DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN GULPEN-WITTEM. Demografische ontwikkelingen en prognoses op gemeente- en kernniveau

Transcriptie

1 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN GULPEN-WITTEM Demografische ontwikkelingen en prognoses op gemeente- en kernniveau

2 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN GULPEN-WITTEM DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN EN PROGNOSES OP GEMEENTE- EN KERNNIVEAU M.R.R.W. Poeth, Msc Dr. L.P. Schakel Maastricht, 31 juli 2014

3 INHOUDSOPGAVE Pagina 1 INLEIDING Aanleiding Opbouw van het rapport 2 2 DE DEMOGRAFIE VAN GULPEN-WITTEM Bevolking en demografische componenten Particuliere huishoudens Prognose woningbehoefte 5 3 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN IN MAASTRICHT EN MERGELLAND Bevolkingsprognose Demografische componenten Huishoudensprognose 9 4 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN IN DE KERNEN VAN GULPEN-WITTEM Bevolkingsprognose Huishoudensprognose Prognose woningbehoefte 12 5 VERGELIJK ACTUELE PROGNOSE MET PROGNOSE Veronderstellingen ten aanzien van de natuurlijke aanwas Veronderstellingen ten aanzien van het migratiesaldo Bijstelling bevolkingsprognose Bijstelling huishoudensprognose Kernprognoses 15 6 CONCLUSIES 17 Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

4 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Sinds de eeuwwisseling heeft de gemeente Gulpen-Wittem, net als veel andere Limburgse gemeenten, te maken met bevolkingsdaling. De belangrijkste oorzaak voor de terugloop van het aantal inwoners tussen 2000 en 2010 was het negatieve migratiesaldo. Gemiddeld vertrokken er in die periode jaarlijks ongeveer 75 inwoners meer naar elders dan zich in de gemeente vestigden. Daarnaast kreeg de gemeente Gulpen-Wittem vanaf 2002 ook te maken met een negatieve natuurlijke aanwas als gevolg van een afname van het aantal geboorten (bij een gelijkblijvend aantal sterfgevallen). In de toekomst wordt verwacht dat de bevolkingsdaling zich voortzet, maar dat dan vooral de sterfte bepalend is voor de terugloop van de bevolking in Gulpen-Wittem. Door de vergrijzing zijn er meer ouderen en dus ook meer sterfgevallen. Deze ontwikkeling geldt overigens niet specifiek voor Gulpen-Wittem, maar geldt vrijwel voor alle gemeenten in Limburg en krimpen anticipeerregio s in Nederland. Door diverse demografische en maatschappelijke ontwikkelingen neemt het aantal personen in een huishouden nog steeds af. Ook in de komende jaren houdt deze ontwikkeling nog aan. Belangrijkste reden voor deze ontwikkeling is dat er steeds meer alleenstaande ouderen zijn in de samenleving. Op termijn zal de huishoudensverdunning echter onvoldoende zijn om de huishoudenskrimp te keren. Door deze krimp neemt ook de woningbehoefte af. Als deze kleiner wordt dan de woningvoorraad, resulteert dit in meer leegstand van woningen. De gemeente Gulpen-Wittem heeft Etil verzocht om actuele demografische informatie te verstrekken voor de gemeente en de 10 kernen van de gemeente. Het betreft de volgende kernen: Epen, Eys, Gulpen, Mechelen, Nijswiller, Partij-Wittem, Reijmerstok, Slenaken, Wahlwiller en Wijlre. Middels deze rapportage zullen we de toekomstige bevolkings- en huishoudensontwikkelingen in de gemeente Gulpen-Wittem tot op kernniveau beschrijven. Voor de prognosehorizon gaan we uit van de periode Dit maakt het mogelijk om de actuele prognose te vergelijken met de prognose die Etil in 2008 voor de gemeente Gulpen-Wittem heeft opgesteld. 1.2 Opbouw van het rapport De opbouw van dit rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de nieuwe bevolkings- en huishoudensprognose en de prognose van de woningbehoefte voor de gemeente Gulpen-Wittem. In hoofdstuk 3 worden de demografische ontwikkelingen in Gulpen-Wittem vergeleken met die van de andere gemeenten in de woonregio Maastricht & Mergelland. Hoofdstuk 4 beschrijft de uitkomsten van de binnengemeentelijke prognose. In hoofdstuk 5 wordt de actuele prognose vergeleken met de prognose die Etil in 2008 voor Gulpen-Wittem heeft opgesteld. Tot slot worden de belangrijkste bevindingen van het onderzoek in hoofdstuk 6 kort uiteengezet. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

5 2 DE DEMOGRAFIE VAN GULPEN-WITTEM In dit hoofdstuk beschrijven we de belangrijkste demografische ontwikkelingen in de gemeente Gulpen-Wittem. Eerst wordt ingegaan op de ontwikkeling van de totale bevolking en de onderliggende demografische componenten. Vervolgens wordt de ontwikkeling van de particuliere huishoudens en de woningbehoefte besproken. 2.1 Bevolking en demografische componenten De toekomstige bevolkingsontwikkeling wordt bepaald door de natuurlijke aanwas en het migratiesaldo. Met de natuurlijke aanwas worden alle veranderingen in de omvang van de bevolking bedoeld die het gevolg zijn van geboorte en sterfte. Is de natuurlijke aanwas positief, dan spreekt men van een geboorteoverschot. Is de natuurlijke aanwas negatief, dan spreekt men van een sterfteoverschot. Het migratiesaldo is het saldo van de inkomende en uitgaande migratiestromen. Hierbij wordt vaak een onderscheid gemaakt in binnenlandse en buitenlandse migratiestromen en saldi. De gemeente Gulpen-Wittem heeft sinds 2002 structureel te maken met een sterfteoverschot (zie figuur 1). Dit sterfteoverschot is de laatste jaren steeds iets groter geworden en zal in de toekomst verder toenemen. Figuur 1 Ontwikkeling van geboorte en sterfte in Gulpen-Wittem in de periode Geboorte Sterfte De verklaring voor de toename van het sterftecijfer is het doorschuiven van de naoorlogse babyboomgeneratie in de bevolkingspiramide en de vergrijzing. Hierdoor neemt het aantal sterfgevallen toe. Gelijktijdig vindt er ontgroening plaats: het aandeel jongeren daalt. Door een beperkte toename van het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd 1 in de komende jaren, zal het aantal geboorten zich tijdelijk stabiliseren. Deze stabilisatie is het gevolg van de kinderen van de naoorlogse babyboomgeneratie die nu zelf kinderen krijgen. Vanaf 2020 zal het aantal geboorten echter weer gaan afnemen. In combinatie met de vergrijzende bevolking, die een hogere sterfte tot gevolg heeft, zal dit voor een toename van het sterfteoverschot zorgen. 1 In Progneff worden hiervoor vrouwen in de leeftijd van 15 tot 50 jaar meegenomen, waarbij het zwaartepunt normaliter tussen de 25 en 35 jaar zit. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

6 Bevolking op 1 januari Figuur 2 toont de toekomstige ontwikkeling van bevolking en de onderliggende demografische componenten in de gemeente Gulpen-Wittem. Deze componenten zijn de natuurlijke aanwas, het binnenlands migratiesaldo en het buitenlands migratiesaldo, en bepalen tezamen de ontwikkeling van de bevolking. Uit figuur 2 blijkt nogmaals dat het sterfteoverschot in de toekomst jaarlijks iets groter wordt. Figuur 2 laat ook zien dat het binnenlands migratiesaldo gemiddeld genomen negatief is voor Gulpen-Wittem. Dit wil zeggen dat er jaarlijks meer mensen uit Gulpen-Wittem naar de rest van het land vertrekken dan er uit andere gemeenten naar Gulpen-Wittem toekomen. In de periode bedraagt het binnenlands migratiesaldo gemiddeld ongeveer -80 personen per jaar. Opvallend is dat het binnenlands migratiesaldo sinds 2004 veel minder negatief is dan in de jaren ervoor. Voor de prognoseperiode wordt in Progneff 2013 verondersteld dat het binnenlands migratiesaldo negatief blijft en in de toekomst nog iets verder afzwakt. Het buitenlands migratiesaldo heeft in tegenstelling tot het binnenlands migratiesaldo per saldo wel een positieve invloed op de bevolkingsontwikkeling van Gulpen-Wittem. Dit geldt overigens ook voor veel andere gemeenten, omdat Nederland een immigratieland is. Wel was het buitenlands migratiesaldo tussen 2003 en 2009 jaarlijks negatief. In de toekomst wordt evenwel verondersteld dat het buitenlands migratiesaldo voor Gulpen-Wittem zich positief ontwikkelt op een niveau van ongeveer 20 personen per jaar. Figuur 2 Ontwikkeling van de bevolking en bevolkingscomponenten in Gulpen-Wittem, Omvang van de bevolkingscomponenten Natuurlijke aanwas Buitenlands migratiesaldo Binnenlands migratiesaldo Bevolking op 1 januari 2.2 Particuliere huishoudens De ontwikkelingen in de bevolkingsopbouw hebben een directe invloed op het aantal particuliere huishoudens en de benodigde woningvoorraad. In de huishoudensprognose zijn daarnaast nog economische en maatschappelijke ontwikkelingen van invloed. Een van de maatschappelijke ontwikkelingen is de eerder genoemde huishoudensverdunning. Hierbij is er sprake van een afname van het aantal bewoners per woning. In Nederland was in % van de huishoudens een eenpersoonshuishouden. In grote steden zijn over het algemeen meer eenpersoonshuishoudens dan in de landelijke gebieden. In de gemeente Gulpen-Wittem is het Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

7 aandeel van de eenpersoonshuishoudens 29%. Het aandeel van deze eenpersoonshuishoudens zal echter de komende jaren nog toenemen, vooral door een toename van het aantal alleenstaande ouderen. Hierdoor is per saldo de groei in het aantal huishoudens positiever dan het aantal inwoners. In figuur 3 is de huishoudensprognose voor Gulpen-Wittem grafisch weergegeven. Figuur 3 Huishoudensontwikkeling in de gemeente Gulpen-Wittem Prognose woningbehoefte De toekomstige woningbehoefte wordt in sterke mate bepaald door de actuele woningvoorraad en de huishoudensontwikkeling. Ook het overheidsbeleid is van invloed op de woningbehoefte. Zo is bijvoorbeeld ten aanzien van de zorg het extramuraliseringsproces van belang. Alhoewel nog niet precies duidelijk hoe snel dit proces de komende jaren gaat verlopen, wijzen diverse studies in de richting van een (verdere) afbouw van de intramurale capaciteit en dus meer huishoudens met een extramurale zorgvraag 2. Binnen Progneff 2013 is reeds rekening gehouden met een daling van het aantal instellingsbewoners als gevolg van het extramuraliseringsproces en de huishoudensprognose en prognose van de woningbehoefte is met deze ontwikkelingen verdisconteerd. Om verhuizingen mogelijk te maken, ligt de woningvoorraad in het algemeen iets hoger dan het aantal particuliere huishoudens. Vaak wordt een percentage van rond de 2% aangehouden als een acceptabel leegstandspercentage. De corresponderende leegstand wordt ook wel frictieleegstand genoemd. In stedelijke gebieden kan een groter frictieleegstandpercentage worden aangehouden vanwege de grotere verhuisdynamiek. Een kleinere of grotere leegstand dan de frictieleegstand kan wijzen op spanningen op de woningmarkt. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden met het feit dat een mismatch tussen vraag en aanbod niet per definitie geldt voor de totale woningmarkt. Denk bijvoorbeeld aan tekorten of overschotten van bepaalde typen woningen, een te hoog prijsniveau, een gebrekkige kwaliteit van de woningen of het ontbreken van voorzieningen in de kernen. 2 Intramurale zorg is de gezondheidszorg die geboden wordt in een zorginstelling, zoals een ziekenhuis, verpleeghuis, verzorgingshuis of een instelling voor verstandelijk gehandicapten. Onder extramurale zorg wordt de zorg die de zorgvrager op afspraak in de praktijk van de hulpverlener krijgt, of die de hulpverlener bij de cliënt aan huis levert. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

8 In lijn met de huishoudensprognose zal de woningbehoefte in Gulpen-Wittem tot circa 2020 toenemen en daarna geleidelijk afnemen. In staat 1 zijn de huishoudensprognose en prognose van de woningbehoefte in tabelvorm weergegeven alsook het huidige leegstandspercentage. Hieruit blijkt dat het aantal leegstaande woningen op 1 januari 2013 groter was dan 2% van de totale woningvoorraad 3. Aangezien het aantal particuliere huishoudens en de woningbehoefte rond 2020 zal gaan dalen is het belangrijk om de leegstand in de gemeente goed te monitoren en tijdig het beleid aan te passen indien leegstaande woningen niet meer in de markt kunnen worden weggezet. Staat 1 Huishoudensprognose en prognose woningbehoefte Gulpen-Wittem '13-'20 '20-'30 '30-'40 absoluut % per jaar Particuliere huishoudens ,2% -0,3% -0,9% Woningbehoefte ,3% -0,3% -0,9% - bewoond leeg 310 Leegstandpercentage 4,6% 3 Meer gegevens over soort woningen etc. zijn te vinden in de Woonmonitor Maastricht en Mergelland. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

9 3 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN IN MAASTRICHT & MERGELLAND In dit hoofdstuk gaan we kort in op de bevolkings- en huishoudensontwikkelingen in de woonregio Maastricht & Mergelland. De demografische processen in de gemeente Gulpen- Wittem gelden immers niet specifiek voor de eigen gemeente, maar ook elders in Maastricht & Mergelland. Bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid dient rekening te worden gehouden met ontwikkelingen die plaatsvinden in de regio zodat men van elkaars beleidsinitiatieven en -resultaten kan leren en voorkomt dat men elkaars concurrenten wordt. 3.1 Bevolkingsprognose De gemeentelijke bevolkingsprognose die Etil in 2013 heeft opgesteld laat zien dat veel gemeenten in Maastricht & Mergelland reeds met bevolkingsdaling worden geconfronteerd of in de nabije toekomst met bevolkingsdaling te maken krijgen. In staat 2 wordt de bevolkingsontwikkeling van de gemeenten in Maastricht & Mergelland per vijf jaar getoond. Staat 2 Bevolkingsprognose voor de gemeenten in Maastricht & Mergelland '10-'20 '20-'30 '30-'40 Absoluut % per jaar Eijsden-Margraten ,1% -0,3% -0,6% Gulpen-Wittem ,4% -0,7% -1,0% Maastricht ,2% -0,1% -0,3% Meerssen ,5% -0,6% -0,8% Vaals ,5% -0,9% -1,5% Valkenburg aan de Geul ,7% -1,0% -1,5% Maastricht & Mergelland ,0% -0,3% -0,5% Uit staat 2 is af te leiden dat in Gulpen-Wittem de bevolking in de periode afneemt met gemiddeld 0,7% per jaar. De afname is het sterkst in de laatste jaren van deze periode; tot 2020 is de gemiddelde jaarlijkse afname namelijk slechts 0,4%. De bevolkingsafname in Gulpen-Wittem ligt boven het gemiddelde van Maastricht & Mergelland. Verder blijkt dat de bevolkingsdaling in Vaals en Valkenburg aan de Geul het grootst zal zijn, terwijl het inwonertal van de gemeente Maastricht in de prognoseperiode nog redelijk stabiel blijft. 3.2 Demografische componenten In figuur 4 wordt de natuurlijke aanwas als percentage van de totale bevolking weergegeven voor de gemeenten in Maastricht & Mergelland. Hieruit blijkt dat het sterfteoverschot in Gulpen-Wittem in de prognoseperiode groter is dan het gemiddelde van heel de regio Maastricht & Mergelland. Verder blijkt dat de gemeenten Valkenburg aan de Geul en Vaals het grootste sterfteoverschot kennen, en Maastricht het kleinste. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

10 Figuur 4 Ontwikkeling van de natuurlijke aanwas in de gemeenten van Maastricht & Mergelland 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% Eijsden-Margraten Gulpen-Wittem Maastricht Meerssen Vaals Valkenburg aan de Geul Maastricht & Mergelland Figuur 5 toont de ontwikkeling van het migratiesaldo als percentage van de totale bevolking van de gemeenten in Maastricht & Mergelland. Waar in de gemeente Maastricht het sterfteoverschot nog tot en met 2013 werd gecompenseerd door een positief migratiesaldo, blijkt in Gulpen-Wittem al geruime tijd sprake te zijn van een negatief migratiesaldo. Het migratiesaldo blijft in Gulpen-Wittem in de prognoseperiode naar verwachting negatief (het positieve buitenlandse migratiesaldo kan het negatieve binnenlandse migratiesaldo niet compenseren) en zorgt samen met het sterfteoverschot voor een dalende bevolking. Figuur 5 Ontwikkeling van het migratiesaldo in de gemeenten van Maastricht & Mergelland 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% Eijsden-Margraten Gulpen-Wittem Maastricht Meerssen Vaals Valkenburg aan de Geul Maastricht & Mergelland Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

11 In veel omliggende gemeenten is ook sprake van een negatief migratiesaldo. Alleen Maastricht kent nog een positief migratiesaldo, dat vooral de migratie uit het buitenland als oorzaak heeft. Het migratiesaldo kan op korte termijn sterk schommelen en is daarmee moeilijker voorspelbaar. Op langere termijn, dus gemiddeld over meerdere jaren, blijkt echter dat de schommelingen toch beperkt zijn. Naast bovenstaande twee effecten - natuurlijke aanwas en migratiesaldo - is de leeftijdsverdeling van de huidige bevolking een bepalende factor in de bevolkingsprognose. Vanuit de huidige leeftijdsopbouw kan immers bepaald worden wat de leeftijdsopbouw in de komende jaren zal zijn. Daarnaast is de leeftijdsopbouw ook van belang bij het bepalen van de natuurlijke aanwas en het migratiesaldo. De natuurlijke aanwas is de resultante van geboorte en sterfte. Het aantal geboorten hangt samen met de ontwikkelingen in de algehele vruchtbaarheid. Vruchtbaarheid wordt gedefinieerd door het gemiddeld aantal kinderen dat een vrouw in haar leven krijgt, en verschilt per gemeente en leeftijd. Ook het consumentenvertrouwen is van invloed op de ontwikkeling van de vruchtbaarheidscijfers. In perioden van economische teruggang stellen vrouwen het krijgen van kinderen uit of besluiten minder kinderen te krijgen. Sterftekansen nemen daarentegen toe met de leeftijd en zijn het grootst in de oudere leeftijdsgroepen. Hierdoor is het sterfteoverschot in een sterk vergrijsde gemeente vaak hoog. Bij het migratiesaldo van Gulpen-Wittem valt op dat het vooral de jongvolwassenen in de leeftijdsgroep van 18 tot 23 jaar zijn die verhuizen naar een andere gemeente. De verhuisgeneigdheid van de jongvolwassen in de gemeente geldt overigens niet specifiek voor Gulpen-Wittem, maar geldt voor veel landelijke gemeenten in Nederland. Vaak verhuizen jongvolwassenen naar een stad voor studie of werk. 3.3 Huishoudensprognose In Gulpen-Wittem zal het aantal huishoudens tot en met 2020 nog licht toenemen. Hierbij zit het zwaartepunt in de periode Na 2015 is de huishoudenstoename gering, zoals te zien is in staat 3. Met name de huishoudensverdunning ligt hieraan ten grondslag. Na 2020 wordt dit effect echter opgeheven en zal de huishoudensontwikkeling worden gedomineerd door een geleidelijke, maar toenemende bevolkingsdaling. In vergelijking met de overige gemeenten in Maastricht & Mergelland bevindt Gulpen-Wittem zich in de middenmoot. In Maastricht en Eijsden-Margraten neemt het aantal particuliere huishoudens na 2020 iets minder snel af en in Meerssen, Vaals en Valkenburg aan de Geul juist iets meer. Staat 3 Huishoudensprognose voor de gemeenten in Maastricht & Mergelland '10-'20 '20-'30 '30-'40 absoluut % per jaar Eijsden-Margraten ,6% -0,1% -0,7% Gulpen-Wittem ,4% -0,3% -0,9% Maastricht ,8% -0,2% -0,2% Meerssen ,1% -0,4% -0,9% Vaals ,2% -0,7% -1,4% Valkenburg aan de Geul ,1% -0,7% -1,4% Maastricht & Mergelland ,6% -0,2% -0,5% Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

12 4 DEMOGRAFISCHE ONTWIKKELINGEN IN DE KERNEN VAN GULPEN-WITTEM Demografische ontwikkelingen kunnen op verschillende geografische niveaus van elkaar verschillen. Zo zal bijvoorbeeld de totale bevolking in Nederland nog toenemen, terwijl regio s als Zuid-Limburg en Oost-Groningen al geruime tijd met bevolkingskrimp worden geconfronteerd. Ook op lokaal niveau kunnen demografische ontwikkelingen aanzienlijk verschillen door een afwijkende leeftijdsopbouw en kernspecifieke migratiepatronen. De gemeente Gulpen-Wittem heeft daarom verzocht inzicht te geven in de demografische ontwikkelingen tot op kernniveau. Deze inzichten kunnen worden aangewend bij het vaststellen van de omvang van de sloop- en woningbouwplannen op kernniveau en bij het bepalen van het gewenste niveau van de publieke voorzieningen en de spreiding ervan over de gemeente. De gemeente Gulpen-Wittem onderscheidt 10 kernen (zie hoofdstuk 1). Deze kernen zijn samengesteld op basis van de CBS-wijkbuurtindeling. In bijlage A is een overzicht weergegeven van welke buurt tot welke kern wordt gerekend. In de volgende paragrafen wordt nader ingegaan op de uitkomsten van de demografische prognose die Etil voor de kernen van Gulpen-Wittem heeft opgesteld. 4.1 Bevolkingsprognose De gemeentelijke ontwikkelingen ten aanzien van de ontwikkeling van de natuurlijke aanwas en het migratiesaldo gelden in meer of mindere mate ook voor de kernen van de gemeente Gulpen-Wittem. De leeftijdsopbouw van de kernen naar vijfjaarscohorten, het kernspecifieke migratiepatroon en de gemeentelijke ontwikkelingen van de vruchtbaarheid, sterftekansen en binnenlandse en buitenlandse migratiesaldi zijn de belangrijkste input voor de demografische prognoses op dit lage geografische niveau. In staat 4 en figuur 6 zijn de uitkomsten van de nieuwe bevolkingsprognose voor de 10 kernen in Gulpen-Wittem in tabel- respectievelijk grafiekvorm weergegeven. Staat 4 Bevolkingsontwikkeling kernen Gulpen-Wittem '10-'20 '20-'30 '30-'40 absoluut % per jaar Epen ,1% -0,1% -0,6% Eys ,1% -0,5% -0,8% Gulpen ,2% -0,3% -0,7% Mechelen ,3% -1,5% -2,1% Nijswiller ,7% -1,1% -1,4% Partij-Wittem ,9% -0,4% -0,6% Reijmerstok ,4% -1,1% -1,0% Slenaken ,6% 0,0% -0,8% Wahlwiller ,4% 0,0% -0,7% Wijlre ,9% -1,3% -1,8% Gulpen-Wittem ,5% -0,7% -1,0% Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

13 Figuur 6 Gemiddelde jaarlijkse bevolkingsontwikkeling kernen Gulpen-Wittem 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% -2,5% Gulpen-Wittem Wijlre Wahlwiller Slenaken Reijmerstok Partij-Wittem Nijswiller Mechelen Gulpen Eys Epen Uit figuur 6 blijkt dat de bevolkingsafname in de kernen na 2020 veelal sneller verloopt dan voor De grootste procentuele afname in de periode vindt plaats in Reijmerstok (-1,4%), gevolgd door Mechelen (-1,3%), Wijlre (-0,9%) en Nijswiller (-0,7%). De kern Wahlwiller heeft tussen 2007 en 2013 te maken gehad met een flinke toename in de bevolking (+14%). Waarschijnlijk heeft recente woningbouw een rol gespeeld bij deze toename. De huidige leeftijdsopbouw van deze kern draagt in hoofdzaak bij aan het feit dat de bevolking hier de komende jaren nog licht blijft toenemen. Uiteindelijk zal ook in Wahlwiller de bevolking afnemen, al is dit later dan in de overige kernen. 4.2 Huishoudensprognose In staat 5 en figuur 7 zijn de uitkomsten van de nieuwe huishoudensprognose voor de 10 kernen in Gulpen-Wittem in tabel- respectievelijk grafiekvorm weergegeven. Ondanks de bevolkingsafname in veel kernen van Gulpen-Wittem, neemt het aantal huishoudens de komende jaren in de meeste kernen nog iets toe of blijft gelijk. Dit heeft te maken met de eerder beschreven huishoudensverdunning. Door de toename van de bevolking in Wahlwiller en Slenaken, is de huishoudensontwikkeling in deze kernen het meest positief. In Mechelen wordt daarentegen een negatieve huishoudensontwikkeling verwacht. In de periode is de huishoudensontwikkeling in veel kernen negatief; alleen de kernen Slenaken, Gulpen en Eys hebben dan nog een kleine huishoudensgroei. Na 2030 zal in alle kernen het aantal huishoudens afnemen, ook in de grootste kern Gulpen. Figuur 7 maakt duidelijk dat de huishoudensdaling in de toekomst groter wordt door een sneller krimpende bevolking. Het is dus noodzaak om de woningvoorraad tijdig aan te passen aan deze demografische ontwikkelingen om structurele leegstand te voorkomen. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

14 Staat 5 Huishoudensontwikkeling kernen Gulpen-Wittem '10-'20 '20-'30 '30-'40 absoluut % per jaar Epen ,4% -0,2% -1,0% Eys ,0% 0,1% -0,8% Gulpen ,7% 0,2% -0,4% Mechelen ,6% -0,8% -1,9% Nijswiller ,6% -0,6% -1,3% Partij-Wittem ,0% 0,0% -0,6% Reijmerstok ,0% 0,0% -0,5% Slenaken ,7% 0,3% -0,6% Wahlwiller ,6% 0,0% -0,5% Wijlre ,0% -1,4% -1,8% Gulpen-Wittem ,4% -0,3% -0,9% Figuur 7 Gemiddelde jaarlijkse huishoudensontwikkeling kernen Gulpen-Wittem 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% Gulpen-Wittem Wijlre Wahlwiller Slenaken Reijmerstok Partij-Wittem Nijswiller Mechelen Gulpen Eys Epen Prognose woningbehoefte Net als bij de ontwikkeling van de woningbehoefte op gemeenteniveau, volgt deze op kernniveau ook in meer of mindere mate de huishoudensontwikkeling. In staat 6 is de woningbehoefteontwikkeling voor de 10 kernen van Gulpen-Wittem voor de periode weergegeven. Merk op dat de daling van de woningbehoefte na het omslagpunt jaarlijks steeds iets groter wordt en dus niet lineair verloopt. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

15 Staat 6 Woningvoorraadontwikkeling kernen Gemeente Gulpen-Wittem '13-'20 '20-'30 '30-'40 '13-'40 absoluut % per jaar Epen ,8% -0,2% -1,0% -0,2% Eys ,7% 0,1% -0,6% 0,0% Gulpen ,6% 0,1% -0,3% 0,1% Mechelen ,5% -0,9% -1,8% -1,1% Nijswiller ,4% -0,6% -1,3% -0,6% Partij-Wittem ,0% 0,0% -0,6% -0,2% Reijmerstok ,7% 0,0% -0,5% -0,4% Slenaken ,9% 0,3% -0,6% 0,4% Wahlwiller ,2% 0,0% -0,5% 0,4% Wijlre ,9% -1,3% -1,8% -1,4% Gulpen-Wittem ,3% -0,3% -0,9% -0,4% Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

16 5 VERGELIJKING ACTUELE PROGNOSE MET PROGNOSE 2008 In dit hoofdstuk gaan we kort in op de verschillen tussen de actuele prognose en de prognose die Etil in 2008 voor de gemeente Gulpen-Wittem heeft opgesteld. 5.1 Veronderstellingen ten aanzien van de natuurlijke aanwas Uit het onderzoek van 2008 werd duidelijk dat de negatieve natuurlijke aanwas al sinds 2004 de bepalende factor is voor de bevolkingsafname in de gemeente. Door gegevens over leeftijdsopbouw van de bevolking in de gemeente is middels het prognosemodel de natuurlijke aanwas goed te prognosticeren. De inzichten ten aanzien van de vruchtbaarheid zijn gemiddeld genomen hetzelfde gebleven, hoewel er in de afgelopen paar jaar wel minder kinderen zijn geboren door de economische crisis. Ten aanzien van de ontwikkeling van de sterftekansen heeft het CBS een aantal jaren haar veronderstellingen herzien. Waar in 2008 nog werd uitgegaan van een afnemende daling van de sterftekansen, gaat het CBS er nu vanuit dat de jaarlijkse daling van de sterftekansen lineair verloopt. In andere woorden, de levensverwachting neemt elk jaar toe met een vast aantal maanden. Door deze (modelmatige) veronderstelling wordt het sterfteoverschot op middellange en lange termijn kleiner en is de bevolkingsdaling kleiner. Hierbij past wel de kanttekening dat de nieuwe veronderstelling is gebaseerd op de ontwikkeling van de sterftekansen in het verleden. Het is nog maar de vraag of de toekomstige sterftekansen zich goed laten voorspellen op basis van het verleden. 5.2 Veronderstellingen ten aanzien van het migratiesaldo Voor het migratiesaldo ligt dit anders. Voor het migratiesaldo tot en met 2020 werd destijds een saldo van -0,2% ten opzichte van de totale bevolking per jaar verwacht. Tussen 2008 en 2013 is het migratiesaldo echter iets positiever geweest dan gedacht, met een uitschieter in Toen was het migratiesaldo bijna 0,7%, wat resulteert in een toename van ongeveer 100 personen. Van dit migratieoverschot lijkt vooral de kern Wahlwiller te hebben geprofiteerd. Deze kern heeft met een bevolkingstoename van 14% te maken gehad. Dit heeft de totale afname van de bevolking in de gemeente iets geremd. De verwachting is echter dat het migratieoverschot zal afnemen en op termijn een klein negatief saldo zal vertonen. 5.3 Bijstelling bevolkingsprognose Per saldo leiden de bijstelling van de toekomstige natuurlijke aanwas en het migratiesaldo tot een hoger inwonertal. In 2020 heeft Gulpen-Wittem in de huidige prognose inwoners; in de vorige prognose waren dat er Voor 2040 zijn de verschillen iets groter. Werd bij het vorige onderzoek nog gedacht aan een bevolkingsomvang van , nu is dit bijgesteld naar Voortschrijdende inzichten hebben geleerd dat het migratiesaldo waarschijnlijk iets minder negatief zal zijn dan aanvankelijk gedacht. Uiteindelijk zal het totale migratiesaldo naar 0 tenderen, maar door de ontwikkelingen in de afgelopen jaren zal er een kleine vertraging zijn in de afname van de bevolking. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

17 5.4 Bijstelling huishoudensprognose De verandering in de bevolkingsomvang heeft ook gevolgen voor de omvang van het aantal huishoudens, al blijft de tendens hetzelfde als in het vorige onderzoek: vanwege de huishoudensverdunning zal het aantal huishoudens tot 2020 nog toenemen, waarna een afname als gevolg van de dalende bevolking zal optreden. De piek in het aantal huishoudens in 2020 zal echter niet op liggen, zoals in het eerdere onderzoek werd verwacht, maar rond de Dit komt neer op een stijging van 0,3% per jaar. Dit is hetzelfde als in het eerdere onderzoek, alleen is nu het uitgangsniveau hoger 4. Hierna zal het aantal huishoudens gaan afnemen, met gemiddeld 0,6% per jaar tot huishoudens in Kernprognoses Als gekeken wordt naar de kernen in de gemeente Gulpen-Wittem zijn er verschillen zichtbaar tussen het onderzoek van 2008 en het huidige onderzoek. Op landelijk en provinciaal niveau is de tendens zichtbaar dat mensen vaker naar de stad trekken dan omgekeerd. Dit effect is ook op kleinere geografische niveaus zichtbaar. Zo ook in de gemeente Gulpen-Wittem. De grotere kernen profiteren ten koste van de meer landelijk gelegen dorpen. In de historische cijfers en de nieuwe prognose is dan ook te zien dat de kernen Reijmerstok en Mechelen inwoners verliezen. Bij Gulpen en Epen gaat dit relatief gezien langzamer. In figuur 8 zijn de verschillen weergegeven tussen de prognose van 2008 en de huidige prognose van zowel bevolking als huishoudens. In de figuur kan aan de hand van de kleuren eenvoudig de verandering waargenomen worden tussen de prognoses uit het vorige onderzoek en het huidige onderzoek. Voor de kernen waarbij de prognose nu positiever uitziet dan in het vorige onderzoek, is de rechter kolom groener dan de linker kolom. Voor de kernen waarbij de prognose nu negatiever is, is de rechter kolom roder dan de linker kolom. Figuur 8 Verschillen prognose uit 2008 en huidige prognose (2014) kernen van Gulpen-Wittem, bevolking en huishoudens, , in procenten (%) Bevolking '08-'40 '13-'40 Huishoudens '08-'40 '13-'40 Epen -0,9-0,2 Epen -0,5-0,2 Eys -0,8-0,5 Eys -0,4-0,1 Gulpen -0,9-0,4 Gulpen -0,5 0,1 Mechelen -0,8-1,7 Mechelen -0,3-1,1 Nijswiller -0,8-1,2 Nijswiller -0,5-0,6 Partij-Wittem -0,8-0,6 Partij-Wittem -0,4-0,2 Reijmerstok -0,8-1,2 Reijmerstok -0,3-0,4 Slenaken -0,9-0,1 Slenaken -0,5 0,4 Wahlw iller -1,0 0,2 Wahlwiller -0,7 0,4 Wijlre -0,7-1,4 Wijlre -0,3-1,4 Gulpen-Wittem -0,8-0,8 Gulpen-Wittem -0,4-0,4-1,7 0,2-1,4 0,4 min. max. min. max. 4 In het onderzoek van 2008 werd in 2013 een huishoudensomvang van geprognosticeerd. Het daadwerkelijke aantal huishoudens in 2013 is Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

18 Op de lange termijn (2040) is het groeipercentage van de bevolking in Mechelen (-1,7%), Wijlre (-1,4%), Reijmerstok (-1,2%) en Nijswiller (-1,2%) sterker negatief. Dat van de overige kernen is iets positiever geworden. Voor heel de gemeente is de gemiddelde afname per jaar gelijk gebleven aan het eerdere onderzoek (-0,8%). Door deze veranderingen in de bevolking van de kernen is ook de prognose van de huishoudens aangepast ten opzichte van het vorige onderzoek. Waar bij het vorige onderzoek nog de grootste afname op lange termijn werd verwacht in Wahlwiller (-0,7%), is dit nu voor Mechelen (-1,1%) en Wijlre (-1,4%). Dit ligt ook in lijn met de bevolkingsprognose, de afnamepercentages zijn echter iets kleiner als gevolg van de huishoudensverdunning. Net als bij de bevolkingsontwikkeling, is de huishoudensontwikkeling op lange termijn voor de gemeente Gulpen-Wittem hetzelfde als in het vorige onderzoek (-0,4%). Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem

19 6 CONCLUSIES Gezien de gehanteerde uitgangspunten moeten de uitkomsten niet gezien worden als een prognose van de meest waarschijnlijke ontwikkeling, maar als een scenario van de ontwikkeling bij de gehanteerde uitgangspunten. Het is een ontwikkeling die voortkomt uit de huidige leeftijdsopbouw, maar ook gemeente- en kernspecifieke migratiepatronen. Hierbij wordt verondersteld dat de huidige woningmarkt in evenwicht is. In de praktijk zal er echter nooit sprake zijn van een evenwichtssituatie omdat woonwensen en -voorkeuren voortdurend aan verandering onderhevig zijn en niet perfect aansluiten bij het actuele aanbod van woningen. Een woningmarkt die op gemeenteniveau in evenwicht lijkt te zijn, kan evenwel zijn verstoord doordat de wensen ten aanzien van kopen en huren uit de pas lopen bij het aanbod van koop- en huurwoningen. Ook kan er sprake zijn van prijseffecten waardoor mensen niet kunnen of willen verhuizen. Op binnengemeentelijk niveau kan daarnaast ook sprake zijn van een mismatch op de woningmarkt door het proces van urbanisatie waardoor mensen verhuizen van plattelandskernen naar meer verstedelijkte kernen, bijvoorbeeld door het hogere voorzieningenniveau. De toekomstige demografische ontwikkelingen binnen de gemeente Gulpen-Wittem zijn veelal hetzelfde gebleven als in het eerder door Etil uitgevoerde onderzoek van De uitgangssituatie van 2013 ligt echter in de gemeente en de meeste kernen iets hoger dan eerder geprognosticeerd. Dit komt doordat de migratie tussen 2008 en 2013 positiever was dan aanvankelijk gedacht. Vooral in 2013 was er een uitschieter naar boven. Als echter gekeken wordt naar de omliggende gemeenten, zien we dat de trend van bevolkingsdaling sinds 2008 niet is veranderd en de verwachting is dat deze ook binnen Gulpen-Wittem door zal zetten. De woningbehoefte in de gemeente Gulpen-Wittem neemt tot 2020 nog iets toe, ondanks een gestage daling van het aantal inwoners. Na 2020 laten de huishoudensprognose en de prognose van de woningbehoefte echter een lichte afname zien, doordat de huishoudensverdunning de bevolkingsdaling niet meer volledig kan compenseren. Voor verschillende kernen binnen de gemeente Gulpen-Wittem wijkt het demografisch beeld af van de gemeentelijke prognose. Oorzaken hiervan zijn onder andere de verschillen in leeftijdssamenstelling van de bevolking binnen de kernen en de toenemende trend waarbij personen die wonen in landelijke gebieden steeds meer in stedelijke gebieden gaan wonen. Dit urbanisatieproces vindt ook plaats op gemeentelijk niveau. Geen van de kernen in de gemeente Gulpen-Wittem ontkomt echter aan de daling in bevolking en huishoudens op termijn, maar door verschillen in samenstelling van de bevolking en huishoudens tussen de kernen, is het effect niet in alle kernen even groot. Demografisch onderzoek Gulpen-Wittem