Bepaling toezichtvorm gemeente Landgraaf Financieel verdiepingsonderzoek

Transcriptie

1 Bepaling toezichtvorm gemeente Landgraaf Financieel verdiepingsonderzoek Provincie Limburg, juni 2012

2 Verdiepingsonderzoek Landgraaf 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Conclusie, aandachtspunten en samenvatting Conclusie van het onderzoek Aandachtspunten Samenvatting Aandachtsgebieden Analyse begroting en meerjarenraming Analyse vermogen Analyse stuurinformatie Analyse wet- en regelgeving Financieel beleid en beheer Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Het onderzoek Inleiding Doel en kaders financieel toezicht Werkwijze Reikwijdte van het onderzoek Onderzoek naar het financieel verdiepingsonderzoek Begrippen Bronnen...89 Verdiepingsonderzoek Landgraaf 3

4 Verdiepingsonderzoek Landgraaf 4

5 1. Inleiding Het financieel verdiepingsonderzoek Voor u ligt het rapport van het financiële verdiepingsonderzoek van de gemeente Landgraaf. Wij maken als het ware een foto van de financiële positie en financiële functie. Op basis van dit rapport doen Gedeputeerde Staten (GS) van Limburg een uitspraak over de toezichtvorm voor vier jaar. Het financieel verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de modernisering toezicht, waartoe GS in 2004 hebben besloten. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele begrotingsonderzoek. Het vernieuwende is, dat wij het verdiepingsonderzoek gebruiken om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen. Het rapport geeft aan, wat de belangrijkste aandachtspunten voor de financiële positie en financiële functie zijn. En waar wij de gemeente op monitoren. Daarbij staan vier aandachtsgebieden centraal. Deze vier aandachtsgebieden én de onderwerpen uit de zeven verplichte paragrafen bij de begroting en de jaarstukken zijn de punten die in het financiële verdiepingsonderzoek aan de orde komen. Een nadere toelichting op de door ons gehanteerde werkwijze is opgenomen in paragraaf 5.3. Bij de verdiepingsonderzoeken in de andere regio's heeft de Visitatiecommissie Bestuurskracht Gemeenten tegelijkertijd bij de onderzochte gemeenten een bestuurskrachtmeting uitgevoerd. Net als bij de verdiepingsonderzoeken in 2010 in Midden-Limburg en in 2011 in Noord-Limburg, heeft er geen bestuurskrachtmeting plaatsgevonden bij de verdiepingsonderzoeken 2012 in Parkstad-Limburg en de Westelijke Mijnstreek. De verwijzingen in de rapporten van eerdere verdiepingsonderzoeken naar de bestuurskrachtmeting zijn daarom in dit rapport achterwege gelaten. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 5

6 Het rapport Het rapport heeft steeds dezelfde opbouw. We beginnen met de hoofdlijnen en werken die vervolgens verder uit. De lezer kan op die manier gemakkelijk kiezen of hij volstaat met de hoofdlijnen. Of dat hij ook de nadere detaillering van dit onderwerp wil lezen. De naam van hoofdstuk 2, Conclusie, aandachtspunten en samenvatting, geeft aan dat hier de kern van het financiële verdiepingsonderzoek is te vinden. Wij adviseren in elk geval hoofdstuk 2 (Conclusie, aandachtspunten en samenvatting) te lezen. Hoofdstuk 3, Aandachtsgebieden, en hoofdstuk 4, Financieel beleid en beheer, bevatten de verslagen van het onderzoek. Ook deze hoofdstukken kennen een opbouw, waarbij eerst de hoofdlijnen worden geschetst, waarna de detaillering volgt. Hoofdstuk 5, Het onderzoek, gaat dieper in op kaders rondom toezicht en het financieel verdiepingsonderzoek. De twee laatste hoofdstukken, Begrippen en Bronnen, geven nadere toelichtingen. 1. Inleiding 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 3. Aandachtsgebieden (uitwerking + analyse) 4. Financieel beleid en beheer (Paragrafen en detailgegevens) 5. Het onderzoek 6. Begrippen 7. Bronnen Verdiepingsonderzoek Landgraaf 6

7 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 2.1. Conclusie van het onderzoek Op 13 december 2011 hebben Gedeputeerde Staten van Limburg besloten om de gemeente Landgraaf op basis van de begroting 2012 repressief toezicht 1 toe te kennen. Dit betekent dat de Provincie (college van Gedeputeerde Staten) de begroting en begrotingswijzigingen niet hoeft goed te keuren. Op basis van ons onderzoek concluderen wij dat de gemeente aan de voorwaarden van de modernisering toezicht voldoet. Landgraaf komt daarmee in aanmerking voor meerjarig repressief toezicht. Dit betekent, dat, zodra Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen, de periode vanaf de bekendmaking van het besluit van GS tot en met het begrotingsjaar 2015 toezichtarm zal zijn. Meerjarig repressief toezicht Als Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen (en daarmee dus besluiten de meerjarige repressieve status toe te kennen), zullen wij in de toezichtarme periode de gemeente op afstand volgen met behulp van risicoanalysemodellen. We letten dan vooral op de aandachtspunten uit dit onderzoeksrapport. Aan alle voorwaarden voldaan Wij zijn tot deze conclusie meerjarig repressief gekomen omdat uit ons onderzoek blijkt, dat de financiële positie van de gemeente aan alle voorwaarden van de modernisering toezicht voldoet. De exploitatie kent een materieel begrotingsevenwicht, een structureel begrotingsevenwicht en een duurzaam financieel evenwicht. De vermogenspositie is voldoende. Bovendien houdt Landgraaf zich aan (vanuit financieel oogpunt) belangrijke wet- en regelgeving. De gemeente beschikt over goede instrumenten om financieel in control te zijn. Landgraaf laat ook zien dat ze in control is. De raad en het college hebben voldoende instrumenten om die besluiten te kunnen nemen waarmee de gemeente haar doelstellingen kan bereiken. Het integrale beeld dat wij van de gemeente hebben is dat Landgraaf steeds op zoek is naar het evenwicht tussen de financiën en de gemeentelijke ambities. Landgraaf anticipeert tijdig op nieuwe ontwikkelingen die de financiële positie negatief beïnvloeden. 1 De tegenhanger van repressief toezicht, is preventief toezicht. Hierbij dient Gedeputeerde Staten wel goedkeuring te geven aan zowel begroting als begrotingswijzigingen. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 7

8 2.2. Aandachtspunten Op basis van ons onderzoek hebben wij vertrouwen in de verdere ontwikkeling van de financiële positie en de financiële functie. Dit heeft gevolgen voor het karakter van aanbevelingen uit ons onderzoeksrapport. Deze aanbevelingen hebben een vrijblijvend karakter en zijn op basis van onze huidige inzichten niet doorslaggevend voor behoud van meerjarig repressief toezicht. Overigens merken wij op dat aanbevelingen die verband houden met wettelijke eisen altijd opgevolgd moeten worden. De belangrijkste aandachtspunten uit ons onderzoek hebben wij verzameld in de volgende paragraaf. Deze aandachtspunten zijn in een viertal aandachtsgebieden weergegeven. Daarnaast zijn in hoofdstuk 3 en 4 per onderwerp aanbevelingen geformuleerd. Wij adviseren de gemeente deze punten op te pakken, omdat zij een nog verdere versterking van de financiële positie en de financiële functie kunnen betekenen. In deze paragraaf brengen wij graag de volgende aandachtspunten onder de aandacht. WWB-Inkomensdeel Landgraaf heeft meer lasten op de uitvoering van de WWB Inkomensdeel dan aan baten worden ontvangen van het Rijk. Landgraaf zet onder meer een reserve WWB in om het tekort op te vangen. In gesprekken met de gemeente hebben wij aangegeven dat de inzet van de reserve WWB door ons wordt gezien als een incidentele baat om structurele lasten op te vangen. De problematiek ten aanzien van de WWB en de inzet van incidentele baten heeft ook de aandacht van Landgraaf. Wij vertrouwen er op dat naar een structurele oplossing wordt gezocht om de situatie ten aanzien van de WWB te verbeteren. Structureel evenwicht en nieuwe bezuinigingen In de kadernota, vooruitlopend op begroting 2011, heeft de raad besloten om met ingang van miljoen te bezuinigen. Deze bezuinigingen worden via een viertal sporen gerealiseerd. Structureel moeten deze bezuinigingen 4,3 miljoen in 2015 opleveren. In de begroting 2011 was structureel rekening gehouden met een korting op de algemene uitkering van 3 miljoen. In de begroting 2012 is deze korting losgelaten. In de plaats daarvan heeft Landgraaf structureel ter grootte van dit bedrag rekening gehouden met een korting op specifieke uitkeringen. Landgraaf heeft in de begroting 2012 de vijf belangrijkste risico s (negatieve ontwikkelingen) genoemd. Vier risico s zijn gekwantificeerd weergegeven en afgezet tegen de weerstandscapaciteit. In de begroting 2012 en meerjarenraming is sprake van structureel evenwicht. Wij vragen aandacht om tijdig maatregelen te treffen om bekende en nieuwe financiële tegenvallers zo spoedig mogelijk op te vangen om de begroting structureel in evenwicht te houden. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 8

9 Emu-saldo Bijzondere aandacht vragen wij voor de ontwikkelingen rondom het EMU-saldo. Tot nu toe heeft het eigen EMU-saldo van de gemeente weinig betekenis. Op basis van het voorstel Wet houdbare overheidsfinanciën (Wet hof), die op 1 januari 2013 moet ingaan, moeten gemeenten voldoen aan de EMU-norm. Deze norm wordt elk jaar door de minister van Financiën bepaald en aan elke afzonderlijke gemeente medegedeeld. Als een gemeente niet aan de gestelde EMU-norm voldoet, kan dat tot een korting van het gemeentefonds leiden, een boete van het Rijk en tot preventief toezicht. Elke gemeente en dus ook Landgraaf zal moeten bezien welke gevolgen de Wet hof voor haar beleid en met name haar investeringsprogramma heeft. Demografische ontwikkelingen Op basis van prognoses blijkt dat de bevolking van de Parkstad gemeenten in totaliteit zal dalen met circa inwoners in de komende 30 jaar. In de paragraaf demografische ontwikkeling heeft Landgraaf de bevolkingsprognose van Landgraaf in 2040 vermeld die E til berekend heeft in E til becijfert een afname van de bevolking tot in In de begroting 2012 heeft Landgraaf het aantal inwoners becijferd op Dit betekent in de periode een afname van 23% van het aantal inwoners. Krimp, vergrijzing en ontgroening hebben de aandacht van Landgraaf. De gemeente heeft middelen gereserveerd om de problematiek aan te pakken. Landgraaf onderkent dat zij staat voor een grote majeure herstructureringsopgave. De opgave wordt via het transformatiefonds en gemeentelijke investeringsbijdragen op gang gebracht. Ook door cofinanciering met andere partijen (woningcorporatie en provincie) worden projecten in het kader van herstructurering gerealiseerd. Landgraaf heeft aangegeven dat op dit moment de beschikbare middelen ontoereikend zijn om de herstructureringsopgave volledig aan te pakken. De demografische ontwikkelingen raken meerdere beleidsvelden. Om die reden is het dan ook van belang om vanuit financieel perspectief voortdurend aandacht te vragen voor de gevolgen van demografische ontwikkeling. In 2010 is door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een handreiking beschikbaar gesteld. Landgraaf heeft deze handreiking gebruikt als input voor de paragraaf demografische ontwikkeling in de begroting Inmiddels is deze handreiking aangevuld door het Nationaal netwerk Bevolkingsdaling en zijn digitaal bestanden beschikbaar gesteld aan alle gemeenten. Met behulp van deze bestanden kunnen voor de beleidsvelden onderwijshuisvesting, riolering en buitensportaccommodaties de financiële gevolgen van bevolkingsdaling op die terreinen zichtbaar worden gemaakt. Wij hebben de gemeenten inmiddels verzocht om in de paragraaf krimp in de begroting en jaarrekening met behulp van genoemde bestanden hun eigen situatie zichtbaar te maken. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 9

10 2.3. Samenvatting In paragraaf 5.3 Werkwijze zijn de belangrijkste aandachtsgebieden van ons onderzoek benoemd. Wij hebben dit verder geconcretiseerd door aan deze aandachtsgebieden kritische indicatoren te koppelen. Dit heeft geleid tot de volgende scorecard van de gemeente Landgraaf. Begroting en meerjarenraming Wet- en regelgeving Materieel begrotingsevenwicht Voldoende Termijnen Goed Structureel begrotingsevenwicht Duurzaam financieel evenwicht Voldoende Voldoende BBV Goed Conclusie: Meerjarig repressief Vermogen Stuurinformatie Weerstandsvermogen Voldoende Strategisch Goed Tactisch Goed Algemene reserve 10% Gun Voldoende Operationeel Goed Toelichting op de scorecard Het middenvak is groen: het resultaat van een afweging tussen de vier aandachtsgebieden, waarbij het zwaartepunt op de financiële positie ligt. Met deze kleur wordt, net als bij een verkeerslicht, een duidelijk signaal gegeven. Groen in de situatie van Landgraaf betekent, dat wij de financiële positie en de financiële functie van de gemeente als voldoende beoordelen en dat er geen blokkades zijn voor meerjarig repressief toezicht. De belangrijkste resultaten en aandachtspunten van dit onderzoek zijn verderop in deze paragraaf weergegeven. Overige aanbevelingen zijn in de afzonderlijke hoofdstukken 3 en 4 opgenomen. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 10

11 Belangrijkste resultaten en aandachtspunten bij de vier aandachtsgebieden Begroting en meerjarenraming In het coalitieconvenant heeft Landgraaf ingezet op bezuinigingsmaatregelen. Bepaald is dat een bedrag van 3 miljoen structureel bezuinigd moet worden en dat geen verhoging van de gemeentelijke heffingen voor burgers en ondernemers mag plaatsvinden. In de kadernota, vooruitlopend op begroting 2011, heeft de raad besloten om met ingang van miljoen te bezuinigen via een viertal sporen. Structureel moeten deze bezuinigingen 4,3 miljoen in 2015 opleveren. In de begroting 2012, die de basis voor dit onderzoek vormt, heeft Landgraaf aangegeven dat een aantal maatregelen niet volledig gehaald kunnen worden. De begroting 2012 is sluitend vastgesteld. Ook de afzonderlijke jaren van de meerjarenraming zijn sluitend gepresenteerd. In de begroting 2011 was structureel rekening gehouden met een korting op de algemene uitkering van 3 miljoen. In de begroting 2012 is deze korting losgelaten. In plaats daarvan heeft Landgraaf structureel ter grootte van dit bedrag rekening gehouden met een korting op specifieke uitkeringen. Deze korting loopt op van 0,5 miljoen in 2012 naar 3 miljoen in Landgraaf heeft in de begroting 2012 een vijftal belangrijke risico s genoemd. De vier belangrijkste risico s, de rijksbezuinigingen bij de Wet werken naar vermogen, de decentralisatie van taken, het exploitatierisico bij LICOM en het beleggingsrisico bij Essent zijn gekwantificeerd weergegeven en afgezet tegen de weerstandscapaciteit. Als vijfde risico is het niet geheel behalen van alle geplande bezuinigingen genoemd. Uit aanvullende informatie blijkt dat Landgraaf geen risico s bij de grondexploitatie loopt. Bij het onderhoud aan kapitaalgoederen loopt Landgraaf wel risico s. Bij wegen, groen en gebouwen is sprake van achterstallig onderhoud. Bij wegen is dit becijferd en wordt dit ingelopen tot en met Landgraaf is voornemens om voor gebouwen geen onderhoudsplannen meer vast te stellen, maar jaarlijks een gelijkblijvend vast bedrag beschikbaar te stellen. Wij adviseren om besluitvorming over af te stoten gebouwen, te behouden gebouwen en het kwaliteitsniveau van het onderhoud aan kapitaalgoederen aan de raad over te laten. Verder is het van belang dat in de begroting van elk kapitaalgoed het kwaliteitsniveau wordt aangegeven waartoe de raad besloten heeft. Wanneer hiervan wordt afgeweken is het van belang om dit expliciet aan te geven. Bij de uitvoering van de taken in het kader van Wet Werk en Bijstand Inkomensdeel (WWB-I) is sprake van een tekort. Landgraaf heeft in het verleden voor de dekking van de lasten een reserve WWB gevormd. De inzet van deze reserve wordt beschouwd als een incidentele baat om structurele lasten te dekken. Landgraaf erkent de problematiek. De gemeente heeft aangegeven te gaan werken aan een structurele oplossing om de situatie te verbeteren. Wij benadrukken het belang hiervan. De regio Parkstad heeft te maken met demografische ontwikkelingen die een grote impact hebben. Krimp, vergrijzing en ontgroening hebben de aandacht. Landgraaf heeft middelen gereserveerd om de problematiek aan te pakken. Landgraaf onderkent dat zij staat voor een grote majeure herstructureringsopgave. De opgave wordt via het transformatiefonds en gemeentelijke investeringsbijdragen op gang gebracht. Ook door cofinanciering met andere partijen (woningcorporatie en provincie) worden projecten in het kader van herstructurering gerealiseerd. Landgraaf heeft aangegeven dat op dit moment de beschikbare middelen ontoereikend zijn om de herstructureringsopgave volledig aan te pakken. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 11

12 Vermogen Beleid voor reserves en voorzieningen heeft Landgraaf bepaald in de gelijknamige nota die in 2008 is vastgesteld. Landgraaf is voornemens om de nota in 2013 te herzien. De gemeente heeft in het verleden een minimale omvang voor de algemene reserve bepaald. Uit aanvullende informatie blijkt dat de norm voor de algemene reserve inmiddels is losgelaten. In datzelfde jaar heeft de raad een nota weerstandsvermogen en risicomanagement vastgesteld. Actualisatie van de nota is in de 1 e helft van 2012 voorzien. Landgraaf heeft in de nota van 2008 een bandbreedte bepaald voor de gewenste weerstandsratio in de vorm van een drietal ratio s. Naast de gewenste weerstandsratio s zijn twee aanwezige ratio s berekend. De aanwezige ratio s vallen binnen de bandbreedte. In de begroting is aangegeven dat de risico s gedurende de meerjarenraming zullen toenemen. Landgraaf heeft aangegeven dat het gebruik van de weerstandsratio in de organisatie is ingeburgerd. Het begrip risicomanagement is bekend bij leidinggevenden, maar is nog niet gedaald in de gemeentelijke organisatie. Het totaal aan reserves en voorzieningen laat in de jaarrekening 2009 een toename zien van 98% ten opzichte van de jaarrekening Reden van toename is de opbrengst van de verkoop aandelen Essent die in een bestemmingsreserve is gestort. Op begrotingbasis laat het totaal aan reserves en voorzieningen in de periode een lichte afname zien. Van het totaal aan bestemmingsreserves is in % van de bestemmingsreserves als een bruteringsreserve gevormd. Bruteringsreserves worden ingezet om kapitaallasten van gedane investeringen te dekken en zijn om die reden geblokkeerd. In 2015 is 37% van de bestemmingsreserves geblokkeerd. Wij adviseren Langraaf om (opnieuw) een minimale en maximale omvang van de algemene reserve te bepalen als onderdeel van de weerstandscapaciteit. Verder is het van belang om prioriteit te geven aan implementatie van risicomanagement in de gehele organisatie. Wet- en regelgeving Landgraaf leeft de termijnen van inzending van de begroting 2012 en de jaarrekening 2010 goed na. Ook het BBV past de gemeente goed toe. Bij enkele onderdelen zijn aanbevelingen opgenomen om de begroting nog meer aan de eisen van het BBV te laten voldoen. De meeste aanbevelingen in dit onderzoek hebben betrekking op een juiste naleving van de financiële verordening. Landgraaf kan de paragrafen vermogen, lokale heffingen, financiering, onderhoud kapitaalgoederen en grondbeleid verder in overstemming brengen met de eisen uit de financiële verordening. De financiële verordening wordt tijdens de samenstelling van dit onderzoek aangepast. In paragraaf 3.4 Analyse Wet- en regelgeving zijn de belangrijkste aanbevelingen opgesomd. Aan het begin van elke paragraaf van de hoofdstukken 3 en 4 zijn per paragraaf alle aanbevelingen opgenomen. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 12

13 Stuurinformatie De informatie op strategisch, tactisch en operationeel niveau scoort gemiddeld goed. Hiermee beschikt Landgraaf over voldoende instrumenten om financieel in control te kunnen zijn. Op enkele onderdelen kan de informatiewaarde verder worden verbeterd. De strategische informatie kan nog verder worden verbeterd door in enkele paragrafen relaties te leggen met de programma s uit de begroting, in de paragrafen nog meer in te gaan op interne ontwikkelingen en door expliciete relaties te leggen tussen de strategienota en visies in andere nota s. Op tactisch niveau vragen wij, zoals al eerder aangegeven, bijzondere aandacht voor de eisen die vermeld zijn in de financiële verordening. Landgraaf kan de operationele informatie verbeteren bij de paragrafen onderhoud kapitaalgoederen en grondbeleid door meer (meerjarige) cijfermatige informatie op te nemen, aangevuld met een tekstuele toelichting. Deze informatie verhoogt het transparantieniveau voor de raad. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 13

14 Verdiepingsonderzoek Landgraaf 14

15 3. Aandachtsgebieden Zoals wij in de inleiding van deze rapportage al hebben aangegeven, zijn de belangrijkste aandachtsgebieden om te komen tot een meerjarige uitspraak over de vorm van toezicht: - Begroting en meerjarenraming (paragraaf 3.1); - Vermogen (paragraaf 3.2); - Stuurinformatie (paragraaf 3.3). - Wet- en regelgeving (paragraaf 3.4); Leeswijzer tabellen: In hoofdstuk 3 en 4 (met uitzondering van de paragrafen 3.3 en 3.4) vatten we de onderzoeksresultaten ook samen in tabellen aan het begin van de paragraaf. Deze resultaten hebben betrekking op: Financiële aspecten Hierbij ligt met name de nadruk op de kwaliteit van de ramingen van begroting en meerjarenraming. Betekenis symbolen en afkortingen in dit veld (tevens ook in het veld algemeen oordeel): = positief; = neutraal; = negatief. Stuurinformatie Hierbij kijken we naar de kwaliteit van stuurinformatie. Die maken we op strategisch, tactisch en operationeel niveau inzichtelijk. De scores die de gemeente kan behalen zijn: goed, voldoende, onvoldoende en slecht. Algemeen oordeel In dit veld bekijken we de financiële scores en de scores op stuurinformatie integraal. Ontwikkeling Met dit veld geven wij aan, of sprake is van ontwikkelingen die het beeld binnen de meerjarenraming kunnen beïnvloeden. Deze ontwikkelingen moeten wel concreet zijn. Bijvoorbeeld op basis van een besluit door college en/of de raad. Betekenis van de symbolen in dit veld: = ontwikkelingen laten een duidelijke verbetering zien; = er zijn geen ontwikkelingen die het beeld bijstellen; = ontwikkelingen laten duidelijke verslechtering zien. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 15

16 3.1. Analyse begroting en meerjarenraming Onderzoek Begroting Meerjarenraming Begroting en Strategisch Tactisch Operationeel Algemeen Ontwikkeling oordeel meerjarenraming Goed Goed Goed Conclusie In het coalitieconvenant heeft Landgraaf ingezet op bezuinigingsmaatregelen. Aangegeven is dat een bedrag van 3 miljoen structureel bezuinigd moet worden. Nadrukkelijk is vermeld dat de bezuinigingstaakstellingen niet gedekt mogen worden met een verhoging van de gemeentelijke heffingen voor burgers en ondernemers. In de kadernota vooruitlopend op begroting 2011 heeft de raad besloten tot ombuigingsmaatregelen via een viertal sporen. In totaliteit zullen de maatregelen een bedrag van 3 miljoen ingaande 2011 oplopend naar 4,3 miljoen in 2015 opleveren. In de begroting 2012, die de basis voor dit onderzoek vormt, heeft Landgraaf aangegeven dat een aantal maatregelen niet volledig gehaald kunnen worden. De begroting 2012 is sluitend vastgesteld. Ook de afzonderlijke jaren van de meerjarenraming zijn sluitend gepresenteerd. In de begroting 2011 was structureel rekening gehouden met een korting op de algemene uitkering van 3 miljoen. In de begroting 2012 is deze korting losgelaten. In plaats daarvan heeft Landgraaf structureel ter grootte van dit bedrag rekening gehouden met een korting op specifieke uitkeringen. Deze korting loopt op van 0,5 miljoen in 2012 naar 3 miljoen in Landgraaf heeft in de begroting 2012 een vijftal belangrijke risico s genoemd. De vier belangrijkste risico s, de rijksbezuinigingen bij de Wet werken naar vermogen, de decentralisatie van taken, het exploitatierisico bij LICOM en het beleggingsrisico bij Essent zijn gekwantificeerd weergegeven en afgezet tegen de weerstandscapaciteit. Als vijfde risico is het niet geheel behalen van alle geplande bezuinigingen genoemd. Uit aanvullende informatie blijkt dat Landgraaf geen risico s bij de grondexploitatie loopt. Bij het onderhoud aan kapitaalgoederen is hier wel sprake van. Bij wegen, groen en gebouwen is sprake van achterstallig onderhoud. Bij wegen is dit becijferd en wordt dit ingelopen tot en met Landgraaf is voornemens om voor gebouwen geen onderhoudsplannen meer vast te stellen, maar jaarlijks een gelijkblijvend vast bedrag beschikbaar te stellen. Bij de uitvoering van de taken in het kader van Wet Werk en Bijstand Inkomensdeel (WWB-I) is sprake van een tekort. Landgraaf heeft voor de dekking van de lasten een reserve WWB gevormd. De inzet van deze reserve wordt beschouwd als een incidentele baat om structurele lasten te dekken. Landgraaf erkent de problematiek. Landgraaf heeft aangegeven te gaan werken aan een structurele oplossing om de situatie te verbeteren. Landgraaf heeft in de regio Parkstad te maken met demografische ontwikkelingen die een grote impact hebben. Krimp, vergrijzing en ontgroening hebben de aandacht. Landgraaf heeft middelen gereserveerd om de problematiek aan te pakken. Landgraaf onderkent dat zij staat voor een grote majeure herstructureringsopgave. De opgave wordt via het transformatiefonds en gemeentelijke investeringsbijdragen op gang gebracht. Ook door cofinanciering met andere partijen (woningcorporatie en provincie) worden projecten in het kader van herstructurering gerealiseerd. Landgraaf heeft aangegeven dat op dit moment de beschikbare middelen ontoereikend zijn om de herstructurerings- Verdiepingsonderzoek Landgraaf 16

17 opgave volledig aan te pakken. Op basis van onze analyse de volgende aanbevelingen - geef in de begroting van elk kapitaalgoed het kwaliteitsniveau aan waartoe de raad besloten heeft; - geef in de begroting expliciet aan als van de beheerplannen wordt afgeweken; - werk het achterstallig onderhoud bij wegen en bij gebouwen die niet worden afgestoten weg; - laat de raad toch een beheerplan voor wegen vaststellen; - zoek naar een oplossing voor het WWB Inkomensdeel; - blijf tijdig maatregelen nemen om de bekende en nieuwe financiële tegenvallers zo spoedig mogelijk op te vangen om de begroting structureel in evenwicht te houden; - geef bij de jaarrekening inzicht in het incidentele en structurele resultaat. Waarom onderzoek naar de begroting en meerjarenraming? Wij onderzoeken de gemeentelijke financiële positie, omdat dit essentieel is voor een meerjarige uitspraak over de toezichtvorm. In de Gemeentewet (art. 203) en Gemeenschappelijk Toezichtkader (GTK) staan een aantal toetsingskaders die van belang zijn om voor repressief toezicht in aanmerking te komen. Kwaliteit van de ramingen, zowel in de begroting als meerjarenraming, is belangrijk in onze beoordeling. Speciale aandacht hebben wij daarbij ook voor ontwikkelingen en risico s die de financiële positie sterk kunnen beïnvloeden, zoals grondexploitaties. Daarom beoordelen wij de budgettaire positie van de gemeente, oftewel het evenwicht tussen de jaarlijkse uitgaven en inkomsten, inclusief meerjarenraming. Hoofdzaak is, dat de begroting reëel sluitend moet zijn. Is dit niet het geval dan moet er een reëel perspectief op evenwicht zijn. Daarnaast kijken wij naar behaalde resultaten, zoals deze zijn vastgesteld in de jaarrekeningen. Wanneer er sprake is van structurele jaarrekeningtekorten, kan dat een reden zijn om de gemeente onder preventief toezicht te stellen. Onderzoek en bevindingen In ons onderzoek kijken we zowel terug als vooruit. De behaalde resultaten vanaf 2008 wegen mee in de beeldvorming over de begroting 2012 en meerjarenraming. In het coalitieconvenant (2010) zet Landgraaf -in tegenstelling tot andere jaren- fors in op bezuinigingsmaatregelen. In het convenant is aangegeven dat, naast nieuwe uitdagingen, een bedrag van 3 miljoen structureel bezuinigd moet worden. Nadrukkelijk is vermeld dat de bezuinigingstaakstellingen niet gedekt mogen worden met een verhoging van de gemeentelijke heffingen voor burgers en ondernemers. In paragraaf 4.1 Lokale heffingen staan we hier ook bij stil. De bezuinigingsmaatregelen komen voor het eerst naar voren in de kadernota 2011 en begroting Voordat we ingaan op de resultaten van de begroting 2012, die de basis voor dit onderzoek vormen, staan we eerst kort stil bij de bezuinigingsmaatregelen waartoe de raad in 2011 besloten heeft. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 17

18 Terugblik Begroting 2011 In de aanloop naar de begroting 2011 heeft de raad bij de kadernota 2011 besloten om bezuinigingsmaatregelen te treffen via een viertal sporen. Deze sporen zijn als volgt benoemd: 1. terugbrengen lasten ambtelijk apparaat; 2. terugbrengen exploitatie directe lasten programma s (programmadelen in eigen beheer en programmadelen uitbesteed aan maatschappelijke partners); 3. uitstel van een of meerdere grote investeringsprojecten; 4. overige maatregelen van procedurele aard. De vier sporen zouden uiteindelijk de volgende besparingen opleveren: Spoor 1: 0,65 miljoen in 2011 oplopend naar 1,5 miljoen vanaf 2012; Spoor 2: 1,5 miljoen in 2011 oplopend naar 1,7 miljoen in 2012 en 1,8 miljoen in 2015; Spoor 3: 0,5 miljoen in 2011 oplopend naar 0,7 miljoen vanaf 2012; Spoor 4: 0,3 miljoen ingaande De maatregelen via de vier sporen komen in totaliteit neer op een besparing van 3 miljoen in 2011 en lopen op naar 4,3 miljoen in Begroting 2012 en meerjarenraming De begroting 2012 is vastgesteld inclusief de 1 e begrotingswijziging. Landgraaf heeft in de begroting in een tabel de saldi van de afzonderlijke jaren vermeld, waarbij de cijfers uit de kadernota als uitgangspunt zijn gehanteerd. Volgens deze tabel is in de begroting 2012 nog een ruimte ( saldo na egalisering ) aanwezig van jaarlijks Bij de vaststelling van de begroting is het positieve saldo van 2012 bestemd. Hierdoor is het begrotingsjaar 2012 sluitend vastgesteld. Ook de afzonderlijke jaren van de meerjarenraming zijn na bestemming sluitend gepresenteerd. Dit blijkt ook uit tabel In deze tabel is het saldo van de begroting en meerjarenraming berekend op een drietal manieren. We lichten de drie berekeningen toe. Het formele begrotingssaldo is het saldo van de begroting na resultaatbestemming, zoals opgenomen in de door de raad vastgestelde begroting. Dit saldo geeft echter onvoldoende inzicht in de financiële positie. Zo kan er sprake zijn van een tekortsituatie, waarbij inzet van reserves nodig is. Het zou ook kunnen, dat een gemeente overgaat tot verkoop van tafelzilver. Wanneer sprake is van zo n situatie, kunnen we ons terecht afvragen, of wel sprake is van een gezond duurzaam financieel beleid. In onze analyse gaat onze aandacht daarom uit naar het materiële begrotingsevenwicht. Dit is het evenwicht waarbij structurele lasten gedekt worden door structurele baten. Deze analyse gebeurt met behulp van het structureel gezuiverde saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan op basis van de besluitvorming bij de begroting Daarnaast kijken we naar de ontwikkeling van de meerjarige saldi met behulp van het structureel gezuiverde saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan. In onze analyse zuiveren wij het door de gemeente gepresenteerde saldo van incidentele lasten en baten. Daarnaast corrigeren wij ruimte in de begroting en meerjarenraming, wanneer de gemeente afwijkt van de normen die wij stellen (gemeenschappelijk toezichtkader en begrotingsbrief). In de 2 e en 3 e rij van tabel zijn de saldi van begroting en meerjarenraming van de gemeente gezuiverd. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 18

19 Tabel Gezuiverde saldi begroting en meerjarenraming (bedragen * 1.000) Saldo B2012 B2013 B2014 B2015 Gemeente (formeel saldo inclusief aangenomen amendementen) Structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan Structureel gezuiverd saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan in de meerjarenraming n.v.t Landgraaf heeft in de primitieve begroting rekening gehouden met de junicirculaire. Dit houdt verband met de systematiek die de gemeente hanteert bij de algemene uitkering (zie apart kopje later in deze paragraaf). Net als in de begroting 2011 is in de saldi van de begroting 2012 en meerjarenraming rekening gehouden met een korting op de algemene uitkering. Deze korting loopt op van 0,5 miljoen in 2012 tot 3 miljoen in Landgraaf heeft in de exploitatie van de begroting 2012 geen rekening gehouden met nieuwe aanvullende bezuinigingen van het Rijk 2. Wel heeft Landgraaf in de begroting een vijftal grote risico s gekwantificeerd weergegeven en afgezet tegen de benodigde weerstandscapaciteit. Ook hier staan we later in deze paragraaf bij stil. Uit rij 2 van tabel blijkt dat de door ons berekende saldi inclusief nieuw beleid en dekkingsmiddelen afwijken van de door de gemeente berekende saldi. Wij hebben budgetverruimende en budgetbeperkende correcties aangebracht op de gemeentelijke saldi Zo hebben wij de gemeentelijke saldi gecorrigeerd voor incidentele lasten en incidentele baten. Verder blijkt uit de begroting dat Landgraaf gebruik maakt van een reserve frictiekosten. Zoals in de volgende paragraaf van dit onderzoek is vermeld (paragraaf 3.2 Vermogen) zien wij de onttrekkingen aan deze reserve als een incidentele baat en de stortingen in deze reserve als een incidentele last. Om die reden is in de jaren 2012, 2013 en 2014 het saldo van de gemeente positief gecorrigeerd ter grootte van de bedragen die gestort worden in deze reserve. In 2015 is het saldo van de begroting negatief gecorrigeerd met het bedrag dat onttrokken wordt aan de reserve. Het verschil tussen de saldi in de 2e rij structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan en de 3 e rij structureel gezuiverd saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan in de meerjarenraming wordt verklaard door het nieuw beleid in 2013 en volgende jaren. In de 3 e rij gestructureerd gezuiverd saldo zijn de kapitaallasten in de meerjarenraming geëlimineerd. Landgraaf heeft voor de jaren 2014 en 2015 een stelpost kapitaallasten opgenomen ter grootte van in 2014 en in Deze stelpost kan worden ingezet voor nieuw beleid dat later wordt ingevuld. Vervangingsinvesteringen, lasten van eerder ingezet beleid en lasten van wettelijke taken zijn niet op de saldi gecorrigeerd. Het nieuw beleid 2012 is eveneens niet gecorrigeerd op de saldi. 2 In de onlangs vastgestelde kadernota 2013 heeft de raad besloten om nadrukkelijk rekening te houden met een aanvullend negatief effect van 1 miljoen als gevolg van nieuwe Rijksbezuinigingen. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 19

20 Wet Werk en Bijstand (WWB) Landgraaf heeft meer lasten op de uitvoering van de WWB Inkomensdeel, dan aan baten worden ontvangen van het Rijk. Landgraaf komt in aanmerking voor een Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU). Het tekort na ontvangst van de MAU bedraagt 1,2 miljoen. Vanuit de exploitatie wordt jaarlijks een bedrag van in de reserve WWB. Ter dekking van het resterende tekort heeft Landgraaf een reserve WWB gevormd. Landgraaf hanteert deze reserve al een aantal jaren. De omvang van de reserve WWB schiet tekort om het volledige nadeel op te vangen. Vanuit de algemene reserve stort Landgraaf jaarlijks een bedrag in de reserve WWB. Landgraaf heeft aangegeven dat in de periode respectievelijk de volgende bedragen worden gestort vanuit de algemene reserve: in 2012, in 2013, in 2014 en in Voor de MAU breekt een nieuwe periode aan. De gemeente verwacht in de nabije toekomst een hogere uitkering te gaan ontvangen. In gesprekken met de gemeente hebben wij aangegeven dat de inzet van de reserve WWB door ons wordt gezien als een incidentele baat om structurele lasten op te vangen. De onttrekkingen aan de reserve WWB zijn niet gecorrigeerd op de saldi in tabel Naast de onttrekkingen aan de algemene reserve, stort Landgraaf ook jaarlijks in de algemene reserve. Deze storting vervangt echter de rentebijschrijving op reserves die is losgelaten. De problematiek ten aanzien van de WWB en de inzet van incidentele baten om structurele lasten te dekken, heeft de aandacht van Landgraaf. De gemeente heeft aangegeven te gaan werken aan structurele oplossing om de situatie te verbeteren. Bezuinigingen/taakstellingen Het totaal aan bezuinigingsmaatregelen voor de jaren 2011 en 2012 bedraagt 3,9 miljoen. In de (concept) 1 e raadsrapportage 2012 is inzicht geboden in de voortgang van de bezuinigingen die met ingang van 2011 in de (meerjaren) begroting zijn verwerkt. Uit de rapportage blijkt dat 75% ( 3 miljoen) van de ombuigingen als hard gerealiseerd kan worden beschouwd. Voor 6% ( ) van de ombuigingen vinden nog onderhandelingen plaats, zijn processen nog in ontwikkeling of dienen de effecten van maatregelen nog afgewacht moeten worden. Realisatie van deze maatregelen is nog onzeker. In 2012 zal 19% ( ) van de ombuigingen niet gerealiseerd worden. Voor een bedrag van ruim zijn alternatieve dekkingsmiddelen gezocht. Voor het resterend bedrag van zal nog structurele dekking gezocht moeten worden. Uit aanvullende informatie blijkt verder dat een aantal niet te realiseren ombuigingen 2011 (circa ) is meegenomen als autonome ontwikkeling bij de kadernota Kennis- Informatie- en Advies centrum (KIA) In de aanloop naar de begroting 2012 is een aantal ruimtevragende beleidsalternatieven benoemd die de raad onder voorbehoud van een voldoende financiële positie gerealiseerd wenst te zien. Een van deze beleidskeuzes betrof de investering in het Kennis- Informatie- en Advies centrum (KIA). Deze investering heeft Landgraaf in relatie gebracht met de weerstandsratio. Landgraaf heeft de voorwaarde gesteld dat deze investering mogelijk is onder voorbehoud van een robuuste reservepositie. Bij de vaststelling van de begroting heeft de raad besloten om deze investering uit te voeren. De afschrijvingslasten van KIA worden gedekt uit een bruteringsreserve. Deze reserve wordt gevormd door een bedrag van 8,5 miljoen uit de algemene reserve Essent af te zonderen. Landgraaf heeft aangegeven dat het KIA in 2016 in gebruik genomen wordt. Dit betekent dat de afschrijvingslasten voor het eerst in 2016 zullen plaatsvinden. De rentelasten in de periode zijn wel vanaf het begrotingsjaar 2012 verwerkt. De rentelasten zijn gedekt uit het saldo na egalisering bij de vaststelling van de begroting Verdiepingsonderzoek Landgraaf 20

21 Systematiek ramen algemene uitkering Sinds de begroting 2005 hanteert Landgraaf een egalisatiereserve om de schommelingen in de algemene uitkering op te vangen. Doelstelling van de egalisatiereserve is om te zorgen voor een gelijkmatige ontwikkeling van de algemene uitkering en om een betere integrale afweging ten aanzien van de bestedingen mogelijk te maken. De hoogte van de egalisatiereserve is gemaximeerd tot een bedrag van 1,5 miljoen. De ondergrens is 0. De reserve wordt niet negatief. Toevoegingen en onttrekkingen aan de egalisatiereserve vinden plaats om een stabiele algemene uitkering te kunnen presenteren. Landgraaf heeft aangegeven dat alle circulaires van de algemene uitkering worden bekeken. In de begroting en meerjarenraming wordt rekening gehouden met de mei-/junicirculaire. Voor het lopende begrotingsjaar wordt de septembercirculaire bij de kadernota bijgesteld. Indien nodig wordt de omvang van de algemene uitkering in het lopende jaar aangepast. De functie van de egalisatiereserve is, zoals hiervoor al aangegeven, om schommelingen op te vangen. De reserve heeft géén bufferfunctie en is om die reden niet vergelijkbaar met de algemene reserve. Landgraaf heeft aangegeven dat de mutaties in de egalisatiereserve onafhankelijk van de ontwikkelingen in de exploitatie/begroting plaatsvinden. Met andere woorden: de reserve wordt niet ingezet om de begroting en/of meerjarenraming sluitend te maken. Wij hebben, nadat de reserve reeds was gevormd, een aantal aandachtspunten geformuleerd waaraan een egalisatiereserve moet voldoen. Landgraaf is hierover geïnformeerd. De inzet van deze reserve voldoet aan deze uitgangspunten. Rijksbezuinigingen/decentralisatiekortingen en gemeentelijke bezuinigingen Zoals al aangegeven in deze paragraaf heeft Landgraaf, naast de reeds ingeboekte korting op specifieke uitkeringen, geen rekening gehouden met nieuwe rijksbezuinigingen 3. Landgraaf heeft wel de vijf grootste risico s in de begroting gekwantificeerd weergegeven. De rijksbezuinigingen bij de Wet werken naar vermogen (Wwnv) en de verdere decentralisatie van taken maken hier onderdeel van uit, net als het exploitatierisico bij Licom, het beleggingsrisico bij Essent en het niet realiseren van alle gemeentelijke bezuinigingen. In paragraaf 4.2 Weerstandsvermogen staan wij hier ook bij stil. Demografische ontwikkeling (Herstructurering) Op basis van prognoses blijkt dat de bevolking van de Parkstad gemeenten in totaliteit zal dalen met circa inwoners in de komende 30 jaar. In de paragraaf demografische ontwikkeling heeft Landgraaf de bevolkingsprognose van Landgraaf in 2040 vermeld die E til berekend heeft in E til becijfert een afname van de bevolking tot in In de begroting 2012 heeft Landgraaf het aantal inwoners becijferd op Dit betekent een afname van 23% van het aantal inwoners. De paragraaf demografische ontwikkeling is opgesteld met gebruikmaking van de handleiding van het ministerie van BZK. Landgraaf geeft in de paragraaf aan dat de bewustwording van de demografische ontwikkeling (krimp, vergrijzing, ontgroening) de volle aandacht krijgt in Aangegeven is dat Landgraaf de transitie naar een samenleving met minder inwoners, minder jongeren en meer ouderen inmiddels heeft opgepakt. In de paragraaf is ingegaan op de mogelijke eigen financieringsbronnen voor krimp/herstructurering. Zo heeft Landgraaf onder meer een reserve transformatiefonds gevormd. 3 Zie voetnoot 2. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 21

22 Vóór de ontvangst van de Essentgelden stortte Landgraaf jaarlijks vanuit de exploitatie in de reserve. Na de verkoop van aandelen Essent zijn een aantal bedragen vanuit de Essent-reserve gestort in de reserve transformatiefonds. De reserve transformatiefonds heeft per 1 januari 2013 een omvang van 5 miljoen. Verder is in de begroting vermeld dat middelen uit de algemene reserve of de Essent-reserve beschikbaar zijn voor demografische ontwikkeling/herstructurering. Tevens is aangegeven dat cofinanciering van andere overheden en woningbouwcorporaties op projectbasis ook mogelijk kan zijn. Landgraaf heeft aangegeven dat de demografische ontwikkelingen en herstructurering continue de aandacht heeft en dat op dit moment de beschikbare middelen ontoereikend zijn om de herstructureringsopgave volledig aan te pakken. Onvoorzien Landgraaf heeft in de begroting en meerjarenraming een tweetal posten voor onvoorzien opgenomen. Voor onvoorziene incidentele uitgaven is in 2012 een bedrag geraamd van afgerond Voor onvoorziene structurele uitgaven is een bedrag van opgenomen. Deze post wordt ingezet voor structurele uitgaven, met uitzondering van kapitaallasten. Grondexploitatie en onderhoud kapitaalgoederen Zoals in paragraaf 4.7 is weergegeven, blijkt uit aanvullende informatie dat Landgraaf op dit moment bij de grondexploitatie geen risico s loopt. Landgraaf loopt wel risico s bij het onderhoud aan kapitaalgoederen. Landgraaf heeft aangegeven dat sprake is van achterstallig onderhoud bij wegen, groen en gebouwen. Bij wegen is het achterstallig onderhoud becijferd. Dit achterstallig onderhoud wordt ingelopen in de periode Bij groen en gebouwen is de omvang niet becijferd. Bij groen is achterstallig onderhoud in de gemeentelijke bossen aanwezig. De gemeente heeft aangegeven de toegang tot bossen te onthouden als er risico s (voor burgers) zullen optreden. Bij gebouwen is hoofdzakelijk achterstallig onderhoud aanwezig bij af te stoten gebouwen. Zoals ook opgenomen in paragraaf 4.3 van dit rapport adviseren wij om het achterstallig onderhoud bij wegen en gebouwen (die niet worden afgestoten) volledig weg te werken. Ons is bekend dat Landgraaf voornemens is om geen beheerplan voor gebouwen meer vast te stellen. Wij adviseren om besluitvorming over af te stoten gebouwen, te behouden gebouwen en het kwaliteitsniveau van het onderhoud aan kapitaalgoederen aan de raad over te laten. In paragraaf 4.3 gaan wij hier nader op in. Jaarrekeningresultaten Wij vinden het belangrijk om terug te kijken naar behaalde rekeningresultaten. Negatieve jaarrekeningresultaten kunnen een indicator zijn voor een financiële probleemsituatie. Overschotten kunnen een probleemsituatie verhullen. In onderstaande tabel worden de door de raad vastgestelde jaarrekeningresultaten gepresenteerd. Tabel Terugblik jaarrekeningresultaten (bedragen * 1.000) Jaar R2008 R2009 R2010 Jaarrekeningresultaat In de afzonderlijke jaarrekeningen heeft Landgraaf de jaarrekeningenresultaten toegelicht. Landgraaf noemt in de jaarrekening 2008 de posten die voor > afwijken van de bijgestelde begroting en meerjarenraming. Naast een cijfermatige toelichting zijn op onderdelen tekstuele analyses opgenomen. We gaan kort in op de laatst vastgestelde jaarrekening (2010). Verdiepingsonderzoek Landgraaf 22

23 Jaarrekening 2010 Het resultaat van de jaarrekening 2010 sluit met een saldo van voordelig. Cijfermatig zijn in paragraaf 1.3 van de jaarrekening de grootste afwijkingen per programma tot uitdrukking gebracht. Er is geen onderscheid gemaakt in het incidentele en het structurele resultaat. Het jaarrekeningresultaat 2010 wordt volledig ingezet voor extra afschrijvingen op maatschappelijke investeringen. Hiermee zijn de structurele kapitaallasten met een bedrag van verlaagd. Aandachtspunten en overige aspecten Naast de financiële indicatie rondom evenwicht is het belangrijk om te kijken of er indicatoren zijn die het gemeentelijke financiële beeld kunnen verstoren. Met andere woorden is sprake van reële ramingen en/of zijn er bijzondere risico s? Hierbij is gebruik gemaakt van een analyse van de beleidsonderwerpen, zoals opgenomen in de verplichte paragrafen in de begroting. Deze analyse is terug te vinden in hoofdstuk 4. De financiële effecten zijn in de volgende tabel met behulp van symbolen nader gespecificeerd. Tabel Financiële effecten uit de paragrafen Paragraaf Begroting Meerjarenraming Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Betekenis symbolen en afkortingen: = positief, = neutraal; = negatief. Uit de tabel blijkt dat bij de paragrafen geen bijzonderheden zijn die het beeld van de financiële positie sterk negatief kunnen beïnvloeden. Indien er sprake zou zijn van een probleem of een risico dat financieel niet goed is opgenomen in de begroting en meerjarenraming, was dit aangegeven met een somber kijkend gezichtje. Bij een aantal paragrafen is voor de begroting en/of de meerjarenraming een neutraal gezichtje zichtbaar. Oorzaak van een neutraal gezicht is het ontbreken van een (meerjarig) financieel inzicht of het niet voldoende vertalen van de bijdragen in de begroting en/of meerjarenraming. Voor lokale heffingen is een neutraal gezichtje zichtbaar, omdat er geen onbenutte belastingscapaciteit resteert, afgezet tegen artikel 12 Financiële Verhoudingswet (FvW). In totaliteit scoort Landgraaf bij de begroting vier lachende gezichtjes en drie neutraal lachende gezichtjes. Diezelfde score is bij de meerjarenraming zichtbaar. Indicatoren voor evenwicht Al eerder hebben wij het structurele evenwicht als een belangrijke factor in onze analyses genoemd. Wij gaan hier nog verder op in. Ons toezicht kent een drietal belangrijke indicatoren voor evenwicht: - Materieel begrotingsevenwicht; - Structureel begrotingsevenwicht; - Duurzaam financieel evenwicht. Verdiepingsonderzoek Landgraaf 23

24 Materieel begrotingsevenwicht Met materieel begrotingsevenwicht bedoelen wij de situatie waarin, uitgaande van het bestaande beleid: - de structurele baten tenminste alle structurele lasten dekken en - de incidentele baten (waaronder onttrekkingen aan de algemene reserve) alleen incidentele lasten dekken. In deze situatie mogen incidentele lasten wel door structurele baten worden gedekt en moeten de ramingen reëel zijn. Of de ramingen reëel zijn, toetsen wij onder meer aan de hand van de paragrafen en de uiteenzetting van de financiële positie. Uit onze analyse blijkt, dat Landgraaf aan deze voorwaarde voldoet in begrotingsjaar Materieel begrotingsevenwicht Beoordeling: voldoende Structureel begrotingsevenwicht Met structureel begrotingsevenwicht bedoelen wij de situatie waarin, op basis van bestaand beleid, ten minste het laatste jaar van de meerjarenraming materieel in evenwicht is. Uit onze analyses blijkt, dat deze situatie in Landgraaf geldt. Structureel begrotingsevenwicht Beoordeling: voldoende Duurzaam financieel evenwicht Met duurzaam financieel evenwicht bedoelen wij de situatie, waarin het aannemelijk is, dat binnen de termijn van de meerjarenraming een situatie van materieel evenwicht ontstaat voor zowel het bestaande als het nieuwe beleid (cf. art. 22 BBV). Dit materieel evenwicht moet zich in een volgende meerjarenraming stabiliseren. Bij een uitspraak over duurzaam financieel evenwicht, betrekken wij het gemeentelijke risicoprofiel. Uit onze analyses blijkt, dat deze situatie zich in Landgraaf voordoet voor de jaarschijven tot en met In 2015 is sprake van een tekort van ruim Gelet op de manier waarop Landgraaf met de korting op de algemene uitkering is omgegaan, zijn wij van mening dat sprake is van duurzaam financieel evenwicht. Duurzaam financieel evenwicht Beoordeling: voldoende Verdiepingsonderzoek Landgraaf 24