Jaargang 1, Nummer 3, juni Echtscheiding en kinderen

Transcriptie

1 Jaargang 1, Nummer 3, juni 2010 Echtscheiding en kinderen

2 Jaargang 1, Nummer 3, juni 2010 Echtscheiding en kinderen Voor kinderen blijven papa en mama altijd bij elkaar. Met name jonge kinderen zijn daar zo zeker van en twijfelen er niet aan dat dit zo blijft. Wanneer hierin verandering komt door een scheiding van hun ouders, verandert alles. Alle zekerheden zijn dan in hun ogen ineens verdwenen en over het algemeen komen er na de scheiding nog veel meer veranderingen in de situatie van het kind. Ook vóór de scheiding is er natuurlijk al het nodige gebeurd, vaak een tijd met veel spanningen. Voor kinderen een onzekere periode waarin ze niet weten wat ze kunnen verwachten. Daarnaast kunnen ze zich ook schuldig voelen, alsof zij de aanleiding zijn voor de vele ruzies, ook al hebben de ouders hier geen aanleiding toe gegeven. In deze voor een kind angstige, onzekere tijd kan het zijn dat kinderen probleemgedrag gaan vertonen. Veel veranderingen voor een kind. Het kan zijn dat je moet verhuizen, er is nog maar één ouder in huis en deze moet waarschijnlijk ook méér gaan werken waardoor deze ook meer afwezig is.de dagelijkse gang van zaken verandert, ineens zit er maar één ouder aan tafel, het naar bed brengen, spelletjes doen, de vrije weekenden. Kinderen komen ook, meer dan anders, in aanraking met de gevoelens van de ouders. Hoe goed je het ook regelt, verdriet, boosheid zijn aanwezig. Al deze zaken maken de scheiding van hun ouders een ingrijpende gebeurtenis in hun leven Bij een scheiding spelen er veel verschillende gevoelens bij kinderen. Er is sprake van verdriet, angst voor het onbekende, boosheid naar papa en mama want het is hun schuld dat niets meer hetzelfde is! Vooral als er sprake is van een andere partner voor een van de ouders kan een kind heel boos zijn. Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

3 Maar ook een opgelucht gevoel, omdat nu eindelijk duidelijk is wat er aan de hand is en er rust in huis komt. Een einde aan de ruzies en vervelende sfeer thuis. Dit opgeluchte gevoel is niet altijd goed te begrijpen, kinderen kunnen er dan ook van in de war raken en opnieuw verdrietig, bang en boos worden. Als kind wil je helemaal niet blij of opgelucht zijn als één van je ouders uit huis vertrekt. Doordat er zoveel tegenstrijdige gevoelens zijn bij je kind kan hij in de war raken. Een kind kan ook reageren alsof het hem helemaal niets doet en nagenoeg geen emoties laten zien. Het lijkt wel of de scheiding hen onverschillig laat maar dit is een houding die ze laten zien om hun ouders te ontzien. Ze willen zoveel mogelijk proberen om niet lastig te zijn, trekken zich terug, willen met alles helpen. Elk kind kan dus op een andere manier reageren. Factoren die hierin meespelen zijn; de leeftijd van het kind, de relatie met zijn ouders en de mate van steun die het kind krijgt tijdens de scheiding. Welke emotionele gevolgen kan een scheiding hebben. Ook al komen scheidingen regelmatig voor toch schamen kinderen zich als hun ouders zijn gescheiden. Uit angst om zielig of gek gevonden te worden praten ze er niet graag over met anderen. Ze kunnen zich ook schamen doordat ze ineens in een kleiner huis wonen, of andere spullen niet meer hebben door de scheiding. Het kan ook zijn dat een kind de schuld van de scheiding bij zichzelf legt. Dit heeft o.a. te maken met de ontwikkelingsfase waarin het kind op dat moment zit. Peuters en jonge kinderen gaan er vanuit dat zij de belangrijkste persoon in de wereld zijn. Voor hun gevoel moet die scheiding dan ook door hun komen, en hebben ze eigenlijk ook de macht om het te kunnen herstellen. Op die manier willen ze grip op de situatie krijgen, iets wat buiten hen om gebeurd is, is beangstigend. Het is dan ook belangrijk dat de kinderen buiten de conflicten gehouden worden. Benoem met regelmaat dat papa en mama gaan scheiden maar dat dit niet de schuld van het kind is. Grote mensen scheiden en kinderen kunnen daar niets aan veranderen of tegenhouden. De meeste kinderen blijven hopen dat papa en mama wel weer bij elkaar komen wonen en dat alles weer als vanouds word, zeker als het kind weet dat één ouder eigenlijk niet wilde scheiden. Ben daarom vanaf het begin heel duidelijk tegen je kind. Door de duidelijkheid dat de breuk definitief is kan je kind verder met verwerken. Dit geeft natuurlijk verdriet maar valse hoop geeft meer en langer Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

4 verdriet en is niet eerlijk ten opzichte van je kind. Een kind ervaart veel onzekerheid door een scheiding. Wat moet ik allemaal inleveren? Wat gaat er allemaal veranderen, is het niet te zwaar voor de ouder die alleen bij het kind blijft? Als één ouder zomaar weg kan gaan, hoe weet ik dan dat die ander wel bij mij blijft? Deze angsten zijn zeker reëel. Financieel zullen er zeker gevolgen zijn na een scheiding, het is zwaar om als alleenstaande ouder voor je kind te zorgen. Kinderen voelen zich in de steek gelaten als een ouder voor een gedeelte uit zijn leven vertrekt, ben ik niet belangrijk genoeg om bij te blijven? Als je ouders kunnen stoppen met houden van elkaar, kunnen ze dan ook stoppen met van mij te houden? Kan ik ook weggestuurd worden? Deze gedachtes zijn voor een kind natuurlijk beangstigend. Om de liefde van de ouders te testen kan het kind zich extra lastig gaan gedragen en veel aandacht vragen. Blijven ze van me houden ook al doe ik zo vervelend? Er is ook een groep die juist probeert om zoveel mogelijk tot steun te zijn. Ze helpen de ouder zoveel mogelijk, zijn meegaand. Dit kan zover gaan dat het kind zich zelfs verantwoordelijk gaat voelen voor de ouder. Dit zie je met name bij al wat oudere kinderen. In het begin kan dit prettig zijn maar moet toch zeker voorkomen worden omdat er geen sprake is van een normale gezagsverhouding. Als de ouder na verloop van tijd zijn ouderlijke taak weer op wil nemen kan hij op verzet stuiten bij het kind. Maak vanaf het begin duidelijk aan je kind dat hij geen keuze hoeft te maken. Voorkom dat je kind het gevoel krijgt dat hij partij moet trekken, een kind kan en wil dit niet. De liefde van beide ouders is belangrijk voor hem en hij wil geen ouder verdriet doen. Praat daarom dan ook nooit negatief over de andere ouder in bijzijn van je kind Je kind heeft steun nodig. Ook al is de periode rondom de scheiding voor ouders ook een moeilijke periode, kinderen hebben toch tijdens die tijd veel steun en uitleg nodig en dan met name van de ouders, hoe moeilijk dit ook is. Er zijn veel zaken die geregeld moeten worden, het voelt alsof je in een emotionele achtbaan zit, de toekomst is onzeker. Daar komt vaak ook een schuldgevoel ten opzichte van het kind bij. Dit alles kan het moeilijk maken om met je kind over de scheiding te praten. Kijk dan ook naar de omgeving van het kind; opa/oma, oom, een leraar kunnen de nodige steun bieden, door afleiding of het geven van wat extra aandacht. Maar ook als gesprekspartner voor je kind zonder direct bij de situatie betrokken te zijn. School moet natuurlijk op de hoogte worden gebracht zodat men begrijpt waarom leren misschien even wat minder gaat. Belangrijk is om eerlijk te zijn, praat op een open manier over de scheiding. Op deze manier weet het kind dat hij ook bij jou terecht kan. Een kind staat niet altijd open voor een gesprek maar het is goed dat je als ouder in ieder geval de mogelijkheid biedt Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

5 Kinderen zijn na een scheiding gebaat bij extra aandacht, maar het is goed om zo snel mogelijk weer regelmaat en structuur in hun leven te hebben. Dit geeft hun een gevoel van veiligheid en geborgenheid. Kinderen verwerken een scheiding eerder als ouders ook na de scheiding samen zorg blijven hebben. Het is van belang om regelmatig samen contact te hebben, soms zelfs nog met z n allen bij elkaar te zijn, elkaar de kinderen te gunnen. Wanneer de ruzies ook na de scheiding nog blijven bestaan zal dit extra verdriet geven bij het kind en maak je het een ieder extra moeilijk. Het is zo dat een scheiding niet altijd te voorkomen is. Door er open, eerlijk en met begrip voor de gevoelens van een ieder die er bij betrokken is mee om te gaan, en dan natuurlijk met name de gevoelens van het kind, kan er wel voor gezorgd worden dat het kind er zo min mogelijk last van heeft. Hoe vertel je het? Net als iedereen horen kinderen ook liever geen slecht nieuws. In een gesprek kun je beter meteen beginnen met het slechte nieuws, daarna is er tijd om de eerste reacties op te vangen. Neem ruimschoots de tijd voor het gesprek. Het beste is als je samen met je partner met de kinderen gaat praten. Kleine kinderen zullen moeilijk begrijpen wat er gaat gebeuren, je zult daar vaker over moeten praten. Probeer vooraf af te spreken wie wat gaat zeggen, waarschijnlijk is de boodschap voor je kind zó moeilijk dat het er nog even niet aan wil. Leg op het niveau van je kind uit waarom het het beste is dat jullie uit elkaar gaan. Het kan een fijne ondersteuning zijn om hierbij een (kinder) boek te gebruiken. Voor kinderen is het belangrijk om altijd eerlijk te zijn. Daarnaast is het goed om kinderen niet teveel te belasten met zaken waar ze te jong voor zijn. Je hoeft dan ook niet álles uit te leggen. Zaken die je zeker moet vertellen: Dat ze geen schuld hebben aan de scheiding. Dat jullie altijd hun ouders blijven. Welke ouder voor ze zal blijven zorgen. Of ze het hun vriendjes mogen vertellen. De volgende punten bespreken als er duidelijkheid over is: Of ze in hetzelfde huis blijven wonen. Hoe vaak de kinderen de vertrekkende ouder zullen zien. Wat er gebeurt tijdens vakanties. Het verwerkingsproces Er bestaan diverse opvattingen over hoe het verwerkingsproces, het rouwproces van echtscheidingskinderen, onderverdeeld kan worden. Er is geen standaard voor het verloop van het rouwproces, het is niet eenvoudig om precies te bepalen in welke rouwfase een echtscheidingskind zich bevindt. Bovendien kan er tijdens het rouwen een plotselinge terugslag in het proces plaatsvinden. Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

6 De vier verschillende fases van het rouwproces zijn: 1 ste fase: de ontkenningfase Als kinderen vernemen dat hun ouders uit elkaar gaan reageren ze met een schok gevoel. Door te ontkennen zorgt het kind ervoor niet overweldigd te worden door de schok. Vandaar dat sommige kinderen zich aanvankelijk onverschillig opstellen ten opzichte van de echtscheiding. Ze gedragen zich vrij rustig en werken hun dagelijkse programma bijna automatisch af. Een specifieke variant van ontkenning is die waarbij kinderen de oorzaak van de echtscheiding bij zichzelf leggen. Ze scheppen daarbij de illusie dat ze de echtscheiding ongedaan kunnen maken. Andere kinderen proberen door hun magisch denken het verlies ongedaan te maken door bijvoorbeeld te blijven praten met de vertrokken ouder. Achter de ontkenning schuilt de angst niet meer op grote mensen te kunnen rekenen. Deze algemene angst uit zich in allerlei concrete angsten zoals scheidingsangst, de angst gescheiden te worden van de ouder die gebleven is, de angst om ook die ouder nog te verliezen. In deze fase kun je heel wat lichamelijke klachten zien zoals buikpijn en nerveuze gedragingen (krabben). Deze reacties wijzen erop dat er bij de kinderen wel een vaag vermoeden of een duidelijk weten is van de echtscheiding maar dat ze de emoties nog niet toelaten en rechtstreeks uiten. De ontkenningsfase duurt drie tot zes maanden. 2 e fase: de protestfase Deze fase wordt gekenmerkt door een chaotisch en heftig gevoelsleven, er kan zelfs agressief gedrag optreden. Het kind protesteert tegen de scheiding, die het inmiddels wel erkent. Je ziet dan ook woedebuien, vooral gericht tegen de ouder die het initiatief tot de scheiding heeft genomen. Ze houden hierbij geen rekening met de echte oorzaak van de breuk. Verder zie je opnieuw kinderen die zichzelf de schuld geven van de scheiding. Door lastig en eisend gedrag te vertonen lokken ze straf uit. Die straf verdienen ze in hun ogen voor de scheiding waarvoor zij de schuld dragen. Adolescenten gaan juist vragen stellen over de werkelijke oorzaak en de werkelijke schuldige. Andere kinderen onderdrukken hun woede en protest. Hiervoor in de plaats komt schuld en angst. De basis van dit alles is verdriet. Dit verdriet wordt bij oudere kinderen dan weer omgezet in 'een smartelijk verlangen', de hoop dat alles weer goed komt. Ze vertonen misschien een beperkt protest en dromen van gelukkige sprookjesfiguren of gaan zich meer kinderlijk gedragen. Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

7 De protestfase duurt zo n zes tot twaalf weken. 3 e fase: de desorganisatiefase In deze fase wordt het kind zich bewust van de leegte die de vertrokken ouder heeft achter gelaten. Het kind mist de ouder die niet meer bij hem woont. Voor het kind lijkt alles zinloos. Soms zie je dan ook neerslachtig en futloos gedrag. Er is geen hoop op toekomst en gevoelens van wanhoop en depressie steken de kop op. Er is sprake van een alles doordringende droefheid. Compensatie wordt gezocht in het opeisen van materiële zaken of in de fantasie. Kinderen vertonen soms weinig interesse in spel, taken, routinehandelingen en soms zelfs voor eten. Andere kinderen vertonen lichamelijke klachten of gaan zich kinderlijker gedragen. Er doen zich schoolproblemen voor en moeilijkheden met leeftijdsgenootjes. Deze desorganisatiefase hoort één jaar na de scheiding te verdwijnen en mag bij kinderen niet langer dan tien dagen tot drie weken duren en bij adolescenten hooguit twee tot drie maanden. weer normale groei en er komt weer aandacht voor het heden en de toekomst. Een normaal rouwproces kan twee jaar duren. In de 1 ste fase; ontkenningsfase is er aanvankelijk rustig gedrag (passief/ onverschillig), in de 2 e fase; protestfase een heftig reageren (actief/betrokken), in de 3 de fase; desorganisatiefase komen het verstoorde rouwproces, er zijn gevoelens van neerslachtigheid (passief/betrokken) en in de 4 de fase; reorganisatiefase komt de aanvaarding (actief/ berusting). 4 e fase: de reorganisatiefase: Het kind past zich aan de nieuwe omgeving aan, de omgeving zonder de afwezige ouder, is niet noodzakelijk gelukkig met de scheiding maar kan erin berusten. Het kind heeft zijn verlies en verdriet een plaats gegeven in zijn leven. Er is Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

8 Hoe je kind op de scheiding reageert, hangt uiteraard ook samen met de leeftijd 1,5 Bij deze kleine kinderen uit het verdriet zich vaak in huilen, slaapof voedingsproblemen. Deze reacties hangen sterk samen met de gevoelens en stemming van de verzorgende ouder. Als deze ouder sterk van streek is, kan het kind daarop reageren. 1,5-3 Kinderen van die leeftijd kunnen bang zijn om verlaten te worden, een scheiding versterkt die angst. Ze kunnen prikkelbaar worden, eet- en/of slaapproblemen krijgen. Sommige kinderen vallen weer terug in oude 'gewoonten' zoals luier aan willen, duimzuigen. Ook kunnen ze angstdromen krijgen. 3-6 Deze kinderen willen graag letterlijk dicht bij de personen, van wie ze houden, zijn. Bij een scheiding denken ze dan ook dat de ouder die ergens anders gaat wonen niet meer van hen houdt. Kleuters gaan vaak hun best doen om lief te zijn. Ze kunnen ook weer terugvallen in oude 'gewoonten' of lichamelijke klachten krijgen. 6-8 Op deze leeftijd kunnen ze hun verdriet onder woorden brengen maar niet hun boosheid. Ze denken dat hun ouder kwaad is en daarom weggaat of de ander wegstuurt. Ze voelen zich onveilig, er is één ouder weg, dus de andere kan ook zomaar vertrekken. Ze zijn onzeker over hoe het verder gaat, kunnen gaan fantaseren over de grote verzoening. Hun grootste wens is dat alles weer wordt zoals het was, hierdoor kunnen ze zich anders gaan gedragen. Lief, lastig, prikkelbaar, rusteloos of stilletjes De kinderen hebben tegenstrijdige gevoelens: ze houden van allebei hun ouders en willen geen partij kiezen. Daarnaast zijn ze boos op hun ouders om wat ze hen aandoen. Ze kunnen verontwaardigd zijn over het gedrag van hun ouders en zich ervoor schamen. Gevoelens van angst, eenzaamheid en zich niet geliefd voelen, kunnen aanwezig zijn. Al deze emoties uiten ze vaak niet direct, de meeste kinderen praten er niet over. Wat je wel kunt zien is veranderd gedrag op school en in de omgang met vriendjes Deze jongeren hebben sterke gevoelens van angst, schaamte en verdriet. Ze begrijpen natuurlijk beter dan jongere kinderen wat een scheiding inhoudt. Ook kunnen ze zich beter inleven in de gevoelens en behoeften van hun ouders. Ze hebben dus naast de zorgen om zichzelf ook de zorgen om hun ouders. Er komt een spanningsveld in de ontwikkeling die ze door (moeten) maken: zich steeds meer losmaken van huis en zich verantwoordelijk voelen voor het gezin en dus maar thuisblijven. Verder kunnen ze zich afgewezen voelen door de ouder die weggaat. Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

9 Kennelijk zijn ze niet belangrijk genoeg voor de ouders om bij elkaar te blijven. Tips voor moeilijke situaties Laat je kind gewoon kind zijn. Dus leun niet teveel op hem/haar; Ga als ouders niet met elkaar strijden om de liefde en tijd van je kind; Blijf consequent met de regels en afspraken die er zijn; Stel niet te hoge eisen aan je kind. Let op de leeftijd van je kind met het geven van taken en verantwoordelijkheden; Blijf met je kinderen praten, ook over gewone dingen; Geef ze de kans om over de scheiding te praten, hun verdriet en andere emoties te uiten; Je kind kan woedend zijn op met name de vertrekkende ouder. Laat je kind merken dat je deze gevoelens begrijpt maar ga er niet in mee; Leg uit dat de beslissing om te scheiden door jullie samen is genomen en dat er geen 'schuldige' is; Breng de omgeving op de hoogte: school, familie, vrienden, ouders van vriendjes etc. Zodat je kind ook andere plekken dan thuis heeft om te praten; Neem ook tijd voor jezelf; Hoor je kinderen niet uit over het 'nieuwe leven' van je ex-partner; Probeer het contact met grootouders en met andere belangrijke familieleden van beide kanten vast te houden; Zorg dat de kinderen in beide huizen een eigen plek hebben en houden; Houdt regelmatig contact met je kinderen. Een vast patroon biedt houvast. Boeken- en internettips Voor ouders Kinderen en hun ouders na een scheiding, Jacqueline van Swet En de kinderen scheiden mee Het zandkastelen programma, M.Gary Neuman & Patricia Romanowski Kinderen en echtscheiding, brochure uit de opvoedingsreeks Stichting Jeugdinformatie Scheiding en ouderschap, Peter Vermeulen Voor kinderen Van alles twee, (3+) Martine Delfos Dees, een vader en een viool, (5-9) Liesbeth Groenhuijse Het geheim van Lena Lijstje (9+), Francine Oomen Het drakepad, (8+) Carry Slee Een handvol tijd, (11+), Kit Pearson e.a. Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni

10 Websites * (voor kinderen) * * * Bronvermelding: - Artikel: Echtscheiding door drs. T de Vos- van der Hoeven te vinden op - Brochure kinderen en echtscheiding - Boek: En de kinderen scheiden mee - Het zandkastelenprogramma Door M.Gary Neuman & Patricia Romanowski Voor meer informatie over dit thema of over opvoeden/opgroeien kunt u terecht bij: CJGgeeftantwoord Tel info@cjggeeftantwoord.nl In Boekel-Landerd (Schaijk en Zeeland), Sint Oedenrode-Uden-Veghel zijn inlooppunten van het CJGgeeftantwoord waar men zonder afspraak en verwijzing gratis terecht kan. Er is altijd een deskundige medewerker aanwezig om u te woord te staan. Ook is er veel informatie aanwezig. Echtscheiding en kinderen, jaargang 1, nummer 3, juni