo juist minder belangrijk was (15). Tijdens de expertbijeenkomst geven leidinggevenden aan dat het ook gaat om vertrouwen in de leraren: goede leraren weten dat goed te beoordelen. Tabel 17. Belangrijke kwaliteitscriteria van leermiddelen volgens leraren en leidinggevenden (in )* Correcte vakinhoud Het leermiddel is makkelijk vindbaar Het leermiddel is het resultaat van een grondig ontwikkelproces (met o.a. ingebouwde testfase bij gebruikers) Het leermiddel wordt vaak gebruikt door collega s Het leermiddel is bruikbaar in de situatie waarvoor het bedoeld is Beroepsrelevantie van het leermiddel Toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn Het is aangetoond dat dit leermiddel motiverend is voor de leerlingen Het is aangetoond dat gebruik van dit leermiddel de gewenste leereffecten oplevert * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven, maar maximaal drie.

21 Kwaliteit zelf ontwikkelde leermiddelen Zowel leraren (grafiek 13) als leidinggevenden (grafiek 14) zijn (redelijk) positief over de kwaliteit van de leermiddelen die leraren zelf ontwikkelen. Toch zijn leraren hierover positiever dan hun leidinggevenden. Zo n drie kwart van de leraren uit alle sectoren geeft aan dat deze leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn. Van de leidinggevenden denkt ongeveer de helft in het po en bijna tweederde in het vo, sbo en vso dat deze leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn. Opvallend is dat zo n 23 tot 44 van de leidinggevenden niet weet of de kwaliteit van de in hun school ontwikkelde leermiddelen van voldoende kwaliteit is. Grafiek 13. Vinden leraren dat hun zelf ontwikkelde leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn? 1 Grafiek 14. Vinden leidinggevenden dat de door leraren ontwikkelde leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn? 1 ja nee ik gebruik geen zelf ontwikkelde leermiddelen 21 ja nee weet ik niet Kwaliteitsaspecten van zelf ontwikkelde leermiddelen en leidinggevenden die wel tevreden zijn over de door leraren ontwikkelde leermiddelen, zitten in het algemeen op één lijn wat betreft de kwaliteitscriteria waaraan deze leermiddelen voldoen. De criteria die zowel leraren als leidinggevenden het meest terugvinden in de leermiddelen zijn (zie ook tabel 18): bruikbaarheid; correcte vakinhoud; toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn; leereffecten; motiverende effect.

22 Er zitten enige discrepanties tussen leraren en leidinggevenden (tabel 18): de toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn is voor leidinggevenden vso veel belangrijker (71) dan voor leraren vso (31). Dat het leermiddel vaak door andere collega s wordt gebruikt, vindt een iets groter aantal leidinggevenden sbo en vso (33 en ) van belang dan leraren sbo en vso (17 en 12). Hoe makkelijk het leermiddel vindbaar is, blijkt voor leraren belangrijker te zijn dan voor leidinggevenden. Tabel 18. Welke kwaliteitscriteria vinden leraren en leidinggevenden wel terug in de door leraren ontwikkelde leermiddelen? (in )* Leraar Leraar Leraar Leraar Correcte vakinhoud Het leermiddel is makkelijk vindbaar Het leermiddel is het resultaat van een grondig ontwikkelproces (met o.a. ingebouwde testfase bij gebruikers) Het leermiddel wordt vaak gebruikt door collega s Bruikbaarheid: het leermiddel is bruikbaar in de situatie waarvoor het bedoeld is Beroepsrelevantie van het leermiddel Toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn Het is aangetoond dat dit leermiddel motiverend is voor de leerlingen Het is aangetoond dat gebruik van dit leermiddel de gewenste leereffecten oplevert * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven.

23 Ook leraren en leidinggeven die niet tevreden zijn over de door leraren ontwikkelde leermiddelen zitten op één lijn. Van de door hun belangrijk gevonden criteria, zijn vooral de leereffecten, de motiverende effecten en de toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn volgens hen niet terug te vinden in het zelf ontwikkelde materiaal (tabel 19). Tabel 19. Welke kwaliteitscriteria vinden leraren en leidinggevenden niet terug in de door leraren ontwikkelde leermiddelen? 6 (in )* Leraar Leraar Correcte vakinhoud Het leermiddel is makkelijk vindbaar Het leermiddel is het resultaat van een grondig ontwikkelproces (met o.a. ingebouwde testfase bij gebruikers) Het leermiddel wordt vaak gebruikt door collega s Bruikbaarheid: het leermiddel is bruikbaar in de situatie waarvoor het bedoeld is Beroepsrelevantie van het leermiddel Toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn Het is aangetoond dat dit leermiddel motiverend is voor de leerlingen Het is aangetoond dat gebruik van dit leermiddel de gewenste leereffecten oplevert Leraar * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven. Kwaliteit gevonden leermiddelen Het gros van de leraren en leidinggevenden is niet alleen tevreden over het materiaal dat leraren zelf ontwikkelen, ze geven tevens aan (redelijk) positief te zijn over gevonden leermiddelen (grafiek 15 en 16). Ook op dit punt zijn leraren wat positiever dan hun leidinggevenden. Zo n 75 van leraren in het vo en vso en ruim van de leraren in het po en sbo geeft aan dat de gevonden leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn. gevenden in het po en sbo zijn hierover wat positiever (respectievelijk 65 en 61) dan leidinggevenden in het vo en svo (respectievelijk 47 en 56). Evenals vorig jaar is een redelijk hoog percentage van leidinggevenden niet zeker of de gevonden leermiddelen in hun scholen van voldoende kwaliteit zijn (po 3, vo 46, sbo 33, svo 35). 6 De respons van leraren sbo en leidinggevenden vso op deze vraag was te laag en wordt niet gerapporteerd.

24 Grafiek 15. Vinden leraren dat gevonden leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn? 1 Grafiek 16. Vinden leidinggevenden dat de door de leraren gevonden leermiddelen van voldoende kwaliteit zijn? 1 ja nee ik gebruik geen gevonden leermiddelen ja nee weet ik niet 24 en leidinggevenden die wel tevreden zijn over de door de leraren gevonden leermiddelen, zitten in het algemeen op één lijn wat betreft de kwaliteit van deze leermiddelen. en leidinggevenden vinden vooral bruikbaarheid van belang, gevolgd door correcte vakinhoud, de toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn, het motiverende effect en de leereffecten terug (tabel ). Kwaliteitscriteria zoals beroepsrelevantie, regelmatig gebruik van het leermiddel door collega s en het grondige ontwikkelproces van het leermiddel, zijn minder aanwezig in de gevonden leermiddelen. De vindbaarheid van het leermiddel is logischerwijs belangrijker voor de gevonden dan voor de zelf ontwikkelde leermiddelen. vinden dit criterium over het algemeen belangrijker (po 47, vo 34, sbo, vso 48) dan hun leidinggevenden (po 24, vo 25, sbo 14, vso ).

25 Tabel. Welke kwaliteitscriteria vinden leraren en leidinggevenden terug in de gevonden leermiddelen? (in )* Correcte vakinhoud Het leermiddel is makkelijk vindbaar Het leermiddel is het resultaat van een grondig ontwikkelproces (met o.a. ingebouwde testfase bij gebruikers) Het leermiddel wordt vaak gebruikt door collega s Bruikbaarheid: het leermiddel is bruikbaar in de situatie waarvoor het bedoeld is Beroepsrelevantie van het leermiddel Toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn Het is aangetoond dat dit leermiddel motiverend is voor de leerlingen Het is aangetoond dat gebruik van dit leermiddel de gewenste leereffecten oplevert * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven.

26 Kwaliteitscriteria die niet in de gevonden leermiddelen terug gevonden worden zijn: leereffecten, het ontbreken van informatie over het ontwikkelproces en de toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn. Resultaten laten discrepanties zien op alle niveaus (tabel 21). 26 Tabel 21. Welke kwaliteitscriteria vinden leraren en leidinggevenden niet terug in de gevonden leermiddelen? 7 (in )* Correcte vakinhoud Het leermiddel is makkelijk vindbaar Het leermiddel is het resultaat van een grondig ontwikkelproces (met o.a. ingebouwde testfase bij gebruikers) Het leermiddel wordt vaak gebruikt door collega s Bruikbaarheid: het leermiddel is bruikbaar in de situatie waarvoor het bedoeld is Beroepsrelevantie van het leermiddel Toepasbaarheid van het leermiddel in een leerlijn Het is aangetoond dat dit leermiddel motiverend is voor de leerlingen Het is aangetoond dat gebruik van dit leermiddel de gewenste leereffecten oplevert * en leidinggevenden konden meerdere antwoorden geven. 7 De respons van leidinggevenden sbo en vso op deze vraag was te laag en wordt niet gerapporteerd.

27 beleid Evenals vorig jaar is ook dit jaar gevraagd wie er in hoofdzaak beslist over de aanschaf van leermiddelen. Ook is nagegaan of er een leermiddelenbeleid is en hoe dit beleid tot stand is gekomen. Rol leidinggevenden bij aanschaf leermiddelen De rol van de schoolleiding is groot als het gaat om de vraag of er nieuwe leermiddelen aangeschaft mogen worden. Zowel leraren als leidinggevenden in alle vier onderwijssectoren geven dit aan (grafiek 17 en 18). Dit beeld komt overeen met vorig jaar. Dit jaar zijn de percentages nog iets gestegen ten opzichte van vorig jaar. Grafiek 17. Wie beslist er volgens leraren over aanschaf leermiddelen? 1 Grafiek 18. Wie beslist er volgens leidinggevenden over aanschaf leermiddelen? 1 27 individuele leraar team van leraren/ vaksectie directie en/of schoolleiding individuele leraar team van leraren/ vaksectie directie en/of schoolleiding