Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar XVI Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 1998 Nr. 55 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Rijswijk, 28 januari 1998 Hierbij zend ik u namens het kabinet de reactie op het advies «Uitsluitend vrijwillig!? Maatschappelijk actief in vrijwilligerswerk.» De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) heeft mij dit advies op 13 november 1997 aangeboden 1. Het advies is u op 17 november 1997 toegezonden. Dit advies heeft betrekking op de vraag van het kabinet of vrijwilligerswerk bij kan dragen aan het beleid dat zich richt op sociale activering. Daarbij zijn twee aspecten belangrijk: 1. het perspectief dat vrijwilligerswerk kan bieden aan sociaal geïsoleerden en mensen zonder werk; 2. de mate waarin vrijwilligerswerk open zou moeten staan voor nieuwe vrijwilligers ofwel «gedemocratiseerd» zou moeten worden. Tenslotte heeft de RMO in dit advies ook het onderwerp onkostenvergoeding voor vrijwilligers nog eens tegen het licht gehouden. Ook dit onderwerp is behandeld vanuit de invalshoek sociale activering. Het kabinet heeft dit advies gevraagd omdat vrijwilligerswerk een onontbeerlijk onderdeel is van een maatschappij waarin burgers, ieder naar eigen vermogen, sociaal actief zijn. 1 Ter inzage gelegd bij de afdeling Parlementaire Documentatie. Het kabinet heeft grote waardering voor het RMO-advies «Uitsluitend vrijwillig». Zij is van mening dat het advies een uitstekende analyse bevat van het vrijwilligerswerk. Het advies is gedegen en veelomvattend. Het doet recht aan burgerzin en participatie van miljoenen mensen in onze multiculturele samenleving. Vrijwilligerswerk is immers voor mensen zelf en voor Nederland als geheel een wezenlijke factor. Zonder vrijwilligerswerk zou onze maatschappij niet kunnen functioneren. Voor het kabinet reden om aan dit advies grote aandacht te besteden. Deze brief is een opmaat voor een gedegen beleidskader vrijwilligerswerk dat het kabinet u dit najaar ongeveer gelijk met de nieuwe welzijnsnota zal aanbieden. In de nu voorliggende eerste reactie beperken wij ons tot de hoofdlijnen: de rol van vrijwilligerswerk bij sociale activering en de onkostenvergoeding. KST27175 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1998 Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr. 55 1

2 Verantwoordelijkheid Het RMO-advies geeft inzicht in de complexiteit van het vrijwilligerswerk. Zuinig op vrijwilligerswerk en vrijwilligheid boven alles. Dat zijn de hoofdlijnen van het advies van de RMO. De overheid moet zich volgens de raad beperken tot het scheppen van voorwaarden, het informeren en bemiddelen. Dit laatste is in de nota Onbetaalbaar Werk (december 1991) ook weergegeven. Het advies van de RMO is niet alleen een belangrijke bijdrage aan het rijksbeleid, maar kan ook gemeenten een handreiking bieden bij de ontwikkeling van gemeentelijk beleid. In de Welzijnswet 1994 is de verdeling van de verantwoordelijkheden tussen rijk, provincie en gemeenten beschreven. Gemeenten hebben een grote rol bij het ondersteunen van vrijwilligerswerk. Een aantal gemeenten voert reeds bewust een vrijwilligerswerkbeleid, andere gemeenten zijn nog in de oriëntatiefase. In het Beleidskader Lokaal Sociaal Beleid (oktober 1997) heeft het kabinet aangegeven dat gemeenten kunnen worden ondersteund bij het vormgeven van sociaal beleid. Vrijwilligerswerkbeleid maakt daar uiteraard deel van uit. Het kabinet zal dit advies daarom onder meer onder de aandacht van de Vereniging Nederlandse Gemeenten brengen als basis voor een gesprek met de VNG over de gezamelijke stimulering. Vrijwilligerswerk als middel tot sociale activering Vrijwilligerswerk als eigenstandige «werksoort» waarbij mensen zich uit eigen beweging inzetten in georganiseerd verband voor anderen en/of de samenleving. Dit vraagt om een ander soort (beleidsmatige) ondersteuning dan het werk dat onbetaald (maar met behoud van uitkering) verricht wordt met het doel ervaring op te doen voor de arbeidsmarkt. Vrijwilligerswerk doen is sociaal actief zijn. Voor zo n 3 miljoen Nederlanders is vrijwilligerswerk een onderdeel van hun leven. Voor de overheid is vrijwilligerswerk belangrijk omdat hiermee vele maatschappelijk nuttige doelstellingen worden vervuld. Uit oogpunt van sociale activering, ter voorkoming van sociaal isolement én voor de bevordering van een bloeiende «civil society» is vrijwilligerswerk voor de samenleving van essentieel belang. Achter de titel «Uitsluitend vrijwillig!?» heeft de RMO een uitroepteken en een vraagteken gezet. Deze symboliseren het dilemma tussen dwang en vrijwilligheid daar waar het gaat om vrijwilligerswerk als middel tot sociale activering. De samenleving is gebaat bij zichzelf organiserende burgers, zo stelt de RMO. De overheid moet ruimte bieden aan autonome ontwikkelingen. Het kabinet kan zich in die houding vinden. Maar soms is sturing noodzakelijk bijvoorbeeld daar waar vrijwilligerswerk een relatie heeft met de arbeidsmarkt. Gemeenten kunnen mensen met een uitkering stimuleren om vrijwilligerswerk te gaan doen, zodat zij daarmee vaardigheden opdoen die op de arbeidsmarkt noodzakelijk zijn. Een getuigschrift over de taken die je als vrijwilliger hebt verricht kan daarbij een van de middelen zijn die het mogelijk maakt de samenleving te laten zien dat je relevante werkervaring hebt opgedaan. In relatie tot werklozen die maatschappelijk nuttige activiteiten ontplooien met het doel door te stromen naar de arbeidsmarkt, spreekt het kabinet liever van onbetaalde arbeid en niet van vrijwilligerswerk. Het kabinet wil benadrukken dat daar waar er voor personen die langdurig werkloos zijn mogelijkheden bestaan om regulier betaalde arbeid te verrichten, dit voor moet gaan op vrijwillige, onbetaalde activiteiten. In de adviesaanvraag is de relatie gelegd tussen de eenzijdige samenstelling van «reguliere» vrijwilligersorganisaties en de problematiek van Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr. 55 2

3 de teruglopende belangstelling voor het «conventionele» vrijwilligerswerk enerzijds en de mogelijkheden om nieuwe vrijwilligers te werven anderzijds. De RMO wijst erop dat sociale activering de tekorten in het vrijwilligerswerk niet zonder meer kan oplossen. Het kabinet erkent dat niet iedereen geschikt is om vrijwilligerswerk te doen. Het kabinet erkent ook dat vrijwilligersorganisaties die een rol willen spelen bij sociale activering daartoe wél de mogelijkheden moeten hebben. Ondersteuning in de vorm van mogelijkheid tot scholing, informatie en/of advies wordt gegeven door de landelijke organisaties, zoals de Vormings-Trainings- en Adviescentra (VTA) en de Nederlandse Organisaties voor Vrijwilligerswerk (NOV). De RMO hecht eraan dat voorrang wordt gegeven aan de belangen van het vrijwilligerswerk zelf bóven de belangen van mensen die door middel van vrijwilligerswerk in staat moeten worden gesteld om te participeren. Het kabinet deelt deze visie. Vrijwilligerswerk is per definitie vrijwillig, uitgevoerd door mensen die zich uit eigen beweging maatschappelijk nuttig willen maken. Maar lichte vormen van overreding kunnen gerechtvaardigd zijn met het doel mensen te helpen om vrijwilligerswerk te gaan doen. Vrijwilligerswerk kan zo een middel zijn om sociale uitsluiting te voorkomen. Sancties passen daarin echter niet. Vrijwilligerswerk: multicultureel en van alle leeftijden Het kabinet heeft in de adviesaanvraag de relatie gelegd tussen de veronderstelde, teruglopende belangstelling voor het vrijwilligerswerk én de mogelijkheden nieuwe groepen vrijwilligers te werven. Met de raad constateert het kabinet dat ouderen, jongeren, mensen met een handicap en mensen met andere culturele achtergronden minder actief zijn in het reguliere vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk biedt juist aan mensen de mogelijkheid in contact te komen met anderen en daarmee de vooroordelen over leeftijd, handicap of culturele achtergrond te doorbreken. Uit het advies van de RMO blijkt tevens dat de reikwijdte van vrijwilligerswerk voor veel mensen onbekend is. In 1995 is een landelijke campagne «Vrijwilligerswerk doe je niet voor niets» gehouden. De NOV en Sire hebben dit project met een bijdrage van het ministerie van VWS uitgevoerd. Deze campagne kan niet op zichzelf staan. Vrijwilligersorganisaties zullen zelf het initiatief moeten nemen om mensen aan zich te binden door het aanbod aan te passen en een bewust vrijwilligersbeleid te voeren. Zo kan bijvoorbeeld het probleem van de «zappende» vrijwilliger ondervangen worden. De landelijke koepels van vrijwilligersorganisaties kunnen hierbij ondersteuning bieden. Het vrijwilligerswerk zou verder voor de werving van nieuwe vrijwilligers bijvoorbeeld zijn voordeel kunnen doen met de methodes, die de vrouwenbeweging en ouderenorganisaties hebben ontwikkeld om deelname van vrouwen of ouderen in besturen van organisaties te vergroten, aanknopingspunten bieden. De toenemende belangstelling van het bedrijfsleven voor activiteiten op het terrein van vrijwilligerswerk kan eveneens leiden tot een vergroting van het aantal potentiële vrijwilligers. Steeds meer bedrijven zien in vrijwilligerswerk een middel om werknemers vaardigheden bij te brengen en tegelijkertijd iets te betekenen voor de samenleving. Voor het kabinet is het van belang dat mensen van allerlei pluimage zich kunnen ontplooien in het vrijwilligerswerk. Momenteel wordt gewerkt aan de uitvoering van de motie Essers ( XVI nr. 34), ingediend bij de begrotingsbehandeling van VWS. Jongerenparticipatie is daarbij het doel; het oplossen van kadertekorten kan mogelijk een neveneffect zijn. In het plan van aanpak zal rekening worden gehouden met de organisatie en begeleiding van jeugdparticipatie. Het is belangrijk de sportsector van de meerwaarde van jongerenparticipatie te overtuigen en in het eigen voordeel uit te leggen, zodat dit niet alleen als een taakverzwaring wordt uitgelegd. Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr. 55 3

4 Voor migranten kan vrijwilligerswerk een middel zijn om te integreren in de Nederlandse samenleving. Het onderzoek dat de RMO heeft laten uitvoeren naar de participatie van allochtonen blijkt dat zij voornamelijk actief zijn binnen de eigen kring. Het kabinet ondersteunt van harte de opvatting dat er dwarsverbindingen moeten komen tussen minderhedenorganisaties en algemene instellingen en verbanden. Binnen de door VWS gesubsidieerde infrastructuur zal hiervoor de aandacht gevraagd worden. Onkostenvergoeding Op grond van de uitvoering van de nota Onbetaalbaar werk heeft de NOV in 1996 activiteiten georganiseerd ten behoeve van de informatie over de mogelijkheden voor onkostenvergoedingen. De onbekendheid met de mogelijkheden zou hierdoor moeten worden opgelost. Een van de producten is de «Geld en Vrijwilligerskrant». Mede door deze campagne zijn vrijwilligers zich meer bewust geworden van hun rechten, maar is ook de problematiek van de organisaties meer voor het voetlicht gekomen. Vrijwilligersorganisaties zijn niet altijd in staat om onkosten van medewerkers te vergoeden. Op verzoek heeft de RMO de onkostenvergoeding tegen het licht gehouden. De RMO adviseert het onkostenforfait niet te verhogen en stelt dat de onkostenvergoeding niet gebruikt kan worden als inkomensmaatregel. De huidige mogelijkheden zouden beter moeten worden benut. De onkostenvergoeding is al enige tijd onderwerp van discussie. Het kabinet constateert dat een aantal zaken door elkaar speelt: 1. De onkostenvergoeding «pur sang». Voor alle duidelijkheid: een vrijwilliger die alleen zijn onkosten vergoed krijgt, geniet fiscaal gezien géén inkomen. Dit is dan ook onbelast. De rijksoverheid heeft daarnáást een regeling getroffen die inhoudt dat van vergoedingen tot een bepaalde grens mag worden verondersteld dat zij staan tegenover gemaakte kosten (momenteel f 1 200, per jaar en f 25, per week). Een nadere toetsing blijft dan achterwege. De Tweede Kamer heeft verzocht dit forfait te verhogen. Het kabinet ziet hiertoe nauwelijks mogelijkheden zonder de armoedeval te vergroten. Wel is het mogelijk het vrijlatingsbedrag per week te verhogen zonder het jaarbedrag daaraan aan te passen. Uitgaande van een gemiddelde van 35 actieve weken is het kabinet evenwel bereid de forfaitaire bovengrens te verhogen tot f 1 400,. De Staatssecretarissen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Financiën zullen op de motie Rosenmöller c.s. ( nr. 32) die betrekking heeft op de verhoging van het onkostenforfait, apart antwoorden. Ook andere oplossingen dan verhoging van het forfait kunnen interessant zijn. Zo bestaan de onkosten van vrijwilligers bijvoorbeeld uit reiskosten. Momenteel zijn er interessante ontwikkelingen op dit gebied waarbij ook het gebruik van het openbaar vervoer wordt gestimuleerd. In Noord Nederland bijvoorbeeld studeert men op een project met het sparen van ecomiles. 2. De «waarderingssubsidie»; de bonus die mensen met een uitkering kunnen krijgen als zij vrijwilligerswerk gaan doen. Mensen met een bijstandsuitkering die in het kader van de experimenten met artikel 144 Abw de mogelijkheid wordt geboden vrijwilligerswerk te gaan doen, kunnen een bonus krijgen tot maximaal f 3400, per jaar. Deze bonus wordt niet met de uitkering verrekend. De feitelijke hoogte van het bedrag hangt af van het gemeentelijk beleid. Het kabinet stelt zich voor deze «bonusregeling» open te stellen voor alle gemeenten. Het kabinet is van mening dat de onkostenvergoeding niet gebruikt kan worden als beloning voor geleverde diensten. Ook is het kabinet het eens met de Raad dat de regeling omtrent de onkostenvergoeding niet gebruikt kan worden als inkomensinstrument. En een onkostenvergoeding mag er Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr. 55 4

5 niet toe leiden dat de prikkel om toe te treden tot de arbeidsmarkt verdwijnt. Voor het behoud van het vrijwillig kader en/of voor het garanderen van een professionele begeleiding in bepaalde sectoren in de samenleving, bijvoorbeeld in de sport, kan een verlichting van de fiscale/administratieve lasten belangrijk zijn. Een recent onderzoek naar de financieel organisatorische huishouding van enkele doorsnee sportclubs duidt daarop. Het kabinet onderzoekt een fiscale/administratieve lastenverlichting voor de instellingen in de nonprofit sector, waaronder de sport. Waardering voor vrijwilligers Zo n 3 miljoen mensen in Nederland zijn vrijwilliger. Hun werk is juist vanwege speciale kwaliteiten als solidariteit, idealisme en persoonlijke inzet onbetaalbaar waardevol. Vrijwilligers putten een andere voldoening uit hun onbetaalbare werk dan uit betaalde arbeid. Het basisdocument «Een onvernietigbare veer» gevoegd bij het RMO-advies onderschrijft deze mening. De waardering voor vrijwilligers hoeft dan ook niet altijd in geld te worden uitgedrukt. Uit onderzoek van Research voor Beleid in 1991 blijkt dat veel vrijwilligers geen gebruik (willen) maken van een onkostenvergoeding. Andere wijzen van «belonen» worden ook op prijs gesteld. Zo worden vrijwilligers, meestal op de internationale dag voor vrijwilligers, in het zonnetje gezet. Daarnaast zijn er vele vrijwilligersprijzen. Eén ervan is het Nationale Compliment, een prijs van de NOV en de Rabobank. Het is een voortzetting en uitbreiding van de Marga Klompéprijs. Maar uiteraard willen vrijwilligers er ook niet bij inschieten! Tot slot: een beleidskader voor vrijwilligerswerk Het advies «Uitsluitend vrijwillig!?» vraagt om een uitgebreidere analyse en beantwoording dan mogelijk is in deze brief. Vanuit verschillende invalshoeken wordt het onderwerp vrijwilligerswerk aangesneden, hetgeen een illustratie is van het feit dat vrijwilligerswerkbeleid bij uitstek facetbeleid is. De herhaalde vragen van de Tweede Kamer om een heldere visie van de rijksoverheid op het ondersteuningsbeleid van vrijwilligerswerk, de vragen van gemeenten om informatie ten behoeve van een vrijwilligerswerkbeleid, de ontwikkelingen op het gebied van de infrastructuur van vrijwilligersorganisaties, de motie omtrent het plan van aanpak ter stimulering van vrijwilligerswerk van jongeren in de sport en de bij herhaling optredende verwarring rondom de relatie vrijwilligerswerk betaalde arbeid informele zorg en mantelzorg hebben het kabinet doen besluiten in 1998 een beleidskader ten behoeve van het vrijwilligerswerkbeleid uit te brengen. In dit kader zal een samenhangende visie op het vrijwilligerswerk worden gepresenteerd. Verschillende aspecten van het vrijwilligerswerkbeleid moeten aan de orde komen, zoals de ondersteuningsstructuur en het vrijwilligerswerk in relatie tot sociale activering. Dit vraagt nader overleg en kost tijd. Het beleidskader wordt gepresenteerd ten tijde van het verschijnen van de nieuwe Welzijnsnota, bij het aantreden van een nieuw kabinet. Maar de basis wordt gelegd door dit kabinet dat de ondersteuning van vrijwilligerswerk hoog in het vaandel heeft staan! De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, E. G. Terpstra Tweede Kamer, vergaderjaar , XVI, nr. 55 5